Sean Carroll: Distant time and the hint of a multiverse

Tłumaczenie: Dominik Rzepka Korekta: Jan Sandorski

The universe

Wszechświat

is really big.

jest naprawdę duży.

We live in a galaxy, the Milky Way Galaxy.

Żyjemy w galaktyce Drogi Mlecznej

There are about a hundred billion stars in the Milky Way Galaxy.

W której znajduje się około stu miliardów gwiazd.

And if you take a camera

Jeżeli weźmiemy aparat

and you point it at a random part of the sky,

i skierujemy go na dowolną część nieba

and you just keep the shutter open,

trzymając otwartą migawkę

as long as your camera is attached to the Hubble Space Telescope,

to o ile nasz aparat będzie przymocowany do teleskopu Hubbla

it will see something like this.

zobaczymy coś takiego.

Every one of these little blobs

Każda z tych plamek

is a galaxy roughly the size of our Milky Way --

to galaktyka rozmiarów naszej Drogi Mlecznej --

a hundred billion stars in each of those blobs.

w każdej z tych kropek sto miliardów gwiazd.

There are approximately a hundred billion galaxies

Jest około 100 miliardów galaktyk

in the observable universe.

w widocznym wszechświecie.

100 billion is the only number you need to know.

100 miliadrów to jedyna liczba, którą powinniście znać.

The age of the universe, between now and the Big Bang,

Wiek wszechświata, czas od Wielkiego Wybuchu

is a hundred billion in dog years.

to sto miliardów psich lat.

(Laughter)

(Śmiech)

Which tells you something about our place in the universe.

Co daje pojęcie o naszym miejscu we wszechświecie.

One thing you can do with a picture like this is simply admire it.

Jedno co można z tym obrazem zrobić, to po prostu podziwiać.

It's extremely beautiful.

Jest niesamowicie piękny.

I've often wondered, what is the evolutionary pressure

Często zastanawiałem się, jaki nacisk ewolucji

that made our ancestors in the Veldt adapt and evolve

nakazał naszym przodkom w buszu zaadaptować się i rozwinąć

to really enjoy pictures of galaxies

tak, by móc podziwiać zdjęcia galaktyk

when they didn't have any.

mimo, że nigdy ich nie widzieli.

But we would also like to understand it.

Chcielibyśmy je także rozumieć.

As a cosmologist, I want to ask, why is the universe like this?

Jako kosmolog pytam, dlaczego wszechświat jest taki ?

One big clue we have is that the universe is changing with time.

Ważną wskazówką jest, że wszechświat zmienia się w czasie.

If you looked at one of these galaxies and measured its velocity,

Gdybyście popatrzyli na jedną z tych galaktyk i zmierzyli jej prędkość,

it would be moving away from you.

będzie się od was oddalać

And if you look at a galaxy even farther away,

A jeżeli weźmiecie jeszcze odleglejszą galaktykę

it would be moving away faster.

będzie się oddalała jeszcze szybciej.

So we say the universe is expanding.

Mówimy, że wszechświat się rozszerza,

What that means, of course, is that, in the past,

co oczywiście znaczy, że w przeszłości

things were closer together.

wszystko było bliżej siebie.

In the past, the universe was more dense,

W przeszłości wszechświat był bardziej gęsty

and it was also hotter.

i również bardziej gorący.

If you squeeze things together, the temperature goes up.

Jeżeli ściskamy coś to temperatura wzrasta.

That kind of makes sense to us.

To brzmi sensownie.

The thing that doesn't make sense to us as much

Mniej sensownie brzmi

is that the universe, at early times, near the Big Bang,

że wszechświat u swoich początków po Wielkim Wybuchu

was also very, very smooth.

był również bardzo, bardzo równomierny.

You might think that that's not a surprise.

Możecie pomyśleć, że nie ma w tym nic dziwnego.

The air in this room is very smooth.

Powietrze w tym pomieszczeniu też jest równomierne.

You might say, "Well, maybe things just smoothed themselves out."

Powiecie - "może materia sama układa się równomiernie".

But the conditions near the Big Bang are very, very different

Ale warunki zaraz po Wielkim Wybuchu były zupełnie inne

than the conditions of the air in this room.

niż panujące w tym pomieszczeniu.

