Could we speak the language of dolphins? | Denise Herzing

Denise Herzing: Yunus dilini konuşabilir miyiz?

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Çeviri: Sevkan Uzel Gözden geçirme: Eren Gokce

Well, now we're going to the Bahamas to meet

Sizleri, son 28 yıldır doğada birlikte çalıştığım,

a remarkable group of dolphins that I've been working with

olağanüstü bir yunus grubuyla tanışmanız için

in the wild for the last 28 years.

Bahama adalarına götürmek istiyorum.

Now I'm interested in dolphins because of their large brains

Yunuslara ilgi duymamın nedeni, beyinlerinin büyüklüğü

and what they might be doing with all that brainpower

ve sahip oldukları bu beyin gücünü kullanarak

in the wild.

doğada yapabildikleri şeyler.

And we know they use some of that brainpower

Bu beyin gücünün bir kısmını, yalnızca karmaşık hayatlarını

for just living complicated lives,

yaşamak için kullandıklarını biliyoruz.

but what do we really know about dolphin intelligence?

Ama, gerçekte yunus zekâsına dair ne biliyoruz?

Well, we know a few things.

Eh, birkaç şey biliyoruz.

We know that their brain-to-body ratio,

Zekânın fiziksel bir ölçüsü olan

which is a physical measure of intelligence,

beyin-vücut oranlarının, insanlardan sonra

is second only to humans.

ikinci olduğunu biliyoruz.

Cognitively, they can understand

Yunuslar, bilişsel olarak,

artificially-created languages.

yapay dilleri anlayabilirler.

And they pass self-awareness tests in mirrors.

Ayna karşısında özfarkındalık testlerini geçerler.

And in some parts of the world, they use tools,

Ve dünyanın bazı bölgelerinde, balık avlamak için

like sponges to hunt fish.

sünger gibi bazı aletler kullanırlar.

But there's one big question left:

Ama geriye önemli bir soru kalıyor:

do they have a language, and if so,

Yunusların bir dili var mı? Eğer varsa,

what are they talking about?

ne hakkında konuşuyorlar?

So decades ago, not years ago,

Ben de, birkaç yıl değil, onlarca yıl önce

I set out to find a place in the world

yunusların iletişim sistemlerini çözmek amacıyla

where I could observe dolphins underwater

onları su altında gözlemleyebileceğim

to try to crack the code of their communication system.

bir yer bulmak için yola çıktım.

Now in most parts of the world, the water's pretty murky,

Dünyanın çoğu yerinde sular bulanık,

so it's very hard to observe animals underwater,

bu yüzden su altında hayvanları gözlemlemek çok zor,

but I found a community of dolphins that live

fakat Florida'nın hemen doğusunda, Bahamalar'ın

in these beautiful, clear, shallow sandbanks of the Bahamas

güzel, temiz, sığ kumsallarında

which are just east of Florida.

yaşayan bir yunus topluluğu buldum.

And they spend their daytime resting and socializing

Gündüzlerini, güvenli sığ denizde

in the safety of the shallows, but at night,

dinlenip sosyalleşerek geçiriyorlar.

they go off the edge and hunt in deep water.

Geceleri ise uzaklaşıyor ve derinlerde avlanıyorlar.

Now, it's not a bad place to be a researcher, either.

Araştırma yapmak için de fena bir yer değil.

So we go out for about five months every summer

Bu nedenle, her yaz, 20 metrelik bir katamaranla

in a 20-meter catamaran, and we live, sleep and work

beş aylığına oraya gidiyoruz ve haftalar boyunca

denizde yaşıyor, uyuyor ve çalışıyoruz.

at sea for weeks at a time.

My main tool is an underwater video with a hydrophone,

Kullandığım temel alet hidrofonlu, yani su altı mikrofonlu, bir su altı video cihazıdır.

which is an underwater microphone, and this is so

Bu alet sayesinde ses ve davranış arasında ilişki kurabiliyorum.

I can correlate sound and behavior.

And most of our work's pretty non-invasive.

