Mark Plotkin: What the people of the Amazon know that you don’t

Translator: Nguyen Cao Reviewer: Gia Bảo Nguyễn Hữu

Now, I'm an ethnobotanist.

Tôi là nhà thực vật dân tộc học.

That's a scientist who works in the rainforest

Chuyên làm việc trong những khu rừng nhiệt đới,

to document how people use local plants.

ghi chép lại cách người dân dùng các loại thực vật địa phương.

I've been doing this for a long time,

Tôi đã làm công việc này trong một thời gian dài,

and I want to tell you,

và điều tôi muốn nói với các bạn là,

these people know these forests and these medicinal treasures

họ biết về những khu rừng và những dược liệu quý

better than we do and better than we ever will.

nhiều hơn chúng ta và sẽ mãi như thế.

But also, these cultures,

Thế nhưng, những nền văn hóa này,

these indigenous cultures,

những nền văn hóa bản địa này,

are disappearing much faster than the forests themselves.

đang dần biến mất, nhanh hơn cả những cánh rừng.

And the greatest and most endangered species

Và giống loài tuyệt nhất và trong tình trạng nguy hiểm nhất

in the Amazon Rainforest

ở rừng nhiệt đới Amazon

is not the jaguar,

không phải là loài báo đốm Mỹ,

it's not the harpy eagle,

không phải là đại bàng Harpy,

it's the isolated and uncontacted tribes.

mà là những bộ lạc bị cô lập và chưa được tiếp cận này.

Now four years ago, I injured my foot in a climbing accident

Cách đây 4 năm, chân tôi bị thương do leo trèo

and I went to the doctor.

và tôi đi khám bác sĩ.

She gave me heat,

Bà ấy cho tôi chườm nóng,

she gave me cold, aspirin,

chườm lạnh, cho tôi aspirin,

narcotic painkillers, anti-inflammatories,

thuốc giảm đau narcotin, thuốc chống viêm,

cortisone shots.

vài mũi tiêm dị ứng.

It didn't work.

Chẳng hề có hiệu quả gì.

Several months later,

Nhiều tháng sau,

I was in the northeast Amazon,

tôi đang ở phía bắc vùng Amazon,

walked into a village,

đi bộ vào một ngôi làng,

and the shaman said, "You're limping."

và vị pháp sư bảo tôi rằng: "Anh đi khập khiễng"

And I'll never forget this as long as I live.

Tôi chẳng thể quên được chuyện đó khi mình còn sống.

He looked me in the face and he said,

Ông ta nhìn vào mặt tôi và bảo,

"Take off your shoe and give me your machete."

"Cởi giày ra và đưa cho tôi cái dao."

(Laughter)

(Cười)

He walked over to a palm tree

Ông ta đi đến chỗ cây cọ

and carved off a fern,

và cắt lấy một nhánh,

threw it in the fire,

ném nó vào lửa,

applied it to my foot,

đắp lên chân tôi,

threw it in a pot of water,

rồi ném nó vào tô nước,

and had me drink the tea.

và bắt tôi uống.

The pain disappeared for seven months.

Cơn đau biến mất trong 7 tháng trời.

When it came back, I went to see the shaman again.

Khi nó đau trở lại, tôi quay lại gặp vị pháp sư,

He gave me the same treatment,

Ông ta chữa cho tôi y hệt lần trước,

and I've been cured for three years now.

và tôi khỏi hẳn suốt 3 năm đến giờ.

Who would you rather be treated by?

Ai có thể chữa bạn được như thế?

(Applause)

(Vỗ tay)

Now, make no mistake — Western medicine

Hiện nay, ko hề sai - Y học phương Tây

is the most successful system of healing ever devised,

là hệ thống y học phát triển nhất,

but there's plenty of holes in it.

thế nhưng chúng có rất nhiều lỗ hổng.

Where's the cure for breast cancer?

Ung thư vú chữa như thế nào?

Where's the cure for schizophrenia?

Tâm thần phân liệt chữa như thế nào?

Where's the cure for acid reflux?

Trào ngược axit chữa như thế nào?

Where's the cure for insomnia?

Chứng mất ngủ chữa như thế nào?

The fact is that these people

Thực tế là những người này

can sometimes, sometimes, sometimes

có thể thỉnh thoảng, thỉnh thoảng...

cure things we cannot.

chữa được những bệnh mà chúng ta không thể.