In particular, things were a lot denser.

W szczególności materia była znacznie bardziej gęsta.

The gravitational pull of things

Przyciąganie grawitacyjne

was a lot stronger near the Big Bang.

było wtedy znacznie silniejsze.

What you have to think about

Wyobraźcie sobie -

is we have a universe with a hundred billion galaxies,

nasz wszechświat ma 100 miliardów galaktyk,

a hundred billion stars each.

i 100 miliardów gwiazd w każdej z nich.

At early times, those hundred billion galaxies

U początków te 100 miliardów galaktyk

were squeezed into a region about this big --

było ściśniętych w obszarze o takich rozmiarach --

literally -- at early times.

dosłownie.

And you have to imagine doing that squeezing

Wyobraźcie sobie to ściśnięcie

without any imperfections,

bez żadnych defektów,

without any little spots

bez żadnych miejsc,

where there were a few more atoms than somewhere else.

w których byłoby choćby kilka atomów więcej niż gdzie indziej.

Because if there had been, they would have collapsed under the gravitational pull

Bo gdyby były nierównomiernie gęste zapadłyby się pod wypływem grawitacji

into a huge black hole.

w gigantyczną czarną dziurę.

Keeping the universe very, very smooth at early times

Utrzymanie równomiernego wszechświata u jego początków

is not easy; it's a delicate arrangement.

nie jest łatwe, to kruchy stan.

It's a clue

Podpowiada nam to,

that the early universe is not chosen randomly.

że wczesny wszechświat nie był wybrany przypadkowo.

There is something that made it that way.

Było coś, co go tak ukształtowało.

We would like to know what.

Chcielibyśmy wiedzieć co.

So part of our understanding of this was given to us by Ludwig Boltzmann,

Część wyjaśnienia tej zagadki podał nam Ludwig Boltzmann,

an Austrian physicist in the 19th century.

austriacki fizyk na początku XIX wieku.

And Boltzmann's contribution was that he helped us understand entropy.

Odkrycia Boltzmanna pomogły nam zrozumieć entropię.

You've heard of entropy.

Słyszeliście o entropii.

It's the randomness, the disorder, the chaoticness of some systems.

To losowość, nieuporządkowanie, chaos panujący w pewnych układach.

Boltzmann gave us a formula --

Boltzmann podał wzór --

engraved on his tombstone now --

wyryty na jego nagrobku --

that really quantifies what entropy is.

który dokładnie określa czym jest entropia.

And it's basically just saying

Mówi on po prostu,

that entropy is the number of ways

że entropia jest liczbą sposobów,

we can rearrange the constituents of a system so that you don't notice,

na które możemy ułożyć składniki układu tak, żeby nie można było zauważyć

so that macroscopically it looks the same.

zmian w skali makroskopowej.

If you have the air in this room,

Mamy w tej sali powietrze,

you don't notice each individual atom.

i nie widzimy poszczególnych jego atomów.

A low entropy configuration

Stan niskiej entropii

is one in which there's only a few arrangements that look that way.

to taki, w którym tylko kilka ułożeń wyglądałoby w ten sposób.

A high entropy arrangement

W konfiguracji o wysokiej entropii

is one that there are many arrangements that look that way.

wiele ułożeń wygląda w ten sposób.

This is a crucially important insight

Ta wiedza jest niezwykle ważna,

because it helps us explain

bo dzięki niej potrafimy wytłumaczyć

the second law of thermodynamics --

drugie prawo termodynamiki --

the law that says that entropy increases in the universe,

które mówi, że we wszechświecie entropia rośnie,

or in some isolated bit of the universe.

podobnie jak w jego fragmentach.

The reason why entropy increases

Dzieje się tak ponieważ

is simply because there are many more ways

jest coraz więcej sposobów

to be high entropy than to be low entropy.

na ułożenie układu.

That's a wonderful insight,

To wspaniałe spostrzeżenie,

but it leaves something out.

jednak coś zostaje pominięte.

This insight that entropy increases, by the way,

Fakt wzrastania entropii

is what's behind what we call the arrow of time,

stoi za tym, co nazywamy strzałką czasu,

the difference between the past and the future.

różnicą pomiędzy przeszłością a przyszłością.

