Kwame Anthony Appiah: Is religion good or bad? (This is a trick question)

Translator: Phuong Quach Reviewer: Vi Vi

People say things about religion all the time.

Chúng ta lúc nào cũng bàn về tôn giáo.

(Laughter)

(Cười)

The late, great Christopher Hitchens

Christopher Hitchens vĩ đại

wrote a book called "God Is Not Great"

từng viết cuốn "God Is Not Great" (Chúa Không Vĩ Đại)

whose subtitle was, "Religion Poisons Everything."

có phụ đề là "Religion Poisons Everything" (Tôn Giáo Đầu Độc Tất Cả)

(Laughter)

(Cười)

But last month, in Time magazine,

Nhưng vào tháng trước, trên tạp chí Time,

Rabbi David Wolpe, who I gather is referred to as America's rabbi,

tôi đã gặp Linh mục David Wolpe, người được coi là giáo sĩ của nước Mỹ,

said, to balance that against that negative characterization,

phát biểu, nhằm cân bằng sự đối lập giữa các đặc tính tiêu cực đó,

that no important form of social change

không một hình thức biến đổi xã hội nào quan trọng,

can be brought about except through organized religion.

có thể xảy ra nếu không thông qua các tổ chức tôn giáo.

Now, remarks of this sort on the negative

Bây giờ, những điều đáng lưu ý về khía cạnh tiêu cực

and the positive side are very old.

và tích cực đã tồn tại từ lâu,

I have one in my pocket here

tôi có một vật trong túi mình,

from the first century BCE by Lucretius,

từ thế kỉ đầu tiên trước Công nguyên vào thời của Lucretius,

the author of "On the Nature of Things," who said,

tác giả quyển " On the Nature of Things," (Bản chất của sự việc) đã từng nói,

"Tantum religio potuit suadere malorum" --

"Tantum religio potuit suadere malorum" -

I should have been able to learn that by heart —

Lẽ ra tôi nên nhớ nằm lòng câu nói ấy - câu nói

which is, that's how much religion

thể hiện sức mạnh của tôn giáo trong việc

is able to persuade people to do evil,

cổ vũ mọi người làm điều xấu ,

and he was talking about the fact

và ông đã nói lên sự thật,

of Agamemnon's decision to place his daughter

về quyết định của Agamemnon khi đặt con gái của mình,

Iphigenia on an altar of sacrifice

Iphigenia, lên tế đài hy sinh

in order to preserve the prospects of his army.

để giữ gìn những triển vọng cho quân đội của mình.

So there have been these long debates

Vì thế, đã có nhiều cuộc tranh luận kéo dài

over the centuries, in that case, actually,

qua nhiều thế kỉ, trong trường hợp đó, thật ra thì,

we can say over the millennia, about religion.

chúng ta có thể bàn suốt thiên niên kỉ về chủ đề tín ngưỡng.

People have talked about it a lot,

Con người nói rất nhiều về nó,

and they've said good and bad

và họ nói về điều tốt lẫn điều xấu

and indifferent things about it.

và cả những điều bình thường về nó.

What I want to persuade you of today

Điều tôi muốn khuyên bạn hôm nay

is of a very simple claim,

chỉ là một lời vô cùng đơn giản,

which is that these debates are

những cuộc tranh luận đó

in a certain sense preposterous,

ít hay nhiều đều hết sức phi lí

because there is no such thing as religion

bởi vì không có những điều tương tự như tôn giáo

about which to make these claims.

dám đưa ra những luận điệu này.

There isn't a thing called religion,

Không có cái được gọi là tôn giáo,

and so it can't be good or bad.

và vì vậy, không thể xác định được điều đó là tốt hay xấu.

It can't even be indifferent.

Cũng không thể coi là bình thường được.

And if you think about claims

Và nếu bạn nghĩ về những khẳng định này,

about the nonexistence of things,

nghĩ về những điều không hề tồn tại,

one obvious way to try and establish

một cách rõ ràng để thử nghiệm và xây dựng

the nonexistence of a purported thing

nội dung không hề có thật

would be to offer a definition of that thing

là đưa ra định nghĩa về điều đó

and then to see whether anything satisfied it.

rồi sau đó xem xét liệu có gì thỏa mãn được nó hay không.