Here you see a medicine man in the northeast Amazon

Ở đây, các bạn thấy một y sĩ ở miền bắc Amazon

treating leishmaniasis,

đang chữa bệnh Leishmania,

a really nasty protozoal disease

một bệnh ký sinh trùng kinh khủng

that afflicts 12 million people around the world.

với 12 triệu người lây nhiễm trên khắp thế giới.

Western treatment are injections of antimony.

Các chữa trị của phương Tây là tiêm antimon

They're painful, they're expensive,

Chúng gây đau đớn, đắt đỏ,

and they're probably not good for your heart;

và có thể ảnh hưởng không tốt cho tim;

it's a heavy metal.

một kim loại nặng.

This man cures it with three plants from the Amazon Rainforest.

Người đàn ông này chữa bằng 3 loại cây lấy từ rừng nhiệt đới Amazon.

This is the magic frog.

Đây là một loài ếch thần kỳ.

My colleague, the late great Loren McIntyre,

Đồng nghiệp của tôi, Loren McIntyre nổi tiếng sau này,

discoverer of the source lake of the Amazon,

người phát hiện ra hồ đầu nguồn của Amazon,

Laguna McIntyre in the Peruvian Andes,

Laguna McIntyre ở Peruvian Andes,

was lost on the Peru-Brazil border about 30 years ago.

bị lạc ở biên giới Peru-Brazil 30 năm trước.

He was rescued by a group of isolated Indians called the Matsés.

Anh ấy được cứu bởi một nhóm người thổ dân bị cô lập, gọi là Matsé.

They beckoned for him to follow them into the forest, which he did.

Họ ra hiệu bảo anh ấy đi theo họ vào rừng, và anh ấy đi.

There, they took out palm leaf baskets.

Ở đó, họ lấy những cái giỏ đan bằng lá cọ ra.

There, they took out these green monkey frogs —

Rồi lấy từ đó ra những con ếch khỉ màu xanh --

these are big suckers, they're like this —

Chúng to kinh khủng, cỡ như thế này đây --

and they began licking them.

và họ bắt đầu liếm chúng.

It turns out, they're highly hallucinogenic.

Thì ra, chúng có chất gây ảo giác mạnh.

McIntyre wrote about this and it was read by the editor of High Times magazine.

McIntyre viết về chuyện đó và biên tập viên tờ High Times đọc được.

You see that ethnobotanists have friends in all sorts of strange cultures.

Bạn thấy đấy, những nhà thực vật học có bạn bè thuộc nhiều nền văn hóa lạ lùng.

This guy decided he would go down to the Amazon and give it a whirl,

Anh ta quyết định sẽ làm một chuyến đến Amazon và thử điều đó xem,

or give it a lick, and he did, and he wrote,

anh ta đã làm, và viết rằng,

"My blood pressure went through the roof,

"Huyết áp tôi tăng vọt,

I lost full control of my bodily functions,

tôi mất khả năng điều khiển cơ thể,

I passed out in a heap,

và ngất đi,

I woke up in a hammock six hours later,

Tôi tỉnh dậy trên một cái võng 6 tiếng đồng hồ sau,

felt like God for two days."

cảm thấy như mình là Thượng Đế trong 2 ngày."

(Laughter)

(Cười)

An Italian chemist read this and said,

Một nhà hóa học người Ý đọc được và nói,

"I'm not really interested in the theological aspects of the green monkey frog.

"Tôi không thật sự quan tâm đến khía cạnh thần học về loài ếch khỉ xanh,

What's this about the change in blood pressure?"

Mà quan tâm chất gì đã làm thay đổi huyết áp?

Now, this is an Italian chemist

Hiện nay, nhà hóa học người Ý này

who's working on a new treatment for high blood pressure

đang nghiên cứu cách chữa trị mới cho bệnh huyết áp cao

based on peptides in the skin of the green monkey frog,

dựa vào chuỗi axit amin trên da loài ếch khỉ xanh,

and other scientists are looking

và một nhà khoa học khác đang tìm kiếm

at a cure for drug-resistant Staph aureus.

cách chữa trị khuẩn tụ cầu vàng kháng thuốc.

