How your brain's executive function works -- and how to improve it | Sabine Doebel

Translator: Leslie Gauthier Reviewer: Joanna Pietrulewicz

Çeviri: Aysu Toprak Gözden geçirme: Nevaz Mescioğlu

So I have a confession to make.

Bir itirafım var.

I only recently learned how to drive.

Araba sürmeyi daha yeni öğrendim.

And it was really hard.

Gerçekten zordu.

Now, this wasn't an older brain thing.

Yaşlı beyin olayı değildi bu.

Do you remember what it was like when you first learned how to drive?

Araba sürmeyi ilk öğrendiğiniz zamanlar nasıldı hatırlıyor musunuz?

When every decision you made was so conscious and deliberate?

Aldığınız her kararın bilinçli ve planlı olduğu zamanları.

I'd come home from my lessons completely wiped out mentally.

Derslerimden eve zihinsel olarak tamamen bitik dönerdim.

Now, as a cognitive scientist I know that this is because I was using

Şimdi, bir bilişsel bilim insanı olarak biliyorum ki bu durumun sebebi,

a lot of something called executive function.

yürütücü işlev denen bir şeyden çokça kullanmış olmam.

Executive function is our amazing ability to consciously control our thoughts,

Yürütücü işlev, amaçlarımıza ulaşmak için

duygu ve hareketlerimizi bilinçli kontrol eden

emotions and actions

in order to achieve goals ...

inanılmaz bir yeteneğimizdir,

like learning how to drive.

araba sürmeyi öğrenmek gibi.

It's what we use when we need to break away from habit,

Bir alışkanlığı kırmak, dürtülerimize karşı gelip

inhibit our impulses and plan ahead.

planlar yapmak kullandığımız şeydir.

But we can see it most clearly when things go wrong.

Ancak bu yetiyi en iyi, bir şeyler yanlış gittiğinde görebiliyoruz.

Like, have you ever accidentally poured orange juice on your cereal?

Mesela, hiç mısır gevreğinize yanlışlıkla portakal suyu döktünüz mü?

(Laughter)

(Kahkaha)

Or, ever start scrolling on Facebook

Ya da Facebook'ta dolanırken ansızın

and suddenly realize you've missed a meeting?

bir toplantıyı kaçırdığınızı fark ettiniz mi?

(Laughter)

(Kahkaha)

Or maybe this one's more familiar:

Bu daha tanıdık gelebilir:

Ever plan to stop at the store on the way home from work

İşten eve dönerken markete uğramak yerine

and then drive all the way home instead on autopilot?

otomatik pilota almış gibi eve gittiğiniz oldu mu?

(Laughter)

(Kahkaha)

These things happen to everyone.

Bunlar herkesin başına gelen şeyler.

And we usually call it absentmindedness,

Genellikle buna dalgınlık deriz

but what's really happening

ancak aslında olan

is we're experiencing a lapse in executive function.

yürütücü işlevde bir sapma yaşıyor olmamızdır.

So we use executive function every day in all aspects of our lives.

Yürütücü işlevi her gün, hayatımızın her alanında kullanıyoruz.

And over the past 30 years,

Geçtiğimiz otuz yılda

researchers have found that it predicts all kinds of good things

araştırmacılar bunun tüm iyi şeyleri öngörebileceğini keşfetti,

in childhood and beyond,

çocukluk dönemi ve sonrasındaki,

like social skills, academic achievement, mental and physical health,

sosyal yetiler, akademik başarı, zihinsel ve fiziksel sağlık,

making money, saving money

para kazanma, birikim yapma

and even staying out of jail.

hatta hapisten uzak durmak gibi tüm iyi şeyleri.

Sounds great, doesn't it?

Kulağa çok iyi geliyor, değil mi?

So it's no surprise

Benim gibi araştırmacıların

that researchers like me are so interested in understanding it

bunu anlayıp geliştirme konusunda ilgili olması çok da şaşırtıcı değil.

and figuring out ways to improve it.

But lately, executive function has become a huge self-improvement buzzword.

Ama son zamanlarda, yürütücü fonksiyon kişisel gelişimde çok tutuldu.

People think you can improve it through brain-training iPhone apps

İnsanlar onu zihin geliştiren iPhone ve bilgisayar oyunlarıyla

and computer games,

veya satranç oynamak gibi

or by practicing it in a specific way, like playing chess.

belirli şekilde pratik yapıp geliştirebileceğini düşünüyor.