I'm going to start out on that little route

Tôi định bắt đầu theo con đường nhỏ đó

to begin with.

để mở đầu bài thuyết trình hôm nay.

So if you look in the dictionaries

Vì vậy, nếu bạn tra trong những quyển từ điển,

and if you think about it,

và nếu bạn suy nghĩ về nó,

one very natural definition of religion

một định nghĩa rất cơ bản về tôn giáo,

is that it involves belief in gods or in spiritual beings.

là bao gồm niềm tin vào chúa hoặc những gì thuộc về tâm linh.

As I say, this is in many dictionaries,

Như tôi biết, điều này đều nằm trong rất nhiều quyển từ điển,

but you'll also find it actually

nhưng bạn cũng sẽ tìm thấy định nghĩa thật sự

in the work of Sir Edward Tylor,

trong tác phẩm của nhà văn Edward Tylor,

who was the first professor of anthropology at Oxford,

một giáo sư chuyên ngành nhân loại học đầu tiên ở Oxford,

one of the first modern anthropologists.

một trong những nhà nhân loại học hiện đại đầu tiên.

In his book on primitive culture,

Trong quyển sách về văn hóa nguyên thủy của ông

he says the heart of religion is what he called animism,

có đề cập đến trái tim tôn giáo là những gì mà ông gọi là thuyết vật linh,

that is, the belief in spiritual agency,

đó là, niềm tin về thế giới tâm linh,

belief in spirits.

niềm tin về tinh thần.

The first problem for that definition

Vấn đề đầu tiên dành cho định nghĩ đó

is from a recent novel by Paul Beatty called "Tuff."

bắt nguồn từ quyển tiểu thuyết được xuất bản gần đây của Paul Beatty có tên là "Tuff". (tên một loại đá)

There's a guy talking to a rabbi.

Có một người đang nói chuyện với một linh mục.

The rabbi says he doesn't believe in God.

Vị giáo sĩ này nói rằng ông ấy không tin vào Chúa.

The guy says, "You're a rabbi, how can you not believe in God?"

Cậu ta nói "Ông là một giáo sĩ, sao ông có thể không tin vào Chúa?"

And the reply is, "It's what's so great about being Jewish.

Và ông ấy đáp lại "Đó là những điều tuyệt vời về người Do Thái.

You don't have to believe in a God per se,

Bạn thực chất không cần phải tin vào Chúa,

just in being Jewish." (Laughter)

chỉ cần là người Do Thái thôi.

So if this guy is a rabbi, and a Jewish rabbi,

Cho nên, nếu cậu trai này là một linh mục, và là một linh mục Do Thái,

and if you have to believe in God in order to be religious,

và nếu bạn phải tin vào Chúa để bày tỏ lòng mộ đạo,

then we have the rather counterintuitive conclusion

vậy thì chúng ta có kết luận phản trực giác

that since it's possible to be a Jewish rabbi

vì có thể trở thành một linh mục Do Thái

without believing in God,

không tin tưởng vào Chúa,

Judaism isn't a religion.

thì đạo Do Thái không phải là một tín ngưỡng.

That seems like a pretty counterintuitive thought.

Dường như đây là một cách nghĩ phản trực giác.

Here's another argument against this view.

Có một lí luận chống lại quan điểm này.

A friend of mine, an Indian friend of mine,

Một người bạn của tôi, một người bạn Ấn Độ,

went to his grandfather when he was very young,

đến gặp ba mình khi cậu còn nhỏ,

a child, and said to him,

lúc còn là một đứa trẻ, và nói với ba mình rằng,

"I want to talk to you about religion,"

"Con muốn nói với ba về vấn đề tôn giáo,"

and his grandfather said, "You're too young.

và ông của cậu nói "Con còn quá nhỏ.

Come back when you're a teenager."

Hãy quay lại đây khi con là một thiếu niên."

So he came back when he was a teenager,

Nên, khi cậu trở thành một thiếu niên, cậu đã quay lại,

and he said to his grandfather,

và nói với ông của cậu,

"It may be a bit late now

"Giờ có lẽ hơi muộn

because I've discovered that I don't believe in the gods."

vì con vừa phát hiện ra con không tin tưởng vào Chúa."

