Edi Rama: Take back your city with paint

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Tłumaczenie: Michał Graff Korekta: Magda Rittenhouse

In my previous life, I was an artist.

W poprzednim życiu byłem artystą.

I still paint. I love art.

Nadal maluję. Kocham sztukę.

I love the joy that color can give to our lives

Uwielbiam radość, jaką kolor wnosi do naszego życia,

and to our communities,

naszych społeczności.

and I try to bring something of the artist in me

Staram się, by coś z tego artysty we mnie

in my politics,

przenikało do mojej polityki.

and I see

Znalazłem się tu dziś,

part of my job today, the reason for being here,

Znalazłem się tu dziś,

not just to campaign for my party,

nie tylko po to, by prowadzić kampanię na rzecz mojej partii.

but for politics, and the role it can play

Ale, by zmieniać życie ludzi na lepsze.

for the better in our lives.

Ale by zmieniać życie ludzi na lepsze.

For 11 years, I was mayor of Tirana, our capital.

Przez 11 lat byłem burmistrzem Tirany, naszej stolicy.

We faced many challenges.

Stawiliśmy czoła wielu trudnościom.

Art was part of the answer,

Sztuka była częścią odpowiedzi.

and my name, in the very beginning,

Od samego początku

was linked with two things:

byłem związany z dwoma sprawami:

demolition of illegal constructions

wyburzaniem nielegalnych konstrukcji

in order to get public space back,

by odzyskać publiczną przestrzeń,

and use of colors in order to revive the hope

i użyciem kolorów w celu ożywienia nadziei,

that had been lost in my city.

którą miasto utraciło.

But this use of colors was not just an artistic act.

Kolor był nie tylko środkiem artystycznego wyrazu,

Rather, it was a form of political action

ale także formą działalności politycznej.

in a context when the city budget I had available

Budżet, którym dysponowałem po wyborach,

after being elected amounted to zero comma something.

sprowadzał się do zero przecinek coś tam.

When we painted the first building,

Malując pierwszy budynek,

by splashing a radiant orange on the somber gray

użyliśmy jaskrawo pomarańczowej farby,

of a facade,

na ponuro szarej fasadzie.

something unimaginable happened.

Stało się coś niewyobrażalnego.

There was a traffic jam

Zrobił się korek uliczny,

and a crowd of people gathered

zebrał się tłum ludzi,

as if it were the location of some spectacular accident,

jak gdyby miał tam miejsce spektakularny wypadek

or the sudden sighting of a visiting pop star.

albo pojawiła się jakaś gwiazda pop.

The French E.U. official in charge of the funding

Francuski przedstawiciel UE odpowiedzialny za fundusze

rushed to block the painting.

natychmiast postanowił zablokować malowanie.

He screeched that he would block the financing.

Skrzeczał, że odbierze nam pieniądze.

"But why?" I asked him.

"Ale dlaczego?" zapytałem.

"Because the colors you have ordered

"Ponieważ kolory, które zamówiliście

do not meet European standards," he replied.

nie odpowiadają europejskim standardom". odpowiedział.

"Well," I told him,

"Cóż", odparłem

"the surroundings do not meet European standards,

"cała okolica nie odpowiada europejskim standardom,

even though this is not what we want,

bez względu na nasze upodobania;

but we will choose the colors ourselves,

ale kolory wybierzemy sobie sami;

because this is exactly what we want.

jak nam się spodoba.

And if you do not let us continue with our work,

I jeśli nie pozwolisz nam kontynuować pracy,

I will hold a press conference here,

zorganizuję konferencję prasową,

right now, right in this road,

teraz, tu, na tej ulicy,

and we will tell people that you look to me

i powiemy ludziom, że jesteś

just like the censors of the socialist realism era."

niczym cenzor z epoki socrealizmu".

Then he was kind of troubled,

Zmieszał się trochę

and asked me for a compromise.

i zaproponował kompromis.

But I told him no, I'm sorry,

Powiedziałem, że nie, przykro mi,

compromise in colors is gray,

kompromis w kolorach to kolor szary,

and we have enough gray to last us a lifetime.

a my mamy już dosyć szarego w naszym życiu.

(Applause)

(Oklaski)

So it's time for change.

Zatem czas na zmianę.

The rehabilitation of public spaces

Rehabilitacja publicznej przestrzeni

revived the feeling of belonging

wskrzesiła utracone dawno temu

to a city that people lost.

poczucie przynależności.

The pride of people about their own place of living,

Ludzie na nowo poczuli się dumni ze swojego miasta.

and there were feelings that had been buried

Odżyły uczucia od wielu lat przygniecione

deep for years under the fury of the illegal,

ciężarem nielegalnych,

barbaric constructions that sprang up in the public space.

barbarzyńskich konstrukcji, które powyrastały w przestrzeni publicznej.

