Mark Plotkin: What the people of the Amazon know that you don’t

Tłumaczenie: Karolina Zielińska Korekta: Rysia Wand

Now, I'm an ethnobotanist.

Jestem etnobotanikiem.

That's a scientist who works in the rainforest

To taki naukowiec, który pracuje w lasach deszczowych,

to document how people use local plants.

dokumentując wykorzystanie lokalnych roślin przez ludzi.

I've been doing this for a long time,

Zajmuję się tym od dawna

and I want to tell you,

i chcę wam powiedzieć,

these people know these forests and these medicinal treasures

że ci ludzie znają lasy i ich lecznicze skarby

better than we do and better than we ever will.

lepiej niż my, teraz czy w przyszłości.

But also, these cultures,

Jednak te kultury,

these indigenous cultures,

te rdzenne kultury,

are disappearing much faster than the forests themselves.

znikają o wiele szybciej niż same lasy.

And the greatest and most endangered species

Najwspanialsze i najbardziej zagrożone

in the Amazon Rainforest

gatunki w Amazonii

is not the jaguar,

to nie jaguar,

it's not the harpy eagle,

to nie harpia wielka,

it's the isolated and uncontacted tribes.

to odizolowane, nieodkryte plemiona.

Now four years ago, I injured my foot in a climbing accident

Cztery lata temu skaleczyłem stopę podczas wspinaczki

and I went to the doctor.

i poszedłem do lekarza.

She gave me heat,

Lekarka ogrzewała mi ranę,

she gave me cold, aspirin,

ochładzała ją, dała mi aspirynę,

narcotic painkillers, anti-inflammatories,

narkotyczne leki przeciwbólowe, leki przeciwzapalne,

cortisone shots.

zastrzyki z kortyzonu.

It didn't work.

Nie działało.

Several months later,

Kilka miesięcy później

I was in the northeast Amazon,

byłem w północno-wschodniej Amazonii.

walked into a village,

Wszedłem do wioski,

and the shaman said, "You're limping."

a szaman powiedział: "Kulejesz".

And I'll never forget this as long as I live.

Nie zapomnę tego do końca życia.

He looked me in the face and he said,

Spojrzał mi w twarz i rzekł:

"Take off your shoe and give me your machete."

"Zdejmij but i podaj mi swoją maczetę".

(Laughter)

(Śmiech)

He walked over to a palm tree

Podszedł do drzewa,

and carved off a fern,

ściął gałąź paproci,

threw it in the fire,

wrzucił ją do ognia,

applied it to my foot,

przyłożył mi ją do nogi,

threw it in a pot of water,

po czym wrzucił do garnka z wodą

and had me drink the tea.

i kazał mi wypić wywar.

The pain disappeared for seven months.

Ból zniknął na siedem miesięcy.

When it came back, I went to see the shaman again.

Gdy powrócił, znów udałem się do szamana.

He gave me the same treatment,

Dał mi to samo lekarstwo

and I've been cured for three years now.

i jestem zdrowy od trzech lat.

Who would you rather be treated by?

Przez kogo wolelibyście być leczeni?

(Applause)

(Brawa)

Now, make no mistake — Western medicine

Nie zrozumcie mnie źle; zachodnia medycyna

is the most successful system of healing ever devised,

to najbardziej efektywny system lecznictwa w dziejach.

but there's plenty of holes in it.

Jednak ma wiele luk.

Where's the cure for breast cancer?

Gdzie jest lekarstwo na raka piersi?

Where's the cure for schizophrenia?

Gdzie jest lekarstwo na schizofrenię?

Where's the cure for acid reflux?

Gdzie jest lekarstwo na refluks?

Where's the cure for insomnia?

Gdzie jest lekarstwo na bezsenność?

The fact is that these people

Prawda jest taka, że ci ludzie

can sometimes, sometimes, sometimes

mogą czasami uleczyć coś,

cure things we cannot.

czego my nie możemy.

Here you see a medicine man in the northeast Amazon

W północno-wschodniej Amazonii mamy znachora,

treating leishmaniasis,

który leczy leiszmaniozę,

a really nasty protozoal disease

paskudną infekcję pierwotniakową

that afflicts 12 million people around the world.

dotykającą 12 milionów ludzi na świecie.

Western treatment are injections of antimony.

Na Zachodzie leczy się ją zastrzykami z antymonu.

