Why women should tell the stories of humanity | Jude Kelly

Çeviri: Egesu Özsoy Gözden geçirme: berat güven

Why do we think

Neden acaba,

that stories by men are deemed to be of universal importance,

erkeklerin anlattığı hikâyelerin evrensel bir önemi olduğu varsayılırken,

and stories by women are thought to be merely about women?

kadınların hikâyelerinin sadece kadınlarla ilgili olduğunu düşünülüyor?

My grandmother left school when she was 12.

Anneannem 12 yaşında okulu bırakmış.

She had 14 children.

14 çocuğu olmuş.

My mother left school when she was 15.

Annem 15 yaşında okulu bırakmış.

She was a secretary.

Sekreter olarak çalıştı.

I graduated from university to become a theater director,

Ben ise tiyatro yönetmeni olmak için üniversite okudum.

and that progress is entirely to do with the fact that people I'll never meet

Bu ilerleme, kadın hakları için, oy verme ve eğitim hakkı için

fought for women to have rights,

mücadele eden ve hiç tanışamayacağım

get the vote, get education, have progress.

insanların sayesinde oldu.

And I'm determined to do the same, and obviously you are, too.

Ben de aynısını yapmaya kararlıyım ve anlaşılan sizler de.

Why not?

Neden olmasın?

(Applause)

(Alkış)

So I started a festival called WOW, Women of the World, seven years ago,

7 yıl önce WOW festivalini başlattım; Dünyanın Kadınları

and it's now in 20 countries across five continents.

ve şimdi 20 ülke ve 5 kıtada varız.

And one of those countries is Somaliland in Africa.

O ülkelerden biri Afrika'daki Somaliland.

So I traveled there last year,

Geçen yıl oraya gittim.

and part of the joy I had in going there was going to these caves.

Orada zevk aldığım şeylerden biri de bu mağaralara gitmekti;

The Laas Geel caves.

Laas Geel Mağaraları.

Now, these caves contain some of the oldest cave paintings in the world.

Dünyanın en eski resimlerinin bir kısmı bu mağaralarda.

These paintings are thought to be round about 9,000 to 11,000 years old.

Bu resimlerin 9.000 ila 11.000 yıllık olduğu düşünülüyor.

Art:

Sanat:

what humanity has done ever since it evolved.

İnsanlığın bütün gelişimi boyunca yaptığı şey.

It's how we speak about ourselves,

Kendimizden nasıl bahsediyoruz?

how we understand our identity,

Kimliğimizi nasıl anlıyoruz?

how we look at our surroundings,

Etrafımıza nasıl bakıyoruz?

who we find out about each other

Birbirimizde kimi görüyoruz?

because of the meaning of our lives.

Hayatlarımızın anlamı nedir?

That's what art is for.

Sanat bunun için var.

So look at this little picture.

Şu minik resme bakın.

I think it's a little girl.

Galiba bu küçük bir kız.

I thought it was a bit like me when I was a little girl.

Benim küçüklük hâlime benzediğini düşünmüştüm.

And I thought, well, who painted this joyful, youthful figure?

Bu neşeli, genç figürü kim çizmiş diye merak ettim

And I asked the curator of the caves.

ve mağara uzmanına sordum:

I said, "Tell me about the men and women who painted these."

"Bunları çizen erkekler ve kadınlar nasıl insanlardı acaba?" dedim.

And he looked at me absolutely askance, and he said,

Yüzüme yan yan bakıp cevapladı:

"Women didn't paint these pictures."

"Bu resimleri kadınlar yapmadı" dedi.

"Şey, bu 11.000 yıl önceydi,

And I said, "Well, it was 11,000 years ago."

I said, "How do you know?"

nereden biliyorsunuz?" dedim.

(Laughter)

(Kahkaha)

And he said, "Women don't do these things.

"Kadınlar böyle şeyler yapmazlar.

Men made these marks. Women don't."

Bu çizimleri erkekler yapar, kadınlar değil" dedi.

