Sean Carroll: Distant time and the hint of a multiverse

Sean Carrol: Uzak zaman ve olası çoklu evren

Çeviri: Isil Arican Gözden geçirme: Sancak Gülgen

The universe

Evren

is really big.

gerçekten büyüktür.

We live in a galaxy, the Milky Way Galaxy.

Biz bir galaksi içinde yağıyoruz, Samanyolu galaksisi.

There are about a hundred billion stars in the Milky Way Galaxy.

Samanyolu galaksisi içinde yaklaşık 100 milyar yıldız var.

And if you take a camera

Ve eğer bir kamera alır da

and you point it at a random part of the sky,

gökyüzündeki rastgele bir yere tutar

and you just keep the shutter open,

ve enstantanesini açık bırakırsanız

as long as your camera is attached to the Hubble Space Telescope,

kameranız Hubble Uzay teleskobuna bağlı olduğu sürece

it will see something like this.

şuna benzer bir görüntü elde edersiniz.

Every one of these little blobs

Bu baloncukların her biri

is a galaxy roughly the size of our Milky Way --

hemen hemen bizim Samanyolu galaksimiz büyüklüğünde galaksiler --

a hundred billion stars in each of those blobs.

her bir baloncukta 100 milyar yıldız var.

There are approximately a hundred billion galaxies

Görülebilir evrende yaklaşık 100 milyar

in the observable universe.

galaksi mevcut.

100 billion is the only number you need to know.

Bilmeniz gereken tek sayı 100 milyar.

The age of the universe, between now and the Big Bang,

Evrenin yaşı, yani Big Bang'den şimdiye kadarki zaman

is a hundred billion in dog years.

100 milyar köpek yılı.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Which tells you something about our place in the universe.

Bunlar size bizim evrendeki yerimiz hakkında birşey söylüyor.

One thing you can do with a picture like this is simply admire it.

Böyle bir resim karşısında yapabileceğiniz şeylerden biri onu takdir etmek.

It's extremely beautiful.

Gerçekten çok güzel.

I've often wondered, what is the evolutionary pressure

Sıklıkla merak etmişimdir, daha önce

that made our ancestors in the Veldt adapt and evolve

hüç görmemiş olmalarına rağmen bozkırda yaşayan atalarımızın

to really enjoy pictures of galaxies

galaksi resimlerini beğenecek şekilde evrimleşmeleri için

when they didn't have any.

gereken evrimsel baskı neydi acaba?

But we would also like to understand it.

AMa bizler onu anlamak da istiyoruz.

As a cosmologist, I want to ask, why is the universe like this?

Bir kozmolojist olarak, evrenin neden böyle olduğu sorusunu sormak istiyorum.

One big clue we have is that the universe is changing with time.

Elimizdeki ipuçlarından biri evrenin zamanla değişiyor olması.

If you looked at one of these galaxies and measured its velocity,

Eğer bu galaksilerden birine bakar ve hızını ölçerseniz,

it would be moving away from you.

sizden uzaklaştığını fark edersiniz.

And if you look at a galaxy even farther away,

Daha uzaktaki bir galaksiye bakacak olursanız,

it would be moving away faster.

daha da hızlı hareket ettiğini görürsünüz.

So we say the universe is expanding.

Bu nedenle bizler evrenin genişlediğini söylüyoruz.

What that means, of course, is that, in the past,

Bu şu demek elbette, geçmişte herşey

things were closer together.

birbirine daha yakındı.

In the past, the universe was more dense,

Geçmişte evren çok daha yoğundu,

and it was also hotter.

ve daha da sıcaktı.

If you squeeze things together, the temperature goes up.

Eğer cisimleri bir araya sıkıştırırsanız ısı artar.

That kind of makes sense to us.

Bu bizim açımızdan oldukça mantıklı.

The thing that doesn't make sense to us as much

Onun kadar mantıklı gelmeyen şey ise şu

is that the universe, at early times, near the Big Bang,

evren, eskiden, Big Bang zamanlarında

was also very, very smooth.

aynı zamanda çok da düzenliydi.

You might think that that's not a surprise.

Bunun sürpriz olmadığını düşünebilirsiniz.

The air in this room is very smooth.

BU odadaki hava oldukça düzenli.

You might say, "Well, maybe things just smoothed themselves out."

Şunu diyebilirsiniz;" Belki de kendiliğinden düzenli hale geldi."

But the conditions near the Big Bang are very, very different

Ama Big Bang zamanındaki koşullar çok ama çok daha farklıydı,

than the conditions of the air in this room.

şu anda bu odanın koşullarından çok daha farklı.

