A Visual History of Human Knowledge | Manuel Lima | TED Talks

Translator: Quinn Ng Reviewer: Hồng Khánh Lê

Over the past 10 years,

Hơn 10 năm qua,

I've been researching the way people organize and visualize information.

tôi nghiên cứu về cách chúng ta sắp xếp và trình bày thông tin.

And I've noticed an interesting shift.

Và tôi đã nhận thấy một sự thay đổi thú vị.

For a long period of time,

Trong một thời gian dài,

we believed in a natural ranking order in the world around us,

ta tin tưởng vào trật tự sắp xếp tự nhiên nơi thế giới chúng ta đang sống,

also known as the great chain of being, or "Scala naturae" in Latin,

trật tự "Chuỗi xích vĩ đại của sự sống", còn gọi là "Scala naturae" tiếng La-tinh,

a top-down structure that normally starts with God at the very top,

một cấu trúc từ trên xuống bắt đầu là Chúa ở trên đỉnh,

followed by angels, noblemen,

tiếp đó là các thiên thần, quý tộc,

common people, animals, and so on.

người thường, động vật, vân vân ...

This idea was actually based on Aristotle's ontology,

Quan niệm này dựa trên bản thể luận của Aristotle,

which classified all things known to man in a set of opposing categories,

giúp phân loại những gì con người từng biết đến theo những tiêu chí cụ thể,

like the ones you see behind me.

ví dụ như một hình ở sau tôi đây.

But over time, interestingly enough,

Nhưng trải qua thời gian khá lâu,

this concept adopted the branching schema of a tree

khái niệm này được xây dựng trên sơ đồ cây phân nhánh

in what became known as the Porphyrian tree,

và được biết đến với tên "Cây Porphyrian'',

also considered to be the oldest tree of knowledge.

được xem là Cây Kiến thức lâu đời nhất.

The branching scheme of the tree was, in fact,

Sơ đồ phân nhánh của cây thật sự

such a powerful metaphor for conveying information

là một phương tiện hiệu quả trong việc truyền đạt thông tin

that it became, over time, an important communication tool

và theo thời gian, nó trở thành công cụ thông tin quan trọng

to map a variety of systems of knowledge.

để mô tả sự đa dạng của các hệ thống kiến thức.

We can see trees being used to map morality,

Có thể thấy các cây được dùng để liệt kê những chuẩn mực đạo đức,

with the popular tree of virtues and tree of vices,

như cây đức hạnh hay cây dục vọng được nhiều người biết đến,

as you can see here, with these beautiful illustrations from medieval Europe.

Như ở đây, những minh họa tuyệt đẹp về Châu Âu thời Trung Cổ.

We can see trees being used to map consanguinity,

Dạng cây này cũng được dùng để mô tả quan hệ gia đình

the various blood ties between people.

và những sự ràng buộc về huyết thống.

We can also see trees being used to map genealogy,

Chúng ta cũng thấy những cây phả hệ,

perhaps the most famous archetype of the tree diagram.

có lẽ đó là nguyên mẫu nổi tiếng nhất của sơ đồ hình cây.

I think many of you in the audience have probably seen family trees.

Tôi nghĩ nhiều bạn ở đây có lẽ đã thấy cây gia đình.

Many of you probably even have your own family trees drawn in such a way.

Nhiều bạn thậm chí còn có cây gia phả theo cách riêng của mình.

We can see trees even mapping systems of law,

Thậm chí chúng ta có thể thấy cây vẽ những hệ thống pháp luật,

the various decrees and rulings of kings and rulers.

rất nhiều chiếu chỉ và sắc lệnh của vua chúa và giai cấp thống trị.

And finally, of course, also a very popular scientific metaphor,

Và cuối cùng, tất nhiên, rất thông dụng trong khoa học,

we can see trees being used to map all species known to man.

chúng ta có thể thấy cây sơ đồ mô tả tất cả các loài mà con người biết đến.

And trees ultimately became such a powerful visual metaphor

Những cây sơ đồ ấy trở thành một biểu tượng trực quan mạnh mẽ

because in many ways, they really embody this human desire

bởi vì theo một cách nào đó, chúng biểu hiện nỗi khao khát

for order, for balance, for unity, for symmetry.

hướng tới trật tự, cân bằng, thống nhất và cân đối.