They're painful, they're expensive,

Są bolesne, drogie

and they're probably not good for your heart;

i prawdopodobnie nie służą sercu:

it's a heavy metal.

to metal ciężki.

This man cures it with three plants from the Amazon Rainforest.

Ten mężczyzna leczy tę chorobę trzema roślinami z Puszczy Amazońskiej.

This is the magic frog.

Oto magiczna żaba.

My colleague, the late great Loren McIntyre,

Mój kolega, świętej pamięci wspaniały Loren McIntyre,

discoverer of the source lake of the Amazon,

odkrywca źródła Amazonki,

Laguna McIntyre in the Peruvian Andes,

jeziora Laguna McIntyre w peruwiańskich Andach,

was lost on the Peru-Brazil border about 30 years ago.

30 lat temu zgubił się na pograniczu Peru i Brazylii.

He was rescued by a group of isolated Indians called the Matsés.

Ocaliła go grupa odizolowanych Indian Matsés.

They beckoned for him to follow them into the forest, which he did.

Kazali mu iść z nimi do lasu, co też uczynił.

There, they took out palm leaf baskets.

Tam wzięli koszyki z liści palmowych

There, they took out these green monkey frogs —

wyjęli zielone żaby,

these are big suckers, they're like this —

to wielkie bydlaki, tej wielkości,

and they began licking them.

i zaczęli je lizać.

It turns out, they're highly hallucinogenic.

Okazuje się, że żaby są silnie halucynogenne.

McIntyre wrote about this and it was read by the editor of High Times magazine.

McIntyre opisał to, a artykuł przeczytał edytor magazynu High Times.

You see that ethnobotanists have friends in all sorts of strange cultures.

Etnobotanicy mają przyjaciół z różnych dziwnych kultur.

This guy decided he would go down to the Amazon and give it a whirl,

Ten facet postanowił wybrać się do Amazonii, by samemu tego spróbować.

or give it a lick, and he did, and he wrote,

Tak też zrobił, następnie pisząc:

"My blood pressure went through the roof,

"Ciśnienie skoczyło mi pod sufit,

I lost full control of my bodily functions,

straciłem kontrolę nad ciałem,

I passed out in a heap,

straciłem przytomność,

I woke up in a hammock six hours later,

obudziłem się w hamaku sześć godzin później,

felt like God for two days."

czułem się jak Bóg przez dwa dni".

(Laughter)

(Śmiech)

An Italian chemist read this and said,

Włoski chemik przeczytał to i mówi:

"I'm not really interested in the theological aspects of the green monkey frog.

"Niezbyt interesują mnie teologiczne aspekty zielonej żaby.

What's this about the change in blood pressure?"

Ale co wpłynęło na skok ciśnienia?".

Now, this is an Italian chemist

Obecnie to włoski chemik

who's working on a new treatment for high blood pressure

opracowujący nową kurację nadciśnienia

based on peptides in the skin of the green monkey frog,

opartą na peptydach w skórze zielonej żabki,

and other scientists are looking

a inni naukowcy widzą w niej

at a cure for drug-resistant Staph aureus.

środek na lekoopornego gronkowca złocistego.

How ironic if these isolated Indians and their magic frog

Co za ironia, jeśli ci Indianie oraz ich magiczna żaba

prove to be one of the cures.

okażą się lekarstwem.

Here's an ayahuasca shaman

Oto szaman ayahuasca

in the northwest Amazon, in the middle of a yage ceremony.

w północno-zachodniej Amazonii, w trakcie ceremonii yage.

I took him to Los Angeles to meet a foundation officer

Zabrałem go do Los Angeles, na spotkanie z przedstawicielem fundacji

looking for support for monies to protect their culture.

zbierającej środki na ochronę kultury jego plemienia.

This fellow looked at the medicine man, and he said,

Ktoś powiedział do znachora:

"You didn't go to medical school, did you?"

"Nie chodził pan do szkoły medycznej, prawda?".

The shaman said, "No, I did not."

Szaman odpowiada: "Nie".

He said, "Well, then what can you know about healing?"

On na to : "Co wobec tego może pan wiedzieć o leczeniu?".

The shaman looked at him and he said,

Szaman patrzy na niego i mówi:

"You know what? If you have an infection, go to a doctor.

"Wie pan co? Gdy złapie się infekcję, trzeba iść do lekarza.

But many human afflictions are diseases of the heart, the mind and the spirit.

Jednak wiele ludzkich dolegliwości to choroby serca, umysłu i ducha.

