Francis de los Reyes: Sanitation is a basic human right

Francis de los Reyes: Temizlik temel bir insan hakkıdır

Çeviri: Aysu Gundogan Gözden geçirme: Ramazan Şen

I am an engineering professor,

Bir mühendislik profesörüyüm,

and for the past 14 years

ve son 14 yıldır

I've been teaching crap.

çerçöp öğretmekteydim.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Not that I'm a bad teacher,

Kötü bir öğretmen olduğumdan değil,

but I've been studying and teaching

ama insanların atıklarını,

about human waste

bu atıkların atık su işletmelerinden

and how waste is conveyed

nasıl iletildiğini ve

through these wastewater treatment plants,

bu atık su işletmelerini nasıl

and how we engineer and design

yüzey sularını koruyacak şekilde

these treatment plants so that we can protect

dizayn ve inşa ettiğimizi

surface water like rivers.

araştırıyorum ve öğretiyorum.

I've based my scientific career

Bilimsel kariyerimi öncü moleküler teknikleri,

on using leading-edge molecular techniques,

biyolojik reaktörlerdeki mikrobal topluluklara

DNA- and RNA-based methods

bakmak amacıyla DNA ve RNA bazlı metotları

to look at microbial populations in biological reactors,

kullanmaya ve bu sistemleri uygun hale

and again to optimize these systems.

getirmeye adadım.

And over the years,

Ve yıllar içinde,

I have developed an unhealthy obsession with toilets,

tuvaletlere karşı bir takıntı geliştirdim

and I've been known to sneak into toilets

ve tüm dünyada gizlice tuvalete girip

and take my camera phone

kameralı telefonumu da yanıma almakla

all over the world.

tanındım.

But along the way, I've learned

Ama bu sırada öğrendim ki

that it's not just the technical side,

bu sadece teknik tarafı değildi,

but there's also this thing called the culture of crap.

dışkı kültürü diye bir şey de vardı.

So for example,

Örnek olarak,

how many of you are washers

kaçınız yıkarsınız,

and how many of you are wipers?

kaçınız silersiniz?

(Laughter)

(Gülüşmeler)

If, well, I guess you know what I mean.

Eğer, neden bahsettiğimi bildiğinizi sanıyorum.

If you're a washer, then you use water

Eğer yıkıyorsanız, anal temizlik için

for anal cleansing. That's the technical term.

su kullanıyorsunuz. Bu teknik bir terim.

And if you're a wiper,

Ve eğer siliyorsanız,

then you use toilet paper

tuvalet kağıdı kullanıyorsunuz

or, in some regions of the world

ya da bunun mevcut olmadığı

where it's not available, newspaper

bazı yerlerde, gazete kağıdı, paçavra

or rags or corncobs.

ya da mısır yaprağı kullanıyorsunuz.

And this is not just a piece of trivia,

Ve bunlar bir parça önemsiz şey değil,

but it's really important to understand

ama temizlik problemini anlamak

and solve the sanitation problem.

ve çözmek çok önemli.

And it is a big problem:

Bu büyük bir problem:

There are 2.5 billion people in the world

Dünyada yeterli hijyene sahip olmayan

who don't have access to adequate sanitation.

2.5 milyar insan var.

For them, there's no modern toilet.

Onlar için modern tuvaletler yok.

And there are 1.1 billion people

Tuvaletleri sokaklar, nehir kıyıları,

whose toilets are the streets

ya da açık mekanlar olan

or river banks or open spaces,

1.1 milyar insan var

and again, the technical term for that is

yeniden, bunun için teknik terim

open defecation,

açık dışkılama,

but that is really simply

ama bu da gerçekte basitçe

shitting in the open.

ortalıkta sıçmak.

And if you're living in fecal material

Eğer dışkılı materyal içinde yaşıyorsanız

and it's surrounding you, you're going to get sick.

ve etrafınızı sarıyorsa, hastalanacaksınız.

It's going to get into your drinking water,

İçme suyunuzun, yemeğinizin,

into your food, into your immediate surroundings.

yakın çevrenizin içine girecek.

So the United Nations estimates

Birleşmiş Milletler yetersiz temizlik yüzünden

that every year, there are 1.5 million child deaths

her yıl 1.5 milyon çocuğun

because of inadequate sanitation.

öldüğünü tahmin ediyor.

That's one preventable death every 20 seconds,

Bu her 20 saniyede 1,

171 every hour,

her saatte 171, her gün 4.100

4,100 every day.

engellenebilir ölüm demek.

And so, to avoid open defecation,

Ve açık dışkılamayı engellemek için,

municipalities and cities

belediyeler ve şehirler kentsel ve kırsal

build infrastructure, for example, like pit latrines,

bölgelerde tuvalet çukuru gibi

in peri-urban and rural areas.

altyapı çalışmaları yapıyor.

For example, in KwaZulu-Natal province in South Africa,

Örneğin Güney Afrika'daki KwaZulu-Natal ilinde

they've built tens of thousands of these pit latrines.

on binlerce tuvalet çukuru yaptılar.

