Fredy Peccerelli: A forensic anthropologist who brings closure for the “disappeared"

Tłumaczenie: Filip Anonymous Korekta: Rysia Wand

Guatemala is recovering from a 36-year armed conflict.

Gwatemala zdrowieje po 36-letnim konflikcie zbrojnym.

A conflict that was fought during the Cold War.

Konflikcie, który trwał podczas Zimnej Wojny.

It was really just a small leftist insurgency

To było tylko małe lewicowe powstanie

and a devastating response by the state.

i druzgocący odzew ze strony rządu.

What we have as a result is 200,000 civilian victims,

Rezultatem tych działań jest 200 000 ofiar cywilnych,

160,000 of those killed in the communities:

160 000 z nich zabito w miejscu zamieszkania:

small children, men, women, the elderly even.

małe dzieci, mężczyzn, kobiety, nawet starców.

And then we have about 40,000 others, the missing,

Około 40 000 uznano za zaginionych,

the ones we're still looking for today.

szukamy ich do dziś.

We call them the Desaparecidos.

Nazywamy ich "Desaparecidos".

Now, 83 percent of the victims are Mayan victims,

83% z ofiar to Majowie,

victims that are the descendants

potomkowie pierwotnych mieszkańców

of the original inhabitants of Central America.

Ameryki Centralnej.

And only about 17 percent are of European descent.

Tylko około 17% ofiar pochodzi z Europy.

But the most important thing here is that

Najważniejsze tutaj jest to,

the very people who are supposed to defend us, the police, the military,

że właśnie ludzie, którzy mieli nas bronić, policja, wojsko,

are the ones that committed most of the crimes.

popełnili większość przestępstw.

Now the families, they want information.

A teraz rodziny chcą informacji.

They want to know what happened.

Chcą wiedzieć, co się stało.

They want the bodies of their loved ones.

Chcą ciał swoich najbliższych.

But most of all, what they want is they want you,

Ale przede wszystkim chcą,

they want everyone to know that their loved ones did nothing wrong.

żeby wszyscy wiedzieli, że ich bliscy nie zrobili nic złego.

Now, my case was that my father received death threats in 1980.

W moim przypadku to mojemu ojcu grożono śmiercią w 1980 roku.

And we left.

Więc wyjechaliśmy z Gwatemali

We left Guatemala and we came here.

i przyjechaliśmy tutaj.

So I grew up in New York,

Dorastałem w Nowym Yorku, na Brooklynie,

I grew up in Brooklyn as a matter of fact, and I went to New Utrecht High School

chodziłem do liceum w New Utrecht

and I graduated from Brooklyn College.

i mam dyplom z Brooklyn College.

The only thing was that

Rzecz w tym,

I really didn't know what was happening in Guatemala.

że zupełnie nie wiedziałem, co się dzieje w Gwatemali.

I didn't care for it; it was too painful.

Nie chciałem, to było zbyt bolesne.

But it wasn't till 1995 that I decided to do something about it.

Ale w 1995 roku postanowiłem coś z tym zrobić.

So I went back.

Więc wróciłem.

I went back to Guatemala, to look for the bodies,

Wróciłem do Gwatemali, żeby szukać ciał,

to understand what happened and to look for part of myself as well.

by zrozumieć, co się stało, i by odszukać cząstkę samego siebie.

The way we work is that we give people information.

Nasza praca polega na udzielaniu informacji.

We talk to the family members and we let them choose.

Rozmawiamy z krewnymi i pozwalamy im zdecydować.

We let them decide to tell us the stories,

Mogą nam opowiedzieć swoją historię,

to tell us what they saw,

co widzieli,

to tell us about their loved ones.

opowiedzieć o tych, których kochali.

And even more important,

Co ważniejsze

we let them choose to give us a piece of themselves.

dajemy im możliwość ofiarowania nam cząstki siebie.

A piece, an essence, of who they are.

Cząstki, esencji tego, kim są.

And that DNA is what we're going to compare

Ich DNA zamierzamy porównać

to the DNA that comes from the skeletons.

z DNA szkieletów.

While we're doing that, though, we're looking for the bodies.

W tym czasie szukamy też ciał.

And these are skeletons by now,

To już szkielety,

most of these crimes happened 32 years ago.

bo większość tych przestępstw popełniono 32 lata temu.

When we find the grave,

Kiedy znajdujemy grób,

we take out the dirt and eventually clean the body, document it, and exhume it.

usuwamy ziemię, czyścimy ciała, dokumentujemy i ekshumujemy.

We literally bring the skeleton out of the ground.

Dosłownie wyciągamy szkielety z ziemi.

Once we have those bodies, though, we take them back to the city, to our lab,

Ciała zabieramy do miasta, do naszego laboratorium,

and we begin a process of trying to understand mainly two things:

i próbujemy zrozumieć dwie rzeczy:

One is how people died.

po pierwsze - jak zginęli.

So here you see a gunshot wound to the back of the head

Tu widać ranę postrzałową z tyłu głowy

or a machete wound, for example.

albo ranę po uderzeniu maczety.

The other thing we want to understand is who they are.

Po drugie chcemy zrozumieć, kim oni są.

Whether it's a baby,

Czy to jest niemowlę,

or an adult.

czy dorosły.

Whether it's a woman or a man.

Kobieta czy mężczyzna.

But when we're done with that analysis

Po skończeniu analizy

what we'll do is we'll take a small fragment of the bone

pobieramy fragment kości

and we'll extract DNA from it.

i wyodrębniamy z niej DNA.

We'll take that DNA

Uzyskane DNA

and then we'll compare it with the DNA of the families, of course.

porównujemy z DNA rodzin, oczywiście.

The best way to explain this to you is by showing you two cases.

Najlepiej wyjaśnię to na dwóch przypadkach.

The first is the case of the military diary.

Pierwszy to sprawa militarnego dziennika.

Now this is a document that was smuggled out of somewhere in 1999.

Dokument przemycono nie wiadomo skąd w 1999 roku.

And what you see there is the state following individuals,

Państwo śledziło poszczególne osoby,

people that, like you, wanted to change their country,

ludzi, którzy, tak jak wy, chcieli zmienić swój kraj.

and they jotted everything down.

Wszystko zapisywano.

And one of the things that they wrote down is when they executed them.

Zapisali też datę egzekucji.

Inside that yellow rectangle, you see a code,

Wewnątrz tego żółtego prostokąta widać kod,

it's a secret code: 300.

jest to tajny szyfr: 300.

And then you see a date.

Następnie widać datę.

The 300 means "executed" and the date means when they were executed.

Liczba 300 oznacza "egzekucja", a data oznacza termin wykonania.

Now that's going to come into play in a second.

Za chwilę do tego wrócimy.

What we did is we conducted an exhumation in 2003,

Przeprowadziliśmy ekshumację w 2003 roku,

where we exhumed 220 bodies from 53 graves in a military base.

kiedy to ekshumowaliśmy 220 ciał z 53 grobów w bazie wojskowej.

Grave 9, though, matched the family of Sergio Saul Linares.

Grób 9 pasował do rodziny Sergia Saula Linaresa.

Now Sergio was a professor at the university.

Sergio był profesorem na uniwersytecie.

He graduted from Iowa State University

Ukończył Uniwersytet Stanowy Iowa

and went back to Guatemala to change his country.

i wrócił do Gwatemali, by zmienić kraj.

And he was captured on February 23, 1984.

Został złapany 23 lutego 1984 roku.

And if you can see there, he was executed on March 29, 1984,

Jak widać, został stracony 29 marca 1984 roku.

which was incredible.

To było niezwykłe.

We had the body, we had the family's information and their DNA,

Mieliśmy ciało, mieliśmy dane krewnych i ich DNA,

and now we have documents that told us exactly what happened.

a teraz także dokument, który mówi dokładnie, co się stało.

But most important is about two weeks later,

Ale, co najważniejsze,

dwa tygodnie znowu się nam udało:

we go another hit, another match

from the same grave to Amancio Villatoro.

w tym samym grobie znaleźliśmy Amancia Villatoro.

The DNA of that body also matched the DNA of that family.

DNA tego ciała też pasowało do DNA rodziny.

And then we noticed that he was also in the diary.

Wtedy zauważyliśmy, że on też był w dzienniku.

But it was amazing to see that he was also executed on March 29, 1984.

Co zdumiewające, jego też zamordowano 29 marca 1984 roku.

So that led us to think, hmm, how many bodies were in the grave?

Zadaliśmy więc sobie pytanie, ile ciał znajduje się w tej mogile?

Six.

Sześć.

So then we said, how many people were executed on March 29, 1984?

Następne pytanie: ile osób zamordowano 29 marca 1984 roku?

That's right, six as well.

Również sześć.

So we have Juan de Dios, Hugo, Moises and Zoilo.

Oto są Juan de Dios, Hugo, Moises i Zoilo.

All of them executed on the same date, all captured at different locations

Wszystkich zabito tego samego dnia, uprowadzono z różnych miejsc

and at different moments.

i w różnych okolicznościach.

All put in that grave.

Wszyscy spoczęli w tym grobie.

The only thing we needed now was the DNA of those four families

Potrzebowaliśmy tylko DNA tych czterech rodzin.

So we went and we looked for them and we found them.

Pojechaliśmy ich szukać i udało się.

And we identified those six bodies and gave them back to the families.

Zidentyfikowaliśmy sześć ciał i oddaliśmy je rodzinom.

The other case I want to tell you about

Inny przypadek, o którym opowiem,

is that of a military base called CREOMPAZ.

jest związany z bazą wojskową o nazwie CREOMPAZ.

It actually means, "to believe in peace," but the acronym really means

Oznacza to "wierzyć w pokój", ale w rzeczywistości skrót znaczy

Regional Command Center for Peacekeeping Operations.

Regionalne Dowództwo Centralne dla Operacji Podtrzymania Pokoju.

And this is where the Guatemalan military trains peacekeepers from other countries,

Tutaj gwatemalska armia trenuje rozjemców z innych krajów,

the ones that serve with the U.N.

tych, którzy służą w ONZ

and go to countries like Haiti and the Congo.

i jadą do krajów takich jak Haiti czy Kongo.

Well, we have testimony that said that within this military base,

Posiadaliśmy świadectwo, które mówiło,

że w tej bazie są ciała i groby.

there were bodies, there were graves.

So we went in there with a search warrant and about two hours after we went in,

Weszliśmy z nakazem przeszukania i po dwóch godzinach znaleźliśmy

we found the first of 84 graves, a total of 533 bodies.

pierwszy z 84 grobów, łącznie 533 ciał.

Now, if you think about that,

Kiedy się nad tym zastanowić,

peacekeepers being trained on top of bodies.

rozjemców trenowano nad zwłokami.

It's very ironic.

To jest bardzo ironiczne.

But the bodies -- face down, most of them, hands tied behind their backs,

Ciała leżały zwykle twarzą w dół,

ręce związane na plecach,

blindfolded, all types of trauma --

zawiązane oczy, różne uszkodzenia.

these were people who were defenseless who were being executed.

To byli bezbronni ludzie, których zamordowano.

People that 533 families are looking for.

Ludzie, których poszukuje 533 rodzin.

So we're going to focus on Grave 15.

Teraz skupimy się na Mogile 15.

Grave 15, what we noticed, was a grave full of women and children,

Zauważyliśmy, że mogiła 15. była pełna kobiet i dzieci.

63 of them.

Było ich 63.

And that immediately made us think,

To natychmiast dało nam do myślenia,

my goodness, where is there a case like this?

gdzie jest taki przypadek?

When I got to Guatemala in 1995,

Kiedy dotarłem do Gwatemali w 1995 roku,

I heard of a case of a massacre that happened on May 14, 1982,

słyszałem o masakrze z 14 maja 1982 roku,

where the army came in, killed the men,

kiedy to armia wkroczyła, zabiła mężczyzn,

and took the women and children in helicopters to an unknown location.

a kobiety i dzieci zabrała helikopterami w nieznane.

Well, guess what?

The clothing from this grave matched the clothing from the region

Wiecie co?

Ubrania z tej mogiły pasowały do odzieży używanej w regionie,

where these people were taken from,

z którego ich zabrano,

where these women and children were taken from.

z którego zabrano te kobiety i dzieci.

So we conducted some DNA analysis, and guess what?

Zgadnijcie, co wykazały analizy DNA?

We identified Martina Rojas and Manuel Chen.

Zidentyfikowaliśmy Martinę Rojas i Manuela Chena.

Both of them disappeared in that case, and now we could prove it.

Oboje wtedy zniknęli i teraz mogliśmy to udowodnić.

We have physical evidence that proves that this happened

Mieliśmy fizyczne dowody tego zdarzenia

and that those people were taken to this base.

i że tych ludzi zabrano do tej bazy.

Now, Manuel Chen was three years old.

Manuel Chen miał trzy lata.

His mother went to the river to wash clothes, and she left him with a neighbor.

Jego matka poszła nad rzekę wyprać ubrania i zostawiła go z sąsiadką.

That's when the army came

Wtedy wkroczyła armia,

and that's when he was taken away in a helicopter and never seen again

zabrała go helikopterem i ślad po nim zaginął,

until we found him in Grave 15.

aż znaleźliśmy go w mogile 15.

So now with science, with archaeology, with anthropology, with genetics,

Dzięki nauce, archeologii, antropologii, genetyce,

what we're doing is, we're giving a voice to the voiceless.

dajemy głos tym, którzy mówić nie mogą.

But we're doing more than that.

Ale robimy coś jeszcze.

We're actually providing evidence for trials,

Dostarczamy dowodów do procesów,

like the genocide trial that happened last year in Guatemala

jak do procesu o ludobójstwo,

który odbył się w zeszłym roku w Gwatemali,

where General Ríos Montt was found guilty of genocide and sentenced to 80 years.

w którym generała Riosa Montta uznano winnym ludobójstwa

i skazano na 80 lat.

So I came here to tell you today that this is happening everywhere --

Chcę dziś powiedzieć, że to się dzieje wszędzie:

it's happening in Mexico right in front of us today --

w Meksyku, wprost na naszych oczach,

and we can't let it go on anymore.

i nie możemy już na to pozwalać.

We have to now come together and decide

Musimy teraz wspólnie zdecydować,

that we're not going to have any more missing.

że nie będzie więcej zaginionych.

So no more missing, guys.

Więc nigdy więcej zaginionych.

Okay? No more missing.

Nigdy więcej.

Dziękuję

Thank you.

(Applause)

(Brawa)