Western medicine can't touch those. I cure them."

Zachodnia medycyna nie zna na nie sposobu. Ja je leczę".

(Applause)

(Brawa)

But all is not rosy in learning from nature about new medicines.

Lecz nie wszystko jest takie różowe przy poszukiwaniu leków w naturze.

This is a viper from Brazil,

Oto żmija z Brazylii,

the venom of which was studied at the Universidade de São Paulo here.

której jad był badany tutaj, na uniwersytecie w São Paulo.

It was later developed into ACE inhibitors.

Później wyodrębniono z niego inhibitory konwertazy angiotensyny.

This is a frontline treatment for hypertension.

To leki pierwszego rzutu w nadciśnieniu.

Hypertension causes over 10 percent

Nadciśnienie tętnicze jest przyczyną ponad 10%

of all deaths on the planet every day.

wszystkich zgonów na świecie każdego dnia.

This is a $4 billion industry

To przemysł wartości 4 miliardów dolarów,

based on venom from a Brazilian snake,

oparty na jadzie brazylijskiego węża,

and the Brazilians did not get a nickel.

a Brazylijczycy nie dostali ani centa.

This is not an acceptable way of doing business.

Takiego rodzaju biznesu nie możemy akceptować.

The rainforest has been called the greatest expression of life on Earth.

Puszcza Amazońska została nazwana najwspanialszym przejawem życia na Ziemi.

There's a saying in Suriname that I dearly love:

W Surinamie istnieje powiedzenie, które uwielbiam:

"The rainforests hold answers to questions we have yet to ask."

"W Puszczy są już odpowiedzi na pytania, które dopiero zostaną zadane".

But as you all know, it's rapidly disappearing.

Lecz, jak wszyscy wiecie, las szybko znika.

Here in Brazil, in the Amazon,

Tutaj w Brazylii, w Amazonii,

around the world.

na całym świecie.

I took this picture from a small plane

Zrobiłem to zdjęcie z małego samolotu

flying over the eastern border of the Xingu indigenous reserve

lecącego nad wschodnią granicą rezerwatu tubylczego ludu Xingu,

in the state of Mato Grosso to the northwest of here.

w stanie Mato Grosso, na północny wschód stąd.

The top half of the picture,

Na górnej części zdjęcia

you see where the Indians live.

widać, gdzie mieszkają Indianie.

The line through the middle

Linia pośrodku to wschodnia granica rezerwatu.

is the eastern border of the reserve.

Top half Indians, bottom half white guys.

Górna część to Indianie, dolna część biali ludzie.

Top half wonder drugs,

Górna część - cudowne leki,

bottom half just a bunch of skinny-ass cows.

dolna część - kilka wychudzonych krów.

Top half carbon sequestered in the forest where it belongs,

Górna część - węgiel sekwestrowany w lesie, tak jak być powinno,

bottom half carbon in the atmosphere

dolna część - węgiel uwalniany do atmosfery

where it's driving climate change.

i powodujący zmiany klimatyczne.

In fact, the number two cause

Tak naprawdę, druga największa przyczyna uwalniania węgla do atmosfery

of carbon being released into the atmosphere

is forest destruction.

to niszczenie lasu.

But in talking about destruction,

Lecz mówiąc o niszczeniu,

it's important to keep in mind

trzeba pamiętać,

that the Amazon is the mightiest landscape of all.

że Amazonia jest najwspanialszym ekosystemem.

It's a place of beauty and wonder.

To miejsce piękna i niezwykłości.

The biggest anteater in the world

Żyje tu największy mrówkojad na świecie,

lives in the rain forest,

tips the scale at 90 pounds.

waży ponad 40 kilogramów.

The goliath bird-eating spider

Ptasznik goliat

is the world's largest spider.

to największy pająk na świecie.

It's found in the Amazon as well.

Również występuje w Amazonii.

The harpy eagle wingspan is over seven feet.

Rozpiętość skrzydeł harpii wielkiej wynosi ponad 2 metry.

And the black cayman —

A jeśli mówimy o kajmanie czarnym,

these monsters can tip the scale at over half a ton.

te bestie mogą ważyć ponad pół tony.

They're known to be man-eaters.

Zdarzało się, że pożerały ludzi.

The anaconda, the largest snake,

Anakonda - największy wąż,

the capybara, the largest rodent.

kapibara - największy gryzoń.