In particular, things were a lot denser.

Özellikle, cisimler çok daha yoğundular.

The gravitational pull of things

Cisimlerin çekimsel güçleri

was a lot stronger near the Big Bang.

Big Bangie yakın zamanlarda çok daha fazlaydı.

What you have to think about

Şunu düşünmeniz lazım

is we have a universe with a hundred billion galaxies,

her biri 100 milyar yıldız içeren

a hundred billion stars each.

yüz milyar galaksimiz var.

At early times, those hundred billion galaxies

Erken dönemlerde, bu 100 milyar galaksi

were squeezed into a region about this big --

şu kadarcık bir alana sığıyorlardı --

literally -- at early times.

mecazi anlamda değil, gerçekten.

And you have to imagine doing that squeezing

Ve bu sıkışmanın içinde hiç bir düzensizlik

without any imperfections,

olmadığını hayal etmelisiniz,

without any little spots

bir yerdekinden daha fazla sayıda

where there were a few more atoms than somewhere else.

atom bulunduran hiç bir düzensiz küme olmamış olmalı.

Because if there had been, they would have collapsed under the gravitational pull

Çünkü eğer olsaydı, bu noktalar çekimsel güç altında kendi içlerine çökerek

into a huge black hole.

dev kara delikler haline gelirlerdi.

Keeping the universe very, very smooth at early times

Erken dönemlerde evreni düzenli tutmak

is not easy; it's a delicate arrangement.

çok da kolay değil, epey hassas bir sistem gerektiriyor.

It's a clue

Bu, erken evrenin

that the early universe is not chosen randomly.

rastgele seçilmediğini gçsteren bir ipucu.

There is something that made it that way.

Onun bu şekilde olmasını saülayan bir şey vardı.

We would like to know what.

Bizler bunun ne olduğunu anlamaya çalışıyoruz.

So part of our understanding of this was given to us by Ludwig Boltzmann,

Bunu anlamamızdaki ilk adımı Ludwif Boltzmann attı,

an Austrian physicist in the 19th century.

19 yüzyılda yaşamış bir Avusturyalı fizikçi.

And Boltzmann's contribution was that he helped us understand entropy.

Boltzmann'ın katkıları entropi kavramını anlamamıza yardımcı oldu.

You've heard of entropy.

Entropi'yi duymuş olmalısınız.

It's the randomness, the disorder, the chaoticness of some systems.

Bazı sistemlerin rastgelelik, karmaşıklık, kaos hali.

Boltzmann gave us a formula --

Boltzmann bize bir formul verdi --

engraved on his tombstone now --

şu anda bu formül mezartaşında kazılı --

that really quantifies what entropy is.

bu formül entrpinin ne olduğunu rakamlara döküyor.

And it's basically just saying

Kısaca şunu gösteriyor

that entropy is the number of ways

entropi, bir sistemin bileşenlerini

we can rearrange the constituents of a system so that you don't notice,

makroskopik olarak aynı görünümü bozmadan, siz farkına varmadan

so that macroscopically it looks the same.

yapılabilecek düzenlemelerin toplamıdır.

If you have the air in this room,

Bu odada hava var, ve sizler

you don't notice each individual atom.

her bir atomun farkında değilsiniz.

A low entropy configuration

Düşük entropili bir düzende

is one in which there's only a few arrangements that look that way.

böyle görünen az sayıdaki dağılımdan birisi bu.

A high entropy arrangement

Yüksek entropili düzende ise

is one that there are many arrangements that look that way.

bu şekilde görünen pek çok dağılımdan biri.

This is a crucially important insight

Bu çok önemli bir nokta,

because it helps us explain

çünkü bizim termodinamiğin

the second law of thermodynamics --

ikinci yasasını açıklamamıza yardımcı oluyor --

the law that says that entropy increases in the universe,

bu yasa, evrende entropinin arttığını söyler,

or in some isolated bit of the universe.

ya da evrenin bir köşesinde yalıtıldığını.

The reason why entropy increases

Entropinin artmasının nedeni şu,

is simply because there are many more ways

yüksek entropiye gitme yolları,

to be high entropy than to be low entropy.

düşük entropiye gitme yollarından çok daha fazla sayıda.

That's a wonderful insight,

Bu çok güzel bir önsezi, ama

but it leaves something out.

bir şeyi unutuyor.

This insight that entropy increases, by the way,

Bu arada, bu entropinin gittikçe artması kavramı

is what's behind what we call the arrow of time,

zaman oku dediğimiz kavramın arkasındaki ana neden,

the difference between the past and the future.

yani geçmişle gelecek arasındaki fark.