However, nowadays we are really facing new complex, intricate challenges

Tuy nhiên, nay chúng ta đang đối mặt với nhiều thách thức phức tạp và lộn xộn mới

that cannot be understood by simply employing a simple tree diagram.

mà ta không thể hiểu được nếu chỉ sử dụng một biểu đồ cây đơn giản.

And a new metaphor is currently emerging,

Một phương tiện diễn đạt mới đang hình thành,

and it's currently replacing the tree

và nó đang dần thay thế sơ đồ cây

in visualizing various systems of knowledge.

để biểu diễn các hệ thống đa dạng của kiến thức.

It's really providing us with a new lens to understand the world around us.

Nó cho chúng ta cách nhìn mới để hiểu thế giới quanh ta.

And this new metaphor is the metaphor of the network.

Phương tiện biểu hiện mới này là mạng lưới.

And we can see this shift from trees into networks

Chúng ta có thể thấy sự thay đổi từ sơ đồ cây sang mạng lưới

in many domains of knowledge.

ở nhiều lĩnh vực kiến thức.

We can see this shift in the way we try to understand the brain.

Chúng ta có thể thấy sự thay đổi trong cách chúng ta hiểu bộ não.

While before, we used to think of the brain

Trước đây, chúng ta từng nghĩ não

as a modular, centralized organ,

như một cơ quan tập trung có tính mô đun,

where a given area was responsible for a set of actions and behaviors,

ở đó một vùng sẽ điều khiển một tập hợp các hành động và hành vi,

the more we know about the brain,

càng biết về não,

the more we think of it as a large music symphony,

chúng ta càng thấy não giống một bản giao hưởng,

played by hundreds and thousands of instruments.

được thể hiện bởi hàng trăm, hàng ngàn nhạc cụ.

This is a beautiful snapshot created by the Blue Brain Project,

Đây là một hình tuyệt đẹp được thực hiện bởi Dự án Não Xanh,

where you can see 10,000 neurons and 30 million connections.

ở đó bạn có thể thấy mô phỏng 10.000 nơron và 30 triệu kết nối.

And this is only mapping 10 percent of a mammalian neocortex.

Đây mới chỉ thể hiện được 10% của vùng tân vỏ não ở động vật có vú.

We can also see this shift in the way we try to conceive of human knowledge.

Chúng ta cũng có thể thấy thay đổi này khi mô tả kiến thức của con người.

These are some remarkable trees of knowledge, or trees of science,

Đây là vài mô hình cây kiến thức đặc biệt, hay cây khoa học,

by Spanish scholar Ramon Llull.

vẽ bởi nhà bác học Tây Ban Nha Ramon Llull.

And Llull was actually the precursor,

Llull thật sự là sư tổ,

the very first one who created the metaphor of science as a tree,

người đầu tiên vẽ ra hình ảnh của khoa học dưới mô hình cây,

a metaphor we use every single day, when we say,

đó là hình ảnh mà chúng ta dùng mỗi ngày, khi nói,

"Biology is a branch of science,"

"Sinh học là nhánh của khoa học,"

when we say,

hay khi chúng ta nói,

"Genetics is a branch of science."

"Di truyền là một nhánh của khoa học."

But perhaps the most beautiful of all trees of knowledge, at least for me,

Nhưng có thể hình đẹp nhất của các cây kiến thức, ít nhất là đối với tôi,

was created for the French encyclopedia by Diderot and d'Alembert in 1751.

là hình được vẽ trong bách khoa tự điển Pháp bởi Diderot và d'Alembert năm 1751.

This was really the bastion of the French Enlightenment,

Đây thật sự là thành tựu của Nền Khai Sáng Pháp,

and this gorgeous illustration was featured as a table of contents

và minh họa tuyệt đẹp này được vẽ như một thư mục

for the encyclopedia.

cho bách khoa tự điển này.

And it actually maps out all domains of knowledge

Nó mô tả bao quát tất cả các lĩnh vực khoa học

as separate branches of a tree.

như là những nhánh của một cây.

But knowledge is much more intricate than this.

Nhưng kiến thức thì phức tạp hơn nhiều.