And researchers are trying to train it in the lab

Araştırmacılar da onu laboratuvarda eğitip

in the hopes of improving it and other things related to it,

zekâ gibi onunla alakalı şeyleri

like intelligence.

geliştirmeyi umuyorlar.

Well, I'm here to tell you

Yürütücü işlev ile ilgili

that this way of thinking about executive function is all wrong.

böyle düşünmenin tamamen yanlış olduğunu söylemek için buradayım.

Brain training won't improve executive function in a broad sense

Beyin egzersizleri genel anlamda yürütücü işlevi geliştirmeyecek

because it involves exercising it in a narrow way,

çünkü bu, beynimizi gerçek hayatta kullandığımız

outside of the real-world contexts in which we actually use it.

örneklerinin dışında dar ölçekte eğitmek demek.

So you can master that executive function app on your phone,

Telefonundaki yürütücü işlev uygulamasında ustalaşsanız da

but that's not going to help you stop pouring OJ on your Cheeerios twice a week.

bu haftada iki defa mısır gevreğine portakal suyu dökmenizi durdurmaz.

(Laughter)

(Kahkahalar)

If you really want to improve your executive function

Eğer yürütücü işlevinizi hayatınızda fark yaratacak şekilde

in a way that matters for your life,

geliştirmek istiyorsanız

you have to understand how it's influenced by context.

onun bağlamdan nasıl etkilendiğini anlamak zorundasınız.

Let me show you what I mean.

Ne demek istediğimi göstereyim.

There's a great test that we use in the lab

Laboratuvarda, küçük çocuklarda yürütücü işlevi ölçen

to measure executive function in young children

"boyutsal değişim kart sıralaması"

called the "dimensional change card sort."

denilen harika bir test var.

In this task, kids have to sort cards in one way --

Burada, çocuklar kartları bir özelliklerine göre sınıflandırmak zorunda

like by shape --

-- mesela şekline göre ---

over and over until they build up a habit.

bir alışkanlık kazanana kadar defalarca.

And then they're asked to switch

Sonrasında kartları değiştirip

and sort the same cards in another way,

başka bir özelliğe göre sınıflandırmaları istenir,

like by color.

mesela rengine göre.

Now, really young kids struggle with this.

Çok küçük çocuklar bunda zorlanırlar.

Three- and four-year-olds will usually keep sorting the cards in the old way

Ne yapması gerektiğini kaç defa hatırlatırsanız hatırlatın,

no matter how many times you remind them of what they should be doing.

üç ve dört yaş, genelde kartları eskisi gibi sınıflandırmaya devam eder.

(Video) Woman: If it's blue, put it here. If it's red, put it here.

(Video) Kadın: Maviyse buraya koy, kırmızıysa buraya.

Here's a blue one.

İşte bir mavi.

OK, so now we're going to play a different game.

Tamam, şimdi farklı bir oyun oynayacağız.

We're not going to play the color game anymore.

Renk oyununu artık oynamayacağız.

Now we're going to play the shape game,

Şimdi, şekil oyunu oynayacağız

and in the shape game,

ve şekil oyununda

all the stars go here and all the trucks go here, OK?

bütün yıldızlar buraya bütün kamyonlar ise buraya tamam mı?

Stars go here, trucks go here.

Yıldızlar buraya, kamyonlar buraya.

Where do the stars go?

Yıldızlar nereye gidiyor?

And where do the trucks go?

Kamyonlar nereye gidiyor?

Excellent.

Harika.

OK, stars go here, trucks go here.

Tamam, yıldızlar buraya, kamyonlar buraya.

Here's a truck.

İşte bir kamyon.

(Laughter)

(Kahkaha)

Stars go here, trucks go here.

Yıldızlar buraya, kamyonlar buraya.

Here's a star.

İşte bir yıldız.

(Laughter)

(Kahkaha)

SB: So it's really compelling,

SB: Yani bu gerçekten zorlu,

and it's really obvious when she fails to use her executive function.

onun yürütücü işlevi kullanamadığı gerçekten oldukça bariz.

But here's the thing:

Ama durum şu ki

we could train her on this task and others like it

onu bu ve bunun gibi görevler için eğitebiliriz

and eventually she'd improve,

ve sonunda gelişim gösterecektir

but does that mean

ama bu laboratuvar dışında

that she would've improved her executive function outside of the lab?

yürütücü işlevini geliştirdiği anlamına gelir mi?