A specimen from here in Brazil

Tu, w Brazylii, znajdziemy okazy

tipped the scale at 201 pounds.

osiągające ponad 90 kilogramów.

Let's visit where these creatures live,

Zobaczmy, gdzie te stworzenia żyją.

the northeast Amazon,

To północno-wschodnia Amazonia,

home to the Akuriyo tribe.

gdzie mieszka plemię Akuriyo.

Uncontacted peoples hold a mystical and iconic role

Odizolowane społeczności odgrywają mistyczną i symboliczną rolę

in our imagination.

w naszej wyobraźni.

These are the people who know nature best.

To ludzie, którzy znają naturę najlepiej.

These are the people who truly live

To ludzie, którzy naprawdę żyją

in total harmony with nature.

w całkowitej harmonii z naturą.

Według naszych norm, niektórzy uznaliby ich za prymitywnych.

By our standards, some would dismiss these people as primitive.

"They don't know how to make fire,

"Nie umieją rozpalać ognia,

lub nie potrafili tego, aż do pierwszego kontaktu".

or they didn't when they were first contacted."

But they know the forest far better than we do.

Znają jednak puszczę o wiele lepiej od nas.

The Akuriyos have 35 words for honey,

Akuriyos znają 35 określeń miodu,

and other Indians look up to them

a inni Indianie podziwiają ich

as being the true masters of the emerald realm.

jako prawdziwych mistrzów szmaragdowego królestwa.

Here you see the face of my friend Pohnay.

Oto mój przyjaciel Pohnay.

Gdy ja byłem nastolatkiem

When I was a teenager rocking out

podrygującym w rytm Rolling Stonesów

to the Rolling Stones in my hometown of New Orleans,

w rodzinnym Nowym Orleanie,

Pohnay was a forest nomad

Pohnay był leśnym nomadem,

roaming the jungles of the northeast Amazon

przemierzającym dżungle północno-wschodniej Amazonii

in a small band, looking for game,

w małej grupie, tropiąc zwierzynę,

looking for medicinal plants,

szukając leczniczych roślin,

looking for a wife,

szukając żony

in other small nomadic bands.

w innych małych koczowniczych grupach.

But it's people like these

To właśnie ludzie tacy jak on

that know things that we don't,

wiedzą to, czego my nie wiemy

and they have lots of lessons to teach us.

i mogą nas wiele nauczyć.

However, if you go into most of the forests of the Amazon,

Jednak, w większej części lasów w Amazonii

there are no indigenous peoples.

nie ma rdzennej ludności.

This is what you find:

Oto co tam znajdziecie:

rock carvings which indigenous peoples,

wyrzeźbione skały, których rdzenna odizolowana ludność,

uncontacted peoples, used to sharpen the edge of the stone axe.

używała do ostrzenia kamiennych siekier.

These cultures that once danced,

Po tych plemionach, które kiedyś tańczyły,

made love, sang to the gods,

kochały się, śpiewały bogom,

worshipped the forest,

wielbiły puszczę,

all that's left is an imprint in stone, as you see here.

zostały jedynie odciski w kamieniach.

Let's move to the western Amazon,

Przenieśmy się do zachodniej Amazonii,

which is really the epicenter of isolated peoples.

obfitującej w odseparowane plemiona.

Each of these dots represents

Każda z tych kropek symbolizuje

a small, uncontacted tribe,

małe, odizolowane plemię.

and the big reveal today is we believe there are 14 or 15 isolated groups

Obecnie sądzimy, że w samej Amazonii kolumbijskiej

in the Colombian Amazon alone.

żyje 14 lub 15 odizolowanych grup.

Why are these people isolated?

Czemu ci ludzie się odseparowali?

They know we exist, they know there's an outside world.

Wiedzą, że istniejemy, wiedzą, że istnieje zewnętrzny świat.

This is a form of resistance.

To forma oporu.

They have chosen to remain isolated,

Oni wybrali izolację

and I think it is their human right to remain so.

i moim zdaniem mają pełne prawo w niej trwać.

Why are these the tribes that hide from man?

Czemu ukrywają się przed innymi ludźmi?

Here's why.

Oto powód.

Obviously, some of this was set off in 1492.

Oczywiście, chodzi tu też o wydarzenia roku 1492.

But at the turn of the last century

Ponadto jednak, u progu ubiegłego stulecia

was the rubber trade.

miał miejsce rozkwit handlu gumą.