These are two maps of Wikipedia showing the inter-linkage of articles --

Đây là 2 bản đồ của Wikipedia mô tả những liên kết qua lại của những bài viết-

related to history on the left, and mathematics on the right.

liên quan đến lịch sử ở hình bên trái, và liên quan đến toán ở hình phải.

And I think by looking at these maps

Tôi nghĩ khi nhìn các bản đồ này

and other ones that have been created of Wikipedia --

và những bản đồ khác được vẽ trong Wikipedia-

arguably one of the largest rhizomatic structures ever created by man --

đây là một trong những cấu trúc hình rễ lớn nhất của con người-

we can really understand how human knowledge is much more intricate

ta có thể hiểu kiến thức nhân loại phức tạp hơn đến mức nào

and interdependent, just like a network.

và phụ thuộc lẫn nhau, như là một mạng lưới.

We can also see this interesting shift

Chúng ta cũng có thể thấy thay đổi thú vị này

in the way we map social ties between people.

trong cách ta mô tả các quan hệ con người trong xã hội.

This is the typical organization chart.

Đây là một sơ đồ tổ chức tiêu biểu.

I'm assuming many of you have seen a similar chart as well,

Tôi nghĩ nhiều người trong các bạn đã thấy dạng sơ đồ này,

in your own corporations, or others.

ở công ty của bạn, hay nơi nào đó.

It's a top-down structure

Nó là cấu trúc từ trên xuống

that normally starts with the CEO at the very top,

nó thường bắt đầu từ Giám đốc điều hành ở đỉnh,

and where you can drill down all the way to the individual workmen on the bottom.

và ở đó bạn có thể nhìn xuống theo các nhánh đến từng công nhân ở đáy.

But humans sometimes are, well, actually, all humans are unique in their own way,

Nhưng đôi khi con người, tất cả con người đều độc nhất theo cách của họ,

and sometimes you really don't play well under this really rigid structure.

và đôi khi bạn không tuân theo cấu trúc cứng nhắc này.

I think the Internet is really changing this paradigm quite a lot.

Tôi nghĩ Internet làm thay đổi hình mẫu này rất nhiều.

This is a fantastic map of online social collaboration

Đây là một sơ đồ hợp tác xã hội trên mạng Internet

between Perl developers.

giữa những nhà phát triển Perl.

Perl is a famous programming language,

Perl là một ngôn ngữ lập trình nổi tiếng,

and here, you can see how different programmers

và đây, bạn có thể thấy cách những lập trình viên

are actually exchanging files, and working together on a given project.

đang trao đổi các tập tin, và làm việc chung trên một công việc cụ thể.

And here, you can notice that this is a completely decentralized process --

Và bạn có thể thấy rằng đây là một quá trình chia sẻ toàn diện -

there's no leader in this organization,

không có ai là lãnh đạo trong tổ chức này cả,

it's a network.

đó là một mạng lưới.

We can also see this interesting shift when we look at terrorism.

Ta có thể thấy hình dạng này trong tổ chức khủng bố.

One of the main challenges of understanding terrorism nowadays

Một trong những thách thức chính của việc hiểu khủng bố ngày nay

is that we are dealing with decentralized, independent cells,

là ta phải đối phó với các phần tử được phân bố quyền và độc lập,

where there's no leader leading the whole process.

ta không thấy người lãnh đạo của cả tổ chức.

And here, you can actually see how visualization is being used.

Và đây, bạn có thể thấy cách thức hình ảnh thể hiện.

The diagram that you see behind me

Biểu đồ mà bạn thấy sau lưng tôi

shows all the terrorists involved in the Madrid attack in 2004.

cho thấy tất cả các kẻ khủng bố ở vụ tấn công Madrid năm 2004.

And what they did here is, they actually segmented the network

Điều chúng đã làm ở đây là phân chia mạng lưới

into three different years,

trong 3 năm khác nhau,

represented by the vertical layers that you see behind me.

được trình bày bằng các lớp thẳng đứng mà bạn thấy sau tôi.

And the blue lines tie together

Và các đường xanh nối kết các phần tử,

the people that were present in that network year after year.

chúng hiện diện trong mạng lưới từ năm này sang năm khác.

So even though there's no leader per se,

Thậm chí bạn nghĩ rằng không có lãnh đạo,

these people are probably the most influential ones in that organization,

những kẻ này có thể là những phần tử có ảnh hưởng nhất trong tổ chức,

the ones that know more about the past,

chúng biết rõ về kế hoạch quá khứ,

and the future plans and goals of this particular cell.

tương lai và mục đích của nhóm này.