Now, I wasn't really surprised,

Şimdi, çok da fazla şaşırmadım.

because that's an attitude that I've seen continuously

Bu, tiyatro ile uğraşan biri olarak tüm hayatım boyunca

all my life as a theater maker.

sürekli karşılaştığım bir tavır.

We are told that divine knowledge comes down through the masculine,

Bİze ilahi bilginin maskülen bir kaynaktan geldiği öğretilir.

whether it be to the imam, the priest, the rabbi, the holy man.

Bunu söyleyen bir imam, rahip, haham veya kutsal adamdır.

Similarly, we're told that creative genius resides in the masculine,

Benzer şekilde, yaratıcı dehanın da maskülen bir yerde bulunduğu söylenir.

that it is the masculine

Bize gerçekten kim olduğumuzu

that will be able to tell us about who we really are,

söyleyebilecek şey maskülendir

that the masculine will tell the universal story

ve evrensel hikâyeyi hepimizin adına

on behalf of all of us,

maskülen anlatacaktır.

whereas women artists will really just talk about women's experiences,

Kadın sanatçılar ise sadece kadın deneyimlerinden bahseder,

women's issues only really relevant to women

kadın sorunları sadece kadınları ilgilendirir

and of passing interest to men --

ve erkeklerle tesadüfen bağlantılıdır -

and really only some men.

aslında, sadece bazı erkeklerle.

And it's that conviction,

Ve bu inanış,

that that we are taught,

bize öğretilen bu şey;

that I think colors so much of whether we're prepared to believe

kadın hikâyelerinin gerçekten önemli olduğuna inanmaya hazır olup

that women's stories really matter.

olmadığımızı belirleyen budur.

And unless we're prepared to believe that women's stories really matter,

Yani, kadın hikâyelerinin gerçekten önemli olduğuna inanmıyorsak,

then women's rights don't really matter,

o zaman kadın hakları da pek önemli değildir

and then change can't really come.

ve değişim de pek mümkün değildir.

I want to tell you about two examples of stories

Size evrensel önemi olduğu düşünülen

that are thought to be of universal importance:

iki örnek hikâye anlatmak istiyorum;

"E.T." and "Hamlet."

"E.T. ve Hamlet"

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So I took my two children when they were little --

İki çocuğumu onlar küçükken-

Caroline was eight and Robby was five --

Caroline sekiz yaşındaydı, Robby beş-

to see "E.T."

"E.T." yi izlemeye götürdüm.

And it's a fantastic story of this little alien

Muhteşem bir hikâyedir. Bir anne, iki oğlan ve bir kızdan oluşan

who ends up in an American family

Amerikalı bir aileye yolu düşen

with a mum, two brothers and a sister,

fakat evine dönmek isteyen

but he wants to go home.

küçük bir uzaylıyı anlatır.

Not only that, but some really bad scientists

Fakat iş burada bitmez, birkaç kötü bilim adamı

want to do some experiments on him,

onun üzerinde bazı deneyler yapmak ister

and they're looking for him.

ve onu aramaktadırlar.

So the children have a plot.

Bu yüzden çocuklar bir plan yapar

They decide they're going to take him back to his spaceship

ve onu fazla oyalanmadan uzay gemisine geri götürmeye

as soon as they can,

karar verirler.

and they plop him in a bicycle basket,

Onu bir bisiklet sepetine atıp

and off they ride.

pedallara asılırlar.

But unfortunately, the baddies have found out, and they're catching up

Ama ne yazık ki kötü adamlar onları bulur ve peşlerine düşer,

and they've got sirens and they've got their guns,

sirenler çalar, silahlı adamlar gelir

they've got the loud-hailers, it's terribly frightening,

ve insanı çok korkutan megafonlarla bağırıyorlardır,

and they're closing up on the children,

çocuklara yetişmeye başlarlar,

and the children are never going to make it.