Every difference that there is

Geçmiş ile gelecek arasındaki

between the past and the future

her bir farklılık bundan

is because entropy is increasing --

entropi artışından kaynaklanıyor --

the fact that you can remember the past, but not the future.

yani geçmişi anımsayabilmeniz ama geleceği bilememeniz.

The fact that you are born, and then you live, and then you die,

Önce doğmanız, sonra yaşamanız ve sonunda ölmeniz,

always in that order,

hep bu sırayla oluyor,

that's because entropy is increasing.

nedeni artan entropi.

Boltzmann explained that if you start with low entropy,

Boltzmann şunu açıkladı, eğer işe düşük entropi ile başlarsanız

it's very natural for it to increase

onun artması son derece doğaldır,

because there's more ways to be high entropy.

çünkü entropi artışı ile sonlacak alternatifler çok fazla sayıda.

What he didn't explain

Ama açıklamadığı bir şey vardı

was why the entropy was ever low in the first place.

neden entropi en başta düşüktü?

The fact that the entropy of the universe was low

Genç evrende entrpğinin düşün olması

was a reflection of the fact

genç evrenin aslında çok düzenli

that the early universe was very, very smooth.

olmasından kaynaklanıyor.

We'd like to understand that.

Bunu anlamayı çok istiyoruz.

That's our job as cosmologists.

Bizlerin, kozmoljist olarak işimiz bu.

Unfortunately, it's actually not a problem

Ama, ne yazık ki bu soru çok fazla

that we've been giving enough attention to.

üzerinde uğraştığımız bir soru değil.

It's not one of the first things people would say,

Bu günümüzde yaşayan bir kozmoloğa

if you asked a modern cosmologist,

"Son zamanlarda uğraştığınız ana

"What are the problems we're trying to address?"

sorunlar nelerdir?" diye sorduğunuzda alacağınız yanıtların başında gelmiyor.

One of the people who did understand that this was a problem

Bu durumun ciddi bir sorun olduğunu anlayan insanların başında

was Richard Feynman.

Richard Feynman vardı.

50 years ago, he gave a series of a bunch of different lectures.

50 yıl önce bir dizi konuşma yaptı.

He gave the popular lectures

Daha sonra "Fizik Kanunlarının Özellikleri"

that became "The Character of Physical Law."

olarak ünlenecek bir grup konuşma yaptı.

He gave lectures to Caltech undergrads

Caltech üniversitesi öğrencilerine verdiği dersler

that became "The Feynman Lectures on Physics."

"Feynman'ın Fizik Üzerine Dersleri" haline geldi.

He gave lectures to Caltech graduate students

Caltechideki yüksek lisans öğrencilerine verdiği dersler de

that became "The Feynman Lectures on Gravitation."

"Feynman'ın Yerçekimi Dersleri" oldu.

In every one of these books, every one of these sets of lectures,

Bu kitapların her biri, bu konuşmaların her birinde

he emphasized this puzzle:

bu bilmecenin altını çizdi:

Why did the early universe have such a small entropy?

Neden genç evrenin entropisi bu kadar düşüktü?

So he says -- I'm not going to do the accent --

Burada diyor ki -- yok, aksanını taklit etmeyeceğim --

he says, "For some reason, the universe, at one time,

"Bir nedenden ötürü, bir zamanlar,

had a very low entropy for its energy content,

evrenin enerji içeriğinin entropisi çok düşüktü,

and since then the entropy has increased.

o zamandan beri entropi arttı.

The arrow of time cannot be completely understood

Evrenin başlangıcının tarihi ile ilgili gizem

until the mystery of the beginnings of the history of the universe

ortadan kaldırılmadığı sürece, zamanın akışı ile ilgili

are reduced still further

bildiğimiz şeyler birer spekülasyondan

from speculation to understanding."

öteye gidemez."

So that's our job.

Yani, bizim işimiz bu.

We want to know -- this is 50 years ago, "Surely," you're thinking,

Bunu bilmek istiyoruz. -- bu konuşma 50 yıl önceki bir konuşma.

"we've figured it out by now."

Elbette "artık bunu bulmuşuzdur" diye düşünüyor olmalısınız.

It's not true that we've figured it out by now.

Ama bunu bulduğumuzu söyleyemeyeceğim size.

The reason the problem has gotten worse,

Sorunun eskisinden daha da kötü

rather than better,

hale gelmesinin nedeni,

is because in 1998

1998 yılında

we learned something crucial about the universe that we didn't know before.

evren hakkında daha önce bilmediğimiz temel bir şey daha öğrenmiş olmamız.