We can also see this shift from trees into networks

Ta cũng có thể thấy sự thay đổi từ cây sang mạng lưới

in the way we classify and organize species.

ở cách mà chúng ta sắp xếp và tổ chức các chủng loài.

The image on the right is the only illustration

Hình ảnh bên phải là minh họa tốt nhất cho

that Darwin included in "The Origin of Species,"

điều Darwin kết luận trong "Nguồn gốc các loài,"

which Darwin called the "Tree of Life."

Darwin gọi là " Cây Sự sống."

There's actually a letter from Darwin to the publisher,

Darwin đã gửi một lá thư cho nhà xuất bản

expanding on the importance of this particular diagram.

để bổ sung thêm về sơ đồ đặt biệt này.

It was critical for Darwin's theory of evolution.

Nó là cốt lõi của thuyết tiến hóa Darwin.

But recently, scientists discovered that overlaying this tree of life

Nhưng gần đây, các nhà khoa học phát hiện 1 bức màn che phủ cây sự sống này

is a dense network of bacteria,

là hệ thống vi khuẩn dày đặc,

and these bacteria are actually tying together

những vi khuẩn này kết lại với nhau

species that were completely separated before,

trước đây, chúng được xem là cá thể độc lập,

to what scientists are now calling not the tree of life,

thì nay, các nhà khoa học cho là chúng không thuộc cây sự sống,

but the web of life, the network of life.

mà là những hệ thống sự sống, mạng lưới sự sống.

And finally, we can really see this shift, again,

Cuối cùng, chúng ta có thể thấy thay đổi này lần nữa,

when we look at ecosystems around our planet.

khi chúng ta nhìn hệ sinh thái trên hành tinh.

No more do we have these simplified predator-versus-prey diagrams

Chúng ta chỉ thấy những sơ đồ chuỗi thức ăn đơn giản hóa

we have all learned at school.

mà chúng ta đã học ở trường.

This is a much more accurate depiction of an ecosystem.

Còn đây là một miêu tả chính xác hơn về hệ sinh thái.

This is a diagram created by Professor David Lavigne,

Đây là sơ đồ do Giáo Sư David Lavigne vẽ,

mapping close to 100 species that interact with the codfish

mô tả 100 loài có tương tác với cá tuyết

off the coast of Newfoundland in Canada.

của vùng biển Newfoundland in Canada.

And I think here, we can really understand the intricate and interdependent nature

Tôi nghĩ ở đó, chúng ta có thể hiểu được thiên nhiên đầy liên kết hữu cơ phức tạp

of most ecosystems that abound on our planet.

của vô vàn hệ sinh thái trên hành tinh.

But even though recent, this metaphor of the network,

Nhưng gần đây, hình ảnh của mạng lưới,

is really already adopting various shapes and forms,

đang có thêm hình thức và vẻ bên ngoài thay đổi,

and it's almost becoming a growing visual taxonomy.

và nó đang phát triển phép phân loại hình ảnh.

It's almost becoming the syntax of a new language.

một bộ cú pháp đang hình thành trong một ngôn ngữ mới.

And this is one aspect that truly fascinates me.

Đây là một trong những phương diện đã cuốn hút tôi.

And these are actually 15 different typologies

Đây là 15 phân loại khác nhau

I've been collecting over time,

mà tôi đang sưu tầm,

and it really shows the immense visual diversity of this new metaphor.

chúng ta có thể thấy sự đa dạng của loại sơ đồ mới này.

And here is an example.

Và đây là một ví dụ.

On the very top band, you have radial convergence,

Hình đầu phía trên, bạn thấy tia hồi tụ,

a visualization model that has become really popular over the last five years.

một cách nhìn trở thành phổ biến từ 5 năm qua.

At the top left, the very first project is a gene network,

hình trên bên trái, là hình dự án đầu tiên về mạng lưới gen,

followed by a network of IP addresses -- machines, servers --

kế bên là mạng lưới các địa chỉ IP - máy con và trung tâm dữ liệu -

followed by a network of Facebook friends.

tiếp theo là mạng lưới các bạn bè trên Facebook.