Ve çalışmalarımızın çoğu müdahalesizdir.

We try to follow dolphin etiquette while we're in the water,

Sudayken yunusların kurallarına uymaya çalışıyoruz,

since we're actually observing them physically in the water.

çünkü onları gerçekten, fiziksel olarak gözlemliyoruz.

Now, Atlantic spotted dolphins are a really nice species

Atlantik Benekli Yunusları, birkaç nedenden dolayı

to work with for a couple of reasons.

çalışılmaya çok uygun bir türdür.

They're born without spots, and they get spots with age,

Beneksiz doğarlar, ama ileri yaşlarda benekleri olur

and they go through pretty distinct developmental phases,

ve oldukça farklı gelişim evrelerinden geçerler,

so that's fun to track their behavior.

bu nedenle davranışlarını incelemek eğlencelidir.

And by about the age of 15, they're fully spotted black and white.

15 yaşına geldiklerinde, bütünüyle siyah-beyaz beneklerle kaplanırlar.

Now the mother you see here is Mugsy.

Bu gördüğünüz anne yunus Mugsy.

She's 35 years old in this shot,

Bu fotoğrafta 35 yaşında.

but dolphins can actually live into their early 50s.

Ancak yunuslar aslında 50'li yaşlara kadar yaşayabilirler.

And like all the dolphins in our community,

Topluluğumuzdaki tüm diğer yunuslar gibi,

we photographed Mugsy and tracked her little spots

Mugsy'nin fotoğrafını çektik ve zamanla olgunlaşırken

and nicks in her dorsal fin,

küçük beneklerini, sırt yüzgecindeki çentikleri

and also the unique spot patterns

as she matured over time.

ve eşsiz benek motiflerini inceledik.

Now, young dolphins learn a lot as they're growing up,

Genç yunuslar, büyürken çok şey öğrenir,

and they use their teenage years to practice social skills,

ergenlik dönemi boyunca sosyal becerilerini geliştirirler.

and at about the age of nine, the females

Dişiler, 9 yaş civarında

cinsel olarak olgunlaşır, yani hamile kalabilirler.

become sexually mature, so they can get pregnant,

and the males mature quite a bit later,

Erkekler ise oldukça geç olgunlaşır,

at around 15 years of age.

15 yaş civarında.

And dolphins are very promiscuous,

Ayrıca, yunuslar hiç seçici değildir.

and so we have to determine who the fathers are,

Bu nedenle babaları belirlememiz gerekiyor.

so we do paternity tests by collecting fecal material

Bunun için, sudan topladığımız dışkılardan

out of the water and extracting DNA.

DNA elde ederek babalık testi yapıyoruz.

So what that means is, after 28 years,

Bu demek oluyor ki, 28 yılın sonunda,

we are tracking three generations,

büyükanneler ve büyükbabalar da dâhil

including grandmothers and grandfathers.

üç nesli inceliyor durumdayız.

Now, dolphins are natural acousticians.

Yunuslar doğal akustikçilerdir.

They make sounds 10 times as high

Bizden 10 kat daha yüksek ses çıkarabilirler

and hear sounds 10 times as high as we do.

ve bizim duyduğumuzdan 10 kat daha yüksek sesleri duyabilirler.

But they have other communication signals they use.

Fakat kullandıkları başka iletişim sinyalleri de vardır.

They have good vision, so they use body postures to communicate.

Görme kabiliyetleri yüksektir ve iletişim amacıyla beden dilini kullanırlar.

They have taste, not smell.

Tat alabilirler, ancak koku alamazlar.

And they have touch.

Ve dokunma duyusuna sahiptirler.

And sound can actually be felt in the water,

Doku ile suyun akustik iç direnci neredeyse aynı olduğu için

because the acoustic impedance of tissue and water's about the same.

ses su içerisinde gerçekten de hissedilebilir.

So dolphins can buzz and tickle each other at a distance.

Bu sayede yunuslar belli bir uzaklıktan vızıldayarak birbirlerini gıdıklayabilirler.