And his grandfather, who was a wise man, said,

Và ông của cậu, một người sáng suốt, đáp lại,

"Oh, so you belong to the atheist branch

"Ồ, vậy con thuộc nhóm vô thần

of the Hindu tradition." (Laughter)

theo tín ngưỡng của Hindu giáo." (Cười)

And finally, there's this guy,

Và cuối cùng, cậu bé này,

who famously doesn't believe in God.

hoàn toàn không tin vào Chúa.

His name is the Dalai Lama.

Tên là Đại La Lạt Ma.

He often jokes that he's one of the world's leading atheists.

Ông thường nói đùa rằng ông là một trong những người vô thần hàng đầu thế giới.

But it's true, because the Dalai Lama's religion

Nhưng đây là sự thật, vì tôn giáo của Đạt Lai Lạt Ma

does not involve belief in God.

không bao gồm niềm tin vào Chúa.

Now you might think this just shows

Giờ đây bạn có thể nghĩ điều này chỉ cho thấy rằng

that I've given you the wrong definition

tôi đã đưa ra một định nghĩa sai cho bạn

and that I should come up with some other definition

và tôi nên nghĩ ra một định nghĩa khác

and test it against these cases

và kiểm tra nó trong những trường hợp như vậy

and try and find something that captures

và cố gắng tìm kiếm điều gì đó để hiểu được

atheistic Judaism, atheistic Hinduism,

chủ nghĩa vô thần của đạo Do Thái, đạo Ấn

and atheistic Buddhism as forms of religiosity,

và đạo Phật như là những hình thức của lòng mộ đạo,

but I actually think that that's a bad idea,

nhưng tôi thật sự nghĩ rằng đây là một ý kiến không hay chút nào,

and the reason I think it's a bad idea

và lí do tôi nghĩ đây là một ý kiến không hay

is that I don't think that's how

đó là tôi không nghĩ ra cách

our concept of religion works.

làm thế nào để khái niệm của chúng ta về tôn giáo đạt hiệu quả.

I think the way our concept of religion works

Tôi nghĩ cách khái niệm của chúng ta về tôn giáo đạt hiệu quả.

is that we actually have, we have a list

chính là chúng ta thật sự có, chúng ta có một danh sách

of paradigm religions

về những mô hình tôn giáo

and their sub-parts, right,

và những phần phụ của chúng, đúng vậy,

and if something new comes along

và nếu có điều gì mới tiếp theo

that purports to be a religion,

cũng ngụ ý chỉ tôn giáo,

what we ask is, "Well, is it like one of these?"

chúng ta đặt ra câu hỏi "Chà, nó có giống với một trong những điều này không?"

Right?

Đúng không nào?

And I think that's not only how we think about religion,

Và tôi nghĩ điều đó không chỉ về cách chúng ta nghĩ về tôn giáo thế nào,

and that's, as it were,

và đó, ví dụ như,

so from our point of view,

từ quan điểm của chúng ta,

anything on that list had better be a religion,

bất cứ cái nào trong danh sách đó tốt hơn để định nghĩa một tôn giáo,

which is why I don't think an account of religion

đó là lí do tôi không nghĩ bảng thống kê tôn giáo,

that excludes Buddhism and Judaism

ngoại trừ đạo Phật và đạo Do Thái

has a chance of being a good starter,

có cơ hội trở thành một nguồn khởi đầu tốt,

because they're on our list.

vì chúng có trong danh sách của chúng ta.

But why do we have such a list?

Nhưng tại sao chúng ta có một danh sách như vậy?

What's going on? How did it come about

Chuyện gì sẽ xảy ra? Làm sao có thể xảy ra chuyện

that we have this list?

chúng ta có danh sách này được?

I think the answer is a pretty simple one

Tôi nghĩ câu trả lời khá là đơn giản

and therefore crude and contentious.

và chuyện vẫn còn sơ thảo và còn gây tranh cãi.

I'm sure a lot of people will disagree with it,

Tôi chắc chắn có nhiều người sẽ không tán thành chuyện này,

but here's my story,

nhưng đây là câu chuyện của tôi,

and true or not, it's a story that I think

và nó đúng hay không, nó vẫn là câu chuyện mà tôi nghĩ

gives you a good sense of how

giải thích được cho bạn

the list might have come about,

làm cách nào chúng ta có được danh sách,

and therefore helps you to think about

và từ đó giúp bạn nghĩ về

what use the list might be.

cách dùng của danh sách là gì.