We learned that it's accelerating.

Onun hızlandığını farkettik.

The universe is not only expanding.

Evren sadece genişlemiyor,

If you look at the galaxy, it's moving away.

eğer galaksilere bakarsanız, daha uzağa gidiyorlar.

If you come back a billion years later and look at it again,

Eğer bir milyar yıl sonra gelir tekrar bakarsanız,

it will be moving away faster.

daha da hızlı uzaklaştıklarını görürsünüz.

Individual galaxies are speeding away from us faster and faster

Galaksiler birer birer bizden daha uzaklara gidiyorlar.

so we say the universe is accelerating.

Bu nedenle evrenin hızlandığını söylüyoruz.

Unlike the low entropy of the early universe,

Evrenin başlangıcındaki düşük entropi sorunun aksine

even though we don't know the answer for this,

bu konuda tam bir yanıtımız olmasa da,

we at least have a good theory that can explain it,

onu açıklayacak iyi bir teorimiz var.

if that theory is right,

Bu teori doğruysa elbet,

and that's the theory of dark energy.

teorinin adı Karanlık Enerji Teorisi.

It's just the idea that empty space itself has energy.

Uzayın kendisinin bir enerjisi olduğuna dayalı.

In every little cubic centimeter of space,

Uzaydaki her bir santimetreküp,

whether or not there's stuff,

içinde bir madde barındırsa da,

whether or not there's particles, matter, radiation or whatever,

içinde parçacıklar, cisimle, radyasyon ya da neyse olsun olmasın

there's still energy, even in the space itself.

enerji içeriyor, hatta uzayın kendisinin bir enerjisi var.

And this energy, according to Einstein,

Einstein'a göre bu enerji,

exerts a push on the universe.

evrene itici bir güç veriyor.

It is a perpetual impulse

Galaksileri birbirinden uzaklaştıran,

that pushes galaxies apart from each other.

onları iten enerji de bu.

Because dark energy, unlike matter or radiation,

Çünkü karanlık enerji, madde veya radyasyonun aksine,

does not dilute away as the universe expands.

evren genişledikçe seyrelmiyor.

The amount of energy in each cubic centimeter

Her bir santimetrekipteki enerji miktarı

remains the same,

sabit kalıyor,

even as the universe gets bigger and bigger.

evren gittikçe genişliyor olsa bile.

This has crucial implications

Bu durumun evrenin ilerde

for what the universe is going to do in the future.

başına gelecekler üzerinde çok öenmli bir etkisi var.

For one thing, the universe will expand forever.

Mesela, evren sonsuza dek genişlemeye devam edecek.

Back when I was your age,

Ben sizin yaşlarınızda iken,

we didn't know what the universe was going to do.

evrenin ne yapacağını bilemiyorduk.

Some people thought that the universe would recollapse in the future.

Bu nedenle bazıları evrenin ileride içine çökerek küçüleceğine inanıyorlardı.

Einstein was fond of this idea.

Einstein bu fikre çok sıcak bakıyordu.

But if there's dark energy, and the dark energy does not go away,

Ama karanlık enerji orada, ve bir yere de gitmiyor,

the universe is just going to keep expanding forever and ever and ever.

bu nedenle evren sonsuza dek genişlemeye deva edecek.

14 billion years in the past,

Geçmişte 14 milyar yıl var,

100 billion dog years,

ya da 100 milyar köpek yılı,

but an infinite number of years into the future.

ama geleceğindeki süre sonsuz.

Meanwhile, for all intents and purposes,

Ama bütün bunlara rağmen, bizler için

space looks finite to us.

evren sonlu görünüyor.

Space may be finite or infinite,

Uzak sonlu ya da sonsuz olabilir,

but because the universe is accelerating,

ama evren hızlandığı iin

there are parts of it we cannot see

bizim görmediğimiz ve ileride de

and never will see.

asla göremeyeceğimiz kısımlar var.

There's a finite region of space that we have access to,

Bizim evrende uaşabileceğimiz alan sınırlı,

surrounded by a horizon.

hatta bir ufukla sınırlı.

So even though time goes on forever,

Her ne kadar zaman sonsuza dek gitse de,

space is limited to us.

uzay bizim için sonsuz değil.

Finally, empty space has a temperature.

Son olarak da, boş uzayın bir ısısı var.

In the 1970s, Stephen Hawking told us

1970'lerde Stephen Hawking bizlere

that a black hole, even though you think it's black,

kara deliklerin, her ne kadar onları kara düşünseniz de

it actually emits radiation

radyasyon yaydığını söylemişti,

when you take into account quantum mechanics.

quantim mekaniğini göz önüne alırsanız durum bu.