Artık bazı davranışlarla ilişkili olarak seslerin

Now, we do know some things about how sounds are used

with certain behaviors.

kullanımına dair bir şeyler biliyoruz.

Now, the signature whistle is a whistle

Her bir yunusun kendine özgü

that's specific to an individual dolphin, and it's like a name. (Dolphin whistling noises)

bir ıslık sinyali vardır, bir çeşit isim gibi. (Yunus ıslık sesleri)

And this is the best-studied sound,

Bu ses, üzerinde en iyi çalışılmış sestir.

because it's easy to measure, really,

Çünkü ölçümü gerçekten kolaydır.

and you'd find this whistle when mothers and calves

Bu ıslık sesini, örneğin, anneler ve yavruları

are reuniting, for example.

bir araya geldiğinde duyabilirsiniz.

Another well studied sound are echolocation clicks.

Bir diğer iyi incelenmiş ses ise yankı-konumlama tıkırtılarıdır.

This is the dolphin's sonar. (Dolphin echolocation noises)

Bu gördüğünüz yunusların sonarı. (Yunus yankı-konumlama sesleri)

And they use these clicks to hunt and feed.

Bu tıkırtıları avlanmak ve beslenmek amacıyla kullanırlar.

But they can also tightly pack these clicks together

Ayırca bu tıkırtıları aralık vermeden çıkartarak,

into buzzes and use them socially.

vızıltı paketleri olarak sosyal amaçlı kullanabilirler.

For example, males will stimulate a female

Örneğin, erkekler kur kovalamacası boyunca

during a courtship chase.

dişileri uyarırlar.

You know, I've been buzzed in the water.

Biliyor musunuz, suda vızıltıya maruz kaldım.

(Laughter)

(Kahkaha)

Don't tell anyone. It's a secret.

Kimseye söylemeyin, bu bir sır.

And you can really feel the sound. That was my point with that.

Ve gerçekten sesi hissedebilirsiniz. Söylemeye çalıştığım şey buydu.

(Laughter)

(Kahkaha)

So dolphins are also political animals,

Yunuslar aynı zamanda politik hayvanlardır.

so they have to resolve conflicts.

Dolayısıyla anlaşmazlıkları çözmeleri gerekir.

(Dolphin noises)

(Yunus sesleri)

And they use these burst-pulsed sounds as well as

Yunuslar kavga sırasında toslaşırken, bir yandan da

their head-to-head behaviors when they're fighting.

bu patlama-darbeli sesleri kullanırlar.

And these are very unstudied sounds

İşte bu sesler üzerinde pek çalışma yapılmamıştır,

because they're hard to measure.

çünkü ölçümleri zordur.

Now this is some video of a typical dolphin fight.

Bu videoda tipik bir yunus kavgası görüyoruz.

(Dolphin noises)

(Yunus sesleri)

So you're going to see two groups,

İki grup görüyorsunuz,

and you're going to see the head-to-head posturing,

toslaşma vaziyeti almışlar,

some open mouths,

bazıları ağızlarını açıyor,

lots of squawking.

çoğu ciyaklıyor.

There's a bubble.

Bir baloncuk var.

And basically, one of these groups will kind of back off

Aslında, bu gruplardan biri geri çekilecek

and everything will resolve fine,

ve her şey çözüme ulaşacak.

and it doesn't really escalate into violence too much.

Bu tür kavgaların çoğu şiddete dönüşmez.

Now, in the Bahamas, we also have resident bottlenose

Bahamalar'da, sosyal olarak benekli yunuslarla etkileşime geçen

that interact socially with the spotted dolphins.

şişe burunlu sakinlerimiz de yaşıyor.

For example, they babysit each other's calves.

Örneğin, birbirlerinin yavrularına bakıyorlar.

The males have dominance displays that they use

Erkekler birbirlerinin dişilerini kovalarken

when they're chasing each other's females.

güç gösterilerinde bulunuyor.

And the two species actually form temporary alliances

Ayrıca bu iki tür yunus, köpekbalıklarını kovalarken

when they're chasing sharks away.

geçici ittifak halinde oluyorlar.