çocuklar başaramayacak gibidir

And then all of a sudden, magically, the bikes fly up in the air,

ama aniden bisikletler havalanır ve sihirli bir şekilde bulutların üzerine,

over the clouds,

ayın üzerine doğru,

over the moon,

uçmaya başlarlar,

and they're going to save "E.T."

çocuklar "E.T."yi kurtarıyordur.

So I turn to see my children's faces,

Dönüp çocuklarımın yüzüne baktım;

and Robby is enraptured, he's there with them, he's saving E.T.,

Robby mest olmuştu ve onlarla birlikte E.T.'yi kurtarıyordu,

he's a happy boy.

mutlu bir oğlandı.

And I turn to Caroline, and she's crying her eyes out.

Ve Caroline'e baktım, gözleri kan çanağına dönmüştü.

And I said, "What's the matter?"

"Sorun ne?" dedim.

And she said, "Why can't I save E.T.? Why can't I come?"

"Ben neden E.T.'yi kurtaramıyorum. Ben neden gidemiyorum?" dedi

And then all of a sudden I realized:

Ve bir anda fark ettim ki:

they weren't children;

Onlar çocuklar değildi;

they were boys --

onlar oğlanlardı -

all boys.

hepsi erkekti.

And Caroline, who had invested so much in E.T.,

Ve E.T.'ye bu kadar çok bağlanmış olan Caroline

well, she wasn't invited to save him,

onu kurtarmaya davet edilmemişti.

and she felt humiliated and spurned.

Kendini aşağılanmış ve kovulmuş hissediyordu.

Ben de Steven Spielberg'e yazdım-

So I wrote to Steven Spielberg --

(Laughter) (Applause)

(Gülüşmeler) (Alkışlar)

and I said, "I don't know if you understand

ve dedim ki; "Olanların psikolojik sonuçlarının

the psychological importance of what's happened,

farkında mısın bilmem;

and are you prepared to pay for the therapy bills?"

terapi faturalarını ödemeye hazır mısın?"

(Laughter)

(Kahkahalar)

Twenty years later, I haven't had a word back from him,

Yirmi yıl geçti, tek kelime cevap gelmedi

but I'm still hopeful.

ama hâlâ ümitliyim.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But I thought it was interesting,

Fakat bu çok ilginçti;

because if you read reviews of what he intended with E.T.,

Spielberg'in E.T.'den neyi amaçladığını okursanız

he says very specifically,

net bir şekilde şunu söyler:

"I wanted the world to understand

"Dünyanın şunu anlamasını istedim;

that we should love and embrace difference."

farklılıkları sevmeli ve kucaklamalıyız."

But somehow he didn't include the idea of girls' difference

Ama bir şekilde, zihninde kızları bu farklılığa

in this thinking.

dâhil etmeyi unutmuştu.

He thought he was writing a story about all humanity.

O, tüm insanlıkla ilgili bir hikâye yazdığını sanıyordu.

Caroline ise, onun insanlığın yarısını

Caroline thought he was marginalizing

half of humanity.

dışladığını düşünüyordu.

He thought he was writing a story about human goodness;

O, insanın iyiliğiyle ilgili bir hikâye yazdığını düşünüyordu.

she thought he was writing a lad's heroic adventure.

Caroline ise, bunun bir delikanlının kahramanlık hikâyesi olduğunu.

And this is common.

Bu yaygın bir durum.

Men feel they have been given the mantle for universal communication,

Erkekler, evrensel iletişim alanlarının kendilerine ait olduğunu düşünür.

but of course, how could they be?

Fakat bu nasıl mümkün olabilir ki?

They are writing from male experience through male's eyes.

Onlar, erkek deneyimlerini erkeklerin gözünden yazıyorlar.

We have to have a look at this ourselves.

Kendimize bir bakmamız gerekiyor.

We have to be prepared to go back through all our books and our films,

Dönüp tüm filmleri ve kitapları gözden geçirmeye hazır olmalıyız,

all our favorite things,

sevdiğimiz tüm şeyleri

and say, "Actually, this is written by a male artist --

ve "Aslında bu bir erkek sanatçı tarafından yazılmış-

not an artist.

bir sanatçı tarafından değil" demeliyiz.