I think the answer is, European travelers,

Tôi nghĩ câu trả lời là, những người du hành Châu Âu,

starting roughly about the time of Columbus,

đại khái bắt đầu từ thời của Columbus,

started going around the world.

bắt đầu chuyến đi vòng quanh thế giới.

They came from a Christian culture,

Họ đến từ văn hóa đạo Cơ Đốc,

and when they arrived in a new place,

và khi họ đến một nơi mới,

they noticed that some people didn't have Christianity,

họ đã chú ý thấy nhiều người không theo đạo Cơ Đốc,

and so they asked themselves the following question:

và vì vậy họ tự vấn chính mình câu hỏi sau đây:

what have they got instead of Christianity?

họ theo đạo gì ngoài đạo Cơ Đốc?

And that list was essentially constructed.

Và danh sách đó được thiết lập ngay.

It consists of the things that other people had

Danh sách bao gồm nhiều điều về những người

instead of Christianity.

không mang đạo Cơ Đốc.

Now there's a difficulty with proceeding in that way,

Lúc này có một trở ngại trong việc tiến hành theo cách đó,

which is that Christianity is extremely,

cách mà người theo đạo Cơ Đốc cực kì,

even on that list, it's an extremely specific tradition.

ngay cả có trong sách sách đó, một truyền thống vô cùng đặc trưng.

It has all kinds of things in it

Nó gồm tất cả những điều mà

that are very, very particular

mà rất, rất ư là cụ thể

that are the results of the specifics

đó là những kết quả của những đặc trưng

of Christian history,

của lịch sử đạo Cơ Đốc,

and one thing that's at the heart of it,

và một điều đó là trọng tâm của danh sách,

one thing that's at the heart of most understandings of Christianity,

một điều trọng tâm trong sự hiểu biết hầu hết của người đạo Cơ Đốc,

which is the result of the specific history of Christianity,

là kết quả của đặc trưng lịch sử của đạo Cơ Đốc,

is that it's an extremely creedal religion.

đó là một tôn giáo tôn thờ tín ngưỡng tuyệt đối.

It's a religion in which people are really concerned

Đó là tôn giáo mà nhiều người thật sự quan tâm

about whether you believe the right things.

về việc liệu bạn có tin vào những điều đúng đắn hay không.

The history of Christianity, the internal history of Christianity,

Lịch sử đạo Cơ Đốc, lịch sử nội tại của đạo Cơ Đốc,

is largely the history of people killing each other

phần lớn là câu chuyện của những người chém giết lẫn nhau

because they believed the wrong thing,

vì họ đã tin vào điều sai trái,

and it's also involved in

và nó cũng liên quan đến

struggles with other religions,

những cuộc tranh đấu với các tôn giáo khác,

obviously starting in the Middle Ages,

rõ ràng nhất là vào thời Trung Cổ,

a struggle with Islam,

một cuộc tranh đấu với đạo Hồi,

in which, again, it was the infidelity,

mà, một lần nữa, là việc không tin vào Chúa,

the fact that they didn't believe the right things,

thật ra thì, họ đã không tin vào những điều đúng đắn,

that seemed so offensive to the Christian world.

việc đó dường như khá chướng mắt đối với những người theo đạo Cơ Đốc.

Now that's a very specific and particular history

Giờ đây, đó là một nền lịch sử vô cùng cụ thể và riêng biệt

that Christianity has,

mà đạo Cơ Đốc có được,

and not everywhere is everything

và không phải khắp nơi đều có tất cả mọi thứ

that has ever been put on this sort of list like it.

mà từng được đưa vào trong danh sách đại loại như vậy.

Here's another problem, I think.

Tôi nghĩ là còn một vấn đề khác nữa.

A very specific thing happened.

Một việc rất cụ thể đã xảy ra.