The curvature of space-time around the black hole

Kara delik etrafındaki uzay-zamanın eğimi

brings to life the quantum mechanical fluctuation,

quantum mekanik dalgalanmalarını canlandırıyor,

and the black hole radiates.

böylece kara delik ışınım yayıyor.

A precisely similar calculation by Hawking and Gary Gibbons

Hawking ve Gary Gibbons tarafından yapılan hesaplamalar

showed that if you have dark energy in empty space,

şunu gösterdi, eğer boş uzayda karanlık enerji varsa,

then the whole universe radiates.

tüm evren ışınım salıyor.

The energy of empty space

Boş uzayın enerjisi

brings to life quantum fluctuations.

kuantum dalgalanmalarını canlandırıyor.

And so even though the universe will last forever,

Yani her ne kadar evren sonsuza kadar sürerken,

and ordinary matter and radiation will dilute away,

bildiğimiz maddeler ve radyasyon gittikçe azalıp zayıflayacak,

there will always be some radiation,

ama her zaman bir ışınım, bir tür

some thermal fluctuations,

termal dalgalanma kalacak,

even in empty space.

bomboş uzayda bile.

So what this means

Bu une benziyor,

is that the universe is like a box of gas

evren bir kutu dolusu gaz gibi

that lasts forever.

sonsuza dek devam edecek.

Well what is the implication of that?

Bunun sonuçları neler?

That implication was studied by Boltzmann back in the 19th century.

Bu konuyu Boltzmann 19 yüzyılda irdeledi.

He said, well, entropy increases

Dedi ki, entropi artıyor

because there are many, many more ways

çünkü entropinin artması için pek çok ama pek çok

for the universe to be high entropy, rather than low entropy.

farklı yol var, ama entropinin azlaması için böyle değil durum.

But that's a probabilistic statement.

Bu biraz sıkıntılı bir ifade.

It will probably increase,

Muhtemelen entropi artacak,

and the probability is enormously huge.

ve bu olasılık oldukça fazla.

It's not something you have to worry about --

Yani pek düşünüp dert etmeye değmez --

the air in this room all gathering over one part of the room and suffocating us.

bu odadaki havanın odanın bir tarafında kümelenmesi ve bizim boğulmamız

It's very, very unlikely.

oldukça, oldukça düşük bir ihtimal.

Except if they locked the doors

Ama eğer kapılaı kapar ve bizleri burada

and kept us here literally forever,

sonsuza dek tutacak olursanız, geçekten sonsuza dek,

that would happen.

bu olacaktır.

Everything that is allowed,

Bu odadaki moleküllerin bir şekilde bulunacakları her tür

every configuration that is allowed to be obtained by the molecules in this room,

kombinasyon sonuçta ortaya çıkacaktır,

would eventually be obtained.

uzun zaman diliminde bu olacaktır.

So Boltzmann says, look, you could start with a universe

Boltzmann diyor ki, bakın ile termak eşitlikte bir evren ile

that was in thermal equilibrium.

başlayabilirsiniz.

He didn't know about the Big Bang. He didn't know about the expansion of the universe.

Onun Big Bang hakkında bir bilgisi yoktu, evrenin genişlediğinden de haberdar değildi.

He thought that space and time were explained by Isaac Newton --

Uzay ve evrenin İsaac Newton tarafından açıklandığını düşünüyordu:

they were absolute; they just stuck there forever.

Değişmezdileri, sonsuza dek ortalıkta olacaklardı.

So his idea of a natural universe

Onun kafasındaki ideal evren

was one in which the air molecules were just spread out evenly everywhere --

hava moleküllerinin her yere eşit oranda dağıldığı yapıya benzer bir yapıdaydı --

the everything molecules.

tüm molekillerin dağıldığı bir yapı.

But if you're Boltzmann, you know that if you wait long enough,

Ama eğer Boltzmann iseniz, şunu bilirsiniz ki,

the random fluctuations of those molecules

eğer yeterince uzun beklerseniz, bu moleküllerin rastlantısal dalgalanmaları

will occasionally bring them

eninde sonunda onları daha düşük

into lower entropy configurations.

entropi yapısına sahip düzenlemelere götürecektir.

And then, of course, in the natural course of things,

Bu olduğunda da, olayın doğası gereği,

they will expand back.

tekrar genişleyecekler.

So it's not that entropy must always increase --

Yani aslında entropi her zaman kesintisiz olarak artmıyor --

you can get fluctuations into lower entropy,

arada düşük entropiye giden dalgalanmalar da oluyor,

more organized situations.

daha organize durumlara giden dalgalanmalar.