And one of the mechanisms they use to communicate

Koordinasyonlarını sergilerken kullandıkları mekanizmalardan biri

their coordination is synchrony.

eşzamanlı yani senkronize davranışlardır.

They synchronize their sounds and their body postures

Daha büyük görünmek ve daha güçlü ses çıkarmak için

to look bigger and sound stronger.

sesleri ile beden dillerini senkronize ederler.

(Dolphins noises)

(Yunus sesleri)

Now, these are bottlenose dolphins,

Şimdi, bunlar şişe burunlu yunuslar,

and you'll see them starting to synchronize

seslerini ve davranışlarını

their behavior and their sounds.

senkronize etmeye başladıklarını göreceksiniz.

(Dolphin noises)

(Yunus sesleri)

You see, they're synchronizing with their partner

Gördüğünüz gibi partnerleriyle senkronize hâle geliyorlar

as well as the other dyad.

ve diğer çiftlerle de senkronize oluyorlar.

I wish I was that coordinated.

Keşke ben de bu kadar koordine olabilseydim.

Now, it's important to remember that you're only hearing

Sadece insanın duyabileceği yunus seslerini

the human-audible parts of dolphin sounds,

duyduğumuzu ve yunusların ultrasonik

and dolphins make ultrasonic sounds,

sesler de çıkarabildiğini unutmamalıyız.

and we use special equipment in the water

Bu sesleri toplayabilmek için

to collect these sounds.

su altında özel ekipmanlar kullanıyoruz.

Now, researchers have actually measured whistle complexity

Araştırmacılar ıslığın karmaşıklığını ölçmek için

using information theory,

bilgi kuramından yararlandılar.

and whistles rate very high relative to even human languages.

Yunus ıslıklarının karmaşıklık oranı, insan dillerine dahi kıyaslandığında çok daha yüksek.

But burst-pulsed sounds is a bit of a mystery.

Fakat patlama-darbeli sesler daha da gizemli.

Now, these are three spectragrams.

Burada 3 tane spektragram var.

Two are human words, and one is a dolphin vocalizing.

İkisi insan kelimesi ve biri yunus seslendirmesi.

So just take a guess in your mind which one is the dolphin.

Hadi hangisinin yunus sesi olduğunu tahmin edin.

Now, it turns out burst-pulsed sounds actually look

Görünüşe göre, patlama-darbeli sesler gerçekten

a bit like human phonemes.

biraz insan sesine benziyor.

Now, one way to crack the code

Kodu çözmenin bir yolu da

is to interpret these signals and figure out what they mean,

bu sinyalleri yorumlamak ve ne anlamlara geldiğini ortaya çıkarmaktır.

but it's a difficult job, and we actually don't have a Rosetta Stone yet.

Ama bu zor bir iş ve henüz bir Rosetta Stone'umuz da yok.

But a second way to crack the code

Kodu çözmenin bir diğer yolu ise

is to develop some technology,

yeni bir teknoloji geliştirmek,

an interface to do two-way communication,

yani iki yönlü iletişimi sağlayacak bir arayüz,

and that's what we've been trying to do in the Bahamas

Bahamalar' da yapmaya çalıştığımız şey işte bu

and in real time.

ve bunu gerçek zamanlı olarak yapmaya çalışıyoruz.

Now, scientists have used keyboard interfaces

Bilim adamları, şempanzeler ve yunuslar da dâhil,

to try to bridge the gap with species

türler arasındaki boşluklara köprüler kurabilmek

including chimpanzees and dolphins.

için klavye arayüzleri kullanıyorlar.

This underwater keyboard in Orlando, Florida,

Orlando, Florida'da Epcot Center'daki

at the Epcot Center, was actually

bu su altı klavyesi

the most sophisticated ever two-way interface designed

insanların ve yunusların su altında birlikte çalışmaları

for humans and dolphins to work together under the water

ve bilgi alışverişi yapmaları için tasarlanmış olan

and exchange information.

en gelişmiş iki yönlü arayüzdür.