How ironic if these isolated Indians and their magic frog

Thật mỉa mai nếu những bộ lạc da đỏ bị cô lập này và những con ếch của họ

prove to be one of the cures.

chứng minh được cách chữa trị.

Here's an ayahuasca shaman

Đây là một vị pháp sư ayahuasca

in the northwest Amazon, in the middle of a yage ceremony.

ở miền bắc Amazon, đang làm nghi lễ yage.

I took him to Los Angeles to meet a foundation officer

Tôi đem ông ấy đến Los Angeles để gặp một số nhà tổ chức

looking for support for monies to protect their culture.

để kêu gọi hỗ trợ tài chính cho việc bảo tồn nền văn hóa của họ.

This fellow looked at the medicine man, and he said,

Một hội viên nhìn người chế thuốc này, anh ta hỏi,

"You didn't go to medical school, did you?"

"Anh không học trường dược ra, phải ko?"

The shaman said, "No, I did not."

Vị pháp sư đáp, "Ko, tôi không."

He said, "Well, then what can you know about healing?"

Anh ta hỏi tiếp, "Vậy, anh biết gì về việc chữa trị?"

The shaman looked at him and he said,

Vị pháp sư nhìn anh ta và đáp,

"You know what? If you have an infection, go to a doctor.

"Anh biết gì ko? Nếu anh bị nhiễm bệnh, hãy đi đến bác sĩ.

But many human afflictions are diseases of the heart, the mind and the spirit.

Nhưng có rất nhiều căn bệnh xuất phát từ trái tim, tâm trí, và linh hồn.

Western medicine can't touch those. I cure them."

Thuốc Tây không làm được gì. Tôi chữa chúng."

(Applause)

(Vỗ tay)

But all is not rosy in learning from nature about new medicines.

Nhưng việc nghiên cứu các loại thuốc mới từ thiên nhiên không phải luôn dễ dàng.

This is a viper from Brazil,

Đây là một loại rắn độc từ Brazil,

the venom of which was studied at the Universidade de São Paulo here.

nọc độc của chúng được nghiên cứu tại trường đại học São Paulo.

It was later developed into ACE inhibitors.

Sau này được chế thành chất kìm hãm ACE.

This is a frontline treatment for hypertension.

Đây là biện pháp chữa trị tiên phong cho chứng tăng huyết áp.

Hypertension causes over 10 percent

Bệnh tăng huyết áp là nguyên nhân của 10%

of all deaths on the planet every day.

ca tử vong trên khắp thế giới mỗi ngày.

This is a $4 billion industry

Có một nền công nghiệp 4 tỉ đô

based on venom from a Brazilian snake,

dựa trên nọc của loài rắn Brazil,

and the Brazilians did not get a nickel.

mà người Brazil thì chẳng được hưởng một xu nào.

This is not an acceptable way of doing business.

Đó là cách kinh doanh không thể chấp nhận được.

The rainforest has been called the greatest expression of life on Earth.

Rừng nhiệt đới được xem là hiện thân tuyệt vời nhất của sự sống trên trái đất.

There's a saying in Suriname that I dearly love:

Có một câu nói của Suriname mà tôi cực kỳ yêu thích:

"The rainforests hold answers to questions we have yet to ask."

"Rừng lưu giữ câu trả lời cho những gì chúng ta chưa hỏi."

But as you all know, it's rapidly disappearing.

Nhưng như chúng ta đều biết, chúng đang biết mất rất nhanh.

Here in Brazil, in the Amazon,

Đây là ở Brazil, Amazon,

around the world.

khắp thế giới.

I took this picture from a small plane

Tôi chụp bức hình này từ một phi cơ,

flying over the eastern border of the Xingu indigenous reserve

khi đang bay qua vùng biên giới phía nam dành riêng cho người Xingu

in the state of Mato Grosso to the northwest of here.

trong bang của Mato Grosso cho đến tận phía bắc.

The top half of the picture,

Nửa trên của bức hình,

you see where the Indians live.

là nơi người da đỏ ở.

The line through the middle

Đường ngang ở giữa

is the eastern border of the reserve.

là biên giới của khu vực bảo tồn.

Top half Indians, bottom half white guys.

Nửa trên người da đỏ, nửa dưới người da trắng.

Top half wonder drugs,

Nửa trên dược phẩm kỳ diệu,

bottom half just a bunch of skinny-ass cows.

nửa dưới chỉ là một đám bò gầy giơ xương.

Top half carbon sequestered in the forest where it belongs,

Nửa trên carbon được giữ trong rừng nơi chúng thuộc về,

bottom half carbon in the atmosphere

nửa dưới carbon trong khí quyển

where it's driving climate change.

nơi chúng gây ra sự biến đổi khí hậu.

In fact, the number two cause

Thực tế, nguyên nhân thứ hai

of carbon being released into the atmosphere

của việc carbon bị xả vào khí quyển

is forest destruction.

là nạn chặt phá rừng.

But in talking about destruction,

Thế nhưng khi nói về nạn phá rừng,

it's important to keep in mind

điều quan trọng chúng ta cần ghi nhớ

that the Amazon is the mightiest landscape of all.

đó là Amazon là khu rừng vĩ đại nhất trong số tất cả.

It's a place of beauty and wonder.

Đó là một nơi xinh đẹp và kỳ diệu.

The biggest anteater in the world

Loài thú ăn kiến lớn nhất trên thế giới

lives in the rain forest,

sống trong rừng nhiệt đới,

tips the scale at 90 pounds.

nặng đến gần 41kg.

The goliath bird-eating spider

Loài nhện ăn chim khổng lồ

is the world's largest spider.

là loài nhện lớn nhất thế giới.

It's found in the Amazon as well.

Chúng cũng được tìm thấy ở Amazon.

The harpy eagle wingspan is over seven feet.

Chim đại bàng harpy với sải cánh đến hơn 2 mét.

And the black cayman —

Và cá sấu đen --

these monsters can tip the scale at over half a ton.

những con quái vật này nặng đến hơn nửa tấn.

They're known to be man-eaters.

Chúng được biết đến là những kẻ ăn thịt người.

The anaconda, the largest snake,

Trăn Nam Mỹ, loài trăn lớn nhất,

the capybara, the largest rodent.

Loài chuột capybara, loài gặm nhấm lớn nhất.

A specimen from here in Brazil

Một con tìm thấy ở Brazil

tipped the scale at 201 pounds.

nặng không thể tưởng được, đến 91 kg.

Let's visit where these creatures live,

Hãy đến thăm nơi những sinh vật này sống,

the northeast Amazon,

vùng phía bắc Amazon,

home to the Akuriyo tribe.

ngôi nhà của bộ lạc Akuriyo.

Uncontacted peoples hold a mystical and iconic role

Những cư dân biệt lập nắm giữ một vị trí huyền bí và đặc trưng

in our imagination.

trong trí tưởng tượng của chúng ta.

These are the people who know nature best.

Họ là những người biết về thiên nhiên rõ nhất.

These are the people who truly live

Họ là những người thực sự sống

in total harmony with nature.

hòa hợp hoàn toàn với tự nhiên.

By our standards, some would dismiss these people as primitive.

Dưới tiêu chuẩn của chúng ta, một số sẽ phản bác rằng họ như người nguyên thủy.

"They don't know how to make fire,

"Họ không biết cách tạo ra lửa,

or they didn't when they were first contacted."

hay họ không biết lúc được tiếp xúc lần đầu."

But they know the forest far better than we do.

Nhưng họ biết về rừng vượt xa chúng ta.

The Akuriyos have 35 words for honey,

Người Akuriyo có đến 35 từ nói về mật ong.

and other Indians look up to them

và những người thổ dân tìm kiếm chúng

as being the true masters of the emerald realm.

như những bậc thầy thật sự giữa một vương quốc bảo ngọc.

Here you see the face of my friend Pohnay.

Đây là gương mặt của bạn tôi Pohnay.

When I was a teenager rocking out

Khi tôi còn là đứa choai choai gào thét

to the Rolling Stones in my hometown of New Orleans,

những bản nhạc Rolling Stones ở vùng quê nhà New Orleans,

Pohnay was a forest nomad

Pohnay đã là một dân du cư

roaming the jungles of the northeast Amazon

sục sạo những khu rừng già của vùng bắc Amazon

in a small band, looking for game,

cùng với một nhóm nhỏ, tìm kiếm trò chơi,

looking for medicinal plants,

tìm kiếm những loài thảo dược,

looking for a wife,

tìm kiếm bạn đời,

in other small nomadic bands.

với các nhóm dân du cư nhỏ khác.