Every difference that there is

Każda taka różnica

between the past and the future

Każda taka różnica

is because entropy is increasing --

wynika z narastającej entropii --

the fact that you can remember the past, but not the future.

to, że pamiętamy przeszłość a nie przyszłość.

The fact that you are born, and then you live, and then you die,

Fakt, że najpierw się rodzimy, potem żyjemy a na końcu umieramy,

always in that order,

zawsze w tej kolejności,

that's because entropy is increasing.

wynika ze wzrastającej entropii.

Boltzmann explained that if you start with low entropy,

Boltzmann zauważył, że jeżeli zaczynamy z niską entropią

it's very natural for it to increase

jest całkiem naturalne, że będzie się zwiększała

because there's more ways to be high entropy.

ponieważ będzie coraz więcej możliwości wysokiej entropii.

What he didn't explain

Nie wyjaśnił jednak

was why the entropy was ever low in the first place.

dlaczego entropia w ogóle była na początku niska.

The fact that the entropy of the universe was low

To, że we wczesnym wszechświecie była ona niska

was a reflection of the fact

odzwierciedla fakt

that the early universe was very, very smooth.

że wczesny wszechświat był bardzo równomierny.

We'd like to understand that.

Chcielibyśmy to zrozumieć.

That's our job as cosmologists.

To nasze zadanie jako kosmologów.

Unfortunately, it's actually not a problem

Niestety, nie jest to zagadnienie

that we've been giving enough attention to.

do którego przywiązywaliśmy dużą wagę.

It's not one of the first things people would say,

Nie jest to temat o którym dowiedzielibyście się

if you asked a modern cosmologist,

gdybyście zapytali współczesnego kosmologa,

"What are the problems we're trying to address?"

"Jakie problemy chcecie rozwiązać ?"

One of the people who did understand that this was a problem

Jedną z osób, które zrozumiały, że jest to problem,

was Richard Feynman.

był Richard Feynman.

50 years ago, he gave a series of a bunch of different lectures.

50 lat temu zaprezentował kilka różnych serii wykładów.

He gave the popular lectures

Jego wykłady popularnonaukowe

that became "The Character of Physical Law."

zebrano w książce "Charakter praw fizycznych"

He gave lectures to Caltech undergrads

Wykłady dla studentów Caltech

that became "The Feynman Lectures on Physics."

zebrano w "Feynmana wykłady z fizyki"

He gave lectures to Caltech graduate students

Wykłady dla absolwentów Caltech

that became "The Feynman Lectures on Gravitation."

zebrano w "Wykłady z grawitacji "

In every one of these books, every one of these sets of lectures,

W każdej z tych książek

he emphasized this puzzle:

podkreślał zagadkę

Why did the early universe have such a small entropy?

dlaczego wszechświat na początku miał tak niską entropię?

So he says -- I'm not going to do the accent --

Mówił -- nie odtworzę jego akcentu --

he says, "For some reason, the universe, at one time,

"Z jakichś powodów wszechświat w pewnym momencie

had a very low entropy for its energy content,

miał bardzo niską entropię, jak na swoją zawartość energii,

and since then the entropy has increased.

i od tego czasu entropia się zwiększyła.

The arrow of time cannot be completely understood

Strzałka czasu nie zostanie w pełni zrozumiana

until the mystery of the beginnings of the history of the universe

dopóki tajemnica początków historii wszechświata

are reduced still further

nie przejdzie ze sfery spekulacji

from speculation to understanding."

do jej zrozumienia."

So that's our job.

To nasze zadanie.

We want to know -- this is 50 years ago, "Surely," you're thinking,

Chcemy wiedzieć -- minęło już 50 lat, myślicie pewnie

"we've figured it out by now."

"Na pewno już to rozgryźliśmy."

It's not true that we've figured it out by now.

Nie prawda, nie rozgryźliśmy tego do dziś.

The reason the problem has gotten worse,

Jest raczej gorzej,

rather than better,

niż lepiej, ponieważ

is because in 1998

w 1998r.

we learned something crucial about the universe that we didn't know before.

odkryliśmy kluczowy fakt, którego wcześniej nie byliśmy świadomi.

We learned that it's accelerating.

Odkryliśmy, że przyspiesza.

The universe is not only expanding.

Wszechświat nie tylko się rozszerza.