So we wanted to develop an interface like this

İşte Bahamalar'da böyle bir arayüz geliştirmek istiyoruz,

in the Bahamas, but in a more natural setting.

fakat daha doğal bir düzenlemeyle.

And one of the reasons we thought we could do this

Bunu yapabileceğimizi düşünmemizin bir nedeni de

is because the dolphins were starting to show us

yunusların da aynı merakla

a lot of mutual curiosity.

bize ilgi göstermeye başlamalarıdır.

They were spontaneously mimicking our vocalizations

Bizim seslerimizi ve hareketlerimizi kendiliklerinden

and our postures, and they were also inviting us

taklit ediyorlar ve bizi yunus oyunlarına

into dolphin games.

davet ediyorlar.

Now, dolphins are social mammals, so they love to play,

Yunuslar sosyal memelilerdir, bu nedenle oynamayı seviyorlar

and one of their favorite games is to drag seaweed,

ve favori oyunlarından biri çevrede

or sargassum in this case, around.

yosun veya buradaki esmer yosunu sürüklemektir.

And they're very adept. They like to drag it

Ve yunuslar çok beceriklidir.

and drop it from appendage to appendage.

Bir uçtan bir uca sürükleyip bırakmaya bayılırlar.

Now in this footage, the adult is Caroh.

Bu çekimde görülen yetişkinin adı Caroh.

She's 25 years old here, and this is her newborn, Cobalt,

Burada 25 yaşında ve bu da yeni doğan bebeği Cobalt.

and he's just learning how to play this game.

Bu oyunun nasıl oynandığını yeni öğreniyor.

(Dolphin noises)

(Yunus sesleri)

She's kind of teasing him and taunting him.

Caroh oğluna takılıyor ve onunla alay ediyor gibi.

He really wants that sargassum.

Oğlan gerçekten o yosunu istiyor.

Now, when dolphins solicit humans for this game,

Yunuslar insanlardan bu oyuna katılmalarını istediklerinde

they'll often sink vertically in the water,

çoğunlukla dikey olarak suyun içine dalıyorlar ve

and they'll have a little sargassum on their flipper,

yüzgeçlerinde küçük bir yosun oluyor,

and they'll sort of nudge it and drop it sometimes

dürtüklüyorlar ve bazen yosunu denizin

on the bottom and let us go get it,

dibine bırakıyorlar ve bizim almamızı istiyorlar.

and then we'll have a little seaweed keep away game.

Sonrasında yosun saklamaca oynuyoruz.

But when we don't dive down and get it,

Fakat dalıp yosunu almadığımız zaman

they'll bring it to the surface

yosunu onlar su yüzüne getiriyorlar

and they'll sort of wave it in front of us on their tail

ve önümüze doğru kuyruklarıyla bir çeşit dalga yaparak

and drop it for us like they do their calves,

yosunu bize bırakıyorlar, aynı yavrularına yaptıkları gibi.

and then we'll pick it up and have a game.

Sonra biz de yosunu alıyoruz ve oyuna giriyoruz.

And so we started thinking, well, wouldn't it be neat

Bu nedenle düşünmeye başladık,

to build some technology that would allow the dolphins

yunusların bunları, favori oyuncaklarını gerçek-zamanlı olarak

to request these things in real time, their favorite toys?

isteyebilecekleri bir teknoloji tasarlamak harika olmaz mı?

So the original vision was to have a keyboard

İlk düşüncemiz, botta bulunan bilgisayara bağlı olarak

hanging from the boat attached to a computer,

suyun içine uzatılmış bir klavye olması ve

and the divers and dolphins would activate the keys

dalgıçlarla yunusların tuşları kullanarak,

on the keypad and happily exchange information

mutlu bir şekilde bilgi alışverişi yapmaları,

and request toys from each other.

birbirlerinden oyuncaklarını rica edebilmeleri şeklindeydi.

But we quickly found out that dolphins simply

Fakat kısa süre içinde anladık ki, yunuslar

were not going to hang around the boat using a keyboard.

klavye kullanarak botun etrafında takılmayacaktı.