But it's people like these

Thế nhưng những người như thế này

that know things that we don't,

biết những thứ chúng ta không biết,

and they have lots of lessons to teach us.

và họ có hàng tá thứ để dạy cho chúng ta.

However, if you go into most of the forests of the Amazon,

Tuy nhiên, nếu bạn đến hầu hết những khu rừng ở Amazon,

there are no indigenous peoples.

sẽ chẳng có người dân bộ lạc nào.

This is what you find:

Đây là cái bạn tìm được:

rock carvings which indigenous peoples,

những hòn đá mài mà những người bản xứ,

uncontacted peoples, used to sharpen the edge of the stone axe.

những người biệt lập, đã sử dụng để mài lưỡi rìu đá.

These cultures that once danced,

Những nền văn hóa đã từng nhảy múa,

made love, sang to the gods,

làm tình, ca hát ca ngợi thần linh,

worshipped the forest,

tôn sùng rừng rậm,

all that's left is an imprint in stone, as you see here.

tất cả chỉ còn là một vết in hằn trên đá, như bạn thấy đấy.

Let's move to the western Amazon,

Nào, giờ hãy đến với vùng phía tây Amazon,

which is really the epicenter of isolated peoples.

nơi thật sự là tâm chấn của những cư dân biệt lập.

Each of these dots represents

Mỗi một chấm này tượng trưng cho

a small, uncontacted tribe,

một bộ lạc nhỏ, sống tách biệt,

and the big reveal today is we believe there are 14 or 15 isolated groups

và một khám phá lớn hiện giờ là chúng tôi tin rằng có 14 hoặc 15 nhóm sống biệt lập

in the Colombian Amazon alone.

chỉ riêng ở vùng Columbian Amazon.

Why are these people isolated?

Tại sao những người này lại bị cô lập?

They know we exist, they know there's an outside world.

Họ biết chúng ta tồn tại, họ biết có thế giới ngoài kia.

This is a form of resistance.

Đây là một dạng kháng cự.

They have chosen to remain isolated,

Họ đã chọn cách sống tách biệt,

and I think it is their human right to remain so.

và tôi nghĩ rằng họ có quyền như thế.

Why are these the tribes that hide from man?

Tại sao những bộ lạc này lại giấu mình khỏi con người?

Here's why.

Đây là lý do.

Obviously, some of this was set off in 1492.

Rõ ràng, một số trong họ đã rời đi vào năm 1492.

But at the turn of the last century

Thế nhưng giai đoạn cuối thế kỷ trước

was the rubber trade.

là ngành buôn bán cao su.

The demand for natural rubber,

Nhu cầu về cao su tự nhiên,

which came from the Amazon,

lấy từ Amazon,

set off the botanical equivalent of a gold rush.

tạo nên làn sóng 'săn vàng'.

Rubber for bicycle tires,

Cao su cho bánh xe đạp,

rubber for automobile tires,

cao su cho bánh xe hơi,

rubber for zeppelins.

cao su cho khinh khí cầu.

It was a mad race to get that rubber,

Đó là một cuộc chạy đua khai thác cao su điên rồ,

and the man on the left, Julio Arana,

và người đàn ông bên trái, Julio Arana,

is one of the true thugs of the story.

là một trong những tên sát nhân thực sự trong câu chuyện này.

His people, his company,

Người của ông ta, công ty ông ta,

and other companies like them

và những công ty khác giống như họ

killed, massacred, tortured, butchered Indians

đã giết, tàn sát, tra tấn, xả thịt những người bộ lạc

like the Witotos you see on the right hand side of the slide.

như người Witoto các bạn thấy bên phía tay phải trên màn hình.

Even today, when people come out of the forest,

Thậm chí ngày nay, khi họ ra khỏi những khu rừng,

the story seldom has a happy ending.

hiếm có câu chuyện nào có một cái kết tốt đẹp.

These are Nukaks. They were contacted in the '80s.

Đây là những người Nukak. Họ được tiếp xúc vào những năm 80.

Within a year, everybody over 40 was dead.

Trong vòng một năm, tất cả những người trên 40 tuổi đều chết.

And remember, these are preliterate societies.

Và nhớ rằng, đây là những xã hội tiền văn tự.

The elders are the libraries.

Những người già là thư viện.