It was actually adverted to earlier,

Chuyện này phải đề cập đến sớm hơn,

but a very specific thing happened

nhưng một việc cụ thể đã xảy ra

in the history of the kind of Christianity

trong lịch sử của người đạo Cơ Đốc

that we see around us

mà chúng ta thấy được quanh ta

mostly in the United States today,

hầu như tập trung ở nước Mĩ ngày nay,

and it happened in the late 19th century,

và chuyện đã xảy ra vào cuối thế kỉ 19,

and that specific thing that happened

và chuyện cụ thể đó đã xảy ra

in the late 19th century

vào cuối thế kỉ 19

was a kind of deal that was cut

là một loại thỏa thuận bị phá vỡ

between science,

giữa khoa học,

this new way of organizing intellectual authority,

cách mới để tổ chức chính quyền tài trí,

and religion.

và tôn giáo.

If you think about the 18th century, say,

Nếu bạn nghĩ về thế kỉ 18, phát biểu,

if you think about intellectual life

nếu bạn nghĩ về cuộc sống trí thức

before the late 19th century,

trước thời điểm cuối thế kỉ 19,

anything you did, anything you thought about,

bất cứ những gì bạn nói, bất cứ điều gì bạn nghĩ,

whether it was the physical world,

liệt đó có là thế giới vật chất,

the human world,

thế giới con người,

the natural world apart from the human world,

thế giới tự nhiên tách biệt khỏi thế giới con người,

or morality, anything you did

hoặc giá trị đạo đức, bất cứ điều gì bạn làm

would have been framed against the background

sẽ được đóng khung ngược lại với nền tảng

of a set of assumptions that were religious,

những giả thuyết thuộc về tôn giáo,

Christian assumptions.

những giả thuyết về đạo Cơ Đốc.

You couldn't give an account

Bạn không thể giải thích

of the natural world

về thế giới tự nhiên

that didn't say something about its relationship,

mà không nói bất cứ điều gì về mối quan hệ của nó,

for example, to the creation story

ví dụ, một câu chuyện về tạo hóa

in the Abrahamic tradition,

trong truyền thống đạo Abraham,

the creation story in the first book of the Torah.

câu chuyện về tạo hóa trong quyển kinh Torah đầu tiên.

So everything was framed in that way.

Vì vậy mọi thứ được định hình theo cách đó.

But this changes in the late 19th century,

Nhưng điều này thay đổi vào cuối thế kỉ 19,

and for the first time, it's possible for people

và lần đầu tiên, con người có thể

to develop serious intellectual careers

phát triển nhiều việc làm thuộc trí thức đứng đắn

as natural historians like Darwin.

như những nhà viết sử giống Darwin.

Darwin worried about the relationship between

Darwin đã lo lắng mối quan hệ giữa

what he said and the truths of religion,

những gì ông phát biểu và những sự thật về tôn giáo,

but he could proceed, he could write books

nhưng ông có thể khơi nguồn, ông có thể viết sách,

about his subject

về chủ đề của ông

without having to say what the relationship was

mà không cần nói rõ về mối quan hệ

to the religious claims,

với những luận điệu tôn giáo,

and similarly, geologists increasingly could talk about it.

và tương tự, nhà địa chất ngày càng bàn nhiều về vấn đề này,

In the early 19th century, if you were a geologist

Vào đầu thế kỉ 19, nếu bạn là một nhà địa chất

and made a claim about the age of the Earth,

và đưa ra lập luận về tuổi của Trái Đất,

you had to explain whether that was consistent

bạn phải giải thích liệu chuyện đó có phù hợp,

or how it was or wasn't consistent

chuyện đó như thế nào hay thậm chí là không phù hợp

with the age of the Earth implied

với độ tuổi của Trái Đất

by the account in Genesis.

căn cứ vào sách Sáng Thế.

By the end of the 19th century,

Vào cuối thế kỉ 19,

you can just write a geology textbook

bạn có thể chỉ cần viết một quyển sách giáo khoa địa chất

in which you make arguments about how old the Earth is.

mà bạn có đưa ra những tranh luận về số tuổi của Trái Đất là bao nhiêu.

