Fredy Peccerelli: A forensic anthropologist who brings closure for the “disappeared"

Fredy Peccerelli: Nhà nhân chủng học vén màn cho những trường hợp "mất tích"

Translator: Loan Nguyen Reviewer: Tom Bright

Guatemala is recovering from a 36-year armed conflict.

Guatemala đang hồi phục sau cuộc xung đột vũ trang suốt 36 năm

A conflict that was fought during the Cold War.

có từ thời Chiến Tranh Lạnh

It was really just a small leftist insurgency

khi lực lượng cánh tả nổi dậy

and a devastating response by the state.

và gặp phải sự đáp trả thảm khốc từ chính phủ.

What we have as a result is 200,000 civilian victims,

Kết quả cuối cùng là 200.000 người bị nạn,

160,000 of those killed in the communities:

trong đó có 160.000 người chết

small children, men, women, the elderly even.

có cả trẻ em, đàn ông, phụ nữ, và người già

And then we have about 40,000 others, the missing,

40.000 người khác mất tích

the ones we're still looking for today.

và vẫn đang được tìm kiếm đến tận ngày nay.

We call them the Desaparecidos.

Họ là những người mất tích do chiến tranh.

Now, 83 percent of the victims are Mayan victims,

Hiện nay, 83% số nạn nhân này là người Maya,

victims that are the descendants

con cháu của những cư dân đầu tiên của Trung Mỹ.

of the original inhabitants of Central America.

And only about 17 percent are of European descent.

Chỉ có 17% trong số này có gốc gác Châu Âu.

But the most important thing here is that

Nhưng điều quan trọng ở đây là

the very people who are supposed to defend us, the police, the military,

những con người đáng lẽ phải bảo vệ chúng ta, như cảnh sát, quân đội

are the ones that committed most of the crimes.

lại là những người gây ra hầu hết mọi tội ác.

Now the families, they want information.

Những gia đình này, họ muốn có thông tin.

They want to know what happened.

Họ muốn biết điều gì đã xảy ra.

They want the bodies of their loved ones.

Họ muốn tìm ra xác người thân của mình.

But most of all, what they want is they want you,

Và trên hết, họ cần chính các bạn.

they want everyone to know that their loved ones did nothing wrong.

Họ muốn thế giới biết rằng người thân họ là vô tội.

Now, my case was that my father received death threats in 1980.

Bố của tôi từng bị dọa sát hại vào năm 1980.

And we left.

Chúng tôi đã bỏ đi.

We left Guatemala and we came here.

Bỏ Guatemala và đến đây.

So I grew up in New York,

Tôi lớn lên ở New York.

I grew up in Brooklyn as a matter of fact, and I went to New Utrecht High School

Tôi lớn lên ở Brooklyn, và theo học Trung học New Utrecht

and I graduated from Brooklyn College.

và tốt nghiệp đại học Brooklyn.

The only thing was that

Chỉ có điều

I really didn't know what was happening in Guatemala.

tôi không hề biết những gì đã xảy ra tại Guatemala.

I didn't care for it; it was too painful.

Tôi không quan tâm; sự thật quá đau thương.

But it wasn't till 1995 that I decided to do something about it.

Nhưng vào năm 1995, tôi đã thay đổi.

So I went back.

Tôi trở về.

I went back to Guatemala, to look for the bodies,

Trở về Guatemala để tìm những nạn nhân này

to understand what happened and to look for part of myself as well.

để hiểu chuyện đã xảy ra và cũng là tìm lại một phần trong chính tôi

The way we work is that we give people information.

Cách chúng tôi làm là cho các gia đình này thông tin

We talk to the family members and we let them choose.

trò chuyện với họ và cho họ chọn lựa.

We let them decide to tell us the stories,

Chọn lựa xem liệu có nên kể cho chúng tôi

to tell us what they saw,

về những gì họ đã thấy,

to tell us about their loved ones.

về những người thân yêu,

And even more important,

và quan trọng hơn,

we let them choose to give us a piece of themselves.

là cho chúng tôi một phần cơ thể.