The demand for natural rubber,

Popyt na gumę naturalną,

which came from the Amazon,

pochodzącą z Amazonii,

set off the botanical equivalent of a gold rush.

spowodował wybuch botanicznego odpowiednika gorączki złota.

Rubber for bicycle tires,

Guma na opony rowerowe,

rubber for automobile tires,

guma na opony samochodowe,

rubber for zeppelins.

guma na sterowce.

It was a mad race to get that rubber,

Rozpoczął się szalony wyścig po gumę,

and the man on the left, Julio Arana,

a mężczyzna po lewej, Julio Arana,

is one of the true thugs of the story.

należy w tej historii do prawdziwych łotrów.

His people, his company,

Ludzie z jego przedsiębiorstwa

and other companies like them

i z podobnych przedsiębiorstw

killed, massacred, tortured, butchered Indians

mordowali, torturowali, masakrowali Indian

like the Witotos you see on the right hand side of the slide.

takich jak Witosos, których widzicie po prawej stronie slajdu.

Even today, when people come out of the forest,

Nawet teraz, gdy ludzie wychodzą z lasu,

the story seldom has a happy ending.

rzadko kiedy kończy się to szczęśliwie.

These are Nukaks. They were contacted in the '80s.

Oto plemię Nukak. Nawiązano z nimi kontakt w latach 80.

Within a year, everybody over 40 was dead.

Po roku, wszyscy powyżej czterdziestki nie żyli.

And remember, these are preliterate societies.

Pamiętajcie, to są społeczeństwa przedpiśmienne.

The elders are the libraries.

Najstarsi są bibliotekami.

Every time a shaman dies,

Gdy umiera szaman,

it's as if a library has burned down.

to jakby spalono bibliotekę.

They have been forced off their lands.

Wypędzono ich z ich ziem.

The drug traffickers have taken over the Nukak lands,

Handlarze narkotyków przejęli ich terytoria,

and the Nukaks live as beggars

a Nukakowie żyją jak żebracy

in public parks in eastern Colombia.

w publicznych parkach we wschodniej Kolumbii.

From the Nukak lands, I want to take you to the southwest,

Teraz przenieśmy się z ziem Nukak na południowy-zachód,

to the most spectacular landscape in the world:

do najbardziej spektakularnej scenerii na świecie:

Chiribiquete National Park.

Parku Narodowego Chiribiquete.

It was surrounded by three isolated tribes

W jego okolicach zamieszkiwały trzy odizolowane plemiona.

and thanks to the Colombian government and Colombian colleagues,

Dzięki rządowi kolumbijskiemu oraz Kolumbijczykom

it has now expanded.

teren parku został poszerzony.

It's bigger than the state of Maryland.

Jest większy niż stan Maryland.

It is a treasure trove of botanical diversity.

To bogactwo różnorodności botanicznej.

It was first explored botanically in 1943

Badania prowadził tu po raz pierwszy w roku 1943

by my mentor, Richard Schultes,

mój mentor, Richard Schultes,

seen here atop the Bell Mountain,

którego widzimy tu na szczycie góry Bell,

the sacred mountains of the Karijonas.

świętej góry plemienia Karijona.

And let me show you what it looks like today.

Pokażę wam, jak teraz ona wygląda.

Flying over Chiribiquete,

Przelatując nad Chiribiquete, można zdać sobie sprawę,

realize that these lost world mountains are still lost.

że ten zaginiony świat gór jest wciąż zaginiony.

No scientist has been atop them.

Nie weszli tu żadni naukowcy.

In fact, nobody has been atop the Bell Mountain

Nikt nie zdobył szczytu Bell Mountain

since Schultes in '43.

od czasów Schultesa w 1943.

And we'll end up here with the Bell Mountain

Docieramy teraz do Bell Mountain,

just to the east of the picture.

którą widzimy na wschodzie.

Let me show you what it looks like today.

Pokażę wam jak wygląda obecnie.

Not only is this a treasure trove of botanical diversity,

Nie tylko jest to bogactwo różnorodności botanicznej,

not only is it home to three isolated tribes,

nie tylko jest to dom trzech odizolowanych plemion,

but it's the greatest treasure trove

lecz także najwspanialszy odkryty skarb

of pre-Colombian art in the world:

sztuki prekolumbijskiej na świecie:

over 200,000 paintings.

ponad 200 000 malowideł.

