The freakonomics of McDonalds vs. drugs | Steven Levitt

Steven Levitt uyuşturucu ekonomisini inceliyor.

Çeviri: levent öngider Gözden geçirme: Meric Aydonat

You'll be happy to know that I'll be talking not about my own tragedy,

Kendi trajedim yerine diğer insanlarınkinden bahsedeceğimi bilmekten

but other people's tragedy.

mutlu olacaksınız.

It's a lot easier to be lighthearted about other people's tragedy

Diğer insanların trajedileri hakkında kaygısız olabilmek kendinizinkiler hakkında kaygısız olabilmekten çok daha kolaydır

than your own,

and I want to keep it in the spirit of the conference.

ve ben bu konferansın ruhuna sadık kalmak istiyorum.

Medya tasvirlerine inanırsanız, Virginia Postrel'in ifadeleriyle;

So, if you believe the media accounts,

being a drug dealer in the height of the crack cocaine epidemic

crack kokain salgınının zirve yaptığı sıralarda uyuşturucu satıcısı olmak

was a very glamorous life, in the words of Virginia Postrel.

göz kamaştırıcı bir hayata sahip olmak demekti.

There was money, there was drugs, guns, women,

Her şey onlarındı, para, uyuşturucu, silahlar, kadınlar,

you know, you name it -- jewelry, bling-bling -- it had it all.

adını siz koyun, şıngır şıngır mücevherler...

What I'm going to tell you today is that, in fact, based on 10 years of research,

Aslında bugün size anlatacağım şey, bir çetenin içine girebilmenin benzersiz fırsatına ve

a unique opportunity to go inside a gang --

on senelik bir araştırmaya dayanıyor.

to see the actual books, the financial records of the gang --

Çetenin gerçek finansal kayıtları ve defterleri görüldüğünde

that the answer turns out not to be

çete üyesi olmanın hiç de göz kamaştırıcı bir hayata sahip olmak olmadığı ortaya çıkıyor.

that being in the gang was a glamorous life.

But I think, more realistically, that being in a gang --

Fakat bence daha gerçekçi olursak; çetede olmak, çete için

selling drugs for a gang -- is perhaps the worst job in all of America.

uyuşturucu satmak belki de tüm Amerika'daki en kötü iştir.

And that's what I'd like to convince you of today.

Ve ben bugün sizi buna ikna etmeye çalışacağım.

So there are three things I want to do.

Yapmak istediğim üç şey var.

First, I want to explain how and why crack cocaine

İlk olarak, crack kokainin şehir çeteleri üzerinde neden ve nasıl

had such a profound influence on inner-city gangs.

bu kadar derin etkisi olduğunu açıklamak istiyorum.

Secondly, I want to tell you

İkinci olarak, benim gibi birisinin çetelerin iç işleyişini anlama fırsatına

how somebody like me came to be able to see

nasıl sahip olduğunu anlatmak istiyorum.

the inner workings of a gang -- an interesting story, I think.

And then third, I want to tell you, in a very superficial way,

Bu bence ilginç bir hikaye.

Ve üçüncü olarak, çetenin finansal kayıtlarına - defterlerine - baktığımızda

about some of the things we found

bulduklarımızı çok yüzeysel bir şekilde

when we actually got to look at the financial records,

anlatmak istiyorum.

the books, of the gang.

So before I do that, just one warning,

Bunu yapmadan önce bir uyarı:

which is that this presentation has been rated 'R'

bu sunum Amerikan Filmciler Derneği tarafından "R" derecesi ile derecelendirilmiştir.

by the Motion Picture Association of America.

It contains adult themes, adult language.

Yetişkin içeriği ve dili içermektedir.

Given who is up on the stage, you'll be delighted to know

Sahnede bulun kişi göz önüne alınırsa, çıplaklık içermeyeceğini bilmekten

that, in fact, there'll be no nudity --

memnun olacaksınız.

Kazara,

(Laughter)

(Kahkahalar)

Unexpected wardrobe malfunctions aside.

kazara meydana gelebilecekleri hariç tutarsak.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So let me start by talking about crack cocaine,

Crack kokainden ve onun çeteyi nasıl dönüştürdüğünden bahsederek başlayalım.

and how it transformed the gang.

To do that, you have to actually go back to a time before crack cocaine,

Bunu yaparken aslında, kokainden öncesine, 80'lerin başlarına gidip

in the early '80s, and look at it from the perspective of a gang leader.

olaya çete liderinin gözünden bakmanız gerekiyor.

Being a gang leader in the inner city wasn't such a bad deal in the mid-'80s --

Bazıları, 80'lerin ortalarında şehrin içlerinde bir çete lideri olmanın hiç de kötü birşey

the early '80s, let me say.

Now, you had a lot of power, and you got to beat people up --

olmadığını söyleyebilir.

Artık çok fazla gücünüz var, insanların boyunun ölçüsünü alabilirsiniz.

you got a lot of prestige, a lot of respect.

Prestijiniz çok yüksek, çok fazla saygı duyuluyorsunuz.

But the thing is, there was no money in it.

Ama para yok, tamam mı?

The gang had no way to make money.

Çete açısından para kazanmanın bir yolu yoktu.

You couldn't charge dues to the people in the gang,

Çetedeki insanlardan alamazdınız, çünkü çetedekilerin de

because the people in the gang didn't have any money.

hiç parası yoktu.

You couldn't really make any money selling marijuana --

Esrar satarak gerçekten para kazanamazdınız.

marijuana's too cheap, it turns out.

Esrarın çok ucuz olduğu görünmekteydi. Esrar satarak

You can't get rich selling marijuana.

zengin olamazdınız.

You couldn't sell cocaine;

Kokain satamazdınız.

cocaine's a great product -- powdered cocaine --

Biliyorsunuz kokain müthiş bir ürün - toz kokain

but you've got to know rich white people.

ancak zengin beyaz insanlar tanımanız gerekiyordu.

And most of the inner-city gang members didn't know any rich white people,

Ve şehir çete üyelerinin çoğu hiç zengin beyaz kişi tanımıyordu.

so couldn't sell to that market.

Bu pazara satış yapmaları imkansızdı.

You couldn't really do petty crime, either.

Hafif suçlar da işleyemezdiniz.

Turns out, petty crime's a terrible way to make a living.

Hafif suçlar işleyerek geçinmeye çalışmanın

berbat bir yol olduğu görünmekteydi. Sonuç olarak

As a result, as a gang leader, you had, you know, power --

bir çete lideri olarak, görüyorsunuz ki gücünüz vardı.

it's a pretty good life -- but the thing was, in the end,

Oldukça güzel bir hayat.

Fakat en sonunda eve gidip annenizle

you were living at home with your mother.

And so it wasn't really a career.

yaşamak zorundaydınız, pek de bir kariyer sayılmazdı yani.

There were limits to how powerful and important you could be

Bu öyle birşeydi ki

eğer evde annenizle yaşamak zorundaysanız, ne kadar önemli ve güçlü

if you had to live at home with your mother.

olacağınızın bir sınırı vardı.

Then along comes crack cocaine.

Ardından crack kokain çıkageldi.

And in the words of Malcolm Gladwell,

Ve Malcolm Gladwell'in ifadeleriyle crack kokain şehrin merkezi için

crack cocaine was the extra-chunky version of tomato sauce

çok iri taneli domates sosu gibiydi.

for the inner city.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Because crack cocaine was an unbelievable innovation.

Çünkü crack kokain çok inanılmaz bir yenilikti.

I don't have time to talk about it today, but if you think about it,

Bugün onun hakkında konuşacak kadar zamanım yok.

Fakat, geçmiş yirmibeş senede bu ülkede meydana gelen

I would say that in the last 25 years,

of every invention or innovation that's occurred in this country,

tüm yenilik ve buluşlar düşünüldüğünde şehrin içlerinde yaşayan insanların

the biggest one in terms of impact

refahı üzerinde en büyük etkiyi bırakanın

on the well-being of people who live in the inner city,

was crack cocaine.

crack kokain olduğunu söyleyebilirim.

And for the worse -- not for the better, but for the worse.

Ve hayat üzerinde daha iyi değil- daha

It had a huge impact on life.

So what was it about crack cocaine?

olumsuz, kötü bir etkisi oldu.

Peki crack kokainin nesi vardı?

It was a brilliant way of getting the brain high.

Kafa yapmanın harika bir yoluydu.

Because you could smoke crack cocaine -- you can't smoke powdered cocaine --

Çünkü crack kokaini dumanla çekebilirdiniz ; toz kokaini bu şekilde içemezsiniz.

and smoking is a much more efficient mechanism of delivering a high

ve kafa yapmak için dumanla çekmek, burnunuzla çekmekten

than snorting it.

çok daha etkili bir yoldur.

And it turned out there was this audience that didn't know it wanted crack cocaine,

Ve crack kokain geldiğinde, bu kitlenin daha önce gerçekten onu arzuladıklarının

but when it came, it really did.

farkında olmadıkları ortaya çıktı.

And it was a perfect drug;

you could buy the cocaine that went into it for a dollar,

Mükemmel bir uyuşturucuydu,

bir dolara kokaini alıp, beş dolara satabiliyorsunuz.

sell it for five dollars.

Highly addictive -- the high was very short.

Aşırı derecede bağımlılık ve kısa süre için kafa yapıyor.

So for fifteen minutes, you get this great high,

Öyle ki, onbeş dakika yoğun kafa oluyor ve geçtiğinde

and then when you come down,

all you want to do is get high again.

tek istediğiniz tekrar uçmaktan başka birşey olmuyor.

It created a wonderful market.

Müthiş bir piyasa yarattı.

And for the people who were there running the gang,

Çeteyi yürütenler açısından görünüşe göre

it was a great way, seemingly, to make a lot of money.

çok fazla para kazanmanın harika bir yoluydu.

At least for the people on the top.

En azından en tepedeki kişiler için.

So this is where we enter the picture.

İşte burası bizim resme dahil olduğumuz yer.

Not really me -- I'm really a bit player in all this.

aslında ben değil - ben tüm bunlarda gerçekten küçük bir oyuncuyum.

My co-author, Sudhir Venkatesh, is the main character.

Benim yazar ortağım Sudhir Venkatesh asıl karakter.

He was a math major in college who had a good heart,

Üniversitede iyi kalpli bir matematik öğrencisiydi.

and decided he wanted to get a sociology PhD,

Sosyoloji doktorası yapmaya karar vererek Chicago Üniversitesi'ne

came to the University of Chicago.

geldi.

Now, the three months before he came to Chicago,

Chicago'ya gelmeden önceki üç ayını Grateful Dead grubunu

he had spent following the Grateful Dead.

And in his own words, he "looked like a freak."

takip ederek harcamıştı.

Ve kendi sözleriyle bir "kaçık" gibi görünüyordu.

He's a South Asian -- very dark-skinned South Asian.

Kendisi bir Güney Asyalı'ydı- çok esmer tenli bir Güney Asyalı.

Big man, and he had hair, in his words, "down to his ass."

İri bir adam ve kendi sözleriyle "kıçına kadar inen" saçları vardı.

Defied all kinds of boundaries:

Tüm kalıplara meydan okurcasına, siyah mı ? Beyaz mıydı? Erkek miydi kadın mı?

Was he black or white? Was he man or woman?

He was really a curious sight to be seen.

Gerçekten tuhaf görünen birisiydi.

So he showed up at the University of Chicago,

Bu şekilde Chicago Üniversitesi'nde ortaya çıkıverdi.

and the famous sociologist William Julius Wilson

Ünlü sosyolog William Julius

was doing a book that involved surveying people all across Chicago.

tüm Chicago'daki insanların dahil olduğu bir anket içeren bir kitap yazmaktaydı.

He took one look at Sudhir, who was going to go do some surveys for him,

Ve kendisi için anketler yapan Sudhir'e şöyle bir baktığında, onu tam olarak

and decided he knew exactly the place to send him,

nereye göndereceğini bildiğine karar verdi.

which was to one of the toughest, most notorious housing projects

En çetin, en adı çıkmış konut bölgelerinden birisine...

not just in Chicago, but in the entire United States.

Üstelik sadece Chicago'nun değil tüm Birleşik Devletlerin.

So Sudhir, the suburban boy who had never really been in the inner city,

Şehrin iç kesimlerinde hiç bulunmamış olan Sudhir, böylece itaatkar bir şekilde

dutifully took his clipboard and walked down to this housing project,

dosyasını alarak konut bölgesinin içlerine doğru gitti.

gets to the first building.

İlk binaya ulaştı.

The first building? Well, there's nobody there.

İlk bina mı? İlk binada kimse yoktu.

But he hears some voices up in the stairwell,

Fakat üst katta bazı sesler duyarak merdivenlerden yukarı çıkmaya başladı.

so he climbs up the stairwell, comes around the corner,

Köşeye ulaştığında

and finds a group of young African-American men playing dice.

bir grup genç Afro-Amerikan'ın zar oynadıklarını gördü.

This is about 1990, peak of the crack epidemic.

Crack salgınını zirve yaptığı 1990 civarıydı.

This is a very dangerous job, being in a gang.

Çete üyesi olmak çok tehlikeli bir iştir, şaşırtılmayı hiç sevmezsiniz.

You don't like to be surprised.

You don't like to be surprised by people who come around the corner.

Köşe başına kadar yaklaşmış birisi tarafından şaşırtılmaktan hiç hoşlanmazsınız.

And the mantra was: shoot first; ask questions later.

Ve kural şuydu, ilk önce vur; sonra soru sor.

Now, Sudhir was lucky -- he was such a freak,

Sudhir şanslıydı.

O kadar kaçık bir tipi vardı ki...

and that clipboard probably saved his life,

Ve muhtemelen taşıdığı dosya hayatını kurtardı. Çünkü adamlar

because they figured no other rival gang member

hiçbir rakip çete üyesinin onları elinde dosyayla gelerek vurmayacağını düşündüler.

would be coming up to shoot at them with a clipboard.

(Kahkahalar)

(Laughter)

So his greeting was not particularly warm, but they did say,

Aslında pek de sıcak karşılanmadı, fakat adamlar "eh peki

well, OK -- let's hear your questions on your survey.

anketindeki soruları bir duyalım bakalım dediler.

So -- I kid you not --

the first question on the survey that he was sent to ask was:

İnanın şaka yapmıyorum, sormak için gönderilen anketteki ilk soru, "Amerika'da bir siyahi ve yoksul olarak

"How do you feel about being poor and Black in America?"

nasıl hissediyorsunuz?" şeklindeydi.

(Kahkahalar)

(Laughter)

Makes you wonder about academics.

(Laughter)

Akademiler hakkında sizi hayrete düşürüyor değil mi?

(Kahkahalar)

So the choice of answers were:

Cevap seçenekleri; çok iyi, iyi, kötü ve çok kötüydü.

[A) Very Good B) Good C) Bad D) Very Bad]

(Laughter)

What Sudhir found out is, in fact, that the real answer was the following:

Aslında Sudhir gerçek cevabın şu olduğunu keşfetti

[A) Very Good B) Good C) Bad D) Very Bad E) Fuck you]

(Kahkahalar)

(Laughter)

The survey was not, in the end, going to be what got Sudhir off the hook.

En sonunda Sudhir'in paçasını kurtardığı şey anketi olmayacaktı.

He was held hostage overnight in the stairwell.

Gece boyunca merdiven boşluğunda rehin tutulmuştu.

There was a lot of gunfire,

there were a lot of philosophical discussions he had with the gang members.

Çok fazla silah sesi vardı.

Çete üyeleriyle bir sürü felsefi tartışmaya girdi.

By morning, the gang leader arrived,

Sabah çete lideri geldi,

checked out Sudhir, decided he was no threat,

Sudhir'i kontrol edip

bir tehlike olmadığına karar vererek gitmesine izin verdi.

and they let him go home.

So Sudhir went home, took a shower, took a nap.

Sudhir evine gitti, duş alıp biraz kestirdi.

And you and I, probably, faced with the situation, would think,

Siz ve ben böyle bir durumla yüzleştiğimizde muhtemelen şöyle düşünürdük;

"I guess I'm going to write my dissertation on The Grateful Dead,

sanırım ben tezimi The Grateful Dead grubu üzerine yazıcam,

I've been following them for the last three months."

zaten üç aydır onları takip ediyorum.

(Kahkahalar)

(Laughter)

Sudhir ise derhal konut bölgesine geri döndü.

Sudhir, on the other hand,

got right back, walked down to the housing project,

went up to the second floor,

İkinci kata çıktı ve dedi ki "Hey millet dün sizinle takılarak çok eğlenceli

and said: "Hey, guys, I had so much fun hanging out with you last night,

vakit geçirdim"

I wonder if I could do it again tonight."

Bu gece de tekrar yapıp yapamayacağımı

And that was the beginning of what turned out to be a beautiful relationship

merak ediyorum." İşte bu, Sudhir'in konut bölgesinde yaşamaya başlaması ve

that involved Sudhir living in the housing project on and off for 10 years,

aralıklarla 10 sene süren; crack evlerinde takıldığı, çete üyeleriyle hapse girdiği

hanging out in crack houses, going to jail with the gang members,

arabasının camlarının indirildiği, polisin evini bastığı

having the windows shot out of his car,

bilgisayar ve disklerine el koyduğu

having the police break into his apartment and steal his computer disks --

ve aklınıza gelebilecek pek çok şeyin olduğu çete ile böyle güzel bir

you name it.

ilişkinin başlangıcıydı.

But ultimately, the story has a happy ending for Sudhir,

Fakat sonuçta Sudhir için hikayenin mutlu bir sonu vardı:

who became one of the most respected sociologists in the country.

ülkedeki en saygıdeğer sosyologlarından biri oldu.

And especially for me,

Ben ise Excel tablom açık, ofisimde oturarak

as I sat in my office with my Excel spreadsheet open,

waiting for Sudhir to come and deliver to me the latest load of data

Sudhir'in çeteden elde ettiği en son verileri

that he would get from the gang.

bana getirmesini bekledim.

(Laughter)

It was one of the most unequal co-authoring relationships ever --

Bu şimdiye kadarki en eşitsiz yazar ortaklığıydı.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But I was glad to be the beneficiary of it.

ama bundan faydalanan taraf olmaktan memnundum.

So what did we find?

Peki çetenin içinde ne bulduk? Bir kere şunu söyleyeyim,

What did we find in the gang?

Well, let me say one thing:

We really got access to everybody in the gang.

gerçekten de çetedeki herkese erişebildik

We got an inside look at the gang, from the very bottom up to the very top.

En alttan en tepeye çetenin içinden bakabildik.

They trusted Sudhir, in ways that really no academic has ever --

Sudhir, daha önce hiçbir akademisyen veya dışarıdan birisinin başaramadığı kadar

or really anybody, any outsider -- has ever earned the trust of these gangs,

bu çetelerin güvenini kazandı.

to the point where they actually opened up

O kadar ki, benim için en ilginç şey olan tuttukları defterleri, finansal

what was most interesting for me -- their books,

the financial records they kept.

kayıtları bile açtılar.

They made them available to us, and we not only could study them,

Bizim için kullanılabilir hale getirdiler.

Üzerilerinde sadece çalışma yapmıyor, içlerinde ne olduğunu da sorabiliyorduk.

but we could ask them questions about what was in them.

Çeteden aldıklarımızla bu kısa sürede ne tür bir sonuca ulaştığımı özetlersem;

So if I have to kind of summarize very quickly in the short time I have

what the bottom line of what I take away from the gang is,

çete ile diğer başka bir organizasyon arasında

it's that, if I had to draw a parallel between the gang

paralellik kurduğumuzda, çetenin tıpkı

and any other organization,

it would be that the gang is just like McDonald's,

McDonald's a benzediğini söyleyebilirim.

in a lot of different respects -- the restaurant McDonald's.

Çok sayıda farklı yönden McDonald's restorantlarına.

So first, in one way,

Belki de en ilginç açıdan değil ama iyi bir giriş olarak -

which isn't maybe the most interesting way, but it's a good way to start --

çetenin organize oluş şekli ve hiyerarşik

is in the way it's organized, the hierarchy of the gang,

görünüşü.

the way it looks.

So here's what the org chart of the gang looks like.

İşte çetenin organizasyon şeması bu şekilde görünüyor.

I don't know if you know much about org charts,

Organizasyon şemaları hakkında ne kadar bilginiz var bilmiyorum ama,

but if you were to assign a stripped-down and simplified McDonald's org chart,

Eğer size McDonald's ın organizasyon şemasını sadeleştirme görevi verilseydi,

organizasyon şeması tam olarak bu şekilde görünecekti.

this is exactly what it would look like.

It's amazing, but the top level of the gang,

Şaşırtıcı ama çetenin en üst katmanı

they actually call themselves the "Board of Directors."

kendisine "yönetim kurulu" diyordu.

(Laughter)

(Kahkahalar)

And Sudhir says

Sudhir'in söylediğine göre, Amerikan iş hayatında neler olduğuna dair bu adamların

it's not like these guys had a very sophisticated view

of what happened in American corporate life,

sofistike görüşleri yoktu.

but they had seen movies like "Wall Street,"

Ancak "Wall Street" gibi filmleri izlemişler ve gerçek dünyada olmanın nasıl birşey

and they had learned a little bit about what it was like

olduğunu biraz öğrenmişlerdi.

to be in the real world.

Now, below that board of directors,

Şimdi bu yönetim kurulunun altında Güney Chicago veya Chicago'nun batısı gibi yerleri

you've got essentially what are regional VPs --

people who control, say, the South Side of Chicago, or the West Side of Chicago.

kontrol eden bölgesel başkan yardımcıları bulunmaktaydı.

Sudhir got to know very well the guy who had the unfortunate assignment

Sudhirin, güney bayiliğini alma talihsizliğine atanmış

of trying to take the Iowa franchise,

adamı çok iyi tanıması gerekiyordu.

which, it turned out, for this black gang,

(Kahkahalar)

Bu siyahi çetenin giriştikleri şeyin daha parlak finansal

was not one of the more brilliant financial endeavors they undertook.

gayretlerden biri olmadığı sonradan ortaya çıktı.

(Laughter)

But the thing that really makes the gang seem like McDonald's is its franchisees.

(Kahkahalar)

Fakat çetenin gerçekten McDonlds'a benzemesine yol açan şey bayilikleriydi.

The guys who are running the local gangs --

Dört bloğa dört blokluk alanları idare eden adamlar, yerel çeteler

the four-square-block by four-square-block areas --

bir bakımdan tıpkı McDonald'sı idare eden

they're just like the guys, in some sense, who are running the McDonald's.

adamlara benziyordu.

They are the entrepreneurs.

Bunlar girişimciydiler.

They get the exclusive property rights to control the drug-selling.

Uyuşturucu satıcılığını kontrol eden özel mülkiyet haklarına sahiptiler.

They get the name of the gang behind them, for merchandising and marketing.

Satış ve pazarlama için arkalarına çetenin ismini alıyorlardı.

And they're the ones who basically make the profit or lose a profit,

Ve temel olarak işi ne kadar iyi yürüttüklerine göre

depending on how good they are at running the business.

kâr yapan veya kaybedenler bunlardı.

Now, the group I really want you to think about, though,

En altta yer alsalar da şimdi gerçekten düşünmenizi istediğim grup

are the ones at the bottom -- the foot soldiers.

piyade erleridir.

These are the teenagers, typically,

Bunlar gençler, tipik olarak

who'd be standing out on the street corner, selling the drugs.

caddelerde köşe başlarında uyuşturucu satanlar.

Extremely dangerous work.

Son derece tehlikeli bir iş.

And important to note is that almost all of the weight, all of the people

Bu organizasyondaki neredeyse bütün yükün ve tüm insanların en alttakiler olduğuna

in this organization are at the bottom -- just like McDonald's.

dikkatinizi çekmek istiyorum.

Tamam mı? Tıpkı McDonalds gibi.

So in some sense, the foot soldiers are a lot like the people

Bir anlamda piyade erleri daha çok McDonalds'ta

who are taking your order at McDonald's,

siparişlerinizi alanlar gibidir.

and it's not just by chance that they're like them.

Doğrusu onlara benzemeleri tesadüf değil.

In fact, in these neighborhoods, they'd be the same people.

Gerçekte bu semtlerde onlar aynı kişilerdi.

So the same kids who are working in the gang were actually,

Yani çetede çalışan aynı çocuklar aslında

at the very same time, typically working part-time

aynı zamanda McDonalds gibi yerlerde part-time

at a place like McDonald's.

olarak çalışıyorlardı.

Which already foreshadows the main result that I've talked about,

Sanırım bu; bahsettiğim, çetede olmanın ne kadar

about what a crappy job it was, being in the gang.

berbat bir iş olduğu sonucunu zaten anlatıyor..

Because obviously, if being in the gang were such a wonderful, lucrative job,

Çünkü belli ki, eğer çetede olmak bu kadar harika kazançlı bir iş ise,

why in the world would these guys moonlight at McDonald's?

Allah aşkına neden bu adamlar McDonalds'ta ek iş yapıyorlardı?

So what do the wages look like? You might be surprised.

Peki ücretler nasıl görünüyordu? Şaşırabilirsiniz.

But based on being able to talk to them and to see their records,

Gerçeğe dayanan-

biliyorsunuz onlarla konuşabilip kayıtlarını görebiliyorduk;

this is what it looks like in terms of the wages.

ücretler şöyle görünüyordu.

The hourly wage the foot soldiers were earning was $3.50 an hour.

Piyade erlerinin satlik ücretleri saatte 3,50 dolardı.

It was below the minimum wage. And this is well-documented.

Bu asgari ücretin altındaydı ve iyi şekilde belgelenmişti.

It's easy to see by the patterns of consumption they have.

Tüketim kalıplarından bunu görebilmek kolaydı.

It really is not fiction -- it's fact.

Bu bir gerçek, kurgu değil.

There was very little money in the gang, especially at the bottom.

Çetede, özellikle en altta çok az para vardı.

Now if you managed to rise up, say, and be that local leader,

Eğer yükselmeyi başardıysanız, diyelim ki yerel bir liderliğe,

the guy who's the equivalent of the McDonald's franchisee,

bir McDonalds bayisine denk olarak senede

you'd be making 100,000 dollars a year.

100.000 dolar kazanırdınız.

And that, in some ways, was the best job you could hope to get

Ve eğer bu semtlerin birinde siyahi bir erkek olarak büyüyorsanız

if you were growing up in one of these neighborhoods as a young black male.

bazı açılardan elde etmeyi umabileceğiniz en iyi iş buydu.

If you managed to rise to the very top,

Eğer en tepeye yükselmeyi becerirseniz senede

200,000 or 400,000 dollars a year is what you'd hope to make.

200.000 veya 400.000 kazanmayı ümit edebilirdiniz.

Truly, you would be a great success story.

Hakikaten tam bir başarı öyküsü olurdunuz.

And one of the sad parts of this is that, indeed,

Ve aslında bu topluluklardaki en yetenekli bireylerin buna can atması

among the many other ramifications of crack cocaine

is that the most talented individuals in these communities --

crack kokainin diğer pek çok sonuçları arasında

this is what they were striving for.

en üzücü olanıdır.

They weren't trying to make it in legitimate ways,

Bunu meşru yollardan yapmayı denemiyorlardı, çünkü meşru

because there were no legitimate channels out.

yollar yoktu.

This was the best way out.

En iyi çıkış yolu buydu.

And it actually was the right choice, probably,

Ve aslında bunu bu şekilde yapmaya çalışmak muhtemelen doğru seçimdi.

to try to make it out this way.

Baktığınızda McDonald's ile ilişki

You look at this,

the relationship to McDonald's breaks down here.

burada bozuluyor.

The money looks about the same.

Para neredeyse aynı görünüyor.

Why is it such a bad job?

Peki neden bu kadar kötü bir iş.

Well, the reason it's such a bad job is that there's somebody shooting at you

Bu kadar kötü bir iş olmasının sebebi, size sıklıkla

a lot of the time.

ateş edenler olmasıydı.

So, with shooting at you, what are the death rates?

Size ateş ediliyorsa, ölüm oranları neydi?

We found, in our gang --

Bizim çetemizde, itiraf etmeliyim bu standart bir durum değildi;

and admittedly, this was not really a standard situation;

yoğun şiddetin yaşandığı,

this was a time of intense violence, of a lot of gang wars,

pek çok çete savaşının olduğu bir dönemdi,

as this gang actually became quite successful.

aslında bu çete epey başarılıydı, fakat kayıplar oldu.

But there were costs.

And so the death rate --

Ölüm oranına gelirsek - tutuklanan, hapse gönderilen, yaralananların

not to mention the rate of being arrested, sent to prison, being wounded --

oranlarından hiç bahsetmezsek -- bizim örneğimizde

the death rate in our sample was seven percent per person per year.

kişi başına yılda yüzde yediydi.

You're in the gang for four years,

Dört senedir çetede iseniz ; yüzde yirmi beş olasılıkla ölmeyi beklerdiniz.

you expect to die with about a 25 percent likelihood.

That is about as high as you can get.

Bu ulaşabileceğiniz en yüksek oran civarındadır.

So for comparison's purposes,

Karşılaştırma amacıyla, gelin son derece riskli olmasını bekleyeceğiniz

let's think about some other walk of life you may expect might be extremely risky.

başka bir işi düşünelim.

Let's say that you were a murderer

Bir katil olduğunuzu varsayalım.

and you were convicted of murder, and you're sent to death row.

Cinayetten mahkum oldunuz ve ölüm hücresine gönderildiniz.

It turns out, the death rates on death row from all causes, including execution:

Ölüm hücresinde idam dahil bütün sebeplerden

ölüm oranının yılda yüzde iki olduğu ortaya çıkmaktadır.

two percent a year.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So it's a lot safer being on death row

Yani ölüm hücresinde olmak, dışarıda caddelerde uyuşturucu satmaktan çok daha güvenlidir.

than it is selling drugs out on the street.

That gives you some pause, for those of you who believe

Bu sizin, ölüm cezasının suç üzerinde çok büyük caydırıcı etkisi olduğuna

that a death penalty's going to have an enormous deterrent effect on crime.

inananların, bir an için duraksamasına yol açacaktır.

Crack döneminde şehir içinde yaşamanın ne kadar kötü olduğu konusunda

To give you a sense of just how bad the inner city was during crack --

and I'm not really focusing on the negatives,

fikriniz oluşması için, öyleki

but really, there's another story to tell you there --

gerçekten olumsuzluklara odaklanmıyorum;

if you look at the death rates just of random, young black males

Ölüm oranlarına bakarsanız;

Birleşik Devletlerde şehrin içlerinde büyüyen siyah erkeklerin

growing up in the inner city in the United States,

the death rates during crack were about one percent.

crack döneminde rastgele ölüm oranı yüzde bir civarındaydı.

That's extremely high.

And this is violent death -- it's unbelievable, in some sense.

Bu aşırı derecede yüksek.

Ve bu bazı açılardan inanılmaz vahşi bir ölüm.

To put it into perspective: if you compare this to the soldiers in Iraq,

Gözünüzde canlandırabilmeniz için, örneğin Irak'taki askerlerle kıyaslarsanız

for instance, right now fighting the war: 0.5 percent.

şu anda savaşanlar için yüzde 0,5.

So in some very literal way,

Irak'ta savaşan askerlere fazlasıyla benzer şekilde, bu ülkede büyüyen siyah gençler

the young black men who were growing up in this country

bir açıdan kelimenin tam anlamıyla

were living in a war zone,

very much in the sense that the soldiers over in Iraq are fighting in a war.

savaş bölgesinde yaşıyorlardı.

So why in the world, you might ask,

Şimdi sorabilirsiniz, Allah aşkına kim gelecek dört sene içinde

would anybody be willing to stand out on a street corner

selling drugs for $3.50 an hour,

yüzde yirmibeş ölüm riskiyle caddelerde dikilerek saati 3,50 dolara

with a 25 percent chance of dying over the next four years?

uyuşturucu satmak ister.

Why would they do that?

Neden bunu yapıyorlardı? Sanırım iki cevabı var.

And I think there are a couple answers.

I think the first one is that they got fooled by history.

İlki, tarih tarafından yanıltılmışlardı.

It used to be the gang was a rite of passage;

Çete bir geçiş töreniydi.

that the young people controlled the gang;

Çeteyi kontrol eden gençler yaşlandıkça

that as you got older, you dropped out of the gang.

çeteden ayrılırdı.

So what happened was,

the people who happened to be in the right place at the right time --

Olan şuydu;

doğru zamanda doğru yerde olan,

the people who happened to be leading the gang in the mid-to-late-'80s --

80'lerin ortalarından sonlarına kadar çeteye liderlik yapanlar

became very, very wealthy.

çok, çok zengin oldular.

And so the logical thing to think

Ve böylece mantıksal olan düşünce şu şekildeydi; herkes gibi bunlar da

was that they are going to age out of the gang

like everybody else has,

yaşlanıp dışarı da kalacaklar, ve yeni nesil bunların

and the next generation is going to take over and get the wealth.

yerini devralıp servetin sahibi olacaktı.

There are striking similarities, I think, to the Internet boom.

Bence internet patlamasıyla göze çarpan benzerlikler var.

The first set of people in Silicon Valley got very, very rich.

Silikon Vadisi'ndeki ilk grup insan çok ama çok zengin oldu.

And then all of my friends said, "Maybe I should go do that, too."

O zaman bütün arkadaşlarım "Belki ben de gidip bunu yapmalıyım" dedi.

And they were willing to work very cheap for stock options that never came.

Ve asla gelmeyecek hisse opsiyonları için çok ucuza çalışmaya razıydılar.

In some sense, that's what happened, exactly,

Bizim bahsettiğimiz, en alttan başlamaya istekli insanlara olan da

to the set of people we were looking at.

They were willing to start at the bottom,

tam olarak buydu.

just like, say, a first-year lawyer at a law firm

Tıpkı, siz söyleyin, avukatlık firmasında haftada 80 saat boyunca

is willing to start at the bottom,

çok fazla sayılmayacak bir para için

work 80-hour weeks for not that much money,

ilk yılında en alttan başlamaya razı olan avukatlar gibi.

because they think they're going to make partner.

Çünkü ileride ortak olacaklarını düşünüyorlardı.

But the rules changed, and they never got to make partner.

Ancak ne oldu? Kurallar değişti ve asla ortak olamadılar.

Indeed, the same people who were running all of the major gangs in the late 1980s

Doğrusu, 1980'lerin sonlarında bütün büyük çeteleri idare eden aynı insanlar

are still running the major gangs in Chicago today.

Chicago'da bugün yine aynı büyük çeteleri yönetiyor.

They never passed on any of the wealth,

Servetin hiçbirini devretmediler.

So everybody got stuck at that $3.50-an-hour job,

Böylece herkes bu 3,50 dolarlık işlere sıkıştı ve bu bir felakete dönüştü.

and it turned out to be a disaster.

The other thing the gang was very good at was marketing and trickery.

Çetenin çok ama çok iyi olduğu bir diğer şey pazarlama ve kandırmacaydı.

And so for instance, one thing the gang would do is --

Örneğin çetenin bilmenizi istediği şey

the gang leaders would have big entourages,

çete liderlerinin geniş çevreleri olduğu, güzel arabalara

and they'd drive fancy cars and have fancy jewelry.

bindiği ve süslü takıları olduğuydu.

So what Sudhir eventually realized as he hung out with them more,

Onlarla daha fazla takıldıkça, Sudhir bu arabaların aslında

is that, really, they didn't own those cars -- they just leased them,

onlara ait olmadığını anladı.

Sadece kiralamışlardı, süslü arabaları alabilecek durumları yoktu.

because they couldn't afford to own the fancy cars.

And they didn't really have gold jewelry, they had gold-plated jewelry.

Gerçekte altın takıları da yoktu, sadece altın kaplamaydılar.

It goes back to, you know, the real-real versus the fake-real.

Biliyorsunuz, sahteye karşı gerçek.

And really, they did all sorts of things to trick the young people

Genç insanları çete olmanın ne büyük iş olduğuna inandırmak için her türlü

into thinking what a great deal the gang was going to be.

kandırmacaya başvurdular.

So for instance, they would give a 14-year-old kid

Örneğin 14 yaşında bir çocuğa elinde tutması için

a whole roll of bills to hold.

bir tomar banknot verebiliyorlardı.

That 14-year-old kid would say to his friends,

Bu 14 yaşındaki çocuk "Oh iyi.." diyecekti.

"Hey, look at all the money I got in the gang."

Biliyorsunuz arkadaşlarına,

"Çetede aldığım şu paraya bakın" diyecekti.

It wasn't his money -- until he spent it,

Harcayana kadar para onun değildi. Aslında,

and then he was in debt to the gang,

and was sort of an indentured servant for a while.

çeteye borçlu olduğundan bir süre sözleşmeli eleman olmuştu.

So I have a couple minutes.

Birkaç dakikam kaldı.

Let me do one last thing I hadn't thought I'd have time to do,

Son bir şey daha.

Çetenin incelemesinden daha genel olarak ekonomi ile ilgili

which is to talk about what we learned more generally about economics,

öğrendiklerimiz hakkında konuşmaya zamanım olacağını düşünmemiştim.

from the study of the gang.

So, economists tend to talk in technical words.

Ekonomistler teknik şekilde konuşmaya eğilimlidirler.

Often, our theories fail quite miserably when we over the data,

Verilere ulaştığımızda teorilerimiz sıklıkla başarısız olur.

but what's kind of interesting is that in this setting,

Fakat aslında ilginç olan, gerçek ekonomide pek iyi işlemeyen

it turned out that some of the economic theories

ekonomik teorilerin, bir bakıma vahşi kapitalizm yüzünden

that worked not so well in the real economy

worked very well in the drug economy,

uyuşturucu ekonomisinde çok iyi çalıştığının

in some sense, because it's unfettered capitalism.

ortaya çıkması.

Here's an economic principle.

İşte bir ekonomi ilkesi,

This is one of the basic ideas in labor economics,

Emek ekonomisinde "Telafi Farkı" diye çok temel bir prensip vardır.

called a "compensating differential."

It's the idea that the increment to wages that a worker requires

Temel fikir şu, bir çalışanın diğerinden daha kötü bir işi yapıp yapmamaya

to leave him indifferent between performing two tasks,

kararsız bırakacak kadarki ücret

one which is more unpleasant than the other.

artışına "Telafi Farkı"

Compensating differential -- it's why we think garbagemen might be paid more

denir.

Bize göre işte bu yüzden çöpçülere parklarda çalışanlardan daha fazla ücret ödenir.

than people who work in parks.

The words of one of the members of the gang, I think, make this clear.

Sanırım çete üyelerinden birisinin sözleri bunu açıklığa kavuşturuyor.

So it turns out -- I'm sort of getting ahead of myself --

Sanırım biraz aceleci davranıyorum.

it turns out, in the gang, when there's a war going on,

Savaş olduğu sırada çetenin piyade erlerine iki kat

they actually pay the foot soldiers twice as much money.

fazla para ödedikleri ortaya çıkıyor.

It's exactly this concept.

Tam olarak bu kavramı yansıtıyor.

Because they're not willing to be at risk.

Çünkü risk altına girmek istemiyorlar.

And the words of a gang member capture it quite nicely, he says:

Bir çete üyesinin sözleri bunu çok iyi yakalıyor.

"Would you stand around here when all this shit ..." -- the shooting --

"Tüm bu pislik--silahlı çatışmaları kastediyor--devam ederken

"... if all this shit's going on? No, right?

etrafta olmazdınız değil mi?

So if I gonna be asked to put my life on the line, then front me the cash, man."

Eğer hayatımı peşinen ortaya koyacaksam, sen de parayı önüme koy adamım"

Esasen çete üyesi, neler olduğunu ekonomistlere göre

I think the gang member says it much more articulately

çok daha kolay anlaşılır ifade ediyor sanırım.

than the economist, about what's going on.

(Kahkahalar)

(Laughter)

Here's another one.

Başka bir tane daha.

Economists talk about game theory,

Ekonomistler, bütün iki kişilik

that every two-person game has a Nash equilibrium.

oyunların bir Nash dengesine sahip olduğunu söylerler.

Here's the translation you get from the gang member.

İşte çete üyesinden alabileceğiniz çeviri.

They're talking about the decision of why they don't go shoot --

Çetedeki en büyük ticari taktik olduğu anlaşılan,

One thing that turns out to be a great business tactic in the gang:

neden ateş etmeye gitmemeye karar verdiklerini anlatıyorlar.

if you go and just shoot guns in the air in the other gang's territory --

Eğer gider havaya ateş ederseniz -- sadece gidip diğer çetenin

people are afraid to go buy drugs there,

bölgesine ateş ederseniz -- insanlar gidip onların uyuşturucularını almaz.

they're going to come into your neighborhood.

Onlar da sizin semtinize gelirler.

Here's what he says about why they don't do that:

Ancak bakın neden böyle yapmadıkları hakkında ne söylüyor.

"If we start shooting around there, the other gang's territory,

Diyor ki "Eğer orada ateş etmeye başlarsak --diğer çetenin bölgesinde--

nobody, I mean, you dig it, nobody gonna step on their turf.

yani anlarsınız kimse onların çimenliğine basmaz.

But we gotta be careful,

Fakat dikkatli olmalıyız,

'cause they can shoot around here too and then we all fucked."

çünkü onlar da burada ateş ederse hepimiz b.ku yedik"

(Kahkahalar)

(Laughter)

Bu tam olarak aynı kavram.

So that's the same concept.

Then again, sometimes economists get it wrong.

Ancak tekrar, bazen ekonomistler yanlış anlıyorlar.

One thing we observed in the data is that it looked like --

Verilerde gözlemlediğimize göre, çete lideri

the gang leader always got paid.

devamlı kazanıyor görünüyor.

No matter how bad it was economically, he always got himself paid.

Ekonomik açıdan ne kadar kötü olur olsun, kendisi her zaman kazanıyor.

We had some theories related to cash flow,

Tabiki nakit akışı, sermaye piyasalarına ulaşım

and lack of access to capital markets, and things like that.

ve bunlar gibi şeylerle ilgili teorilerimiz vardı.

Then we asked the gang member,

O zaman biz de çete üyesine sorduk.

"Why is it you always get paid and your workers don't always get paid?"

"Neden çalışanlarınız devamlı para kazanmazken siz kazanıyorsunuz?"

"Altınızda sizin işinizi isteyen tüm bu zenciler varken zarar etmeye

His response is,

"You got all these niggers below you who want your job, you dig?

başlarsanız sizin zayıf ve işe yaramaz olduğunuzu düşünürler anladın mı?"

If you start taking losses, they see you as weak and shit."

And I thought about it and said,

Bunu biraz düşündüm, ve dedim ki;

"CEOs often pay themselves million-dollar bonuses,

"CEO lar şirketleri zarar edip birsürü para kaybetse de sıklıkla kendilerine

even when companies are losing a lot of money.

milyon dolar ikramiyeler ödüyorlar"

And it never would really occur to an economist

Bu "zayıf ve işe yaramaz" kavramı asla ekonomistlerin

that this idea of 'weak and shit' could really be important."

(Laughter)

aklına gelmezdi.

Fakat belki de bu "zayıf ve işe yaramaz" daha fazla analiz gerektiren

Maybe "weak and shit" is an important hypothesis that needs more analysis.

önemli bir hipotezdir.

Thank you very much.

Çok teşekkürler.

(Applause)