Every time a shaman dies,

Mỗi khi một vị pháp sư chết đi,

it's as if a library has burned down.

điều đó giống như một thư viện đã bị đốt cháy.

They have been forced off their lands.

Họ đã bị buộc phải rời bỏ vùng đất của mình.

The drug traffickers have taken over the Nukak lands,

Những tay buôn thuốc phiện đã chiếm vùng đất của người Nukak,

and the Nukaks live as beggars

và người Nukak sống như những kẻ ăn mày

in public parks in eastern Colombia.

ở những công viên công cộng phía nam Colombia.

From the Nukak lands, I want to take you to the southwest,

Từ vùng đất Nukak, tôi muốn đưa các bạn đến phía nam,

to the most spectacular landscape in the world:

nơi có phong cảnh ngoạn mục nhất thế giới:

Chiribiquete National Park.

công viên quốc gia Chiribiquete,

It was surrounded by three isolated tribes

Nơi đó được bao bọc bởi 3 bộ lạc cô lập

and thanks to the Colombian government and Colombian colleagues,

và cảm ơn chính quyền và những cộng sự người Colombia,

it has now expanded.

hiện nay nó đang được mở rộng.

It's bigger than the state of Maryland.

Vùng đất này còn lớn hơn bang Maryland.

It is a treasure trove of botanical diversity.

Đó là nguồn cung cấp quý báu cho nền thực vật đa dạng.

It was first explored botanically in 1943

Thực vật nơi đó được khám phá vào năm 1943

by my mentor, Richard Schultes,

bởi thầy tôi, Richard Schultes,

seen here atop the Bell Mountain,

được nhìn thấy ở đây trên đỉnh núi Bell,

the sacred mountains of the Karijonas.

những ngọn núi linh thiêng của người Karijona.

And let me show you what it looks like today.

Để tôi cho các bạn xem hiện nay nó như thế nào.

Flying over Chiribiquete,

Bay qua vùng Chiribiquete,

realize that these lost world mountains are still lost.

nhận ra rằng vùng rừng núi bị mất này vẫn còn thất lạc.

No scientist has been atop them.

Chưa có nhà khoa học nào từng tới đỉnh núi này.

In fact, nobody has been atop the Bell Mountain

Thực tế, chưa từng ai đến đỉnh núi Bell

since Schultes in '43.

sau Schultes từ năm '43.

And we'll end up here with the Bell Mountain

Và chúng ta sẽ dừng chân ở đây với ngọn núi Bell

just to the east of the picture.

nằm ở hướng đông bức ảnh.

Let me show you what it looks like today.

Để tôi chỉ cho bạn nó như thế nào hiện nay.

Not only is this a treasure trove of botanical diversity,

Nó không chỉ là nguồn cung quý giá cho sự đa dạng thực vật,

not only is it home to three isolated tribes,

nó không chỉ là nhà của 3 bộ lạc biệt lập,

but it's the greatest treasure trove

mà nó còn là kho báu quý nhất

of pre-Colombian art in the world:

của nền nghệ thuật tiền-Colombia trên thế giới:

over 200,000 paintings.

hơn 200,000 bức họa.

The Dutch scientist Thomas van der Hammen

Nhà khoa học Hà Lan Thomas van der Hammen

described this as the Sistine Chapel of the Amazon Rainforest.

đã mô tả nó như nhà nguyện Sistine của rừng rậm Amazon.

But move from Chiribiquete down to the southeast,

Thế nhưng đi từ Chiribiquete xuống phía nam,

again in the Colombian Amazon.

lần nữa lại đến vùng Colombia Amazon.

Remember, the Colombian Amazon is bigger than New England.

Nhớ rằng, Colombia Amazon lớn hơn cả New England.

The Amazon's a big forest,

Khu rừng lớn của Amazon,

and Brazil's got a big part of it,

và Brazil chiếm một phần lớn trong đó,

but not all of it.

nhưng không phải tất cả.

Moving down to these two national parks,

Di chuyển xuống 2 vườn quốc gia,

Cahuinari and Puré

Cahuinari và Puré

in the Colombian Amazon —

ở Colombia Amazon --

that's the Brazilian border to the right —

biên giới Brazil nằm bên phải --

it's home to several groups

đây là nhà của nhiều nhóm

of isolated and uncontacted peoples.

dân cư biệt lập.