If you look at the galaxy, it's moving away.

Patrząc na galaktyki widzimy, że się oddalają.

If you come back a billion years later and look at it again,

Gdybyśmy wrócili są miliard lat, zobaczylibyśmy

it will be moving away faster.

że oddalają się jeszcze szybciej.

Individual galaxies are speeding away from us faster and faster

Poszczególne galaktyki przyspieszają coraz szybciej.

so we say the universe is accelerating.

Mówimy, że wszechświat przyspiesza.

Unlike the low entropy of the early universe,

W przeciwieństwie do niskiej entropii wczesnego wszechświata,

even though we don't know the answer for this,

mimo, że nie mamy jasnej odpowiedzi czemu tak jest

we at least have a good theory that can explain it,

mamy przynajmniej dobrą teorię, która może to wyjaśnić.

if that theory is right,

jeżeli jest poprawna --

and that's the theory of dark energy.

to teoria ciemnej energii.

It's just the idea that empty space itself has energy.

Opiera się na pomyśle, że pusta przestrzeń ma swoją energię.

In every little cubic centimeter of space,

W każdym centymetrze sześciennym przestrzeni,

whether or not there's stuff,

czy jest on pusty czy też nie,

whether or not there's particles, matter, radiation or whatever,

czy zawiera cząsteczki, materię, promieniowanie, czy cokolwiek innego

there's still energy, even in the space itself.

jest w nim zawsze energia, nawet w samej przestrzeni.

And this energy, according to Einstein,

Ta energia, według Einsteina,

exerts a push on the universe.

wywiera nacisk na wszechświat.

It is a perpetual impulse

To ciągły impuls,

that pushes galaxies apart from each other.

który odsunął od siebie galaktyki.

Because dark energy, unlike matter or radiation,

Ciemna energia, w przeciwieństwie do materii czy promieniowania

does not dilute away as the universe expands.

nie rozcieńcza się w miarę rozszerzania wszechświata.

The amount of energy in each cubic centimeter

Ilość energii w każdym centymetrze sześciennym

remains the same,

pozostaje taka sama,

even as the universe gets bigger and bigger.

nawet gdy wszechświat się powiększa.

This has crucial implications

Ma to zasadniczy wpływ

for what the universe is going to do in the future.

na to, czym stanie się wszechświat w przyszłości.

For one thing, the universe will expand forever.

Po pierwsze, wszechświat będzie się rozszerzał wiecznie.

Back when I was your age,

Gdy byłem w waszym wieku,

we didn't know what the universe was going to do.

nie wiedzieliśmy, co się stanie z wszechświatem.

Some people thought that the universe would recollapse in the future.

Niektórzy uważali, że w przyszłości wszechświat zacznie się kurczyć.

Einstein was fond of this idea.

Einstein popierał taki scenariusz.

But if there's dark energy, and the dark energy does not go away,

Jednak jeżeli istnieje ciemna energia, która się nie rozprasza,

the universe is just going to keep expanding forever and ever and ever.

wszechświat będzie się po prostu rozszerzał na wieki wieków.

14 billion years in the past,

14 miliardów lat przeszłości,

100 billion dog years,

100 miliardów psich lat,

but an infinite number of years into the future.

ale nieskończona liczba lat w przyszłość.

Meanwhile, for all intents and purposes,

W rzeczywistości jednak

space looks finite to us.

obserwujemy ograniczoną przestrzeń.

Space may be finite or infinite,

Przestrzeń może być ograniczona lub nie,

but because the universe is accelerating,

ale ponieważ wszechświat przyspiesza,

there are parts of it we cannot see

to są części, których nie możemy zobaczyć.

and never will see.

i nigdy nie zobaczymy.

There's a finite region of space that we have access to,

Mamy dostęp do ograniczonej części przestrzeni,

surrounded by a horizon.

otoczonej horyzontem.

So even though time goes on forever,

Nawet jeśli czas biegnie w nieskończoność

space is limited to us.

przestrzeń jest dla nas ograniczona.

Finally, empty space has a temperature.

W końcu, pusta przestrzeń ma temperaturę.

In the 1970s, Stephen Hawking told us

W latach 70-tych Stephen Hawking dowiódł

that a black hole, even though you think it's black,

że czarna dziura, mimo że sądzimy, że jest czarna,

it actually emits radiation

w rzeczywistości promieniuje,

when you take into account quantum mechanics.

jeżeli uwzględnimy mechanikę kwantową.

The curvature of space-time around the black hole

Zakrzywienie czasoprzestrzeni w pobliżu czarnej dziury

brings to life the quantum mechanical fluctuation,

wywołuje fluktuacje na poziomie mechaniki kwantowej

and the black hole radiates.

i czarna dziura promieniuje.

A precisely similar calculation by Hawking and Gary Gibbons

Bardzo podobne obliczenia Hawkinga i Gary'ego Gibonsa

showed that if you have dark energy in empty space,

pokazały, że jeśli pustą przestrzeń wypełnia ciemna energia,

then the whole universe radiates.

to cały wszechświat promieniuje.

The energy of empty space

Energia pustej przestrzeni

brings to life quantum fluctuations.

wywołuje kwantowe fluktuacje.

And so even though the universe will last forever,

Mimo, że wszechświat będzie trwał wiecznie,

and ordinary matter and radiation will dilute away,

a zwykła materia i promieniowanie będą się rozpraszały,

there will always be some radiation,

zawsze będzie trochę promieniowania

some thermal fluctuations,

i fluktuacji termicznych,

even in empty space.

nawet w pustej przestrzeni.

So what this means

Oznacza to,

is that the universe is like a box of gas

że wszechświat jest jak pojemnik z gazem,

that lasts forever.

istniejący wiecznie.

Well what is the implication of that?

Co z tego dla nas wynika ?

That implication was studied by Boltzmann back in the 19th century.

Skutki były analizowane przez Boltzmanna w XIX wieku.

He said, well, entropy increases

Stwierdził: entropia się zwiększa

because there are many, many more ways

bo jest znacznie więcej sposobów ułożenia

for the universe to be high entropy, rather than low entropy.

dla wszechświata z dużą entropią niż niską.

But that's a probabilistic statement.

Ale jest to stwierdzenie probabilistyczne.

It will probably increase,

Prawdopodobnie będzie się zwiększała

and the probability is enormously huge.

i prawdopodobieństwo jest ogromne.

It's not something you have to worry about --

Nie musimy się obawiać, że powietrze w tej sali

the air in this room all gathering over one part of the room and suffocating us.

zbierze się w jednym miejscu i nas udusi.

It's very, very unlikely.

To bardzo mało prawdopodobne.

Except if they locked the doors

O ile nie zamkną drzwi

and kept us here literally forever,

i nie będą nas tu trzymać wiecznie,

that would happen.

to się nie to zdarzy.

Everything that is allowed,

Wszystko co jest możliwe,

every configuration that is allowed to be obtained by the molecules in this room,

każde ułożenie, które mogą przyjąć cząsteczki w tej sali

would eventually be obtained.

kiedyś się wydarzy.

So Boltzmann says, look, you could start with a universe

Boltzman mówi - zacznijmy od wszechświata

that was in thermal equilibrium.

który był w termicznej równowadze.

He didn't know about the Big Bang. He didn't know about the expansion of the universe.

Nie wiedział o Wielkiego Wybuchu ani o rozszerzaniu się wszechświata.

He thought that space and time were explained by Isaac Newton --

Sądził, że czas i przestrzeń zostały opisane przez Izaaka Newtona --

they were absolute; they just stuck there forever.

były niezmienne; były takie od zawsze.

So his idea of a natural universe

W jego naturalnym wszechświecie

was one in which the air molecules were just spread out evenly everywhere --

cząsteczki powietrza były wszędzie rozproszone równomiernie --

the everything molecules.

uniwersalne cząsteczki.

But if you're Boltzmann, you know that if you wait long enough,

Boltzmann wiedział, że jeżeli będziemy czekać odpowiednio długo,

the random fluctuations of those molecules

losowe ruchy tych cząsteczek

will occasionally bring them

ustawią je czasami

into lower entropy configurations.

w konfiguracjach o niskiej entropii.

And then, of course, in the natural course of things,

Potem, zgodnie z naturą rzeczy,

they will expand back.

z powrotem się rozproszą.

So it's not that entropy must always increase --

Nie jest tak, że entropia musi zawsze rosnąć --

you can get fluctuations into lower entropy,

mogą powstać stany o niższej entropii,

more organized situations.

sytuacje bardziej ułożone.

Well if that's true,

Jeżeli tak jest,

Boltzmann then goes onto invent

Boltzmann dochodzi do odkrycia

two very modern-sounding ideas --

dwóch bardzo nowoczesnych teorii --

the multiverse and the anthropic principle.

wieloświata i zasady antropicznej.

He says, the problem with thermal equilibrium

Mówi ona, że w stanie równowagi termicznej

is that we can't live there.

nie możemy żyć.

Remember, life itself depends on the arrow of time.

Pamiętajcie, życie zależy od strzałki czasu.

We would not be able to process information,

Nie moglibyśmy przetwarzać informacji,

metabolize, walk and talk,

trawić, poruszać się ani rozmawiać,

if we lived in thermal equilibrium.

gdybyśmy żyli w równowadze termicznej.

So if you imagine a very, very big universe,

Jeśli wyobrazicie sobie bardzo duży wszechświat,

an infinitely big universe,

nieskończenie wielki,

with randomly bumping into each other particles,

z losowo wpadającymi na siebie cząsteczkami,

there will occasionally be small fluctuations in the lower entropy states,

będą tam czasami niewielkie zaburzenia i stany niższej entropii,

and then they relax back.

które później zanikną.

But there will also be large fluctuations.

Ale będą również duże fluktuacje.

Occasionally, you will make a planet

Zdarza się, że wytworzą planetę,

or a star or a galaxy

gwiazdę, lub galaktykę.

or a hundred billion galaxies.

albo sto miliardów galaktyk.

So Boltzmann says,

Boltzmann mówi,

we will only live in the part of the multiverse,

że żyjemy w części wieloświata,

in the part of this infinitely big set of fluctuating particles,

w części tego nieskończenie wielkiego zbioru poruszających się cząsteczek,

where life is possible.

gdzie życie jest możliwe.

That's the region where entropy is low.

To miejsce, gdzie entropia jest niska.

Maybe our universe is just one of those things

Może nasz wszechświat to tylko jedno z tych zaburzeń,

that happens from time to time.

które zdarza się od czasu do czasu.

Now your homework assignment

Jako zadanie domowe

is to really think about this, to contemplate what it means.

pomyślcie nad tym, zastanówcie się, co to oznacza.

Carl Sagan once famously said

Carl Segan powiedział kiedyś słynne zdanie

that "in order to make an apple pie,

"aby zrobić szarlotkę

you must first invent the universe."

trzeba najpierw wymyślić wszechświat".

But he was not right.

Ale nie miał racji.

In Boltzmann's scenario, if you want to make an apple pie,

W scenariuszu Boltzmanna, gdybyście chcieli zrobić szarlotkę,

you just wait for the random motion of atoms

wystarczyłoby poczekać aż przypadkowy układ atomów

to make you an apple pie.

stworzy szarlotkę.

That will happen much more frequently

Będzie się to zdarzało znacznie częściej

than the random motions of atoms

niż przypadkowe układy atomów

making you an apple orchard

tworzące sad jabłkowy

and some sugar and an oven,

trochę cukru i piekarnik,

and then making you an apple pie.

i robiące wam szarlotkę.

So this scenario makes predictions.

Ten scenariusz tworzy przewidywania.

And the predictions are

Przewiduje,

that the fluctuations that make us are minimal.

że zaburzenia, które nas tworzą są minimalne.

Even if you imagine that this room we are in now

Nawet, jeżeli wyobrazicie sobie, że sala w której teraz jesteśmy

exists and is real and here we are,

istnieje naprawdę i my razem z nią,

and we have, not only our memories,

i mamy nie tylko nasze wspomnienia,

but our impression that outside there's something

ale również wrażenie, że na zewnątrz jest coś,

called Caltech and the United States and the Milky Way Galaxy,

Caltech, Stany Zjednoczone i Galaktyka Mlecznej Drogi,

it's much easier for all those impressions to randomly fluctuate into your brain

łatwiej jest, by te wrażenia powstały z losowego zaburzenia w naszych mózgach

than for them actually to randomly fluctuate

niż gdyby rzeczywiście zaistniały jako losowe zaburzenie,

into Caltech, the United States and the galaxy.

tworząc Caltech, Stany Zjednoczone i galaktykę.

The good news is that,

Dobra wiadomość jest taka,

therefore, this scenario does not work; it is not right.

że ten scenariusz nie działa; nie jest prawidłowy.

This scenario predicts that we should be a minimal fluctuation.

Przewiduje on, że powinniśmy być minimalnym zaburzeniem.

Even if you left our galaxy out,

Nawet gdyby pominąć naszą galaktykę,

you would not get a hundred billion other galaxies.

nie powstałoby 100 miliardów innych galaktyk.

And Feynman also understood this.

Feynmann również to rozumiał.

Feynman says, "From the hypothesis that the world is a fluctuation,

Feynman powiedział, "z hipotezy, że świat jest zaburzeniem,

all the predictions are that

wynika tylko tyle, że jeżeli spojrzymy na część świata,

if we look at a part of the world we've never seen before,

której nie widzieliśmy wcześniej,

we will find it mixed up, and not like the piece we've just looked at --

zobaczymy chaos, w przeciwieństwie do tego na co patrzyliśmy wcześniej --

high entropy.

zobaczymy wysoką entropię.

If our order were due to a fluctuation,

Gdyby nasz porządek wynikał z zaburzenia,

we would not expect order anywhere but where we have just noticed it.

nie spodziewalibyśmy się zobaczyć porządku gdziekolwiek indziej.

We therefore conclude the universe is not a fluctuation."

Wniosek: wszechświat nie jest zaburzeniem."

So that's good. The question is then what is the right answer?

Zgoda. Pytanie brzmi, jaka jest właściwa odpowiedź?

If the universe is not a fluctuation,

Jeśli wszechświat nie jest zaburzeniem,

why did the early universe have a low entropy?

czemu wczesny wszechświat miał niską entropię?

And I would love to tell you the answer, but I'm running out of time.

Chętnie podałbym wam odpowiedź, ale kończy mi się czas.

(Laughter)

(Śmiech)

Here is the universe that we tell you about,

Oto wszechświat o którym opowiadamy

versus the universe that really exists.

w porównaniu do prawdziwego.

I just showed you this picture.

- porównanie na obrazku.

The universe is expanding for the last 10 billion years or so.

Wszechświat rozszerza się od ok. 10 miliardów lat.

It's cooling off.

Stygnie.

But we now know enough about the future of the universe

Ale wiemy już znacznie więcej na temat jego przyszłości,

to say a lot more.

aby móc powiedzieć więcej.

If the dark energy remains around,

Jeżeli ciemna energia istnieje wokoło,

the stars around us will use up their nuclear fuel, they will stop burning.

gwiazdy zużyją swoje paliwo nuklearne i zgasną.

They will fall into black holes.

Zapadną się w czarne dziury.

We will live in a universe

Będziemy żyć we wszechświecie,

with nothing in it but black holes.

w którym nie będzie nic poza czarnymi dziurami.

That universe will last 10 to the 100 years --

Taki wszechświat będzie trwał od 10 do 100 miliardów lat --

a lot longer than our little universe has lived.

znacznie dłużej, niż przeżył nasz mały wszechświat.

The future is much longer than the past.

Przyszłość będzie znacznie dłuższa niż przeszłość.

But even black holes don't last forever.

Jednak czarne dziury nie będą istnieć wiecznie.

They will evaporate,

W końcu wyparują,

and we will be left with nothing but empty space.

i nie zostanie nic poza pustą przestrzenią.

That empty space lasts essentially forever.

Ta pusta przestrzeń będzie trwała wiecznie.

However, you notice, since empty space gives off radiation,

Jednak, ponieważ pusta przestrzeń promieniuje,

there's actually thermal fluctuations,

istnieją termiczne fluktuacje,

and it cycles around

i pojawiają się

all the different possible combinations

wszystkie możliwe kombinacje

of the degrees of freedom that exist in empty space.

stopni swobody, które mogą istnieć w pustej przestrzeni.

So even though the universe lasts forever,

Mimo, że wszechświat będzie trwał wiecznie,

there's only a finite number of things

jest tylko skończona liczba zdarzeń,

that can possibly happen in the universe.

które mogą mieć w nim miejsce.

They all happen over a period of time

Wszystkie zdarzą się w okresie równym

equal to 10 to the 10 to the 120 years.

10 do potęgi 10 do potęgi 120 lat.

So here's two questions for you.

Teraz dwa pytania dla was.

Number one: If the universe lasts for 10 to the 10 to the 120 years,

Pierwsze: jeżeli wszechświat trwa 10^10^120 lat,

why are we born

czemu urodziliśmy się

in the first 14 billion years of it,

w pierwszych 14 miliardach lat,

in the warm, comfortable afterglow of the Big Bang?

w ciepłej, wygodnej poświecie Wielkiego Wybuchu?

Why aren't we in empty space?

Czemu nie żyjemy w pustej przestrzeni?

You might say, "Well there's nothing there to be living,"

Możecie powiedzieć "Tam nie dałoby się życ",

but that's not right.

ale to nie prawda.

You could be a random fluctuation out of the nothingness.

Moglibyście być losowym zaburzeniem wśród nicości.

Why aren't you?

Czemu nie jesteście?

More homework assignment for you.

Drugie zadanie domowe.

So like I said, I don't actually know the answer.

Jak powiedziałem, nie znam odpowiedzi.

I'm going to give you my favorite scenario.

Przedstawię wam moją ulubioną teorię.

Either it's just like that. There is no explanation.

Albo tak po prostu jest i nie ma wytłumaczenia.

This is a brute fact about the universe

To brutalny fakt o wszechświecie

that you should learn to accept and stop asking questions.

który powinniście zaakceptować i nie zadawać pytań.

Or maybe the Big Bang

Albo Wielki Wybuch

is not the beginning of the universe.

nie jest początkiem wszechświata.

An egg, an unbroken egg, is a low entropy configuration,

Całe jajko, jest konfiguracją o niskiej entropii,

and yet, when we open our refrigerator,

a mimo to otwierając lodówkę

we do not go, "Hah, how surprising to find

nie dziwimy się "No proszę, skąd się wziął

this low entropy configuration in our refrigerator."

ten układ o niskiej entropii w mojej lodówce."

That's because an egg is not a closed system;

Jajko nie jest zamkniętym układem;

it comes out of a chicken.

pochodzi od kury.

Maybe the universe comes out of a universal chicken.

Może wszechświat pochodzi od wszechkury.

Maybe there is something that naturally,

Może jest coś, to naturalnie,

through the growth of the laws of physics,

zgodnie z prawami fizyki wyrasta

gives rise to universe like ours

tworząc wszechświat taki jak nasz,

in low entropy configurations.

z niską entropią.

If that's true, it would happen more than once;

Gdyby tak było, zdarzałoby się to wiele razy;

we would be part of a much bigger multiverse.

Bylibyśmy częścią znacznie większego wieloświata.

That's my favorite scenario.

To moja ulubiona teoria.

So the organizers asked me to end with a bold speculation.

Organizatorzy poprosili mnie, abym zakończył jakąś śmiałą spekulacją.

My bold speculation

Śmiało spekuluję,

is that I will be absolutely vindicated by history.

że historia potwierdzi moje słowa.

And 50 years from now,

Za 50 lat

all of my current wild ideas will be accepted as truths

wszystkie moje szalone pomysły będą obowiązywały

by the scientific and external communities.

przez środowiska naukowe i zewnętrzne.

We will all believe that our little universe

Będziemy wierzyli, że nasz mały wszechświat

is just a small part of a much larger multiverse.

jest tylko małą częścią znacznie większego wieloświata.

And even better, we will understand what happened at the Big Bang

Zrozumiemy co stało się podczas Wielkiego Wybuchu

in terms of a theory

zgodnie z teorią

that we will be able to compare to observations.

którą potwierdzą obserwacje.

This is a prediction. I might be wrong.

To przepowiednia. Mogę się mylić.

But we've been thinking as a human race

Jako ludzie zastanawialiśmy się

about what the universe was like,

jaki jest wszechświat,

why it came to be in the way it did for many, many years.

i czemu taki się stał, przez wiele lat.

It's exciting to think we may finally know the answer someday.

Wspaniale jest pomyśleć, że kiedyś możemy poznać odpowiedź.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Oklaski)