They've got better things to do in the wild.

Doğal ortamlarında yapabilecekleri daha güzel şeyler var.

They might do it in captivity, but in the wild --

Hapisken yapabilirler, ama doğalarında hayır.

So we built a portable keyboard that we could push through the water,

Bu nedenle suyun altında taşınabilir bir klavye tasarladık

and we labeled four objects they like to play with,

ve üzerine oynamayı sevdikleri dört nesne yerleştirdik:

the scarf, rope, sargassum, and also had a bow ride,

Atkı, ip, yosun ve bir yunus için eğlenceli bir aktivite olabilecek

which is a fun activity for a dolphin. (Whistle)

pruva gezisi. (Islık sesleri)

And that's the scarf whistle,

Bu, atkı ıslığı,

which is also associated with a visual symbol.

bir görsel sembolle de ilişkili ayrıca.

And these are artificially created whistles.

Bunlar da yapay olarak oluşturulmuş ıslıklar.

They're outside the dolphin's normal repertoire,

Yunusların normal repertuarının dışındalar,

but they're easily mimicked by the dolphins.

fakat yunuslar tarafından kolayca taklit edilebilirler.

And I spent four years with my colleagues Adam Pack and Fabienne Delfour,

Meslektaşlarım Adam Pack ve Fabienne Delfour ile

4 yıl boyunca sahada, yunuslar bizi izlerken,

working out in the field with this keyboard

using it with each other to do requests for toys

bu klavyeyi kullanarak

while the dolphins were watching.

birbirimizden oyuncak isteme çalışması yaptık.

And the dolphins could get in on the game.

Ve yunuslar oyuna dâhil olabiliyordu.

They could point at the visual object,

Görsel nesneyi işaret edebiliyorlar

or they could mimic the whistle.

ya da ıslığı taklit edebiliyorlardı.

Now this is video of a session.

Bu, dalışlardan birinin videosu.

The diver here has a rope toy,

Dalgıçta ipten bir oyuncak var,

and I'm on the keyboard on the left,

ben de sol tarafta, klavyedeyim.

and I've just played the rope key,

İp tuşuna basıyorum, yani ip oyuncağı

and that's the request for the toy from the human.

insandan rica ediyorum.

So I've got the rope, I'm diving down,

İp şimdi bende ve dalıyorum.

and I'm basically trying to get the dolphin's attention,

Aslında yunusun dikkatini çekmeye çalışıyorum,

because they're kind of like little kids.

çünkü tıpkı küçük çocuklar gibiler.

You have to keep their attention.

Onların dikkatlerini çekmeniz gerek.

I'm going to drop the rope, see if they come over.

Şimdi ipi bırakıyorum, bakalım gelecekler mi.

Here they come,

İşte geliyorlar ve

and then they're going to pick up the rope

ipi yakalıyorlar.

and drag it around as a toy.

Oyuncağı etrafta sürüklüyorlar.

Now, I'm at the keyboard on the left,

Sol tarafta, klavyedeyim ben

and this is actually the first time that we tried this.

ve aslında bunu denediğimiz ilk sefer bu.

I'm going to try to request this toy, the rope toy,

İp sesini kullanarak, yunuslardan bu oyuncağı,

from the dolphins using the rope sound.

ip oyuncağı istemeye çalışacağım.

Let's see if they might actually understand what that means.

Bakalım gerçekten ne anlama geldiğini anlamış olabilirler mi.

(Whistle)

(Islık)

That's the rope whistle.

Bu ip ıslığı.

Up come the dolphins,

İşte yunuslar geldi

and drop off the rope, yay. Wow.

ve ipi bıraktılar, yaşasın.

(Applause)

(Alkış)

So this is only once.

Bu seferlik oldu ama,

We don't know for sure if they really understand the function of the whistles.

ıslıkların ne işe yaradığını gerçekten anladıklarından emin değiliz.

Okay, so here's a second toy in the water.

Peki, işte suda ikinci bir oyuncak var.