So there's a big change, and that division,

Cho nên có một sự thay đổi lớn, và sự phân chia đó,

that intellectual division of labor occurs as I say, I think,

sự phân chia lao động theo trí thức diễn ra như tôi nói, tôi suy nghĩ,

and it sort of solidifies so that by the end

và nó ngày càng được củng cố

of the 19th century in Europe,

vào cuối thế kỉ 19 ở Châu Âu,

there's a real intellectual division of labor,

có một sự phân chia lao động theo tri thức thật sự

and you can do all sorts of serious things,

và bạn có thể làm rất cả mọi việc quan trọng,

including, increasingly, even philosophy,

ngay cả gia tăng việc làm trong triết học

without being constrained by the thought,

mà không bị ràng buộc bởi cách nghĩ,

"Well, what I have to say has to be consistent

"À, điều tôi phải nói nhất định phù hợp

with the deep truths that are given to me

với những sự thật ẩn sâu trong tôi

by our religious tradition."

nhờ vào truyền thống tôn giáo."

So imagine someone who's coming out

Vì vậy, tưởng tượng ai đó được sinh ra

of that world, that late-19th-century world,

trên cõi đời này, sinh ra trong thời điểm cuối thế kỉ 19,

coming into the country that I grew up in, Ghana,

sinh sống ở quốc gia, nơi mà tôi từng trưởng thành, Ghana,

the society that I grew up in, Asante,

cái nôi xã hội nơi tôi lớn lên, Asante,

coming into that world

được sinh ra đời

at the turn of the 20th century

vào thời điểm giao thời của thế kỉ 20

with this question that made the list:

cùng với câu hỏi này tạo ra một danh sách:

what have they got instead of Christianity?

ngoài đạo Cơ Đốc thì họ còn có gì nữa?

Well, here's one thing he would have noticed,

À, còn một việc ông ấy muốn đề cập,

and by the way, there was a person who actually did this.

và nhân đây, từng có người đã thật sự hoàn thành việc này.

His name was Captain Rattray,

Tên ông ấy là đại úy Rattray,

he was sent as the British government anthropologist,

ông được phái đi với thân phận là nhà nhân loại học của chính phủ Anh,

and he wrote a book about Asante religion.

và ông đã viết một quyển sách về tôn giáo của vùng Asante.

This is a soul disc.

Đây là chiếc phù hiệu.

There are many of them in the British Museum.

Có rất nhiều ở viện bảo tàng của Anh.

I could give you an interesting, different history

Tôi có thể kể bạn nghe một câu chuyện thú vị khác

of how it comes about that many of the things

về cách mà nhiều thứ trong số đó diễn ra

from my society ended up in the British Museum,

trong xã hội của tôi đã kết thúc tại viện bảo tàng của Anh,

but we don't have time for that.

nhưng chúng ta không có thời gian cho chuyện đó.

So this object is a soul disc.

Và vật này chính là một chiếc phù hiệu.

What is a soul disc?

Chiếc phù hiệu này là gì?

It was worn around the necks

Nó là vật được đeo ở quanh cổ

of the soul-washers of the Asante king.

của những người lính bảo vệ dưới thời trị vì của vua vùng Asante.

What was their job? To wash the king's soul.

Công việc của họ là gì?

It would take a long while

Sẽ mất một thời gian dài

to explain how a soul could be the kind of thing

để giải thích làm thế nào chiếc phù hiệu có thể trở thành một thứ

that could be washed,

có thể bị cuốn trôi đi,

but Rattray knew that this was religion

nhưng đại úy Rattray đã biết được đây là tín ngưỡng,

because souls were in play.

vì những chiếc phù hiệu như vậy từng xuất hiện trong vở kịch rồi.

And similarly,

Và tương tự,

there were many other things, many other practices.

có nhiều thứ khác nữa, nhiều cách luyện tập khác nữa.

For example, every time anybody had a drink, more or less,

Vì dụ, mỗi lần có ai đó uống rượu, dù ít hay nhiều,

they poured a little bit on the ground

họ đổ một ít lên mặt đất,

in what's called the libation,

hình thức này được gọi là tưới rượu cúng tế,

and they gave some to the ancestors.

và họ đưa một ít cho tổ tiên của mình.