You probably couldn't find more disparate topics,

Có lẽ bạn không thể thấy hết các dạng khác nhau,

yet they are using the same metaphor, the same visual model,

dù chúng có cùng cách mô tả, cùng mô hình,

to map the never-ending complexities of its own subject.

để vẽ nên những kết nối phức tạp vô tận của riêng chúng.

And here are a few more examples of the many I've been collecting,

Đây là một vài ví dụ trong rất nhiều tôi đã thu thập được,

of this growing visual taxonomy of networks.

của sự phân loại đang phát triển dạng mạng lưới.

But networks are not just a scientific metaphor.

Nhưng những mạng lưới này không chỉ là một hình ảnh khoa học.

As designers, researchers, and scientists try to map a variety of complex systems,

Vì nhà thiết kế, nhà nghiên cứu và khoa học còn vẽ nên nhiều hệ thống phức tạp,

they are in many ways influencing traditional art fields,

theo nhiều cách ảnh hưởng lên ngành nghệ thuật truyền thống

like painting and sculpture,

như hội họa và điêu khắc,

and influencing many different artists.

và ảnh hưởng lên rất nhiều nghệ sĩ.

And perhaps because networks have this huge aesthetical force to them --

Có lẽ vì các mạng lưới có sức mạnh mỹ thuật to lớn trên họ -

they're immensely gorgeous --

chúng vô cùng ấn tượng-

they are really becoming a cultural meme,

chúng trở nên 1 chất văn hóa được lan rộng,

and driving a new art movement, which I've called "networkism."

và lôi cuốn một phong trào nghệ thuật mới, tôi gọi là "chủ nghĩa mạng lưới."

And we can see this influence in this movement in a variety of ways.

Ta có thể thấy ảnh hưởng theo nhiều cách trong chính phong trào này.

This is just one of many examples,

Đây chỉ là một trong nhiều ví dụ

where you can see this influence from science into art.

cho thấy ảnh hưởng của khoa học lên nghệ thuật.

The example on your left side is IP-mapping,

Ví dụ bên trái của bạn là một bản đồ IP,

a computer-generated map of IP addresses; again -- servers, machines.

một bản đồ do máy vi tính vẽ các địa chỉ IP; ta lại gặp server và máy con.

And on your right side,

Và bên phải của bạn,

you have "Transient Structures and Unstable Networks" by Sharon Molloy,

là các "cấu trúc và mạng lưới tạm thời" được Sharon Molloy thể hiện,

using oil and enamel on canvas.

bằng sơn dầu và men trên vải.

And here are a few more paintings by Sharon Molloy,

Đây là một vài bức khác của Sharon Molloy,

some gorgeous, intricate paintings.

những bức họa tuyệt đẹp và phức tạp.

And here's another example of that interesting cross-pollination

Và đây là ví dụ khác về thụ phấn chéo thú vị

between science and art.

giữa khoa học nghệ thuật.

On your left side, you have "Operation Smile."

bên trái, bạn thấy bức " Nụ cười Du hành."

It is a computer-generated map of a social network.

Nó là một tác phẩm của máy vi tính về một mạng xã hội.

And on your right side, you have "Field 4," by Emma McNally,

Bên phải, bạn thấy bức "Cánh đồng 4" của Emma McNally,

using only graphite on paper.

chỉ dùng than chì trên giấy.

Emma McNally is one of the main leaders of this movement,

Emma McNally là một trong những người lãnh đạo của phong trào này,

and she creates these striking, imaginary landscapes,

cô ta tạo ra những bức phong cảnh ảo rất ấn tượng này,

where you can really notice the influence from traditional network visualization.

ở đó bạn có thể nhận ra ảnh hưởng của tưởng tượng theo trường phái mạng lưới.

But networkism doesn't happen only in two dimensions.

Nhưng trường phái mạng lưới không chỉ có ở không gian 2 chiều.

This is perhaps one of my favorite projects

Đây có lẽ là một trong những dự án tôi thích

of this new movement.

về phong trào mới này.

And I think the title really says it all -- it's called:

Tôi nghĩ tiêu đề của 1 dự án cũng đã nói lên tất cả :

"Galaxies Forming Along Filaments,

"Thiên hà Hình thành Dọc theo Sợ tơ,

Like Droplets Along the Strands of a Spider's Web."