This is a scarf toy, and I'm trying to lead the dolphin

Bu bir atkı oyuncak. Görsel ve işitsel sinyali

over to the keyboard to show her

göstermek için, yunusu

the visual and the acoustic signal.

klavyeye yönlendirmeye çalışıyorum.

Now this dolphin, we call her "the scarf thief,"

Bu yunusa "atkı hırsızı" diyoruz,

because over the years she's absconded

çünkü yıllar içinde yaklaşık olarak

with about 12 scarves.

12 tane atkımızı kaçırmışlığı var.

In fact, we think she has a boutique somewhere in the Bahamas.

Aslına bakarsanız, Bahamalar'da bir yerlerde bir butiğinin olduğunu düşünüyoruz.

So I'm reaching over. She's got the scarf on her right side.

Uzanıyorum. Atkıyı sağ tarafıyla yakaladı.

And we try to not touch the animals too much,

Hayvanlara pek fazla dokunmak istemiyoruz,

we really don't want to over-habituate them.

onları çok alıştırmak istemiyoruz.

And I'm trying to lead her back to the keyboard.

Onu tekrar klavyeye doğru yönlendirmeye çalışıyorum.

And the diver there is going to activate the scarf sound

Oradaki dalgıç, atkıyı istemek için

to request the scarf.

atkı sesi çıkartacak.

So I try to give her the scarf.

Bu yüzden ona atkıyı vermeye çalışıyorum.

Whoop. Almost lost it.

Hoop. Neredeyse düşürüyordu.

But this is the moment where everything becomes possible.

Fakat işte bu an tam da her şeyin mümkün olabileceği bir an.

The dolphin's at the keyboard.

Yunus klavyenin başında.

You've got full attention.

Dikkatle izleyin.

And this sometimes went on for hours.

Bu bazen saatler sürebiliyordu.

And I wanted to share this video with you

Bu videoyu sizlerle paylaşmak isteme nedenim

not to show you any big breakthroughs,

büyük bir buluş göstermek değil,

because they haven't happened yet,

çünkü henüz öyle bir şey olmadı.

but to show you the level of intention and focus

Göstermek istediğim şey, bu yunusların sahip olduğu

that these dolphins have, and interest in the system.

sezgi ve odaklanma seviyesi, sisteme duydukları ilgi.

And because of this, we really decided we needed

Bu nedenle, gerçekten daha gelişmiş bir teknolojiye

some more sophisticated technology.

gerek olduğuna karar verdik.

So we joined forces with Georgia Tech,

Bu nedenle Georgia Tech'ten Thad Starner'ın

with Thad Starner's wearable computing group,

giyilebilir bilgisayar grubu ile güçlerimizi birleştirerek,

to build us an underwater wearable computer

CHAT [Deniz Memelisi Duyma ve Telemetri] adını verdiğimiz

that we're calling CHAT. [CHAT: Cetacean Hearing And Telemetry]

giyilebilir sualtı bilgisayarını tasarladık.

Now, instead of pushing a keyboard through the water,

Artık suyun altına klavye indirmek yerine,

the diver's wearing the complete system, and it's acoustic only,

dalgıç tüm sistemi giyiyor ve bu sadece akustik,

so basically the diver activates the sounds on a keypad

yani aslında dalgıç kolundaki bir klavyedeki tuşlarla

on the forearm,

ses çıkarıyor.

the sounds go out through an underwater speaker,

Su altı hoparlörü ile ses veriliyor.

if a dolphin mimics the whistle

Eğer bir yunus ıslığı taklit ederse

or a human plays the whistle, the sounds come in

veya bir insan ıslığı çalarsa, sesler gelip

and are localized by two hydrophones.

iki hidrofon tarafından yeri belirleniyor.

The computer can localize who requested the toy

Eğer kelime eşleşmesi olursa, bilgisayar kimin

if there's a word match.

oyuncak istediğini bulabiliyor.

