Bart Knols: Cheese, dogs and a pill to kill mosquitoes and end malaria

Bart Knols: Phô mai, chó và cách tiêu diệt muỗi để dừng bệnh sốt rét.

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Sonny Sasha Reviewer: Ngọc Trâm Trần Thị

(Mosquito buzzing)

(Muỗi vo ve)

(Swat)

(Bốp)

Gotcha.

Bắt được mày rồi.

Mosquitoes.

Muỗi. Tôi ghét chúng

I hate them.

Chắc bạn cũng thế?

Don't you?

That awful buzzing sound at night around your ears

Tiếng vo ve đáng ghét bên tai bạn lúc trời tối

that drives you absolutely crazy?

có làm cho bạn phát điên lên?

Biết rằng nó muốn cắm cây kim vào da bạn

Knowing that she wants to stick a needle in your skin

and suck out your blood?

và hút máu của bạn? Thật kinh khủng phải không?

That's awful, right?

In fact, there's only one good thing I can think of when it gets to mosquitoes.

Thật ra thì chỉ có một điều tốt duy nhất tôi có thể nghĩ tới

khi nhắc đến muỗi

When they fly into our bedroom at night,

Buổi tối khi chúng bay vào phòng ngủ của chúng ta

they prefer to bite my wife.

chúng thích cắn vợ tôi hơn.

(Laughter)

But that's fascinating, right?

Điều đó thật đáng ngạc nhiên phải không?

Why does she receive more bites than I do?

Tại sao vợ tôi lại bị đốt nhiều hơn tôi?

And the answer is smell,

Và câu trả lời là mùi hương, mùi hương của cơ thể cô ấy

the smell of her body.

Vì chúng ta đều có mùi khác nhau và sản xuất các hóa chất

And since we all smell different and produce chemicals on our skin

trên da mà có thể thu hút hoặc xua đuổi muỗi,

that either attract or repel mosquitoes,

some of us are just more attractive than others.

một số người sẽ hấp dẫn hơn những người khác.

So my wife smells nicer than I do, or I just stink more than she does.

Vậy là vợ tôi có mùi thơm hơn tôi, hoặc là tôi

có mùi hôi hơn cô ấy.

Either way, mosquitoes find us in the dark by sniffing us out. They smell us.

Bằng cách nào đi nữa, muỗi tìm thấy chúng ta trong bóng tối

bằng cách đánh hơi. Chúng đánh hơi thấy chúng ta.

And during my PhD, I wanted to know exactly

Và trong quá trình tôi học tiến sĩ, tôi muốn biết chính xác

hóa chất gì trên da chúng ta mà loài muỗi châu Phi

what chemicals from our skin African malaria mosquitoes use

chuyên gây bệnh sốt rét, dùng để theo dấu chúng ta trong đêm.

to track us down at night.

Và có hàng loạt các hợp chất mà chúng dùng.

And there's a whole range of compounds that they do use.

And this was not going to be an easy task.

Điều này sẽ không phải công việc dễ dàng.

And therefore we set up various experiments.

Do đó, chúng tôi đặt ra nhiều thí nghiệm.

Tại sao?

Why did we set up these experiments?

Because half the world's population

Vì nửa dân số thế giới đang gặp nguy hiểm

runs the risk of contracting a killer disease like malaria

khi bị nhiễm căn bệnh sốt rét chết người

through a simple mosquito bite.

chỉ đơn giản với một vết muỗi đốt.

Every 30 seconds, somewhere on this planet,

Cứ 30 giây, đâu đó trên hành tinh này,

a child dies of malaria,

một đứa trẻ chết vì sốt rét, và Paul Levy sáng nay

and Paul Levy this morning, he was talking about the metaphor

đã nói về phép ẩn dụ của việc chiếc 727 đâm vào nước Mỹ.

of the 727 crashing into the United States.

Vâng, ở châu phi, chúng tôi có tương đương với bảy chiếc 747 cỡ lớn

Well, in Africa, we have the equivalent of seven jumbo 747s

crashing every day.

đâm mỗii ngày

But perhaps if we can attract these mosquitoes to traps,

Có lẽ nếu ta thu hút muỗi vào bẫy,

bait it with our smell,

nhử nó với mùi hương của chúng ta, ta có thể

we may be able to stop transmission of disease.

ngăn chặn việc truyền nhiễm

Giải quyết câu đố này không phải việc đơ giản

Now, solving this puzzle was not an easy thing,

because we produce hundreds of different chemicals on the skin,

vì chúng ta tiết ra hàng trăm hóa chất khác nhau trên da,

but we undertook some remarkable experiments

nhưng chúng tôi đã có những thí nghiệm đáng chú ý

đã giúp chúng tôi giải bài toán này nhanh chóng

that managed us to resolve this puzzle very quickly indeed.

First, we observed that not all mosquito species

Đầu tiên, chúng tôi quan sát rằng không phải tất cả loài muỗi

bite on the same part of the body.

đều đốt ở cùng một bộ phận trên cơ thể. Thật kỳ lạ.

Strange.

So we set up an experiment

Do đó chúng tôi đặt ra một thí nghiệm

where we put a naked volunteer in a large cage,

chúng tôi đặt một tình nguyện viên khỏa thân trong lồng bự,

(Laughter)

và thả muỗi vào trong đó

and in that cage, we released mosquitoes

to see where they were biting on the body of that person.

để xem chúng sẽ đốt vào đâu trên cơ thể

And we found some remarkable differences.

Và chúng tôi thu thập được sự khác biệt đáng kể.

On the left here you see the bites

Bên trái bạn thấy vết đốt

do muỗi sốt rét Hà Lan

by the Dutch malaria mosquito on this person.

They had a very strong preference for biting on the face.

Chúng có sở thích đốt trên mặt

In contrast, the African malaria mosquito

Ngược lại, muỗi sốt rét châu Phi

thích đốt ở mắt cá và bàn chân của người này

had a very strong preference for biting the ankles and feet of this person.

And that, of course, we should have known all along,

và điều đó tất nhiên chúng tôi nên biết từ lâu

because they're called mosqui-toes, you see?

vì chúng được gọi là muỗi, bạn thấy không? (Cười)

(Laughter)

That's right.

Đúng đấy (Vỗ tay)

(Applause)

Vậy nên chúng tôi tập chung vào mùi bàn chân,

And so we started focusing on the smell of feet ...

on the smell of human feet,

mùi hương ở bàn chân con người

cho đến khi chúng tôi bắt gặp một câu đáng chú ý trong tài liệu

until we came across a remarkable statement in the literature

that said that cheese smells after feet

nói rằng phô mai chỉ thúi thua bàn chân

rather than the reverse.

hơn là ngược lại. Nghĩ về điều này.

Think of it.

And this triggered us to do a remarkable experiment.

Và nó đưa chúng tôi tới một thí nghiệm đáng chú ý

We tried, with a tiny little piece of Limburger cheese,

Chúng tôi đã thử, với một mẩu phô mai Limburger nhỏ,

có mùi rất nặng chỉ sau bàn chân,

which smells badly after feet,

để thu hút muỗi sốt rét châu Phi.

to attract African malaria mosquitoes.

And you know what? It worked.

Và bạn biết không? Nó thành công.

Nó thành công đến nỗi bây giờ chúng tôi có một hợp chất nhân tạo

In fact, it worked so well

that now we have a synthetic mixture of the aroma of Limburger cheese

của mùi của phô mai Limburger mà chúng tôi dùng ở Tanzania

that we're using in Tanzania

and has been shown there

và được chứng minh rằng có tác dụng thu hút muõi

to be two to three times more attractive to mosquitoes than humans.

cao hơn 2 đến 3 lần so với người

Limburg, be proud of your cheese,

Limburg, hãy tự hào về phô mát của anh,

as it is now used in the fight against malaria.

vì bây giờ nó được dùng để chống bệnh sốt rét.

(Applause)

(Vỗ tay)

That's the cheese, just to show you.

Đó là phô mát, chỉ để cho bạn thấy.

My second story is remarkable as well.

Câu chuyện thứ hai của tôi cũng rất đáng chú ý.

It's about man's best friend. It's about dogs.

Nó là về người bạn thân của con người. Loài chó.

And I will show you how we can use dogs in the fight against malaria.

Tôi sẽ chỉ cho bạn

cách chúng ta có thể dùng chó để chống lại sốt rét.

One of the best ways of killing mosquitoes

Một trong những cách tốt nhất để diệt muỗi

is not to wait until they fly around like adults

không phải là đợi đến khi chúng bay xung quanh

và cắn người rồi truyền bệnh.

and bite people and transmit disease.

It's to kill them when they're still in the water as larvae.

Mà là diệt chúng khi chúng còn là lăng quăng trong nước.

Why?

Tại sao? Vì chúng giống như CIA.

Because they are just like the CIA.

In that pool of water, these larvae are concentrated.

Trong nước, lăng quăng tập trung lại.

They're all together there. They are immobile.

Chúng đều ở cùng một chỗ và bất động.

They can't escape from that water.

Chúng không thể thoát khỏi chỗ nước đó. Chúng không thể bay.

They can't fly.

And they're accessible.

Và chúng ta có thể tiếp cận được. Bạn có thể đi tới

You can actually walk up to that pool and you can kill them there, right?

cái hồ và giết chúng ở đấy, đúng không?

So the problem that we face with this

Vấn đề chúng tôi có ở đây là,

is that, throughout the landscape, all these pools of water with the larvae,

khắp môi trường, tất cả các hồ nước với lăng quăng

they are scattered all over the place,

đều nằm rải rác khắp nơi

which makes it very hard for an inspector like this

điều này gây khó dễ cho nhân viên thanh tra

to actually find all these breeding sites and treat them with insecticides.

trong việc tìm chỗ sinh sản và diệt chúng với thuốc diệt côn trùng.

Năm vừa rồi chúng tôi đã suy nghĩ rất nhiều, làm cách nào

And last year we thought very, very hard, how can we resolve this problem?

để giải quyết vấn đề này? Cho đến khi chúng tôi nhận ra

Until we realized that just like us -- we have a unique smell --

rằng cũng giống như mỗi người có mùi hương đặc trưng,

lăng quăng cũng mang mùi hương riêng biệt.

mosquito larvae also have a very unique smell.

And so we set up another crazy experiment,

Thế là chúng tôi là đặt ra một thí nghiệm điên rồ khác,

because we collected the smell of these larvae,

vi chúng tôi thu thập mùi của những con lăng quăng này

để chúng lên miếng vải và rồi làm một chuyện rất đáng chú ý.

put it on pieces of cloth, and then did something very remarkable.

Here we have a bar with four holes

Ở đây chúng tôi có một thanh ngang với 4 lỗ,

and we put the smell of these larvae in the left hole.

và đặt mùi hương của lăng quăng vào lỗ bên trái.

Oh, that was very quick.

Ôi, rất nhanh.

And then you see the dog. It's called Tweed. It's a border collie.

Bạn nhìn thấy con chó. Nó tên là Tweed, một giống chó chăn cừu.

Nó đang kiểm tra các lỗ và giờ thì nó đã đoán trúng rồi.

He's examining these holes and now he's got it already.

Nó đang đi lại để kiểm tra lỗ chính một lần nữa.

He's going back to check the control holes again,

but he's coming back to the first one,

nhưng nó đang đến cái đầu tiên,

và giờ nó bị khóa vào mùi đấy,

and now he's locking into that smell,

which means that now, we can use dogs with these inspectors

có nghĩa rằng chúng ta có thể dùng chó

cùng với các thanh tra để tìm ra

to much better find the breeding sites of mosquitoes in the field,

chỗ sinh sản của muỗi trong cánh đồng,

and therefore have a much bigger impact on malaria.

và như thế sẽ có tác động lớn hơn tới bệnh sốt rét

This lady is Ellen van der Zweep.

Quý cô này là Ellen van der Zweep, một trong những huấn luyện viên chó

She's one of the best dog trainers in the world,

xuất sắc nhất thế giới và cô ta tin rằng chúng ta có thể làm được nhiều hơn thế

and she believes that we can do a lot more.

Vì chúng tôi cũng biết rằng những người mang kí sinh trùng sốt rét

Since we also know that people that carry malaria parasites

smell different compared to people that are uninfected,

có mùi khác so với những người không bị nhiễm bệnh

she's convinced that we can train dogs to find people that carry the parasite.

Cô ta tin rằng chúng ta có thể huấn luyện chó

để tìm ra những người mang kí sinh trùng.

That means that in a population where malaria has gone down all the way

Điều đó có nghĩa rằng trong cộng đồng khi mà bệnh sốt rét

đã giảm đáng kể và chỉ còn vài người nhiễm bệnh

and there's few people remaining with parasites,

that the dogs can find these people,

các chú chó có thể tìm ra những người này,

we can treat them with antimalarial drugs and give the final blow to malaria.

chúng ta có thể điều trị cho họ với thuốc chống sốt rét và kết thúc bệnh

Man's best friend in the fight against malaria.

Người bạn thân của con người trong cuộc chiến chống sốt rét.

Câu chuyện thứ ba của tôi còn đáng chú ý hơn,

My third story is perhaps even more remarkable ...

và tôi nên nói rằng, chưa bao giờ được trình bày

and, I should say, has never been shown to the public until today.

(Audience cheers)

Yeah.

trước công chúng cho tới hôm nay. Vâng.

It's a crazy story, but I believe it's perhaps the best and ultimate revenge

Đó là một câu chuyện điên rồ, nhưng tôi tin có lẽ nó là sự trả thù

cuối cùng và tốt nhất đối với muỗi hơn bao giờ hết.

against mosquitoes ever.

In fact, people have told me

Thật ra, có người đã nói với tôi rằng bây giờ họ sẽ

that now they will enjoy being bitten by mosquitoes.

tận hưởng việc bị muỗi đốt.

And the question of course is,

Và tất nhiên câu hỏi là, điều gì khiến cho một người

what would make someone enjoy being bitten by mosquitoes?

yêu thích việc bị muỗi đốt?

And the answer I have right here ...

Và câu trả lời là

Tôi có nó ngay đây trong túi,

in my pocket --

(Laughter)

if I get it.

nếu tôi có nó.

It's a tablet.

Nó là một viên nhộng bình thường

A simple tablet,

and when I take it with water ...

và khi tôi uống chung với nước

it does miracles.

nó tạo ra điều kì diệu.

Thank you.

Cảm ơn.

(Uống)

Now, let me show you how this works.

Hãy để tôi chỉ cho bạn nó hoạt động thế nào.

Here in this box, I have a cage

Trong cái hộp này tôi có một cái lồng

với bảy trăm con muỗi cái

with several hundred hungry female mosquitoes ...

đang đói

(Laughter)

that I'm just about to release.

mà tôi sắp thả ra (Cười)

(Laughter)

Just kidding, just kidding.

Giỡn thôi.

(Laughter)

What I'm going to show you is, I'm gonna stick my arm into it

Điều tôi sắp cho bạn xem là tôi sẽ đặt tay mình vào trong đó

and I will show you how quickly they will bite.

bạn sẽ thấy chúng đốt nhanh như thế nào.

Chúng ta cùng xem.

There we go.

Đừng lo, tôi làm điều này thường xuyên trong phòng thí nghiệm

Don't worry, I do this all the time in the lab.

There we go.

Chúng ta xem. Được rồi.

OK.

Now, on the video --

Trong đoạn phim ở đây

on the video here,

I'm going to show you exactly the same thing,

Tôi sẽ cho bạn xem điều tương tự,

chỉ có điều những gi tôi cho bạn thấy trên đoạn phim

except that what I'm showing you on the video

happened one hour after I took the tablet.

diễn ra một giờ sau khi tôi uống viên thuốc

Have a look.

Nó không thành công. Xin lỗi về việc này.

That doesn't work.

OK. Sorry about that.

I'm sticking in my arm, I'm giving them a big juicy blood meal,

Tôi thò tay vào và đưa cho chúng một bữa ăn thịnh soạn

I'm shaking them off, and we follow them through time

Tôi lắc cho chúng rơi xuống và chúng tôi quan sát theo thời gian

để xem những con muỗi này ngã bệnh

to see these mosquitoes get very, very sick indeed,

here shown in fast motion.

Đây là đoạn phim quay nhanh

And three hours later, what we see at the bottom of the cage

Và 3 giờ sau, những gì chúng tôi thấy

ở đáy lồng là muỗi chết

is dead mosquitoes ...

và tôi xin nói rằng, thưa quý vị,

very dead mosquitoes.

And I'm going to say, ladies and gentlemen,

we have swapped the cards with mosquitoes.

chúng ta đã đổi vị trí với muỗi

They don't kill us. We kill them.

Chúng không giết chúng ta mà ngược lại chúng ta giết chúng.

(Applause)

(Vỗ tay)

Bây giờ (Cười)

Now --

(Laughter)

Maastricht, be prepared.

Maastricht, hãy chuẩn bị.

Hãy nghĩ đến những gì chúng ta có thể làm với phát hiện mới này.

Now, think of what we can do with this.

We can actually use this to contain outbreaks

Chúng ta có thể dùng nó để chứa dịch bệnh

of mosquito-born diseases, of epidemics, right?

do muỗi gây ra, đúng không?

Và hơn thế nữa, hãy tưởng tượng chuyện gì xảy ra nếu,

And better still, imagine what would happen

trong mỗi khu vực lớn, mọi người đều dùng thuốc này

if, in a very large area, everyone would take these drugs, for just three weeks.

chỉ trong vòng 3 tuần

That would give us an opportunity

Nó sẽ cho chúng ta cơ hội để thật sự loại bỏ

to actually eliminate malaria as a disease.

bệnh sốt rét.

Vậy là phô mai, chó, và thuốc dùng để diệt muỗi.

So cheese, dogs and a pill to kill mosquitoes.

That's the kind of out-of-the-box science that I love doing ...

Đó là khoa học sáng tạo mà tôi thích làm

cho sự tiến bộ của nhân loại

for the betterment of mankind,

but especially for her,

Nhưng đặc biệt cho cô bé này, để cô bé có thể lớn lên

so that she can grow up in a world without malaria.

trong thế giới không có sốt rét. Xin cảm ơn (Vỗ tay)

Thank you.

(Applause)