Như những Giọt nước Treo trên Đường tơ Nhện."

And I just find this particular project to be immensely powerful.

Chỉ nhìn công trình đặc biệt này thôi tôi cũng cảm thấy mạnh mẽ.

It was created by Tomás Saraceno,

Nó được tạo ra bởi Tomás Saraceno,

and he occupies these large spaces,

ông ta dùng những không gian rộng lớn này,

creates these massive installations using only elastic ropes.

cài đặt những hệ thống khổng lồ mà chỉ dùng những dây đàn hồi.

As you actually navigate that space and bounce along those elastic ropes,

Bạn có thể di chuyển trong không gian này và nhảy trên các dây đàn hồi này,

the entire network kind of shifts, almost like a real organic network would.

toàn bộ hệ thống như được chia thành từng lớp thật giống thế giới mạng lưới hữu cơ.

And here's yet another example

Đây là một ví dụ khác

of networkism taken to a whole different level.

của trường phái mạng lưới lấy từ một cấp độ khác.

This was created by Japanese artist Chiharu Shiota

Nó được tạo ra bởi nghệ sĩ Chiharu Shiota người Nhật

in a piece called "In Silence."

trong tác phẩm "Nơi Thinh Lặng."

And Chiharu, like Tomás Saraceno, fills these rooms with this dense network,

Chiharu, như Tomas Saraceno, chăn lưới dày đặc đầy những phòng này,

this dense web of elastic ropes and black wool and thread,

Mạng lưới này dày đặc những dây đàn hồi, gỗ đen và chỉ sợi,

sometimes including objects, as you can see here,

và đôi khi có những thứ khác như bạn thấy ở đây,

sometimes even including people, in many of her installations.

thậm chí có cả con người trong nhiều tác phẩm của cô ta.

But networks are also not just a new trend,

Nhưng những mạng lưới không chỉ là một khuynh hướng mới,

and it's too easy for us to dismiss it as such.

nó còn quá dễ để bạn phá hủy.

Networks really embody notions of decentralization,

Mạng lưới còn biểu hiện khái niệm phân quyền,

of interconnectedness, of interdependence.

khái niệm liên kết-nối, khái niệm phụ thuộc đa chiều.

And this new way of thinking is critical

Cách suy nghĩ mới này là một thách thức

for us to solve many of the complex problems we are facing nowadays,

đối với chúng ta để giải quyết nhiều vấn đề mà ta đối mặt ngày nay,

from decoding the human brain,

từ việc giải mã não người,

to understanding the vast universe out there.

đến việc hiểu vũ trụ bao la ở ngoài kia.

On your left side, you have a snapshot of a neural network of a mouse --

Bên trái, bạn thấy một hình ảnh của mạng lưới thần kinh của một con ruồi -

very similar to our own at this particular scale.

rất giống với não của ta ở mức độ đặc biệt này.

And on your right side, you have the Millennium Simulation.

Và bên phải, bạn thấy hình ảnh vẻ bởi dự án Mô Phỏng Thiên Hà.

It was the largest and most realistic simulation

Nó là sự mô phỏng lớn nhất và thực nhất

of the growth of cosmic structure.

về sự phát triển cấu trúc vũ trụ.

It was able to recreate the history of 20 million galaxies

Nó có thể viết ra lịch sử của 20 triệu thiên hà

in approximately 25 terabytes of output.

với dung lượng khoảng 25 terabytes tín hiệu.

And coincidentally or not,

Liệu có gì trùng hợp không,

I just find this particular comparison

khi tôi đưa ra so sánh đặc biệt này

between the smallest scale of knowledge -- the brain --

một bên là kết nối nhỏ nhất - hệ thần kinh -

and the largest scale of knowledge -- the universe itself --

và một bên là liên kết lớn nhất - là chính vũ trụ -

to be really quite striking and fascinating.

để có thể gây ấn tượng và lôi cuốn các bạn.

Because as Bruce Mau once said,

Như Bruce Mau đã từng nói,

"When everything is connected to everything else,

"Khi mỗi thứ liên kết với mọi thứ khác,

for better or for worse, everything matters."

dù tốt hay xấu, thì mỗi thứ đều quan trọng."

Thank you so much.

Cảm ơn các bạn!

(Applause)

[tiếng vỗ tay]