And the real power of the system is in the real-time

Sistemin asıl gücü, gerçek-zamanlı ses tanıma.

sound recognition, so we can respond to the dolphins

Yani yunuslara çabucak ve doğru bir biçimde

quickly and accurately.

yanıt verebiliyoruz.

And we're at prototype stage, but this is how we hope it will play out.

Şu an prototip aşamasındayız, ama umuyoruz ki böyle gelişecek.

So Diver A and Diver B both have a wearable computer

Hem Dalgıç A, hem de Dalgıç B giyilebilir bilgisayara sahip olacak

and the dolphin hears the whistle as a whistle,

ve yunus ıslığı, ıslık gibi duyacak,

the diver hears the whistle as a whistle in the water,

dalgıç da ıslığı, ıslık gibi duyacak suda,

but also as a word through bone conduction.

ama kemik yoluyla ses iletimi sayesinde aynı zamanda bir sözcük olarak algılayacak.

So Diver A plays the scarf whistle

Dalgıç A atkı ıslığı çalıyor

or Diver B plays the sargassum whistle

veya Dalgıç B yosun ıslığı çalıyor,

to request a toy from whoever has it.

oyuncak kimdeyse ondan istemek için.

What we hope will happen is that the dolphin mimics the whistle,

Olmasını umduğumuz şey, yunusun ıslığı taklit etmesi.

and if Diver A has the sargassum, if that's the sound

Ve eğer yosun Dalgıç A'da ise,

that was played and requested,

eğer çalınan ıslık ve istenen buysa,

then the diver will give the sargassum to the requesting dolphin

o zaman dalgıç, isteyen yunusa yosunu verecek

and they'll swim away happily into the sunset

ve yosunla oynayarak

playing sargassum for forever.

gün batarken mutlulukla ufka doğru yüzecekler.

Now, how far can this kind of communication go?

Peki bu tür bir iletişim ne kadar ileri gidebilir?

Well, CHAT is designed specifically to empower the dolphins

CHAT, yunusların özellikle bizden

birşey isteyebilmeleri için tasarlandı.

to request things from us.

It's designed to really be two-way.

Gerçekten iki taraflı olması için tasarlandı.

Now, will they learn to mimic the whistles functionally?

Islıkları işe yarar biçimde taklit etmeyi öğrenirler mi peki?

We hope so and we think so.

Öyle umuyor ve öyle düşünüyoruz.

But as we decode their natural sounds,

Onların doğal seslerini deşifre ettikçe,

we're also planning to put those back into the computerized system.

bunları da bilgisayar sistemine eklemeyi düşünüyoruz.

For example, right now we can put their own signature whistles

Örneğin, şimdi bireye özgü olan ıslıkları

in the computer and request to interact with a specific dolphin.

bilgisayara aktarıp, belli bir yunusa seslenebiliyoruz.

Likewise, we can create our own whistles,

Buna benzer biçimde, kendi ıslıklarımızı,

our own whistle names, and let the dolphins

kendi isim ıslıklarımızı oluşturabiliriz ve bu sayede yunusların

request specific divers to interact with.

belli bir dalgıcı çağırmalarına olanak verebiliriz.

Now it may be that all our mobile technology

Belki de tüm mobil teknolojimiz,

will actually be the same technology that helps us

ileride diğer türler ile iletişim kurmamıza yarayacak

communicate with another species down the road.

teknolojinin aynısı olacak.

In the case of a dolphin, you know, it's a species that,

Yunusları düşünürsek, biliyorsunuz, zihinleri belki de

well, they're probably close to our intelligence in many ways

pek çok açıdan bizim zihnimize benziyor.

and we might not be able to admit that right now,

Ve şu an için kabullenmek zor olabilir,

but they live in quite a different environment,

ancak bizden çok farklı bir ortamda yaşıyorlar

and you still have to bridge the gap with the sensory systems.

ve duyusal sistemlerle aradaki boşluğu kapatmalıyız.

I mean, imagine what it would be like

Gezegendeki bir diğer zeki türün

to really understand the mind

zihnini gerçekten anlamanın

of another intelligent species on the planet.

nasıl olabileceğini hayal edin.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış)