Bart Knols: Cheese, dogs and a pill to kill mosquitoes and end malaria

Bart Knols: Sivrisinekleri öldür, sıtmayı bitir

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Çeviri: Ahmet Kurnaz Gözden geçirme: Hulya Uzun

(Mosquito buzzing)

(Sivrisinek vızıltısı)

(Swat)

(Sineklikle vuruş)

Gotcha.

Yakaladım.

Mosquitoes.

Sivrisinekler. Onlardan nefret ediyorum.

I hate them.

Ya siz?

Don't you?

That awful buzzing sound at night around your ears

Gecenin bir yarısı sizi tümüyle çılgına çeviren

that drives you absolutely crazy?

kulaklarınızdaki o berbat vızıldama sesi?

Sivrisineğin derinize bir iğne saplamayı ve kanınızı emmeyi

Knowing that she wants to stick a needle in your skin

and suck out your blood?

istediğini bilmek? Berbat bir şey, değil mi?

That's awful, right?

In fact, there's only one good thing I can think of when it gets to mosquitoes.

Hatta, sivrisinekler hakkında düşünebildiğim sadece

tek iyi bir şey var.

When they fly into our bedroom at night,

Geceyarısı yatak odamıza girdiklerinde,

they prefer to bite my wife.

eşimi ısırmayı tercih ediyorlar.

(Laughter)

But that's fascinating, right?

Ama bu büyüleyici, değil mi?

Why does she receive more bites than I do?

Eşim neden benden daha çok ısırılıyor?

And the answer is smell,

Ve bunun cevabı koku, bedeninin kokusu.

the smell of her body.

Ve her birimiz derimizde sivrisinekleri kendine çeken veya iten

And since we all smell different and produce chemicals on our skin

farklı kimyasallar ürettiğimiz ve farklı koktuğumuz için,

that either attract or repel mosquitoes,

some of us are just more attractive than others.

bazılarımız diğerlerinden çok daha çekici hale gelir.

So my wife smells nicer than I do, or I just stink more than she does.

Yani eşim benden daha hoş kokuyor, ya da ben sadece

ondan daha kötü kokuyorum.

Either way, mosquitoes find us in the dark by sniffing us out. They smell us.

Her iki şekilde de, sivrisinekler bizi karanlıkta

koklayarak buluyorlar. Bizim kokumuzu alıyorlar.

And during my PhD, I wanted to know exactly

Ve doktoramı yaparken, sivrisineklerin, Afrika sıtmalı sivrisineklerinin

geceleri bizi takip etmek için derimizden yayılan

what chemicals from our skin African malaria mosquitoes use

hangi kimyasalları kullandıklarını bilmek istedim.

to track us down at night.

Ve kullandıkları çok geniş bir bileşim yelpazesi var.

And there's a whole range of compounds that they do use.

And this was not going to be an easy task.

Ve bu kolay bir görev olmayacaktı.

And therefore we set up various experiments.

Ve bundan dolayı, çeşitli deneyler hazırladık.

Neden bu deneyleri hazırladık?

Why did we set up these experiments?

Because half the world's population

Çünkü dünya nüfusunun yarısı basit bir sivrisinek ısırığının

runs the risk of contracting a killer disease like malaria

yol açabileceği sıtma gibi ölümcül bir hastalığa

through a simple mosquito bite.

yakalanma riski altında.

Every 30 seconds, somewhere on this planet,

Her 30 saniyede, dünya üzerinde bir yerde,

a child dies of malaria,

bir çocuk sıtma yüzünden ölüyor ve bu sabah Paul Levy

and Paul Levy this morning, he was talking about the metaphor

Amerika Birleşik Devletleri'ne çarpan 727 hakkında bir metafor dile getiriyordu.

of the 727 crashing into the United States.

Afrika'da, her gün yedi büyük boy 747'nin çarpmasına denk

Well, in Africa, we have the equivalent of seven jumbo 747s

crashing every day.

olaylar yaşanıyor.

But perhaps if we can attract these mosquitoes to traps,

Ama eğer bir ihtimal, bu sivrisinekleri kendi kokumuzu kullanarak

bait it with our smell,

tuzağa çekebilirsek, o zaman bu hastalığın yayılmasını

we may be able to stop transmission of disease.

durdurabiliriz.

Şimdi, bu yapbozu çözmek kolay değildi,

Now, solving this puzzle was not an easy thing,

because we produce hundreds of different chemicals on the skin,

çünkü deri üzerinde yüzlerce farklı kimyasal üretiyoruz,

but we undertook some remarkable experiments

ama bu yapbozu gerçekten de çok çabuk çözmemizi sağlayan

bazı harikulade deneylere giriştik.

that managed us to resolve this puzzle very quickly indeed.

First, we observed that not all mosquito species

Başta, tüm sivrisinek türlerinin vücudun aynı bölümünden

bite on the same part of the body.

ısırmadığını gözlemledik. Tuhaf.

Strange.

So we set up an experiment

Biz de çıplak bir gönüllüyü

where we put a naked volunteer in a large cage,

büyük bir kafesin içerisine koyarak bir deney hazırladık

(Laughter)

ve sivrisineklerin vücudun neresinden ısırdıklarını

and in that cage, we released mosquitoes

to see where they were biting on the body of that person.

gözlemlemek için kafesin içine sivrisinekleri saldık.

And we found some remarkable differences.

Ve olağanüstü farklılıklar bulduk.

On the left here you see the bites

Burda solda, gönüllümüzü ısıran

Alman sıtmalı sivrisineklerinin ısırıklarını görüyorsunuz.

by the Dutch malaria mosquito on this person.

They had a very strong preference for biting on the face.

Çok güçlü bir şekilde yüz kısmından ısırmayı tercih ettiler.

In contrast, the African malaria mosquito

Tersine, Afrika sıtmalı sivrisinekleri bu kişinin

bilekleri ve ayaklarını ısırmaya yönelik bir tercih sergilediler

had a very strong preference for biting the ankles and feet of this person.

And that, of course, we should have known all along,

ve tabii ki bunu en başından bilmemiz gerekirdi

because they're called mosqui-toes, you see?

çünkü onların adı mosqui-toes (ayak parmakları), ya? (Kahkahalar)

(Laughter)

That's right.

Bu doğru. (Alkışlar)

(Applause)

Ve böylece ayak kokusu üzerine, insan ayağının

And so we started focusing on the smell of feet ...

on the smell of human feet,

kokusu üzerine yoğunlaşmaya başladık,

ta ki literatürde söylenen inanılmaz bir sözle, tersinden ziyade

until we came across a remarkable statement in the literature

that said that cheese smells after feet

peynirin ayak gibi koktuğuna dair o inanılmaz

rather than the reverse.

sözle karşılaşana kadar. Bir düşünün.

Think of it.

And this triggered us to do a remarkable experiment.

Ve bu bizi olağanüstü bir deney yapmak için tetikledi.

We tried, with a tiny little piece of Limburger cheese,

Fena halde ayak kokan Limburger peynirinden

çok küçük bir parça alarak

which smells badly after feet,

Afrika sıtmalı sivrisineklerini çekmeyi denedik.

to attract African malaria mosquitoes.

And you know what? It worked.

Ve biliyor musunuz? İşe yaradı.

Hatta, o kadar işe yaradı ki şu anda Limburger peyniri aromasının

In fact, it worked so well

that now we have a synthetic mixture of the aroma of Limburger cheese

Tanzanya'da kullanılan yapay bir karışımına sahibiz

that we're using in Tanzania

and has been shown there

ve bu karışımın orda sivrisineklere, insanlardan

to be two to three times more attractive to mosquitoes than humans.

iki ya da üç defa daha çekici geldiği görüldü.

Limburg, be proud of your cheese,

Limburg, peynirinle gurur duy,

as it is now used in the fight against malaria.

çünkü o şimdi sıtmaya karşı savaşta kullanılıyor.

(Applause)

(Alkışlar)

That's the cheese, just to show you.

İşte peynir bu, göstermek istedim.

My second story is remarkable as well.

İkinci hikayem de aynı şekilde olağanüstü.

It's about man's best friend. It's about dogs.

Bu sefer insanın en iyi dostu hakkında. Köpekler hakkında.

And I will show you how we can use dogs in the fight against malaria.

Ve size köpekleri

sıtmaya karşı savaşta nasıl kullanabileceğimizi göstereceğim.

One of the best ways of killing mosquitoes

Sivrisinekleri öldürmenin en iyi yollarından biri

is not to wait until they fly around like adults

yetişkinlerinin etrafta uçup insanları ısırmalarını

ve hastalığı yaymalarını beklememek.

and bite people and transmit disease.

It's to kill them when they're still in the water as larvae.

Onları henüz suda birer larvalarken öldürmek.

Why?

Niçin? Çünkü onlar aynı CIA gibiler.

Because they are just like the CIA.

In that pool of water, these larvae are concentrated.

Su havuzu içindeyken, bu larvalar yoğunlaşmış haldeler.

They're all together there. They are immobile.

Orda hep birlikteler. Hareketsiz duruyorlar.

They can't escape from that water.

Sudan kaçamazlar. Uçamazlar.

They can't fly.

And they're accessible.

Ve erişilebilirler. Sahiden kalkıp bu havuza gidebilir

You can actually walk up to that pool and you can kill them there, right?

ve onları orda öldürebilirsiniz, öyle değil mi?

So the problem that we face with this

Böyle bir kişinin tüm bu üreme yerlerini bulmasını

is that, throughout the landscape, all these pools of water with the larvae,

ve buralara böcek ilacı dökmesini zorlaştıran,

they are scattered all over the place,

karşılaştığımız bu problem, tüm bu alan boyunca bulunan

which makes it very hard for an inspector like this

tüm bu su havuzlarının larvalarla dolu olması,

to actually find all these breeding sites and treat them with insecticides.

bunların her türlü yere dağılmış olmaları.

Ve geçen yıl çok, çok fazla düşündük,

And last year we thought very, very hard, how can we resolve this problem?

bu problemi nasıl çözebilirdik? Ta ki aynı bizim gibi,

Until we realized that just like us -- we have a unique smell --

bizim eşsiz bir kokumuzun olması gibi,

sivrisinek larvalarının da oldukça eşsiz bir kokusu olduğunu keşfedene kadar.

mosquito larvae also have a very unique smell.

And so we set up another crazy experiment,

Ve böylece başka çılgın bir deney hazırladık,

because we collected the smell of these larvae,

çünkü bu larvaların kokularını topladık

ve bez parçalarına koyduk, ve sonra olağanüstü bir şey yaptık.

put it on pieces of cloth, and then did something very remarkable.

Here we have a bar with four holes

Burda dört deliği olan bir çubuğumuz var

and we put the smell of these larvae in the left hole.

ve bu larvaların kokusunu soldaki deliğe yerleştirdik.

Oh, that was very quick.

Aha, oldukça çabuk oldu.

And then you see the dog. It's called Tweed. It's a border collie.

Ve şimdi köpeği görüyorsunuz. Adı Tweed. Border collie cinsi bir köpek.

Delikleri kontrol ediyor ve çoktan etti bile.

He's examining these holes and now he's got it already.

Kontrol deliklerini tekrar koklamaya başlıyor,

He's going back to check the control holes again,

but he's coming back to the first one,

ama ilk deliğe geri geliyor

ve şimdi de o kokuya kilitleniyor,

and now he's locking into that smell,

which means that now, we can use dogs with these inspectors

yani anlaşılıyor ki artık sahadaki sivrisinek

üreme bölgelerini çok daha etkili bir biçimde

to much better find the breeding sites of mosquitoes in the field,

bulabilmek için köpekleri kullanabiliriz

and therefore have a much bigger impact on malaria.

ve böylece sıtma üzerinde çok daha büyük bir etkimiz olabilir.

This lady is Ellen van der Zweep.

Bu kadının adı Ellen van der Zweep. Dünyadaki en iyi köpek eğitimcilerinden biri,

She's one of the best dog trainers in the world,

ve ona göre bundan çok daha fazlasını başarabiliriz.

and she believes that we can do a lot more.

Sıtma paraziti taşıyan insanların, taşımayan insanlara göre

Since we also know that people that carry malaria parasites

smell different compared to people that are uninfected,

farklı bir koku yaydıklarını da bildiğimizden dolayı,

she's convinced that we can train dogs to find people that carry the parasite.

ona göre köpekleri, bu paraziti taşıyan insanları

bulacak şekilde eğitmemiz mümkün.

That means that in a population where malaria has gone down all the way

Bunun anlamı, sıtmanın güç kaybettiği ve

bu paraziti taşıyan oldukça az insanın bulunduğu bir popülasyonda,

and there's few people remaining with parasites,

that the dogs can find these people,

köpekler bu insanları tespit edebilir

we can treat them with antimalarial drugs and give the final blow to malaria.

ve bu kimseleri sıtmaya karşı ilaçla tedavi ederek sıtmaya son darbemizi vurabiliriz.

Man's best friend in the fight against malaria.

İnsanın en iyi dostu, sıtmaya karşı savaşıyor.

Üçüncü hikayem belki daha da olağanüstü

My third story is perhaps even more remarkable ...

ve, söylemeliyim ki, bugüne dek kimseye gösterilmedi.

and, I should say, has never been shown to the public until today.

(Audience cheers)

Yeah.

Evet.

It's a crazy story, but I believe it's perhaps the best and ultimate revenge

Çılgın bir hikaye, ama sivrisineklere karşı en iyi

ve nihai intikamı almamızı sağlayacağına inanıyorum.

against mosquitoes ever.

In fact, people have told me

Hatta, insanlar bana artık sivrisinekler tarafından ısırılmaktan

that now they will enjoy being bitten by mosquitoes.

hoşlandıklarını söylüyorlar.

And the question of course is,

Ve tabii ki burdaki soru, sivrisinekler tarafından ısırılmayı

what would make someone enjoy being bitten by mosquitoes?

güzel kılan şey ne olabilir?

And the answer I have right here ...

Ve cevabı,

hemen burda cebimde,

in my pocket --

(Laughter)

if I get it.

eğer çıkarabilirsem.

It's a tablet.

Bu bir hap, basit bir hap

A simple tablet,

and when I take it with water ...

ve bunu suyla yuttuğum zaman,

it does miracles.

mucizeler gerçekleştiriyor.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(İçiyor)

Now, let me show you how this works.

Şimdi size nasıl çalıştığını göstereyim.

Here in this box, I have a cage

Burdaki kutunun içerisinde,

hepsini serbest bırakmaya hazırlandığım

with several hundred hungry female mosquitoes ...

yüzlerce aç, dişi

(Laughter)

that I'm just about to release.

sivrisinekle dolu bir kafes var. (Kahkahalar)

(Laughter)

Just kidding, just kidding.

Sadece şaka, sadece şaka.

(Laughter)

What I'm going to show you is, I'm gonna stick my arm into it

Size göstereceğim şey şu: kolumu içeriye sokacağım

and I will show you how quickly they will bite.

ve size nasıl da çabucak ısırdıklarını göstereceğim.

Başlayalım.

There we go.

Merak etmeyin, bunu laboratuvarda sürekli yapıyorum.

Don't worry, I do this all the time in the lab.

There we go.

İşte böyle. Tamam.

OK.

Now, on the video --

Şimdi, videoda, burdaki videoda,

on the video here,

I'm going to show you exactly the same thing,

size tamamıyla aynı şeyi göstereceğim,

videoda gösterdiklerimin tek farkı, videodakilerin

except that what I'm showing you on the video

happened one hour after I took the tablet.

hapı aldıktan bir saat sonra çekilmiş olması.

Have a look.

Bir göz atın. Çalışmıyor. Tamam. Bunun için üzgünüm.

That doesn't work.

OK. Sorry about that.

I'm sticking in my arm, I'm giving them a big juicy blood meal,

Kolumu sokuyorum, onlara büyük sulu bir kan ziyafeti

I'm shaking them off, and we follow them through time

sunuyorum, onları püskürtüyorum ve onların zaman içerisinde,

çok hasta, gerçekten çok hasta olmalarını

to see these mosquitoes get very, very sick indeed,

here shown in fast motion.

burda hızlı çekimde izliyoruz

And three hours later, what we see at the bottom of the cage

ve üç saat sonra kafesinde dibinde gördüklerimiz

ölü sivrisinekler,

is dead mosquitoes ...

çok ölü sivrisinekler, ve şunu söyleyeceğim, bayanlar ve baylar,

very dead mosquitoes.

And I'm going to say, ladies and gentlemen,

we have swapped the cards with mosquitoes.

sivrisineklerle kartları değişmiş bulunuyoruz.

They don't kill us. We kill them.

Onlar bizi öldürmüyor. Biz onları öldürüyoruz.

(Applause)

(Alkışlar)

Şimdi - (Kahkahalar) -

Now --

(Laughter)

Maastricht, be prepared.

Maastrict, hazırlanın.

Bununla neler yapabileceğimizi bir düşünün.

Now, think of what we can do with this.

We can actually use this to contain outbreaks

Bunu sivrisinek kaynaklı hastalıkların patlak vermesini,

of mosquito-born diseases, of epidemics, right?

salgınları önlemek için kullanabiliriz, öyle değil mi?

Ve daha da iyisi, çok büyük bir alan içerisinde,

And better still, imagine what would happen

üç haftalığına herkesin bu ilacı alması durumunda

if, in a very large area, everyone would take these drugs, for just three weeks.

neler olabileceğini hayal edin.

That would give us an opportunity

Bu bize sıtmayı bir hastalık olarak elimine etmemize

to actually eliminate malaria as a disease.

olanak sağlayacaktır.

Yani peynir, köpekler ve sivrisinekleri öldürmek için bir hap.

So cheese, dogs and a pill to kill mosquitoes.

That's the kind of out-of-the-box science that I love doing ...

Bu benim yapmaya bayıldığım tarzda olağanın dışında düşünmeye yönelik bilim,

insanoğlunun iyiliği için,

for the betterment of mankind,

but especially for her,

ama özellikle onun için, sıtmasız bir dünyada

so that she can grow up in a world without malaria.

büyüyebilmesi için. Teşekkür ederim. (Alkışlar)

Thank you.

(Applause)