My father did this. Every time he opened a bottle of whiskey,

Ba tôi đã từng làm như vậy. Mỗi lần ông ấy mở một chai rượu whiskey,

which I'm glad to say was very often,

mà tôi mừng đến độ phải thốt lên là chuyện bình thường,

he would take the top off and pour off just a little on the ground,

ông sẽ mở nút bần của chai sau đó đổ một ít lên mặt đất,

and he would talk to,

và ông cũng sẽ nói với,

he would say to Akroma-Ampim, the founder of our line,

ông sẽ nói với Akroma-Ampim, người sáng lập dòng tộc của chúng tôi,

or Yao Antony, my great uncle,

hay Yao Antony, người chú tuyệt vời của tôi,

he would talk to them,

ông sẽ nói với họ,

offer them a little bit of this.

đưa một ít cho họ thưởng thức.

And finally, there were these huge public ceremonials.

Và cuối cùng, có nhiều nghi lễ lớn như vậy diễn ra công khai.

This is an early-19th-century drawing

Đây là một bức tranh đầu thế kỉ 19

by another British military officer

của một sĩ quan quân đội người Anh khác

of such a ceremonial,

với một nghi lễ như vậy,

where the king was involved,

nơi mà vua cũng có mặt,

and the king's job,

và công việc của đức vua,

one of the large parts of his job,

một trong số những vai trò của ngài ấy,

apart from organizing warfare and things like that,

ngoài việc tiến hành chiến tranh và những việc làm tương tự vậy,

was to look after the tombs of his ancestors,

chính là trông coi những lăng mộ của tổ tiên,

and when a king died,

và khi nhà vua qua đời,

the stool that he sat on was blackened

cái ghế mà ngài từng ngồi sẽ bị sơn đen,

and put in the royal ancestral temple,

và đặt trong ngôi đền của tổ tiên hoàng tộc,

and every 40 days,

và cứ qua 40 ngày,

the King of Asante has to go and do cult

vua của Asante phải đi đến đó và thờ cúng

for his ancestors.

tổ tiên của ngài ấy.

That's a large part of his job,

Đó là nhiệm vụ quan trọng của ngài,

and people think that if he doesn't do it,

và nhiều người nghĩ rằng nếu ngài ấy không làm,

things will fall apart.

mọi thứ sẽ đổ vỡ hết.

So he's a religious figure,

Vì vậy, ngài vừa là hình mẫu của tôn giáo,

as Rattray would have said,

như đại úy Rattray đã từng nói,

as well as a political figure.

vừa là hình mẫu của chính trị.

So all this would count as religion for Rattray,

Cho nên tất cả chuyện này sẽ tính tín ngưỡng dành cho Rattray,

but my point is that when you look

nhưng quan điểm của tôi là khi bạn nhìn vào

into the lives of those people,

cuộc sống của những người đó,

you also find that every time they do anything,

bạn cũng tìm được mỗi lần họ làm bất cứ chuyện gì,

they're conscious of the ancestors.

họ đều ý thức về tổ tiên của mình.

Every morning at breakfast,

Mỗi lần ăn điểm tâm vào buổi sáng,

you can go outside the front of the house

bạn có thể ra ngoài trước nhà mình

and make an offering to the god tree, the nyame dua

và tạ ơn thần cây, gọi là nyame dua

outside your house,

bên ngoài ngôi nhà,

and again, you'll talk to the gods

và một lần nữa, bạn sẽ nói với Chúa

and the high gods and the low gods

và những đấng tối cao hay thần linh cấp thấp

and the ancestors and so on.

và tổ tiên của mình và vâng vâng.

This is not a world

Đây không phải là một thế giới

in which the separation between religion and science

mà sự chia cắt giữa tôn giáo và khoa học

has occurred.

từng diễn ra.

Religion has not being separated

Tôn giáo không được tách rời

from any other areas of life,

khỏi bất cứ khía cạnh nào khác của cuộc sống,

and in particular,

và đặc biệt là,

what's crucial to understand about this world

điều quan trọng để hiểu rõ về thế giới này

is that it's a world in which the job

chính là một thế giới mà công việc

that science does for us

mà khoa học làm cho chúng ta

is done by what Rattray is going to call religion,

được thực hiện bởi điều đại úy Rattray định gọi là tôn giáo,

because if they want an explanation of something,

vì nếu họ muốn một sự giải thích cho tất cả mọi chuyện,

if they want to know why the crop just failed,

nếu họ muốn biết tại sao vụ mùa lại thất bại,

if they want to know why it's raining

nếu họ muốn biết tại sao trời lại mưa,

or not raining, if they need rain,

hay không mưa, nếu họ cần mưa,

if they want to know why

nếu họ muốn biết tại sao

their grandfather has died,

ông của họ ra đi,

they are going to appeal to the very same entities,

họ định kêu gọi những điều tương tự nhau,

the very same language,

có cùng ngôn ngữ,

talk to the very same gods about that.

bàn về cùng một vị thần.