A piece, an essence, of who they are.

Phần cơ thể để biết họ là ai.

And that DNA is what we're going to compare

Chúng tôi so sánh DNA của họ

to the DNA that comes from the skeletons.

với DNA của những bộ xương được tìm thấy.

While we're doing that, though, we're looking for the bodies.

Bằng cách này, chúng tôi tin sẽ tìm ra được thi thể.

And these are skeletons by now,

Và đây là những bộ xương,

most of these crimes happened 32 years ago.

những tội ác này đã diễn ra 32 năm về trước.

When we find the grave,

Khi tìm thấy hầm mộ,

we take out the dirt and eventually clean the body, document it, and exhume it.

chúng tôi bỏ bớt đất đá và làm sạch thi hài, ghi chú và khai quật.

We literally bring the skeleton out of the ground.

Chúng tôi đưa những thi hài này ra khỏi lòng đất,

Once we have those bodies, though, we take them back to the city, to our lab,

đem đến phòng thí nghiệm trong thành phố

and we begin a process of trying to understand mainly two things:

và bắt đầu tìm hiểu 2 điều.

One is how people died.

Thứ nhất, họ đã chết như thế nào.

So here you see a gunshot wound to the back of the head

Như ở đây là một vết thương do bị bắn vào sau đầu

or a machete wound, for example.

hay vết thương gây ra bởi dao.

The other thing we want to understand is who they are.

Một điều khác chúng tôi muốn tìm hiểu là họ là ai.

Whether it's a baby,

Liệu đó là một đứa bé,

or an adult.

hay người lớn.

Whether it's a woman or a man.

Là nam hay nữ.

But when we're done with that analysis

Khi hoàn thành việc phân tích,

what we'll do is we'll take a small fragment of the bone

chúng tôi lấy một phần xương

and we'll extract DNA from it.

và phân tích DNA.

We'll take that DNA

Sau đó, lấy mẫu DNA này

and then we'll compare it with the DNA of the families, of course.

so với DNA của các gia đình nạn nhân.

The best way to explain this to you is by showing you two cases.

Xin phép được đưa ra cho các bạn hai ví dụ.

The first is the case of the military diary.

Đầu tiên là một quyển nhật ký quân sự,

Now this is a document that was smuggled out of somewhere in 1999.

đã bị buôn lậu vào năm 1999.

And what you see there is the state following individuals,

Trong quyển sổ ghi lại những người bị chính phủ theo dõi,

people that, like you, wanted to change their country,

họ là những người muốn đổi mới đất nước,

and they jotted everything down.

và họ được ghi chú lại trong sổ.

And one of the things that they wrote down is when they executed them.

Một trong những điều được ghi nhận là thời gian họ bị hành quyết.

Inside that yellow rectangle, you see a code,

Bên trong hình chữ nhật màu vàng, các bạn sẽ thấy một mật mã.

it's a secret code: 300.

Mật mã bí mật: 300.

And then you see a date.

Và các bạn cũng thấy đề ngày.

The 300 means "executed" and the date means when they were executed.

300 có nghĩa là "hành quyết" và ngày tháng là thời gian họ bị hành quyết.

Now that's going to come into play in a second.

Các bạn sẽ được thấy ngay bây giờ.

What we did is we conducted an exhumation in 2003,

Trong một cuộc khai quật năm 2003,

where we exhumed 220 bodies from 53 graves in a military base.

chúng tôi tìm được 220 thi thể nằm trong 53 khu mộ trong 1 căn cứ quân sự

Grave 9, though, matched the family of Sergio Saul Linares.

Trong khu mộ số 9, phù hợp với gia đình Sergio Saul Linares.

Now Sergio was a professor at the university.

Lúc bấy giờ, Sergio là giáo sư đại học.

He graduted from Iowa State University

Cậu ấy tốt nghiệp đại học bang Iowa

and went back to Guatemala to change his country.

và trở về Guatemala để thay đổi đất nước.