The Dutch scientist Thomas van der Hammen

Holenderski naukowiec Thomas van der Hammen

described this as the Sistine Chapel of the Amazon Rainforest.

opisał to jako Kaplicę Sykstyńską Puszczy Amazońskiej.

But move from Chiribiquete down to the southeast,

Ale przenieśmy się z Chiribiquete na południowy-wschód

again in the Colombian Amazon.

z powrotem do Amazonii kolumbijskiej.

Remember, the Colombian Amazon is bigger than New England.

Pamiętajcie, Amazonia kolumbijska jest większa niż Nowa Anglia.

The Amazon's a big forest,

Amazonia to ogromna puszcza,

and Brazil's got a big part of it,

w Brazylii znajduje się jej większa część, ale nie całość.

but not all of it.

Moving down to these two national parks,

Przenosimy się do dwóch parków narodowych,

Cahuinari and Puré

Cahuinari i Puré

in the Colombian Amazon —

w Amazonii kolumbijskiej,

that's the Brazilian border to the right —

po prawej widzimy granicę z Brazylią.

it's home to several groups

Te parki są domem dla kilku odizolowanych plemion.

of isolated and uncontacted peoples.

To the trained eye, you can look at the roofs

Patrząc wprawnym okiem na dachy tych malok i długich domów

of these malocas, these longhouses,

and see that there's cultural diversity.

można dostrzec różnorodność kulturową.

These are, in fact, different tribes.

To są różne plemiona.

As isolated as these areas are,

Choć są to tereny odizolowane,

let me show you how the outside world is crowding in.

wdziera się tu zewnętrzny świat.

Here we see trade and transport increased in Putumayo.

W Putumayo rozwija się handel i transport.

With the diminishment of the Civil War in Colombia,

Przy mniejszej intensywności wojny domowej w Kolumbii,

the outside world is showing up.

wkracza tu zewnętrzny świat.

To the north, we have illegal gold mining,

Na północy mamy nielegalne kopalnie złota,

also from the east, from Brazil.

także na wschodzie, w Brazylii.

There's increased hunting and fishing for commercial purposes.

Coraz częściej poluje się i łowi ryby w celach komercyjnych.

We see illegal logging coming from the south,

Z południa nadchodzi nielegalna wycinka drzew,

and drug runners are trying to move through the park

a przemytnicy narkotyków próbują przemieszczać się przez park,

and get into Brazil.

by dotrzeć do Brazylii.

This, in the past, is why you didn't mess

Oto dlaczego, w przeszłości, nie zadzierało się

with isolated Indians.

z odizolowanymi Indianami.

And if it looks like this picture is out of focus

Zdjęcie jest nieostre,

because it was taken in a hurry, here's why.

ponieważ zostało zrobione w pośpiechu, a oto powód.

(Laughter)

(Śmiech)

This looks like — (Applause)

To wygląda jak... (Brawa)

This looks like a hangar from the Brazilian Amazon.

To wygląda jak hangar w Amazonii brazylijskiej.

This is an art exhibit in Havana, Cuba.

A jest to wystawa sztuki w Hawanie, na Kubie.

A group called Los Carpinteros.

Grupa o nazwie Los Carpinteros.

This is their perception of why you shouldn't mess with uncontacted Indians.

To ich wizja, dlaczego nie powinno się zadzierać z odizolowanymi Indianami.

But the world is changing.

Ale świat się zmienia.

These are Mashco-Piros on the Brazil-Peru border

Oto plemię Mashco-Piro, na granicy brazylijsko-peruwiańskiej,

who stumbled out of the jungle

które wyszło z dżungli,

because they were essentially chased out

ponieważ zostali dosłownie wypędzeni

by drug runners and timber people.

przez przemytników i drwali.

And in Peru, there's a very nasty business.

A w Peru praktykuje się paskudny biznes.

It's called human safaris.

Nazywa się on ludzkim safari.

They will take you in to isolated groups to take their picture.

Zabiorą was do odizolowanych plemion, byście mogli porobić im zdjęcia.

Of course, when you give them clothes, when you give them tools,

Oczywiście gdy dacie im ubrania czy narzędzia,

you also give them diseases.

przekażecie im również choroby.

We call these "inhuman safaris."

Nazywamy to "nieludzkim safari".

These are Indians again on the Peru border,

Oto Indianie na peruwiańskiej granicy,

who were overflown by flights sponsored by missionaries.

nad którymi przelatywały samoloty sponsorowane przez misje.