Well if that's true,

Eğer bu doğru ise,

Boltzmann then goes onto invent

Boltzmann çok modern iki fikrin

two very modern-sounding ideas --

fikir babası olmuş durumda--

the multiverse and the anthropic principle.

"çoklu evren" ve "insana bağımlılık presibi".

He says, the problem with thermal equilibrium

Diyor ki, termal denge ile ilgili sorun

is that we can't live there.

bizim orada yağayamıyor olmamız.

Remember, life itself depends on the arrow of time.

Anımsayın, yaşam zaman akışına ihtiyaç duyar.

We would not be able to process information,

Eğer termal denge durumunda yaşıyor olsaydık,

metabolize, walk and talk,

bilgiyi işleyemez, yürüyemez, konuşamaz

if we lived in thermal equilibrium.

hatta bilgiyi işleyemezdik.

So if you imagine a very, very big universe,

yani eğer çok ama çok büyük bir evren düşünürseniz,

an infinitely big universe,

birbirine rastgele çarpan parçacıkların

with randomly bumping into each other particles,

bulunduğu sonsuz büyüklikte bir evren,

there will occasionally be small fluctuations in the lower entropy states,

sonuçta daha düşük entropili durumlara ufak da olsa dalgalanmalar olacaktır,

and then they relax back.

daha sonra da eski haline dönecektir.

But there will also be large fluctuations.

Ama berbaerinde daha büyük dalgalanmalar da olacaktır.

Occasionally, you will make a planet

Nadiren bu dalgalanmalar bir gezegen

or a star or a galaxy

ya da bir yıldız, bir galaksi

or a hundred billion galaxies.

veya yüz milyar galaksinin ortaya çıkmasına neden olabilir.

So Boltzmann says,

Boltzmann diyor ki,

we will only live in the part of the multiverse,

bizler, bu çoklu evrenin bir dizi büyük partikül

in the part of this infinitely big set of fluctuating particles,

dalgalanmaları olan ve yaşamın mümkün olduğu

where life is possible.

bir bölgesindeyiz.

That's the region where entropy is low.

Burası entropinin düşük olduğu bir bölge.

Maybe our universe is just one of those things

Belki de bizim evrenimiz arada olan şeylerden

that happens from time to time.

yanlızda bir tanesi.

Now your homework assignment

Şimdi size bir ödev, bunu iyice düşünün

is to really think about this, to contemplate what it means.

derinlemesine, ne anlama geldiğini anlatmaya çalışın.

Carl Sagan once famously said

Carl Sagan bir zamanlar şu meşhur lafı söylemişti:

that "in order to make an apple pie,

"Elmalı turta yapmak için,

you must first invent the universe."

önce evreni icat etmeniz gerekir."

But he was not right.

Ama söylediği doğru değil.

In Boltzmann's scenario, if you want to make an apple pie,

Boltzmann'ın modeline göre, eğer elmalı turta yapmak isterseniz

you just wait for the random motion of atoms

önce atomların rastgele tesadüfi hareketlerinin size

to make you an apple pie.

bir elmalı turta yapacağı anı beklemeniz gerekli.

That will happen much more frequently

Bu durum, aynı atomların rastgele hareketlerinin

than the random motions of atoms

size bir elma bahçesi, biraz şeker,

making you an apple orchard

bir fırın ortaya çıkarmasından

and some sugar and an oven,

ve bunları kullanarak elmalı turta pişirmenizdeni

and then making you an apple pie.

çok daha yüksek olasılıkla ve sık ortaya çıkacaktır.

So this scenario makes predictions.

Bu model öngörülerde bulunuyor.

And the predictions are

Bu öngörülere göre bizi ortaya çıkaran

that the fluctuations that make us are minimal.

dalgalanmalar minimal dalgalar.

Even if you imagine that this room we are in now

Şu an içinde bulunduğumuz odanın var olduğunu

exists and is real and here we are,

ve gerçek olduğunu hayal edelim,

and we have, not only our memories,

hatta sadece hayal değil,

but our impression that outside there's something

bu odanın dışında da Caltech diye bir şey olduğunu

called Caltech and the United States and the Milky Way Galaxy,

onun ötesinde Amerika Birleşik Devletleri ve hatta Samanyolu galaksisi olduğunu varsayalım

it's much easier for all those impressions to randomly fluctuate into your brain

bu imgelerin beyninizde rastgele oluşan dalgalanmalarla ortaya çıkması

than for them actually to randomly fluctuate

her birinin ayrı ayrı oluşan dalgalarla var olmasından,

into Caltech, the United States and the galaxy.