And when colors came out everywhere,

Z chwilą gdy w mieście rozkwitły kolory,

a mood of change started transforming the spirit of people.

zmienił się nastrój.

Big noise raised up: "What is this? What is happening?

Podniósł się wielki zgiełk: "Co to? Co się dzieje?

What are colors doing to us?"

Co kolory robią z nami?"

And we made a poll,

Przeprowadziliśmy sondaż,

the most fascinating poll I've seen in my life.

najbardziej fascynujący sondaż, jaki kiedykolwiek widziałem.

We asked people, "Do you want this action,

Zapytaliśmy ludzi: "Czy podoba wam się ta akcja

and to have buildings painted like that?"

i chcecie, by tak malować budynki?"

And then the second question was,

I drugie pytanie:

"Do you want it to stop or do you want it to continue?"

"Czy należy ten projekt wstrzymać, czy kontynuować?"

To the first question,

Na pierwsze pytanie

63 percent of people said yes, we like it.

63% ludzi powiedziało: tak, to nam się podoba.

Thirty-seven said no, we don't like it.

37% powiedziało: nie, to nam się nie podoba.

But to the second question, half of them that didn't like it,

Ale co do drugiego pytania, połowa tych, którym się nie podobało,

they wanted it to continue. (Laughter)

chciała projekt kontynuować. (Śmiech)

So we noticed change.

Zauważyliśmy, że coś się zmienia.

People started to drop less litter in the streets, for example,

Ludzie mniej śmiecili na ulicach,

started to pay taxes,

zaczęli płacić podatki,

started to feel something they had forgotten,

zaczęli czuć coś, o czym dawno zapomnieli.

and beauty was acting as a guardsman

Piękno działało niczym strażnik

where municipal police, or the state itself, were missing.

tam, gdzie brakowało policji miejskiej i instytucji państwowych.

One day I remember walking along a street

Pamiętam, pewnego dnia szedłem ulicą,

that had just been colored,

która była świeżo pomalowana,

and where we were in the process of planting trees,

i przy której właśnie sadziliśmy drzewa.

when I saw a shopkeeper and his wife

Zobaczyłem właściciela sklepu, który razem z żoną

putting a glass facade to their shop.

montował w nim szklaną fasadę.

They had thrown the old shutter

Wyrzucili stare metalowe kraty

in the garbage collection place.

na śmietnik.

"Why did you throw away the shutters?" I asked him.

"Dlaczego wyrzuciliście kraty?" zapytałem.

"Well, because the street is safer now," they answered.

"Ulica zrobiła się bezpieczniejsza" odpowiedzieli.

"Safer? Why? They have posted more policemen here?"

"Bezpieczniejsza? Dlaczego? Przysłali wam więcej policjantów?"

"Come on, man! What policemen?

"Daj spokój, człowieku! Jakich policjantów?"

You can see it for yourself. There are colors,

Sam zobacz. Pojawiły się kolory, latarnie,

streetlights, new pavement with no potholes,

nowe chodniki bez dziur, drzewa.

trees. So it's beautiful; it's safe."

Jest pięknie, bezpiecznie".

And indeed, it was beauty that was giving people

Istotnie, piękno dawało ludziom

this feeling of being protected.

poczucie bezpieczeństwa.

And this was not a misplaced feeling.

To nie było nieuzasadnione odczucie.

Crime did fall.

Przestępczość spadła.

The freedom that was won in 1990

Wolność, którą zdobyliśmy w 1990 r.

brought about a state of anarchy in the city,

doprowadziła w mieście do anarchii.

while the barbarism of the '90s

Następstwem barbarzyństwa lat 90.

brought about a loss of hope for the city.

była utrata nadziei.

The paint on the walls did not feed children,

Kolorową farbą nie da się nakarmić dzieci

nor did it tend the sick or educate the ignorant,

leczyć chorych czy edukować nieuków.

but it gave hope and light,

Ale przynosi ludziom światło i nadzieję,

and helped to make people see

pomaga zobaczyć,

there could be a different way of doing things,

że można inaczej załatwiać sprawy

a different spirit, a different feel to our lives,

inaczej czuć, patrzeć na życie.

and that if we brought the same energy and hope

Gdy przeniesiemy tę energię i nadzieję

to our politics, we could build a better life

do polityki, zaczniemy budować lepsze życie

for each other and for our country.

dla każdego z nas i dla naszego kraju.

We removed 123,000 tons of concrete

Usunęliśmy 123 tony betonu

only from the riverbanks.

tylko z samych brzegów rzeki.

We demolished more than 5,000 illegal buildings

Wyburzyliśmy więcej niż 5 tys. nielegalnych budynków

all over the city,

w całym mieście,

up to eight stories high, the tallest of them.

najwyższy z nich miał osiem pięter.

We planted 55,000 trees and bushes in the streets.

Zasadziliśmy na ulicach 55 tys. drzew i krzewów.

We established a green tax,

Ustanowiliśmy zielony podatek.

and then everybody accepted it

Wszyscy się na to zgodzili

and all businessmen paid it regularly.

i wszyscy biznesmeni płacili regularnie.

By means of open competitions,

W drodze otwartych konkursów

we managed to recruit in our administration

zdołaliśmy pozyskać dla naszej administracji

many young people,

wielu młodych ludzi,

and we thus managed to build

i odpolitycznić

a de-politicized public institution

instytucje publiczne

where men and women were equally represented.

mężczyźni i kobiety zaczęli być w nich równo reprezentowani.

International organizations

Międzynarodowe organizacje

have invested a lot in Albania during these 20 years,

sporo zainwestowały w Albanii w ciągu tych 20 lat,

not all of it well spent.

choć nie zawsze rozsądnie.

When I told the World Bank directors

Kiedy zwróciłem się do dyrektorów Banku Światowego,

that I wanted them to finance a project to build

o sfinansowanie budowy

a model reception hall for citizens

hali recepcyjnej dla obywateli --

precisely in order to fight endemic daily corruption,

chodziło o zwalczanie codziennej, endemicznej korupcji --

they did not understand me.

zupełnie mnie nie zrozumieli.

But people were waiting in long queues

Ale ludzie czekali w długich kolejkach,

under sun and under rain

w słońcu i w deszczu,

in order to get a certificate or just a simple answer

aby dostać certyfikat, lub tylko prostą odpowiedź,

from two tiny windows of two metal kiosks.

z dwóch małych okienek w dwóch metalowych kioskach.

They were paying in order to skip the queue,

Płacili, aby uniknąć kolejki,

the long queue.

długiej kolejki.

The reply to their requests was met

Odpowiedzią na ich prośby

by a voice coming from this dark hole,

był głos dochodzący z czarnej dziury

and, on the other hand,

i z drugiej strony,

a mysterious hand coming out to take their documents

tajemnicza ręka, wyciągnięta by wziąć dokumenty,

while searching through old documents for the bribe.

a tak naprawdę oczekująca na łapówkę.

We could change the invisible clerks within the kiosks,

Mogliśmy zmieniać niewidzialnych urzędników w kioskach

every week, but we could not change this corrupt practice.

choćby co tydzień, ale nie mogliśmy wykorzenić tej korupcji.

"I'm convinced," I told a German official

"Jestem przekonany," powiedziałem niemieckiemu urzędnikowi

with the World Bank,

ze Światowego Banku,

"that it would be impossible for them to be bribed

"że nie dawałoby się ich przekupić

if they worked in Germany,

gdyby pracowali w Niemczech,

in a German administration,

w niemieckiej administracji,

just as I am convinced that if you put German officials

tak samo jak jestem przekonany, że gdyby posadzić

from the German administration in those holes,

w tych dziurach niemieckich urzędników,

they would be bribed just the same."

oni również zostaliby przekupieni".

(Applause)

(Oklaski)

It's not about genes.

Nie chodzi o geny.

It's not about some being with a high conscience

Nie chodzi o jakieś istoty z niezwykle wrażliwym sumieniem

and some others having not a conscience.

i innych nie posiadających sumienia.

It's about system, it's about organization.

Chodzi o system, o organizację.

It's also about environment and respect.

Chodzi również o środowisko i szacunek.

We removed the kiosks.

Usunęliśmy kioski.

We built the bright new reception hall

Zbudowaliśmy nową, jasną salę recepcyjną,

that made people, Tirana citizens,

która sprawiła, że obywatele Tirany

think they had traveled abroad when they entered

ilekroć wchodzili, by coś w środku załatwić,

to make their requests.

myśleli, że wyjechali za granicę.

We created an online system of control

Utworzyliśmy system kontroli online

and so speeded up all the processes.

przyśpieszając wszystkie procesy.

We put the citizen first, and not the clerks.

Postawiliśmy obywateli w pierwszym rzędzie, a nie urzędników.

The corruption in the state administration

Korupcja w administracji państwowej

of countries like Albania --

w krajach takich jak Albania

it's not up to me to say also like Greece --

czy Grecja, choć nie mnie to oceniać,

can be fought only by modernization.

może być zwalczana tylko przez modernizację.

Reinventing the government by reinventing politics itself

Zreformowanie rządu przez zreformowanie polityki

is the answer, and not reinventing people

jest odpowiedzią, a nie reformowanie ludzi

based on a ready-made formula

oparte na gotowej formule,

that the developed world often tries in vain to impose

którą świat rozwinięty często próbuje na próżno narzucać

to people like us.

narodom takim jak nasz.