They want to get in there and turn them into Christians.

Misjonarze chcą przedostać się tam i nawrócić ludność na chrześcijaństwo.

We know how that turns out.

Wiemy, jak to się kończy.

What's to be done?

Co należy zrobić?

Introduce technology to the contacted tribes,

Przekazywać technikę plemionom, z którymi nawiązano kontakt,

not the uncontacted tribes,

nie tym odizolowanym,

in a culturally sensitive way.

z zachowaniem wrażliwości kulturowej.

This is the perfect marriage of ancient shamanic wisdom

Oto idealny związek pradawnej mądrości szamańskiej

and 21st century technology.

z techniką XXI wieku.

We've done this now with over 30 tribes,

Przeprowadziliśmy to już z ponad 30 plemionami.

mapped, managed and increased protection

Nanieśliśmy na mapę, pomogliśmy w zagospodarowaniu i zwiększyliśmy ochronę

of over 70 million acres of ancestral rainforest.

ponad 70 milionów akrów pradawnej puszczy.

(Applause)

(Brawa)

So this allows the Indians to take control

Dzięki temu Indianie mogą przejąć kontrolę

of their environmental and cultural destiny.

nad przyszłością swojego środowiska i kultury.

They also then set up guard houses

Zakładają też wartownie,

to keep outsiders out.

żeby trzymać z daleka intruzów.

These are Indians, trained as indigenous park rangers,

Oto Indianie, wyszkoleni na lokalnych strażników leśnych,

patrolling the borders

patrolujący granice.

and keeping the outside world at bay.

Trzymają zewnętrzny świat na dystans.

This is a picture of actual contact.

To zdjęcie przedstawia moment nawiązania kontaktu.

These are Chitonahua Indians

Są to Indianie Chitonahua

on the Brazil-Peru border.

na granicy brazylijsko-peruwiańskiej.

They've come out of the jungle

Wyszli z dżungli,

asking for help.

żeby poprosić o pomoc.

They were shot at,

Strzelano do nich,

their malocas, their longhouses, were burned.

ich maloki i długie domy zostały spalone.

Some of them were massacred.

Miały miejsce masakry.

Using automatic weapons to slaughter uncontacted peoples

Używanie broni automatycznej do mordowania odizolowanych plemion

is the single most despicable and disgusting human rights abuse

to obecnie najbardziej godna pogardy i odrażająca forma łamania praw człowieka

on our planet today, and it has to stop.

na naszej planecie i trzeba z tym skończyć.

(Applause)

(Brawa)

But let me conclude by saying,

Na zakończenie powiem,

this work can be spiritually rewarding,

że taka praca może przynieść duchową satysfakcję,

but it's difficult and it can be dangerous.

ale jest też trudna i niebezpieczna.

Two colleagues of mine passed away recently

Dwaj moi koledzy zginęli ostatnio

in the crash of a small plane.

w katastrofie małego samolotu.

They were serving the forest

Pracowali przy ochronie odizolowanych plemion.

to protect those uncontacted tribes.

So the question is, in conclusion,

Stajemy przed pytaniem,

is what the future holds.

co przyniesie przyszłość.

These are the Uray people in Brazil.

Oto plemię Uray w Brazylii.

What does the future hold for them,

Co przyszłość przyniesie im,

and what does the future hold for us?

a co przyniesie nam?

Let's think differently.

Myślmy inaczej.

Let's make a better world.

Stwórzmy lepszy świat.

If the climate's going to change,

Jeśli ma nastąpić zmiana klimatu,

let's have a climate that changes for the better rather than the worse.

niech będzie to zmiana na lepsze, a nie na gorsze.

Let's live on a planet

Żyjmy na planecie

full of luxuriant vegetation,

pełnej bujnej roślinności,

in which isolated peoples

gdzie odizolowane plemiona

can remain in isolation,

mogą pozostać w izolacji,

can maintain that mystery

mogą zachować tajemnicę

and that knowledge

i swoją wiedzę,

if they so choose.

jeżeli taki będzie ich wybór.

Let's live in a world

Żyjmy w świecie,

where the shamans live in these forests

w którym szamanowie mieszkają w puszczy,

and heal themselves and us

lecząc siebie i nas

with their mystical plants

mistycznymi roślinami

and their sacred frogs.

oraz świętymi żabami.

Thanks again.

Jeszcze raz dziękuję.

(Applause)

(Brawa)