And he was captured on February 23, 1984.

Cậu ấy bị bắt vào ngày 23 tháng 2 năm 1984.

And if you can see there, he was executed on March 29, 1984,

Và như các bạn thấy, cậu ấy đã bị giết vào ngày 29 tháng 3 năm 1984.

which was incredible.

Thật khủng khiếp!

We had the body, we had the family's information and their DNA,

Chúng tôi có thi thể, thông tin của gia đình và DNA.

and now we have documents that told us exactly what happened.

Và chúng tôi còn có tài liệu ghi lại chính xác những gì đã xảy ra.

But most important is about two weeks later,

Nhưng quan trọng nhất là, hai tuần sau đó,

we go another hit, another match

chúng tôi lại có một cặp phù hợp

from the same grave to Amancio Villatoro.

cũng từ hầm mộ này với nhà Amancio Villatoro.

The DNA of that body also matched the DNA of that family.

DNA của thi thể cũng trùng khớp với DNA của gia đình này.

And then we noticed that he was also in the diary.

Và chúng tôi cũng thấy tên cậu ấy trong tài liệu.

But it was amazing to see that he was also executed on March 29, 1984.

Cậu ấy cũng bị hành quyết vào ngày 29 tháng 3 năm 1984.

So that led us to think, hmm, how many bodies were in the grave?

Vậy nên chúng tôi tự hỏi, liệu có bao nhiêu người trong hầm mộ này?

Six.

Câu trả lời là 6.

So then we said, how many people were executed on March 29, 1984?

Có bao nhiêu người bị giết vào ngày 29/03/1984?

That's right, six as well.

Cũng là 6.

So we have Juan de Dios, Hugo, Moises and Zoilo.

Và chúng ta có thêm Juan de Dios, Hugo, Moises và Zoilo.

All of them executed on the same date, all captured at different locations

Bị bắt giữ ở nhiều nơi khác nhau, tất cả họ đều bị giết vào cùng một ngày,

and at different moments.

cùng một thời điểm.

All put in that grave.

và chôn cùng một hầm mộ.

The only thing we needed now was the DNA of those four families

Thứ chúng tôi cần là DNA của 4 gia đình này.

So we went and we looked for them and we found them.

Chúng tôi đã tìm gặp họ

And we identified those six bodies and gave them back to the families.

và trao trả 6 thi hài này về với gia đình.

The other case I want to tell you about

Một trường hợp khác tôi muốn chia sẻ

is that of a military base called CREOMPAZ.

là trường hợp tại căn cứ quân sự mang tên CREOMPAZ.

It actually means, "to believe in peace," but the acronym really means

Từ này có nghĩa là "sống trong hòa bình" nhưng nó là viết tắt của

Regional Command Center for Peacekeeping Operations.

"Trung tâm chỉ huy khu vực về hoạt động gìn giữ hòa bình".

And this is where the Guatemalan military trains peacekeepers from other countries,

Đây là nơi quân sĩ Guatemala đào tạo những nhà hoạt động hòa bình từ nơi khác,

the ones that serve with the U.N.

những người làm việc cho Liên Hiệp Quốc

and go to countries like Haiti and the Congo.

đến những quốc gia như Haiti và Congo.

Well, we have testimony that said that within this military base,

Chúng tôi được biết trong căn cứ quân sự này

there were bodies, there were graves.

có thi thể, có những hầm mộ.

So we went in there with a search warrant and about two hours after we went in,

Chúng tôi vào đó với giấy khám xét và sau 2 giờ đồng hồ,

we found the first of 84 graves, a total of 533 bodies.

tìm được 84 hầm mộ với 533 thi thể.

Now, if you think about that,

Vâng, các bạn nghĩ rằng

peacekeepers being trained on top of bodies.

những nhà hoạt động hòa bình được đào tạo trên những xác người.

It's very ironic.

Thật nực cười.