To the trained eye, you can look at the roofs

Với hiểu biết, bạn có thể nhìn những mái nhà

of these malocas, these longhouses,

của những căn nhà rông, những căn nhà dài,

and see that there's cultural diversity.

và nhìn thấy sự đa văn hóa nơi đây.

These are, in fact, different tribes.

Trên thực tế, đó là những bộ lạc khác nhau.

As isolated as these areas are,

Cũng tách biệt như những khu vực này,

let me show you how the outside world is crowding in.

để tôi cho các bạn thấy thế giới bên ngoài đông đúc như thế nào.

Here we see trade and transport increased in Putumayo.

Việc giao dịch và vận chuyển gia tăng ở Putumayo.

With the diminishment of the Civil War in Colombia,

Với sự kết thúc của cuộc nội chiến ở Colombia,

the outside world is showing up.

thế giới bên ngoài đang dần lộ diện.

To the north, we have illegal gold mining,

Tiến đến phía bắc, chúng ta có hoạt động khai thác vàng bất hợp pháp.

also from the east, from Brazil.

cũng như từ phía đông, từ Brazil.

There's increased hunting and fishing for commercial purposes.

Sự gia tăng săn bắn và đánh cá cho mục đích thương mại.

We see illegal logging coming from the south,

Chúng ta thấy việc chặt gỗ trái phép đến từ phía nam,

and drug runners are trying to move through the park

và những kẻ buôn thuốc phiện cố gắng xuyên qua vùng này

and get into Brazil.

để đến Brazil.

This, in the past, is why you didn't mess

Trong quá khứ, đó là lý do tại sao bạn đã không chọc giận

with isolated Indians.

người thổ dân biệt lập.

And if it looks like this picture is out of focus

Và nếu có vẻ như bức hình này bị nhòe

because it was taken in a hurry, here's why.

bởi vì nó được chụp một cách vội vã, thì đây là lý do.

(Laughter)

(Cười)

This looks like — (Applause)

Nó trông giống như --- (Vỗ tay)

This looks like a hangar from the Brazilian Amazon.

Nó trông như kho chứa máy bay từ Brazil Amazon.

This is an art exhibit in Havana, Cuba.

Đây là một tác phẩm triễn lãm nghệ thuật ở Havana, Cuba.

A group called Los Carpinteros.

Một nhóm tên là Los Carpinteros.

This is their perception of why you shouldn't mess with uncontacted Indians.

Đây là cách họ hiểu việc tại sao bạn không nên chọc giận người thổ dân.

But the world is changing.

Thế nhưng thế giới đang thay đổi.

These are Mashco-Piros on the Brazil-Peru border

Có những người Mashco-Piro ở biên giới Brazil-Peru

who stumbled out of the jungle

phải chạy khỏi những cánh rừng già

because they were essentially chased out

bởi vì họ bị đuổi

by drug runners and timber people.

bởi những kẻ buôn thuốc phiện và lâm tặc.

And in Peru, there's a very nasty business.

Ở Peru, có những ngành kinh doanh bẩn thỉu.

It's called human safaris.

Gọi là săn người.

They will take you in to isolated groups to take their picture.

Chúng sẽ đưa bạn vào những bộ lạc biệt lập để chụp hình.

Of course, when you give them clothes, when you give them tools,

Dĩ nhiên, khi bạn đem cho họ áo quần, đem cho họ dụng cụ,

you also give them diseases.

bạn cũng đem đến cho họ những căn bệnh.

We call these "inhuman safaris."

Chúng tôi gọi đó là "cuộc đi săn vô nhân đạo".

These are Indians again on the Peru border,

Đây là những người thổ dân ở biên giới Peru,

who were overflown by flights sponsored by missionaries.

bị quá tải bởi những chuyến bay của những nhà truyền giáo.

They want to get in there and turn them into Christians.

Họ muốn biến những người thổ dân thành người Cơ Đốc.

We know how that turns out.

Chúng ta biết mọi chuyện thành ra thế nào.

What's to be done?

Chúng tôi đã làm được gì?

Introduce technology to the contacted tribes,

Giới thiệu công nghệ cho những bộ lạc đã tiếp xúc,

not the uncontacted tribes,

không phải là những bộ lạc biệt lập,

in a culturally sensitive way.

một cách văn hóa đầy tinh tế.