But there's a problem when you scale up

Ama on bin gibi sayılara çıkılmasında

to tens of thousands, and the problem is,

bir problem var, bu problem,

what happens when the pits are full?

çukurlar dolunca ne olacak?

This is what happens.

Olan şey bu.

People defecate around the toilet.

İnsanlar tuvaletin etrafında dışkılıyor.

In schools, children defecate on the floors

Okullarda öğrenciler yerlere dışkılıyor

and then leave a trail outside the building

sonra binanın dışında bir iz bırakıyor

and start defecating around the building,

ve binanın etrafında dışkılamaya başlıyor,

and these pits have to be cleaned

ve bu çukurların temizlenmesi

and manually emptied.

ve elle boşaltılması gerekiyor.

And who does the emptying?

Bu boşaltımı kim yapıyor?

You've got these workers

Böyle ara sıra çukura girip

who have to sometimes go down into the pits

içindekileri elle çıkarması gereken

and manually remove the contents.

çalışanlarınız olmalı.

It's a dirty and dangerous business.

Bu kirli ve tehlikeli bir iş.

As you can see, there's no protective equipment,

Gördüğünüz gibi ne koruyucu ekipman,

no protective clothing.

ne de koruyucu kıyafetler var.

There's one worker down there.

Orada bir çalışan var

I hope you can see him.

umarım onu görebiliyosunuz.

He's got a face mask on, but no shirt.

Yüzünde maske var ama üstü yok.

And in some countries, like India,

Hindistan gibi bazı ülkelerde,

the lower castes are condemned

daha düşük sınıflardan insanlar

to empty the pits,

çukurları boşaltmakla görevlendiriliyor

and they're further condemned by society.

ve toplum tarafından daha da küçümseniyorlar.

So you ask yourself, how can we solve this

Şimdi kendinize bir sorun, bunu nasıl çözebiliriz

and why don't we just build Western-style flush toilets

ve neden bu iki buçuk milyon için

for these two and a half billion?

batı tarzı sifonlu tuvaletler yapmıyoruz?

And the answer is, it's just not possible.

Cevap şu ki, bu imkansız.

In some of these areas, there's not enough water,

Bazı bölgelerde yeterli su yok,

there's no energy,

yeterli enerji yok,

it's going to cost tens of trillions of dollars

kanalizasyon borularının döşenmesi,

to lay out the sewer lines

işletmelerin kurulması

and to build the facilities

ve çalıştırılması

and to operate and maintain these systems,

trilyonlarca dolara mal olacak

and if you don't build it right,

ve doğru inşa edilmezse,

you're going to have flush toilets

gelişen dünyada

that basically go straight into the river,

bir çok şehirde olduğu gibi,

just like what's happening in many cities

doğrudan nehirlere giden

in the developing world.

sifonlu tuvaletleriniz olacak

And is this really the solution?

Gerçekten çözüm bu mu?

Because essentially, what you're doing is

Çünkü esasen yaptığınız,

you're using clean water

temiz suyu sifon çekmek için

kullanıp,

and you're using it to flush your toilet,

atıklarını, sonradan yine

convey it to a wastewater treatment plant

içme suyu kaynağı olarak kullanılacak olan

which then discharges to a river,

nehire boşaltan bir atık su işletmesine iletiyorsunuz.

and that river, again, is a drinking water source.

Yani temizliği tekrar düşünmemiz ve

So we've got to rethink sanitation,

temizlik altyapısını baştan yapmamız gerek.

and we've got to reinvent the sanitation infrastructure,

ve bunu yapmak için sistem düşünmeyi

and I'm going to argue that to do this,

kullanmanız gerektiğini savunuyorum.

you have to employ systems thinking.

Tüm hijyen çemberine bakmamız lazım.

We have to look at the whole sanitation chain.

İnsan arayüzü ile başlıyoruz

We start with a human interface,

ve sonra dışkının nasıl toplandığını ve

and then we have to think about how feces

saklandını, taşındığını, işlendiğini ve

are collected and stored,

-sadece yok edildiğini değil- yeniden

transported, treated and reused —

nasıl kullanıldığını düşünmemiz gerek.

and not just disposal but reuse.

O zaman kullanıcı insan ara yüzüyle başlayalım.

So let's start with the human user interface.

Bence, yıkamanız veya silmeniz,

I say, it doesn't matter if you're a washer or a wiper,

oturmanız veya çömelmeniz fark etmez,

a sitter or a squatter,

kullanıcı insan arayüzü temiz ve kolay kullanılabilir olmalı

the human user interface should be clean

çünkü her şeyden önce,

and easy to use, because after all,

taking a dump should be pleasurable.

tuvalete gitmek zevkli olmalı.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

And when we open the possibilities

Hijyen çemberini anlamak için

to understanding this sanitation chain,

olasılıkları açtığımızda,

then the back-end technology,

arka uçlu teknoloji

the collection to the reuse, should not really matter,

tekrar kullanım için toplananlar bakımından çok da önemli değil.

and then we can apply

Bölgesel uyarlanabilen ve duruma uygun

locally adoptable and context-sensitive solutions.