(Applause)

(Oklaski)

Things have come to this point

Sprawy mają się tak źle,

because politicians in general,

ponieważ politycy w ogólności,

but especially in our countries, let's face it,

zwłaszcza w naszych krajach, powiedzmy sobie szczerze,

think people are stupid.

myślą, że ludzie są głupi.

They take it for granted that, come what may,

Wydaje im się, że bez względu na okoliczności,

people have to follow them,

ludzie zawsze będą za nimi podążać.

while politics, more and more, fails to offer answers

Polityka tymczasem staje się coraz bardziej miałka.

for their public concerns

Nie dostarcza odpowiedzi

or the exigencies of the common people.

na problemy zwykłych ludzi.

Politics has come to resemble

Przypomina raczej

a cynical team game played by politicians,

cyniczną grę zespołową graną przez polityków,

while the public has been pushed aside

podczas gdy wyborcy zostali zepchnięci na bok.

as if sitting on the seats of a stadium

Są widownią na stadionie,

in which passion for politics

na którym pasję dla polityki

is gradually making room for blindness and desperation.

zastąpiły ślepota i desperacja.

Seen from those stairs, all politicians today

Widziani z tej perspektywy, wszyscy dzisiejsi politycy

seem the same,

wydają się tacy sami,

and politics has come to resemble

i polityka zaczęła przypominać sport,

a sport that inspires more aggressiveness

który częściej wywołuje agresję i pesymizm

and pessimism than social cohesion

niż społeczną spójność

and the desire for civic protaganism.

czy chęć uczestnictwa w życiu publicznym.

Barack Obama won

Barack Obama wygrał

— (Applause) —

(Oklaski)

because he mobilized people as never before

ponieważ zmobilizował ludzi jak nigdy wcześniej

through the use of social networks.

przez użycie społecznych sieci.

He did not know each and every one of them,

Nie znał każdego z osobna,

but with an admirable ingenuity,

ale z godną podziwu pomysłowością

he managed to transform them into activists

zdołał przekształcić ich w działaczy,

by giving them all the possibility to hold in their hands

dając im wszystkie możliwości,

the arguments and the instruments that each would need

argumenty i instrumenty, których potrzebowali,

to campaign in his name by making his own campaign.

do prowadzenia kampanii w jego imieniu. To była ich kampania.

I tweet. I love it.

Używam Twittera. Uwielbiam go.

I love it because it lets me get the message out,

Uwielbiam, ponieważ pozwala mi dotrzeć z wiadomością do ludzi,

but it also lets people get their messages to me.

ale również pozwala ludziom dotrzeć z wiadomością dla mnie.

This is politics, not from top down,

Oto polityka nie z góry do dołu,

but from the bottom up, and sideways,

ale z dołu do góry i na boki.

and allowing everybody's voice to be heard

Sprawia, że każdy głos jest słyszalny.

is exactly what we need.

Tego właśnie potrzebujemy.

Politics is not just about leaders.

W polityce nie chodzi o przywódców.

It's not just about politicians and laws.

Nie chodzi tylko o polityków i prawa.

It is about how people think,

Chodzi o to, jak ludzie myślą,

how they view the world around them,

jak postrzegają świat wokoło,

how they use their time and their energy.

jak używają swego czasu i energii.

When people say all politicians are the same,

Gdy ludzie mówią, że wszyscy politycy są tacy sami,

ask yourself if Obama was the same as Bush,

zastanów się, czy Obama jest taki sam jak Bush,

if François Hollande is the same as Sarkozy.

czy François Hollande jest taki sam jak Sarkozy.

They are not. They are human beings with different views

Nie są tacy sami. Są istotami ludzkimi z odmiennymi poglądami

and different visions for the world.

i odmiennymi wizjami świata.

When people say nothing can change,

Kiedy ludzie mówią, że nic nie można zmienić,

just stop and think what the world was like

po prostu zatrzymaj się i pomyśl, jak świat wyglądał

10, 20, 50, 100 years ago.

10, 20, 50, 100 lat temu.

Our world is defined by the pace of change.

Nasz świat jest definiowany przez tempo zmian.

We can all change the world.

Wszyscy możemy zmienić świat.

I gave you a very small example

Dałem wam jeden mały przykład,

of how one thing, the use of color,

jak jedna rzecz, użycie koloru,

can make change happen.

może przyczynić się do zmian.

I want to make more change

Chcę wprowadzić więcej zmian

as Prime Minister of my country,

jako premier mojego kraju,

but every single one of you can make change happen

ale każdy z was może dokonać zmian

if you want to.

jeśli tylko chcecie.

President Roosevelt, he said,

Prezydent Roosevelt powiedział

"Believe you can, and you are halfway there."

"Uwierz, że możesz, i już jesteś w połowie drogi."

Efharisto and kalinihta.

(po grecku) Dziękuję i dobranoc.

(Applause)

(Oklaski)