Caltech'i Amerika'yı, hatta galaksiyi oluşturmasından çok daha kolay.

The good news is that,

Güzel haber şu ki,

therefore, this scenario does not work; it is not right.

bu nedenle bu varsayım doğru değil.

This scenario predicts that we should be a minimal fluctuation.

Bu senaryoya göre bizler minimal dalgalanma olmalıyız.

Even if you left our galaxy out,

Bizim galaksimizi bir kenara bırakacak olsanız bile

you would not get a hundred billion other galaxies.

diğer 100 milyar galaksiyi bu şekilde elde edemezsiniz.

And Feynman also understood this.

Feynman da bunu anlamıştı.

Feynman says, "From the hypothesis that the world is a fluctuation,

Dedi ki " Dünyanın bir dalgalanma olduğu hipotezinden

all the predictions are that

yola çıkarsak ve

if we look at a part of the world we've never seen before,

daha önce dünyanın hiç bilmediğimiz bir yerine bakarsak,

we will find it mixed up, and not like the piece we've just looked at --

onu karmakarışık görürüz, daha önce gördüklerimizden farklı --

high entropy.

yüksek entropili.

If our order were due to a fluctuation,

Eğer bizim mevcut düzenimiz bir dalgalanmalaya bağlı ise

we would not expect order anywhere but where we have just noticed it.

sadece fark ettiğimiz nokta dışında herhangi bir düzen görmiyor olmamız gerekir.

We therefore conclude the universe is not a fluctuation."

Bu nedenle evrenin bir dalgalanma olmadığı sonucuna varabiliriz.

So that's good. The question is then what is the right answer?

Bu çok iyi. Şİmdi sorumuz şu, bunların hangisi doğru cevap?

If the universe is not a fluctuation,

Eğer evren bir dalgalanma değilse,

why did the early universe have a low entropy?

neden genç evren düşük entropili idi?

And I would love to tell you the answer, but I'm running out of time.

Size bu sorunun yanıtını vermeyi çok isterdim ama vaktim doluyor.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Here is the universe that we tell you about,

Gerçekte var olan evren ile, bugün burada

versus the universe that really exists.

size anlattığımız evreni karşılaştıralım.

I just showed you this picture.

Size bu resmi gösterdim.

The universe is expanding for the last 10 billion years or so.

Evren son 10 milyar yıldır genişliyor.

It's cooling off.

Gittikçe soğuyor.

But we now know enough about the future of the universe

Ama evrenin geleceği hakkında daha çok öngörüde bulunmak için

to say a lot more.

epey bilgiye sahibiz.

If the dark energy remains around,

Eğer karanlık madde ortalarda olmayı sürdürürse

the stars around us will use up their nuclear fuel, they will stop burning.

etrafımızdaki yıldızların yakıtları bitecek, yanmayı bırakacaklar.

They will fall into black holes.

Birer karadelik haline gelecekler.

We will live in a universe

İçinde karadelikten başka birey kalmamış olan

with nothing in it but black holes.

bir evrende yaşayacağızç

That universe will last 10 to the 100 years --

Bu evren 100 üzeri 10 yıl sürecek --

a lot longer than our little universe has lived.

şu anki genç evrenimizden çok daha yaşlı olacak.

The future is much longer than the past.

Gelecek, geçmişten çok daha uzun sürecek.

But even black holes don't last forever.

Ama kara delikler bile sonsuza dek sürmezler.

They will evaporate,

Zamanla yok olacaklar,

and we will be left with nothing but empty space.

ve sonunca sadece bomboş bir uzay kalacak.

That empty space lasts essentially forever.

Boş uzay, sonsuza dek devam edebilir.

However, you notice, since empty space gives off radiation,

Ama fark ettiyseniz, boş uzayda da ışınım olduğundan

there's actually thermal fluctuations,

aslında orada da termal dalgalanmalar olacak,

and it cycles around

ve olası pekçok farklı kombinasyonlar

all the different possible combinations

arasında, boş uzayın izin verdiği

of the degrees of freedom that exist in empty space.

serbestlik derecesi ile sınırlı olarak gidip geliyor olacak.

So even though the universe lasts forever,

Yani, her ne kadar evren sonsuza dek sürse bile

there's only a finite number of things

evrende ortaya çıkma ihtimali olan

that can possibly happen in the universe.

şeylerin sayısı sonsuz değil.

They all happen over a period of time

Bunlar bir zaman dilimi içinde olacaklar,

equal to 10 to the 10 to the 120 years.

120 üzeri 10 üzeri 10 sayısına eşit.

So here's two questions for you.

Şimdi size iki soru.

Number one: If the universe lasts for 10 to the 10 to the 120 years,

Birincisi: Eğer evren 120 üssü 10 üssü 10 yıl boyunca var olacaksa

why are we born

bizler neden

in the first 14 billion years of it,

onun ilk 14 milyarlık kısmında ortaya çıktık?

in the warm, comfortable afterglow of the Big Bang?

Big Bang'i takiben gelen sıcak, rahat süreç içinde.

Why aren't we in empty space?

Neden boş uzayda değiliz?

You might say, "Well there's nothing there to be living,"

Şunu düşünüyor olbilirsiniz, "Orada yaşayabilecek bir yer yok."

but that's not right.

Ama bu doğru değil.

You could be a random fluctuation out of the nothingness.

Boşluk içinden köken alan, rastlantısal bir dalgalanma olabilirdiniz.

Why aren't you?

Neden olmadınız?

More homework assignment for you.

Size bir başka ödev daha.

So like I said, I don't actually know the answer.

Başta söylediğim gibi, cevabı ben de bilmiyorum.

I'm going to give you my favorite scenario.

Bu nedenle size benim en sevdiğim senaryodan bahsedeceğim.

Either it's just like that. There is no explanation.

Böyle olabilir de. Bir açıklaması yok.

This is a brute fact about the universe

Evrenin kabul etmeniz gereken ve soru sormanızı durduran

that you should learn to accept and stop asking questions.

tuhaf bir kaba kuvveti var.

Or maybe the Big Bang

Belki de Big Bang

is not the beginning of the universe.

evrenin başlangıcı değildi.

An egg, an unbroken egg, is a low entropy configuration,

Yumurta, sağlam bir yumurta düşük entropili bir yapıya sahiptir.

and yet, when we open our refrigerator,

ama buzdolabınızı açıtğınızda,

we do not go, "Hah, how surprising to find

"Vay canına, buzdolabını açınca

this low entropy configuration in our refrigerator."

içinde bu düşük entropili yapıyı bulmak çok şaşırtıcı" demiyoruz.

That's because an egg is not a closed system;

Çünki yumurta kapalı bir sistem değil;

it comes out of a chicken.

bir tavuktan çıkıyor.

Maybe the universe comes out of a universal chicken.

belki evren de evrensel bir tavuktan çıkıyor.

Maybe there is something that naturally,

Belki de fizik kurallarından köken alan bir şey

through the growth of the laws of physics,

doğal olarak bizimki gibi düşük

gives rise to universe like ours

entrpi yapısında olan evrenleri

in low entropy configurations.

ortaya çıkarıyor.

If that's true, it would happen more than once;

Eğer bu doğru ise, bu birden fazla defa olacaktır;

we would be part of a much bigger multiverse.

bu durumda bizler de çoklu evrenin bir parçası haline gelmiş oluyoruz.

That's my favorite scenario.

Benim en sevdiğim senaryo bu.

So the organizers asked me to end with a bold speculation.

Buradaki organizatörler konuşmamı cesur bir

My bold speculation

spekülasyonla bitirmemi istediler

is that I will be absolutely vindicated by history.

öyle ki tarih beni haklı çıkarsın.

And 50 years from now,

Bundan 50 yıl sonra,

all of my current wild ideas will be accepted as truths

benim çılgın fikirlerim bilimsel çevreler ve diğer merciler

by the scientific and external communities.

tarafından bilimsel gerçekler olarak kabul edilecek.

We will all believe that our little universe

Hepimiz bizim küçük evrenimizin

is just a small part of a much larger multiverse.

çok daha biyik bir çoklu evrenin bir parçası olduğuna inanıyor olacağız.

And even better, we will understand what happened at the Big Bang

Daha da iyisi, Big Bang sırasında neler olduğunu

in terms of a theory

teroik olarak anlıyor olacağız

that we will be able to compare to observations.

böylece gözlemlerimizi karşılaştırabileceğiz.

This is a prediction. I might be wrong.

Bu bir tahmin. Yanılıyor olabilirim.

But we've been thinking as a human race

Ama insan ırkı olarak evrenin nasıl olduğunu

about what the universe was like,

nasıl ortaya çıktığımızı,

why it came to be in the way it did for many, many years.

evrenin nasıl oluştuğunu çok uzun yıllardır düşünüyoruz.

It's exciting to think we may finally know the answer someday.

Günün birince bunun cevabını bulabileceğimizi düşünmek bile heyecan verici.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)