But the bodies -- face down, most of them, hands tied behind their backs,

Những thi thể này -- hầu hết đều mặt úp xuống, tay bị trói sau lưng,

blindfolded, all types of trauma --

bịt mắt, mọi thể loại tra tấn.

these were people who were defenseless who were being executed.

họ là những người yếu đuối bị hành quyết.

People that 533 families are looking for.

Những người mà 533 gia đình đang tìm kiếm.

So we're going to focus on Grave 15.

Chúng tôi tập trung vào hầm mộ số 15.

Grave 15, what we noticed, was a grave full of women and children,

Một hầm mộ đầy thi thể của phụ nữ và trẻ em,

63 of them.

có 63 người tất cả.

And that immediately made us think,

Điều này làm chúng tôi tự hỏi,

my goodness, where is there a case like this?

sao lại có chuyện thế này?

When I got to Guatemala in 1995,

Khi trở về Guatemala vào năm 1995,

I heard of a case of a massacre that happened on May 14, 1982,

tôi từng nghe kế về một vụ thảm sát xảy ra ngày 14/5/1982,

where the army came in, killed the men,

khi quân lính ập vào giết toàn bộ đàn ông,

and took the women and children in helicopters to an unknown location.

rồi đem phụ nữ và trẻ em lên trực thăng chở đi đâu đó.

Các bạn biết không?

Well, guess what?

The clothing from this grave matched the clothing from the region

Quần áo trong hầm mộ này trùng khớp với loại vải từ vùng đất

where these people were taken from,

nơi họ bị bắt,

where these women and children were taken from.

nơi phụ nữ và trẻ em bị bắt đi.

So we conducted some DNA analysis, and guess what?

Chúng tôi tiến hành phân tích DNA,

We identified Martina Rojas and Manuel Chen.

và tìm ra Martina Rojas và Manuel Chen.

Both of them disappeared in that case, and now we could prove it.

Giả thuyết đã được khẳng định.

We have physical evidence that proves that this happened

Chúng tôi có căn cứ xác thực về những gì xảy ra

and that those people were taken to this base.

và những người đó đã được đưa đến đây.

Now, Manuel Chen was three years old.

Khi đó, Manuel Chen được 3 tuổi.

His mother went to the river to wash clothes, and she left him with a neighbor.

Mẹ cậu bé ra sông giặt đồ, để cậu ấy bên nhà hàng xóm.

That's when the army came

Quân đội kéo đến,

and that's when he was taken away in a helicopter and never seen again

cậu bé bị bắt đi và không ai còn nhìn thấy cậu ấy

until we found him in Grave 15.

cho đến khi được tìm thấy tại hầm mộ 15.

So now with science, with archaeology, with anthropology, with genetics,

Ngày nay, với khoa học, khảo cổ, nhân chủng học, di truyền học,

what we're doing is, we're giving a voice to the voiceless.

chúng tôi mang tiếng nói đến cho những linh hồn.

But we're doing more than that.

Và hơn thế nữa.

We're actually providing evidence for trials,

Chúng tôi cung cấp bằng chứng

like the genocide trial that happened last year in Guatemala

về nạn diệt chủng ở Guatemala,

where General Ríos Montt was found guilty of genocide and sentenced to 80 years.

khi đại tướng Ríos Montt bị kết tội diệt chủng và bị tù 80 năm.

So I came here to tell you today that this is happening everywhere --

Tôi đến đây để kể cho các bạn rằng điều này đang xảy ra ở khắp nơi,

it's happening in Mexico right in front of us today --

ngay trước mắt chúng ta ở Mexico.

and we can't let it go on anymore.

Không thể nó tiếp diễn.

We have to now come together and decide

Chúng ta phải đoàn kết và kiên quyết

that we're not going to have any more missing.

không để thêm một ai trở thành nạn nhân của nó.

So no more missing, guys.

Không ai bị mất tích.

Okay? No more missing.

Không một ai nữa. Được chứ?

Thank you.

Cảm ơn quý vị.

(Applause)

(Vỗ tay)