This great separation, in other words,

Sự tách biệt lớn, nói cách khác,

between religion and science hasn't happened.

giữa tôn giáo và khoa học không hề xảy ra.

Now, this would be a mere historical curiosity,

Bây giờ, điều này đơn thuần chỉ là một sự tò mò về lịch sử,

except that in large parts of the world,

ngoại trừ ở nhiều vùng khác trên thế giới,

this is still the truth.

điều này vẫn có thật.

I had the privilege of going to a wedding

Tôi được đặc cách đi dự một đám cưới

the other day in northern Namibia,

vào một ngày nọ ở vùng phía Bắc Namibia,

20 miles or so south of the Angolan border

cách 20 dặm so với phía Nam biên giới của người Angola

in a village of 200 people.

trong một ngôi làng gồm 200 người.

These were modern people.

Họ là những con người hiện đại.

We had with us Oona Chaplin,

Chúng tôi đi cùng với Oona Chaplin,

who some of you may have heard of,

cái tên mà có lẽ một vài bạn từng nghe qua,

and one of the people from this village came up to her,

và một trong số những người từ ngôi làng này đi về phía cô ấy,

and said, "I've seen you in 'Game of Thrones.'"

và nói "Tôi từng gặp cô trong bộ phim "Cuộc chiến vương quyền".

So these were not people who were isolated from our world,

Vì vậy không có nhiều người bị cô lập khỏi thế giới của chúng ta,

but nevertheless, for them,

nhưng tuy nhiên, đối với họ,

the gods and the spirits are still very much there,

Chúa và những tâm linh vẫn còn tồn tại rất nhiều ở đây,

and when we were on the bus going back and forth

và khi chúng tôi trên xe buýt đi đi về về

to the various parts of the [ceremony],

ở nhiều nơi có tổ chức [nghi lễ] như vậy,

they prayed not just in a generic way

họ cầu nguyện không chỉ những điều chung chung

but for the safety of the journey,

mà còn cầu cho sự an toàn cho chuyến đi,

and they meant it,

và họ cho là,

and when they said to me that my mother,

và khi họ nói với tôi rằng mẹ tôi,

the bridegroom's [grandmother],

[người bà] của chú rể,

was with us, they didn't mean it figuratively.

đang ở cùng chúng tôi, họ không ý nói hoa mĩ.

They meant, even though she was a dead person,

Ý họ là, mặc dù bà là một người đã khuất,

they meant that she was still around.

ý họ là, bà vẫn còn quanh quẩn đâu đây.

So in large parts of the world today,

Cho nên phần lớn các quốc gia trên thế giới ngày nay,

that separation between science and religion

sự chia rẻ giữa khoa học và tôn giáo

hasn't occurred in large parts of the world today,

không diễn ra trong phần lớn các quốc gia thế giới ngày nay,

and as I say, these are not --

và như tôi nói, không có những điều này -

This guy used to work for Chase and at the World Bank.

Cậu ta đã từng làm việc cho công ti Chase và ngân hàng thế giới.

These are fellow citizens of the world with you,

Có nhiều người dân trên thế giới cũng như bạn,

but they come from a place in which religion

nhưng họ đến từ một nơi mà tôn giáo

is occupying a very different role.

đóng một vai trò khác hoàn toàn.

So what I want you to think about next time somebody wants

Nên điều tôi muốn bạn nghĩ tiếp theo ai đó muốn

to make some vast generalization about religion

truyền bá rộng rãi về tôn giáo

is that maybe there isn't such a thing

có lẽ không có thứ

as a religion, such a thing as religion,

như là tôn giáo, cái gọi là tín ngưỡng

and that therefore what they say

và vì vậy những gì họ nói

cannot possibly be true.

không hoàn toàn là thật.

(Applause)

(Vỗ tay)