This is the perfect marriage of ancient shamanic wisdom

Đây là một sự kết hợp hoàn hảo giữa tri thức pháp sư cổ đại

and 21st century technology.

và công nghệ thế kỷ 21.

We've done this now with over 30 tribes,

Chúng tôi đã thực hiện nó với hơn 30 bộ lạc cho đến nay,

mapped, managed and increased protection

đánh dấu, quản lý và tăng cường sự bảo vệ

of over 70 million acres of ancestral rainforest.

cho hơn 70 triệu hecta rừng nguyên sinh.

(Applause)

(Vỗ tay)

So this allows the Indians to take control

Điều đó cho phép người thổ dân kiểm soát

of their environmental and cultural destiny.

vận mệnh môi trường và văn hóa của họ.

They also then set up guard houses

Họ cũng thiết lập những ngôi nhà canh gác

to keep outsiders out.

để tránh người ngoài xâm nhập.

These are Indians, trained as indigenous park rangers,

Những thổ dân được đào tạo như nhân viên kiểm lâm bản xứ.

patrolling the borders

tuần hành dọc các biên giới

and keeping the outside world at bay.

và ngăn ngừa thế giới bên ngoài.

This is a picture of actual contact.

Đây là bức hình về sự tiếp xúc thật sự.

These are Chitonahua Indians

Họ là những người thổ dân Chitonahua

on the Brazil-Peru border.

ở biên giới Brazil-Peru.

They've come out of the jungle

Họ ra khỏi rừng

asking for help.

xin sự giúp đỡ.

They were shot at,

Họ bị bắn,

their malocas, their longhouses, were burned.

những ngôi nhà rông, nhà dài của họ, bị đốt trụi.

Some of them were massacred.

Một số họ bị tàn sát.

Using automatic weapons to slaughter uncontacted peoples

Sử dụng vũ khí tự động để tàn sát những cư dân biệt lập

is the single most despicable and disgusting human rights abuse

là một tội ác hèn hạ và ghê tởm chống lại quyền con người nhất

on our planet today, and it has to stop.

trên trái đất hiện nay, và nó phải được dừng lại.

(Applause)

(Vỗ tay)

But let me conclude by saying,

Nhưng hãy để tôi kết thúc bằng cách nói rằng,

this work can be spiritually rewarding,

công việc này có thể đáng giá về mặt tinh thần,

but it's difficult and it can be dangerous.

nhưng đó là một việc hết sức khó khăn và nguy hiểm.

Two colleagues of mine passed away recently

Hai đồng nghiệp của tôi mới mất gần đây

in the crash of a small plane.

trong một vụ rơi phi cơ.

They were serving the forest

Họ phục vụ rừng

to protect those uncontacted tribes.

để bảo vệ những bộ lạc biệt lập.

So the question is, in conclusion,

Thế nên câu hỏi ở đây là, kết luận rằng,

is what the future holds.

tương lai sẽ như thế nào.

These are the Uray people in Brazil.

Họ là những người Uray ở Brazil.

What does the future hold for them,

Tương lai nào cho họ,

and what does the future hold for us?

và tương lai nào cho chúng ta?

Let's think differently.

Hãy suy nghĩ khác đi.

Let's make a better world.

Hãy làm thế giới này tốt đẹp hơn.

If the climate's going to change,

Nếu khí hậu sẽ thay đổi,

let's have a climate that changes for the better rather than the worse.

hãy làm cho nó thay đổi tốt hơn thay vì xấu đi.

Let's live on a planet

Hãy sống trên một hành tinh

full of luxuriant vegetation,

đầy cây cối sum xuê,

in which isolated peoples

nơi đó những cư dân biệt lập

can remain in isolation,

vẫn có thể sống tách biệt,

can maintain that mystery

vẫn có thể giữ sự huyền bí,

and that knowledge

tri thức của họ

if they so choose.

nếu họ lựa chọn như thế.

Let's live in a world

Hãy sống trong một thế giới

where the shamans live in these forests

nơi mà những vị pháp sư sống trong những khu rừng

and heal themselves and us

chữa lành cho chính họ và cho chúng ta

with their mystical plants

với những cây cỏ huyền bí

and their sacred frogs.

và những con ếch thần thánh.

Thanks again.

Cảm ơn lần nữa.

(Applause)