Bart Knols: Cheese, dogs and a pill to kill mosquitoes and end malaria

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Tłumaczenie: Juliusz Braun Korekta: Agata Leśnicka

(Mosquito buzzing)

(Bzyczenie komara)

(Swat)

(Pac!)

Gotcha.

Mam cię!

Mosquitoes.

Komary. Nienawidzę ich.

I hate them.

A wy?

Don't you?

That awful buzzing sound at night around your ears

To obrzydliwe bzyczenie koło ucha w nocy,

that drives you absolutely crazy?

które doprowadza do szału?

Świadomość, że coś chce wkłuć igłę w twoją skórę

Knowing that she wants to stick a needle in your skin

and suck out your blood?

i wyssać ci krew? Czy to nie obrzydliwe?

That's awful, right?

In fact, there's only one good thing I can think of when it gets to mosquitoes.

Przychodzi mi na myśl tylko jedna dobra rzecz

związana z komarami.

When they fly into our bedroom at night,

Kiedy wlatują w nocy do naszej sypialni,

they prefer to bite my wife.

wolą kąsać moją żonę.

(Laughter)

But that's fascinating, right?

Ale czy to nie fascynujące?

Why does she receive more bites than I do?

Dlaczego ona jest kąsana częściej niż ja?

And the answer is smell,

Odpowiedź tkwi w zapachu, zapachu jej ciała.

the smell of her body.

Każdy z nas pachnie inaczej

And since we all smell different and produce chemicals on our skin

nasza skóra produkuje związki chemiczne, które przyciągają lub odpychają komary,

that either attract or repel mosquitoes,

some of us are just more attractive than others.

więc niektórzy są po prostu atrakcyjniejsi niż inni.

So my wife smells nicer than I do, or I just stink more than she does.

Albo moja żona pachnie lepiej niż ja,

albo po prostu ja bardziej śmierdzę.

Either way, mosquitoes find us in the dark by sniffing us out. They smell us.

Tak czy siak, komary znajdują nas w ciemności

po zapachu.

And during my PhD, I wanted to know exactly

Kiedy pisałem doktorat, chciałem dowiedzieć się,

jakimi konkretnie związkami kierują się

what chemicals from our skin African malaria mosquitoes use

komary malaryczne z Afryki, żeby wytropić nas w nocy.

to track us down at night.

A kierują się całą masą czynników

And there's a whole range of compounds that they do use.

And this was not going to be an easy task.

i to nie było łatwe zadanie.

And therefore we set up various experiments.

Zorganizowaliśmy więc serię eksperymentów.

Dlaczego?

Why did we set up these experiments?

Because half the world's population

Bo połowa światowej populacji żyje w zagrożeniu

runs the risk of contracting a killer disease like malaria

zarażenia się śmiertelną chorobą, jak malaria,

through a simple mosquito bite.

przez proste ukąszenie komara.

Every 30 seconds, somewhere on this planet,

Co pół minuty gdzieś na tej planecie

a child dies of malaria,

dziecko ginie na malarię. Dziś rano Paul Levy

and Paul Levy this morning, he was talking about the metaphor

użył metafory boeinga 727 rozbijającego się w USA.

of the 727 crashing into the United States.

Cóż, w Afryce każdego dnia rozbijałoby się siedem

Well, in Africa, we have the equivalent of seven jumbo 747s

crashing every day.

Jumbo Jetów 747.

But perhaps if we can attract these mosquitoes to traps,

Ale może jeśli uda nam się wciągnąć te komary w pułapkę,

bait it with our smell,

wabiąc je naszym zapachem, może powstrzymamy

we may be able to stop transmission of disease.

rozprzestrzenianie się choroby.

To nie było łatwe zadanie,

Now, solving this puzzle was not an easy thing,

because we produce hundreds of different chemicals on the skin,

bo nasza skóra produkuje setki różnych związków chemicznych,

but we undertook some remarkable experiments

ale przeprowadziliśmy kilka przełomowych eksperymentów,

które pomogły nam rozwiązać tę zagadkę bardzo szybko.

that managed us to resolve this puzzle very quickly indeed.

First, we observed that not all mosquito species

Po pierwsze, zauważyliśmy, że nie każdy gatunek komarów

bite on the same part of the body.

kąsa w te same części ciała. Dziwne.

Strange.

So we set up an experiment

Zaplanowaliśmy więc eksperyment,

where we put a naked volunteer in a large cage,

w którym położyliśmy nagiego ochotnika w dużej klatce,

(Laughter)

do której wpuściliśmy komary,

and in that cage, we released mosquitoes

to see where they were biting on the body of that person.

żeby zobaczyć, w które części ciała będą kąsały.

And we found some remarkable differences.

Odkryliśmy niezwykłe różnice.

On the left here you see the bites

Po lewej stronie widzicie rozkład ukąszeń

holenderskich komarów malarycznych.

by the Dutch malaria mosquito on this person.

They had a very strong preference for biting on the face.

Wykazywały zdecydowaną preferencję do ukąszeń w okolicach twarzy.

In contrast, the African malaria mosquito

Z kolei afrykańskie komary malaryczne

wolały kąsać w kostki i stopy,

had a very strong preference for biting the ankles and feet of this person.

And that, of course, we should have known all along,

co pewnie było do przewidzenia, bo po angielsku komary

because they're called mosqui-toes, you see?

nazywają się "mosqui-toes" [ang. toes - palce u nóg] (Śmiech)

(Laughter)

That's right.

Tak tak. (Brawa)

(Applause)

Zaczęliśmy więc koncentrować się

And so we started focusing on the smell of feet ...

on the smell of human feet,

na zapachu ludzkich stóp,

aż w literaturze natknęliśmy się na niezwykłe stwierdzenie,

until we came across a remarkable statement in the literature

that said that cheese smells after feet

że to ser ma zapach stóp,

rather than the reverse.

a nie na odwrót. Pomyślcie o tym.

Think of it.

And this triggered us to do a remarkable experiment.

Zainspirowało nas to do przeprowadzenia nietypowego eksperymentu.

We tried, with a tiny little piece of Limburger cheese,

Wyłożyliśmy malutki kawałek sera limburskiego,

który śmierdzi jak stopy,

which smells badly after feet,

żeby przyciągnąć afrykańskie komary malaryczne.

to attract African malaria mosquitoes.

And you know what? It worked.

I wiecie, co? Udało się.

Udało się tak dobrze, że mamy już syntetyczny

In fact, it worked so well

that now we have a synthetic mixture of the aroma of Limburger cheese

aromat sera limburskiego, którego używamy w Tanzanii

that we're using in Tanzania

and has been shown there

i okazał się dwa do trzech razy bardziej

to be two to three times more attractive to mosquitoes than humans.

atrakcyjny dla komarów niż ludzie.

Limburg, be proud of your cheese,

Limburgio, bądź dumna ze swojego sera,

as it is now used in the fight against malaria.

gdyż jest on narzędziem do walki z malarią.

(Applause)

(Brawa)

That's the cheese, just to show you.

To właśnie ser limburski.

My second story is remarkable as well.

Moja druga historia jest równie niesamowita.

It's about man's best friend. It's about dogs.

To historia o najlepszym przyjacielu człowieka. O psach.

And I will show you how we can use dogs in the fight against malaria.

Pokażę wam,

jak możemy wykorzystywać psy w walce z malarią.

One of the best ways of killing mosquitoes

Żeby zabić komary, najlepiej

is not to wait until they fly around like adults

nie czekać, aż dorosną, zaczną latać,

kąsać i przenosić chorobę.

and bite people and transmit disease.

It's to kill them when they're still in the water as larvae.

Lepiej zabić je, kiedy jeszcze są larwami w wodzie.

Why?

Dlaczego?

Because they are just like the CIA.

In that pool of water, these larvae are concentrated.

Bo larwy w takiej sadzawce są skupione,

They're all together there. They are immobile.

wszystkie w jednym miejscu. Są unieruchomione.

They can't escape from that water.

Nie mogą uciec z wody. Nie mogą latać.

They can't fly.

And they're accessible.

I łatwo się do nich dostać. Można po prostu podejść

You can actually walk up to that pool and you can kill them there, right?

do sadzawki i zabić je na miejscu.

So the problem that we face with this

Problem w tym, że

is that, throughout the landscape, all these pools of water with the larvae,

sadzawki z larwami komarów

they are scattered all over the place,

są rozsiane w rozmaitych miejscach

which makes it very hard for an inspector like this

i kontrolerom takim jak na zdjęciu trudno jest

to actually find all these breeding sites and treat them with insecticides.

znaleźć wszystkie wylęgarnie i potraktować je środkiem owadobójczym.

W zeszłym roku zastanawialiśmy się bardzo mocno,

And last year we thought very, very hard, how can we resolve this problem?

jak rozwiązać ten problem. I wtedy zdaliśmy sobie sprawę,

Until we realized that just like us -- we have a unique smell --

że, tak jak i my,

larwy też mają swój wyjątkowy zapach.

mosquito larvae also have a very unique smell.

And so we set up another crazy experiment,

Przeprowadziliśmy więc kolejny szalony eksperyment.

because we collected the smell of these larvae,

Zebraliśmy zapach larw komarów,

nałożyliśmy go na kawałki materiału i zrobiliśmy coś niezwykłego.

put it on pieces of cloth, and then did something very remarkable.

Here we have a bar with four holes

Ustawiliśmy deskę z czterema otworami,

and we put the smell of these larvae in the left hole.

zapach larw włożyliśmy do otworu z lewej.

Oh, that was very quick.

To było szybkie.

And then you see the dog. It's called Tweed. It's a border collie.

Widzicie psa. Wabi się Tweed, to border collie.

Sprawdza te otwory i... już znalazł.

He's examining these holes and now he's got it already.

Wraca jeszcze sprawdzić pozostałe otwory,

He's going back to check the control holes again,

but he's coming back to the first one,

ale już wraca do pierwszego,

upewnił się, że to właściwy.

and now he's locking into that smell,

which means that now, we can use dogs with these inspectors

To oznacza, że psy mogą pomagać

inspektorom znajdować znacznie więcej

to much better find the breeding sites of mosquitoes in the field,

wylęgarni komarów w terenie,

and therefore have a much bigger impact on malaria.

a więc dużo skuteczniej walczyć z malarią.

This lady is Ellen van der Zweep.

Ta pani nazywa się Ellen van der Zweep. Jest jedną z najlepszych treserek psów na świecie

She's one of the best dog trainers in the world,

i uważa, że możemy osiągnąć o wiele więcej.

and she believes that we can do a lot more.

Wiemy, że nosiciele pasożyta malarii

Since we also know that people that carry malaria parasites

smell different compared to people that are uninfected,

pachną inaczej niż ludzie niezarażeni

she's convinced that we can train dogs to find people that carry the parasite.

i Ellen jest przekonana, że możemy wytresować psy,

żeby znajdywały nosicieli pasożyta.

That means that in a population where malaria has gone down all the way

To oznacza, ze jeśli w jakimś społeczeństwie malaria

została pokonana, ale zostali pojedynczy ludzie z pasożytami,

and there's few people remaining with parasites,

that the dogs can find these people,

psy mogą ich odnaleźć,

we can treat them with antimalarial drugs and give the final blow to malaria.

a my podać im leki przeciwmalaryczne i zadać ostateczny cios malarii.

Man's best friend in the fight against malaria.

Najlepszy przyjaciel człowieka walczy z malarią.

Moja trzecia historia jest być może jeszcze bardziej niezwykła

My third story is perhaps even more remarkable ...

i do dziś nigdy nie prezentowana publicznie.

and, I should say, has never been shown to the public until today.

(Audience cheers)

Yeah.

Tak, tak.

It's a crazy story, but I believe it's perhaps the best and ultimate revenge

Jest trochę szalona, ale myślę, że to najlepsza

i ostateczna zemsta na komarach.

against mosquitoes ever.

In fact, people have told me

Co więcej, ludzie już mi mówili, że teraz będą się cieszyli

that now they will enjoy being bitten by mosquitoes.

z ukąszeń komarów.

And the question of course is,

Pytanie oczywiście brzmi: co skłoniłoby kogokolwiek,

what would make someone enjoy being bitten by mosquitoes?

żeby się cieszył z ukąszenia komara?

And the answer I have right here ...

Odpowiedź

mam w kieszeni,

in my pocket --

(Laughter)

if I get it.

o ile ją znajdę.

It's a tablet.

To zwykła pastylka.

A simple tablet,

and when I take it with water ...

Kiedy ją połknę, popijając wodą,

it does miracles.

może zdziałać cuda.

Thank you.

Dziękuję.

(Pije)

Now, let me show you how this works.

Pokażę wam, jak to działa.

Here in this box, I have a cage

Mam w tym pudełku klatkę

z kilkoma setkami wygłodzonych

with several hundred hungry female mosquitoes ...

samic komarów,

(Laughter)

that I'm just about to release.

które zaraz wypuszczę. (Śmiech)

(Laughter)

Just kidding, just kidding.

Żartuję, żartuję.

(Laughter)

What I'm going to show you is, I'm gonna stick my arm into it

Tak naprawdę wsadzę tam rękę

and I will show you how quickly they will bite.

i pokażę wam, jak szybko zaczną kąsać.

Patrzcie.

There we go.

Nie martwcie się, w laboratorium robię to cały czas.

Don't worry, I do this all the time in the lab.

There we go.

No dobra.

OK.

Now, on the video --

A teraz pokażę wam nagranie

on the video here,

I'm going to show you exactly the same thing,

dokładnie tego samego,

tylko że to, co zobaczycie na nagraniu,

except that what I'm showing you on the video

happened one hour after I took the tablet.

stało się godzinę po tym, jak wziąłem pastylkę.

Have a look.

Patrzcie. To nie działa. Przepraszam.

That doesn't work.

OK. Sorry about that.

I'm sticking in my arm, I'm giving them a big juicy blood meal,

Wkładam rękę, urządzam im krwawą ucztę,

I'm shaking them off, and we follow them through time

strząsam je i patrzymy, jak w miarę upływu czasu

komary robią się bardzo, bardzo chore,

to see these mosquitoes get very, very sick indeed,

here shown in fast motion.

tutaj w przyspieszeniu,

And three hours later, what we see at the bottom of the cage

a trzy godziny później, to, co widzicie na dole

klatki, to martwe komary.

is dead mosquitoes ...

Bardzo martwe komary. Powiem nawet, panie i panowie,

very dead mosquitoes.

And I'm going to say, ladies and gentlemen,

we have swapped the cards with mosquitoes.

że zamieniliśmy się z komarami rolami.

They don't kill us. We kill them.

To nie one nas zabijają. To my je zabijamy.

(Applause)

(Brawa)

(Śmiech)

Now --

(Laughter)

Maastricht, be prepared.

Maastricht, bądź gotowe!

Pomyślcie, co możemy zrobić z taką pastylką.

Now, think of what we can do with this.

We can actually use this to contain outbreaks

Możemy jej użyć, żeby opanować wybuchy

of mosquito-born diseases, of epidemics, right?

epidemii chorób przenoszonych przez komary.

Jeszcze lepiej, wyobraźcie sobie, co by się stało,

And better still, imagine what would happen

gdyby na wielkim obszarze, każdy brał tę pastylkę

if, in a very large area, everyone would take these drugs, for just three weeks.

przez ledwie trzy tygodnie.

That would give us an opportunity

Dałoby nam to szansę faktycznie

to actually eliminate malaria as a disease.

wyplenić malarię.

Ser, psy i pastylka, żeby zabijać komary.

So cheese, dogs and a pill to kill mosquitoes.

That's the kind of out-of-the-box science that I love doing ...

Właśnie taką nieszablonową nauką kocham się zajmować,

dla dobra ludzkości,

for the betterment of mankind,

but especially for her,

ale zwłaszcza dla niej, żeby mogła dorastać

so that she can grow up in a world without malaria.

w świecie bez malarii. Dziękuję. (Brawa)

Thank you.

(Applause)