çözümleri uygulayabiliriz.

So we can open ourselves to possibilities like,

Böylece kendimizi olasılıklara açabiliriz,

for example, this urine-diverting toilet,

örneğin bu idrar-dönüştürücü tuvalet gibi.

and there's two holes in this toilet.

Bu tuvalette biri önde biri arkada

There's the front and the back,

iki delik var.

and the front collects the urine,

Öndeki idrarı,

and the back collects the fecal material.

arkadaki ise dışkıyı topluyor.

And so what you're doing is you're separating the urine,

Burada, yüzde 80 nitrojen ve

which has 80 percent of the nitrogen

yüzde 50 fosfor

and 50 percent of the phosphorus,

içeren idrarı ayırıyorsunuz,

ki sonradan işlenip ve çökeltilip

and then that can then be treated

and precipitated to form things like struvite,

struvit gibi

yüksek değerli gübre yapılabilsin,

which is a high-value fertilizer,

and then the fecal material can then be disinfected

atıl madde de dezenfekte edilip

yine yüksek değerli bir son ürüne dönüştürülebilsin.

and again converted to high-value end products.

Or, for example, in some of our research,

Veya, örneğin, bazı çalışmalarımızda,

you can reuse the water by treating it

suyu sahadaki ekici kutusu ya da oluşturulmuş ıslak alanlar gibi

in on-site sanitation systems

atık su arıtma sistemi gibi temizlik sistemlerinde

like planter boxes or constructed wetlands.

işleyerek yeniden kullanabildik.

So we can open up all these possibilities

Yani, eğer sifonlu tuvalet ve

if we take away the old paradigm of flush toilets

artıma tesisi paradigmasını ortadan kaldırabilirsek,

and treatment plants.

bütün bu olasılıkları açabiliriz.

So you might be asking, who's going to pay?

Şimdi soruyor olabilirsiniz, bunları kim ödeyecek?

Well, I'm going to argue that governments

Ben, devletlerin temizlik altyapısını

should fund sanitation infrastructure.

fonlaması gerektiğini savunuyorum.

NGOs and donor organizations,

NGO'lar ve bağış organizasyonları,

they can do their best, but it's not going to be enough.

ellerinden geleni yapabilirler ama bu yeterli olmayacaktır.

Governments should fund sanitation

Devletler; yolları, okulları,

the same way they fund roads

hastaneleri ve köprü gibi

and schools and hospitals

diğer altyapıları fonladığı gibi,

and other infrastructure like bridges,

temizliği de fonlamalıdır.

because we know, and the WHO has done this study,

çünkü biliyoruz ve DSÖ de bu araştırmayı yaptı.

that for every dollar that we invest

Temizlik altyapısına yatırdığımız

in sanitation infrastructure,

her dolar için

we get something like three to 34 dollars back.

34 dolar geri alıyoruz.

Let's go back to the problem of pit emptying.

Çukur boşaltma problemine geri dönelim.

So at North Carolina State University,

North Carolina Üniversitesi'nde

we challenged our students to come up with a simple solution,

öğrencilerimizi basit bir çözüm bulmaya davet ettik,

and this is what they came up with:

ve ortaya attıkları şey bu oldu:

a simple, modified screw auger

atığı çukurdan çıkarıp

that can move the waste up

toplama bidonuna götüren

from the pit and into a collecting drum,

basit modifiye bir vida burgusu,

and now the pit worker

ve şimdi çalışanın

doesn't have to go down into the pit.

çukura inmesine gerek kalmadı.

We tested it in South Africa, and it works.

Bunu Güney Afrika'da test ettik, işe yaradı.

We need to make it more robust,

Burguyu daha sağlam yapmamız gerek

and we're going to do more testing

Gelecek yılda Malawi ve

in Malawi and South Africa this coming year.

Güney Afrika'da daha çok test yapacağız.

And our idea is to make this

Amacımız bunu profesyonel

a professionalized pit-emptying service

bir çukur boşaltma sistemine dönüştürmek,

so that we can create a small business out of it,

böylece bundan küçük bir sektör yaratıp,

create profits and jobs,

kâr ve iş sağlayabiliriz.

and the hope is that,

Umuyoruz ki,

as we are rethinking sanitation,

hijyeni yeniden düşünürken

we are extending the life of these pits

bu çukurların ömürünü de uzatıp

so that we don't have to resort

sonradan hiç anlam ifade etmeyen

to quick solutions

çözümlere başvurmak

that don't really make sense.

zorunda kalmayalım.

I believe that access to adequate sanitation

Ben yeterli hijyene erişimin

is a basic human right.

temel bir insan hakkı olduğuna inanıyorum.

We need to stop the practice

Düşük sınıf ve seviyeden insanları

of lower castes and lower-status people

aşağı indirip çukuru temizletme

going down and being condemned to empty pits.

uygulamasını durdurmamız gerek.

It is our moral, it is our social

Bu bizim ahlaki, sosyal ve

and our environmental obligation.

çevresel yükümlülüğümüz.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)