We have to see that so many of these stories

Bu hikâyelerin pek çoğunun erkeksi bakış açısından

are written through a male perspective.

yazıldığını görmek zorundayız.

Which is fine,

Bunda sorun yok

but then females need to have 50 percent of the rights

ama bu durumda kadınlar sahne, film, roman ve

for the stage, the film, the novel,

yaratıcı alanların

the place of creativity.

%50 haklarına sahip olmalı.

Let me talk about "Hamlet."

Size "Hamlet"ten bahsedeyim.

To be or not to be.

"Olmak ya da olmamak,

That is the question.

bütün mesele bu."

But it's not my question.

Ama benim meselem bu değil.

My question is: Why was I taught as a young woman

Benim meselem: Genç bir kadın iken

that this was the quintessential example of human dilemma

neden bu bana, insani ikilem ve deneyimin mükemmel örneği

and human experience?

olarak öğretilmişti.

It's a marvelous story,

Müthiş bir hikâyedir

but actually, it's about a young man fearful that he won't be able to make it

ama aslında; babasının intikamını alamazsa

erkeklerin dünyasında başarılı biri olamayacağından korkan

as a powerful figure in a male world

unless he takes revenge for his father's murder.

genç bir adamın hikâyesidir.

He talks a great deal to us about suicide being an option,

Hamlet bize, intiharın bir seçenek olduğu ile ilgili bir sürü nutuk atar

but the reality is that the person who actually commits suicide, Ophelia,

ancak gerçekte intihar eden kişi ise, Hamlet tarafından aşağılanan,

after she's been humiliated and abused by him,

kullanılan ve seyirciye duygularını anlatma

never gets a chance to talk to the audience about her feelings.

şansı bile bulamayan Ophelia'dır.

And then when he's finished with Ophelia, he turns on his mum,

Hamlet, Ophelia ile işi bittikten sonra, annesine yönelir.

because basically she has the audacity to fall in love with his uncle

Çünkü annesi, Hamlet'in amcasına âşık olup, seksten zevk alma

and enjoy sex.

küstahlığını göstermiştir.

(Laughter)

(Kahkahalar)

It is a great story,

Evet müthiş bir hikâye

but it is a story about male conflict, male dilemma, male struggle.

ama erkek çatışmasının, erkek ikileminin, erkek mücadelesinin hikâyesi.

But I was told this was the story of human beings,

Ancak bana, içinde sadece iki kadın olmasına rağmen,

despite the fact that it only had two women in it.

insanın hikâyesi olduğu söylenmişti.

And unless I reeducate myself,

Kendimi yeniden eğitmezsem,

I am always going to think

hep kadın hikâyelerinin

that women's stories matter less than men's.

erkek hikâyelerinden daha önemsiz olduğunu düşüneceğim.

A woman could have written "Hamlet,"

"Hamlet"i bir kadın da yazabilirdi

but she would have written it differently,

ama farklı bir şekilde yazardı

and it wouldn't have had global recognition.

ve dünyaca kabul görmezdi.

As the writer Margaret Atwood says,

Yazar Margaret Atwood'un dediği gibi,

"When a man writes about doing the dishes,

"Bir erkek bulaşık yıkamakla ilgili yazarsa,

it's realism.

bu realizmdir.

When a woman writes about doing it,

Ama bunu bir kadın yazarsa,

it's an unfortunate genetic disposition."

talihsiz bir genetik yaradılıştır."

(Laughter)

(Kahkahalar)

Now, this is not just something that belongs to then.

Şimdi, bu sadece o zamanlara özgü bir durum değil.

I mean, when I was a young girl,

Yani ben genç kızken,

wanting desperately to be a theater director,

deliler gibi tiyatro yönetmeni olmak isterken,

this is what my male lecturer said to me:

bir erkek hoca bana şunu söylemişti;

"Well, there are three women directors in Britain," he said, "Jude."

"Şimdi Jude, Britanya'da üç tane kadın yönetmen var.

"There's Joan Knight, who's a lesbian, there's Joan Littlewood, who's retired,

Joan Knight bir lezbiyen, Joan Littlewood emekli oldu

and there's Buzz Goodbody, who's just killed herself.

ve bir de Buzz Goodbody var. O da kendini öldürdü.

So, which of those three would you like to be?"

Bunlardan hangisi olmak istersin?"

(Laughter)

(Kahkahalar)

Now, leaving aside the disgusting slur on gay women,

Şimdi, eşcinsel kadınlarla ilgili iğrenç lafları bir kenara,

the fact is, he wanted to humiliate me.

gerçek şu ki; beni aşağılamak istemişti.

He thought it was silly that I wanted to be a director.

Benim yönetmen olmak istemem ona ahmakça gelmişti.

And I told my friend Marin Alsop, the conductor, and she said,

Orkestra şefi olan arkadaşım Marin Alsop'a bundan bahsettiğimde,

"Oh yes, well, my music teacher said exactly the same.

"Tabii ya, müzik hocam da tam aynı şeyi söyledi" dedi.

He said, 'Women don't conduct.'"

Şöyle demiş: "Kadınlar orkestra yönetmez."

But all these years later, we've made our mark.

Ama biz bu kadar yıl sonra; iz bıraktık.

You think, "Well, it'll be different now."

"Şimdi farklıdır" diye düşünüyorsanız

I'm afraid it's not different now.

maalesef, şu anda da farklı değil.

The current head of the Paris Conservatoire

Paris Konservatuvarı'nın mevcut başkanı geçenlerde

said recently, "It takes great physical strength

"Bir senfoni yönetmek büyük bir fiziksel güç

to conduct a symphony,

gerektirir ve kadınlar

and women are too weak."

çok güçsüzdür." dedi

(Laughter)

(Kahkahalar)

The artist George Baselitz said,

Sanatçı George Baselitz dedi ki;

"Well, the fact is women can't paint.

"Şey, gerçek şu ki; kadınlar resim yapamaz.

Well -- they can't paint very well."

Yani- pek iyi resim yapamazlar."

The writer V.S. Naipaul said two years ago,

Yazar V.S. Naipaul iki sene önce dedi ki;

"I can read two paragraphs and know immediately if it's written by a woman,

"Bir şeyin bir kadın tarafından yazıldığını iki paragrafta anlarım

and I just stop reading, because it's not worthy of me."

ve okumayı bırakırım çünkü benim seviyemde değildir."

Audience: Whoa!

Seyirciler: Pes!

And it goes on.

Bu devam ediyor.

We have to find a way

Genç kızları ve kadınları

of stopping young girls and women

hikâyelerinin önemli olmadığı

feeling not only that their story doesn't matter,

ve bir hikâyeci olmalarına izin verilmediği düşüncesinden

but they're not allowed to be the storyteller.

vazgeçirmenin bir yolunu bulmalıyız.

Because once you feel that you can't stand in the central space

Çünkü merkezde bir yerde duramadığını

and speak on behalf of the world,

ve dünya adına konuşmadığını hissedersen,

you will feel that you can offer your goods up to a small, select group.

elindekileri ancak küçük, seçilmiş bir gruba sunabileceğini düşünürsün.

You will tend to do smaller work on smaller stages,

Daha küçük sahnelerde daha küçük işler yapmaya yönelirsin.

your economic power will be less,

Ekonomik gücün daha az olur.

your reach of audiences will be less,

Ulaştığın seyirci daha az olur

and your credit will be less as an artist.

ve bir sanatçı olarak itibarın daha az olur.

And we do finally give artists these incredible, prominent spaces

Biz nihayet sanatçılara dünyada inanılmaz ve önemli

in the world,

yerler veriyoruz;

because they are our storytellers.

çünkü olar bizim hikâyecilerimiz.

Now, why should it matter to you if you're not an artist?

Şimdi, eğer sanatçı değilseniz bu sizin için neden önemli olsun?

Supposing you're an accountant or an entrepreneur or a medic

Bir muhasebeci, girişimci, doktor ya da bilim insanı olduğunuzu

or a scientist:

farz edelim:

Should you care about women artists?

Kadın sanatçılara önem vermeli misiniz?

Absolutely, you must,

Kesinlikle evet.

because as you can see from the cave paintings,

Çünkü mağaralardaki resimlerde gördüğümüz gibi;

all civilizations,

tüm medeniyetler,

all of humanity

tüm insanlık,

have relied upon artists to tell the human story,

insanlığın hikâyesini anlatmada sanatçılara güvenir

and if the human story is finally told by men,

ve eğer sonunda insanlığın hikâyesi erkekler tarafından anlatılırsa,

take my word for it,

sözüme güvenin;

it will be about men.

bu erkeklerle ilgili olur.

So let's make a change.

Öyleyse haydi bir değişiklik yapalım.

Let's make a change to all our institutions,

Haydi tüm kurumlarımızda değişiklik yaratalım

and not just in the West.

ve sadece Batı'da değil.

Don't forget -- this message of incapability of women

Unutmayın-- kadınların yaratıcı zekâya sahip olmadığı fikri

to hold creative genius

kızlara her yerde anlatılıyor.

is being told to girls and women in Nigeria, in China, in Russia,

Nijerya'da, Çin'de, Rusya'da,

Endonezya'da.

in Indonesia.

All over the world, girls and women are being told

Tüm dünyada, kızlara ve kadınlara yaratıcı

that they can't finally hold the idea of creative inspiration.

ilhama sahip olamayacakları fikri anlatılıyor.

And I want to ask you:

Size sormak istiyorum:

Do you believe that?

Buna inanıyor musunuz?

Do you believe that women can be a creative genius?

Kadınların yaratıcı dâhiler olabileceğine inanıyor musunuz?

(Applause and cheers)

(Alkışlar ve tezahüratlar)

Well then, please go forward,

O zaman, lütfen bir adım ileri çıkın.

support women artists,

Kadın sanatçıları destekleyin.

buy their work,

Onların eserlerini alın.

insist that their voices are heard,

Onların sesinin duyulmasında ısrarcı olun.

find platforms on which their voices will be made.

Onlara seslerinin duyulabileceği ortamlar sağlayın

And remember this:

ve şunu hatırlayın:

that in a sense, if we're going to get past this moment

Yani eşit olmadığını bildiğimiz bu dünyanın,

of a world where we know that we are unequal,

bu dönemlerini aşacaksak;

it's artists who have to imagine a different world.

farklı bir dünyayı hayal edenler sanatçılar olmalıdır.

And I'm calling on all artists, women and men,

Ve tüm sanatçıları, kadın ve erkek, cinsiyetlerin eşit

to imagine a gender-equal world.

olduğu bir dünya hayal etmeye davet ediyorum.

Let's paint it. Let's draw it.

Haydi resmedelim. Haydi çizelim.

Let's write about it. Let's film it.

Haydi yazalım. Haydi filmini yapalım.

And if we could imagine it,

Ve eğer biz hayal edebilirsek,

then we would have the energy and the stamina

o zaman bunun için çalışacak enerjimiz

to work towards it.

ve dayanma gücümüz olacaktır.

When I see this little girl,

Bu küçük kıza baktığımda,

11,000 years ago,

11.000 yıl önceki;

I want to know that the little girl now

şimdiki küçük kız orada durup

can stand there and think she's entitled to her dreams,

hayallerinin efendisi olduğunu,

she's entitled to her destiny

kaderinin efendisi olduğunu

and she's entitled to speak on behalf of the whole world,

ve dünya adına konuşmaya yetkisi olduğunu, düşünsün istiyorum

be recognized for it

bu hakkın verileceğini

and applauded.

ve alkışlanacağını.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)