No, because in the real world, she'll need to use executive function

Hayır çünkü gerçek dünyada yürütücü işleve

to do a lot more than switching between shape and color.

şekil ve renkleri ayırmaktan çok daha fazlası için ihtiyacı olacak.

She'll need to switch from adding to multiplying

Toplamadan çarpmaya, oynamadan ortalık toplamaya

or from playing to tidying up

veya kendi hisleri hakkında düşünmekten

or from thinking about her own feelings to thinking about her friend.

arkadaşı hakkında düşünmeye kadar değiştirmesi gerekecek.

And success in real-world situations depends on things

Gerçek dünyada başarı, ne kadar motive olduğunuza

like how motivated you are and what your peers are doing.

ve akranlarınızın ne yaptığı gibi şeylere bağlıdır.

And it also depends on the strategies that you execute

Ayrıca belli bir durumda yürütücü işlevi kullanırken

when you're using executive function in a particular situation.

ortaya koyduğunuz stratejilere de bağlıdır.

So what I'm saying is that context really matters.

Yani söylemeye çalıştığım bağlamın önemli olduğu.

Now let me give you an example from my research.

Size araştırmalarımdan bir örnek vermeme izin verin.

I recently brought in a bunch of kids to do the classic marshmallow test,

Yakın zamanda, hazzın geciktirilmesi ile ilgili

which is a measure of delay of gratification

yürütücü işlev kullanmayı gerektiren

that also likely requires a lot of executive function.

klasik şeker testi yapmak için bir grup çocuk getirdim.

So you may have heard about this test,

Bu testi duymuş olabilirsiniz,

but basically, kids are given a choice.

temelde, çocuklara bir seçenek verilir.

They can have one marshmallow right away,

Ya bir şekeri hemen alabilirler,

or if they can wait for me to go to the other room

ya da daha fazla şeker getirmek için

diğer odaya gidip gelmemi bekleyip

and get more marshmallows,

they can have two instead.

bir yerine iki tane alabilirler.

Now, most kids really want that second marshmallow,

Çoğu çocuk o ikinci şekeri ister

but the key question is: How long can they wait?

ama anahtar soru şu: ne kadar bekleyebilirler?

(Laughter)

(Kahkaha)

Now, I added a twist to look at the effects of context.

Şimdi, bağlamın etkilerine bakmak için bir şaşırtmaca ekledim.

I told each kid that they were in a group,

Her çocuğa bir grupta olduklarını söyledim,

like the green group,

yeşil grup gibi

and I even gave them a green T-shirt to wear.

ve hatta onlara giymeleri için birer yeşil tişört verdim.

And I said, "Your group waited for two marshmallows,

Onlara "Sizin grubunuz iki şeker için bekledi

and this other group, the orange group,

ama bu diğer grup, turuncu grup,

did not."

beklemedi.''

Or I said the opposite:

ya da tersini söyledim.

"Your group didn't wait for two marshmallows

"Sizin grubunuz iki şeker için beklemedi

and this other group did."

ve bu diğer grup bekledi."

And then I left the kid alone in the room

Daha sonra çocuğu odada yalnız bırakıp

and I watched on a webcam to see how long they waited.

ne kadar bekleyeceğini görmek için kameradan izledim.

(Laughter)

(Kahkaha)

So what I found was that kids who believed

Sonuç olarak gördüm ki kendi gruplarının

that their group waited for two marshmallows

şeker için beklediğine inanan çocuklar

were themselves more likely to wait.

beklemeye daha yatkındılar.

So they were influenced by a peer group that they'd never even met.

Yani çocuklar hiçbir zaman tanışmadıkları bir akran grubu tarafından etkilendiler.

(Laughter)

(Kahkaha)

Pretty cool, isn't it?

Oldukça havalı, değil mi?

Well, so with this result I still didn't know

Bu sonuçlarla, çocuklar gruplarını taklit mi ettikler

if they were just copying their group or if it was something deeper than that.

yoksa ortada daha derin bir şey mi var hâlâ bilmiyoruz.

So I brought in some more kids,

Ben de daha fazla çocuk getirdim

and after the marshmallow test, I showed them pictures of pairs of kids,

ve şeker testinden sonra çocuklara çocuk çiftleri fotoğrafları gösterip

and I told them, "One of these kids likes to have things right away,

''Bu çocuklardan biri yapıştırma ve kurabiye gibi şeyleri

like cookies and stickers.

bir an önce almak istiyor.

And the other kid likes to wait

Diğeri ise bekleyip

so that they can have more of these things."

daha fazla şey elde etmek istiyor." dedim.

And then I asked them,

Sonrasında bu çocuklardan

"Which one of these two kids do you like more

hangisini daha çok sevdiklerini

ve hangisiyle oyun oynamak istediklerini sordum.

and who would you want to play with?"

And what I found was that kids who believed that their group waited

Bulduğum şey kendi gruplarının beklediğini düşünen çocukların

tended to prefer other kids who liked to wait for things.

daha fazla şey almak için bekleyen çocukları seçmeye yatkın olduklarıydı.

So learning what their group did made them value waiting more.

Yani gruplarının ne yaptığını öğrenmek, beklemeyi daha değerli yaptı.

And not only that,

Sadece bu da değil,

these kids likely used executive function

Bu çocuklar büyük oranda yürütücü işlevini

to generate strategies to help themselves wait,

ellerinin üstüne oturmak, şekerden uzaklaşmak

like sitting on their hands or turning away from the marshmallow

veya dikkatlerini dağıtmak amacıyla şarkı söylemek gibi

or singing a song to distract themselves.

beklemelerine yardım edecek şeyler için kullandılar.

(Laughter)

(Kahkaha)

So what this all shows is just how much context matters.

Yani bu bağlamın ne kadar önemli olduğunu gösteriyor.

It's not that these kids had good executive function or bad,

Bu çocukların iyi veya kötü yürütücü işlevleri olmasından ziyade,

it's that the context helped them use it better.

bağlamın yürütücü işlevi daha iyi kullanmalarını sağladığını gösteriyor.

So what does this mean for you and for your kids?

Peki bu sizin ve çocuklarınız için ne anlama geliyor?

Well, let's say that you want to learn Spanish.

İspanyolca öğrenmek istediğinizi varsayalım.

You could try changing your context

Bağlamınızı değiştirip

and surrounding yourself with other people who also want to learn,

İspanyolca öğrenmek isteyen insanlarla çevrenizi doldurabilirsiniz,

and even better if these are people that you really like.

hatta daha da iyisi bu insanların sevdiğiniz insanlar olmasıdır.

That way you'll be more motivated to use executive function.

Bu sayede yürütücü işlevinizi kullanmak için daha motive olacaksınız.

Or let's say that you want to help your child do better on her math homework.

Diyelim çocuğunuzun matematik ödevini daha iyi yapmasına yardım etmek istiyorsunuz.

You could teach her strategies to use executive function

Ona yürütücü işlevi bu özel bağlamda kullanması için

in that particular context,

ders çalışmaya başlamadan

like putting her phone away before she starts studying

telefonunu uzağa koymak, bir saat çalıştıktan sonra

or planning to reward herself after studying for an hour.

kendini ödüllendirmek gibi stratejiler öğretebilirsiniz.

Now, I don't want to make it sound like context is everything.

Şimdi, her şey bağlama bağlıymış gibi anlaşılmak istemem.

Executive function is really complex, and it's shaped by numerous factors.

Yürütücü işlev gerçekten karmaşık

ve birçok etmen tarafından şekillendiriliyor.

But what I want you to remember

Ama hatırlamanızı istediğim,

is if you want to improve your executive function

hayatınızın herhangi bir yerinde

in some aspect of your life,

yürütücü işlevinizi geliştirmek istiyorsanız

don't look for quick fixes.

hızlı çözümler aramayın.

Think about the context

Önce bağlamı ve hedeflerinizi sizin için daha önemli hâle nasıl getirebileceğinizi,

and how you can make your goals matter more to you,

and how you can use strategies

stratejileri bu durumlarda

to help yourself in that particular situation.

kendinize yardım etmek için nasıl kullanacağınızı düşünün.

I think the ancient Greeks said it best when they said, "Know thyself."

Antik Yunanlar bu durumu çok iyi izah etmişlerdir: "Sen kendini bil."

And a key part of this is knowing how context shapes your behavior

Bağlamın hayatınızı nasıl şekillendireceği bilgisi

and how you can use that knowledge to change for the better.

ve bu bilgiyi nasıl kullanacağınızı bilmek bu işte bir anahtar.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış)