The freakonomics of McDonalds vs. drugs | Steven Levitt

Translator: Hải Đào Reviewer: Giang Nguyen

Bạn sẽ vui khi biết rằng hôm nay tôi sẽ không nói về tấn bi kịch của đời tôi,

mà là của người khác.

Bạn sẽ thư thái với bi kịch của người khác

hơn là của chính bạn,

và tôi muốn giữ tinh thần đó cho buổi hội thảo.

Nếu bạn tin vào truyền thông,

trở thành một kẻ buôn bán ma túy trong thời kỳ đỉnh cao của ma túy đá

You'll be happy to know that I'll be talking not about my own tragedy,

là một cuộc sống vô cùng hào nhoáng, theo như lời nhà báo Virginia Postrel.

but other people's tragedy.

Bạn có tiền, ma túy, súng đạn, gái,

It's a lot easier to be lighthearted about other people's tragedy

bạn biết đấy... trang sức, phụ kiện,... tất cả mọi thứ.

than your own,

and I want to keep it in the spirit of the conference.

Để tôi kể bạn nghe, dựa trên 10 năm nghiên cứu,

So, if you believe the media accounts,

being a drug dealer in the height of the crack cocaine epidemic

một cơ hội có 1-0-2 để gia nhập băng đảng,

để xem sổ cái tài chính của băng đảng đó,

was a very glamorous life, in the words of Virginia Postrel.

và câu trả lời là cuộc sống trong đó

There was money, there was drugs, guns, women,

hoá ra không hào nhoáng đến vậy.

you know, you name it -- jewelry, bling-bling -- it had it all.

Và tôi nghĩ, thực tế hơn thì, sống trong một băng đảng,

bán ma túy... có lẽ là nghề nghiệp tồi tệ nhất toàn nước Mỹ.

What I'm going to tell you today is that, in fact, based on 10 years of research,

Và đó là điều tôi sẽ cố thuyết phục bạn hôm nay.

Có 3 thứ tôi muốn làm.

a unique opportunity to go inside a gang --

Tôi muốn giải thích làm cách nào và vì sao ma túy đá lại có

to see the actual books, the financial records of the gang --

ảnh hưởng sâu sắc đến các băng đảng nội thành đến vậy.

that the answer turns out not to be

that being in the gang was a glamorous life.

Thứ hai, tôi muốn cho bạn biết

But I think, more realistically, that being in a gang --

cách một người như tôi mà có thể xem được

selling drugs for a gang -- is perhaps the worst job in all of America.

cách thức hoạt động của một băng đảng, một câu chuyện có lẽ khá thú vị.

And that's what I'd like to convince you of today.

So there are three things I want to do.

Và thứ 3, tôi muốn nói với bạn một cách hơi thiển cận

First, I want to explain how and why crack cocaine

về những thứ chúng tôi tìm được

khi xem ghi chép tài chính, sổ cái của băng đảng nọ.

had such a profound influence on inner-city gangs.

Nhưng trước hết, một cảnh báo nhỏ là

Secondly, I want to tell you

bài thuyết trình này đã bị xếp loại “R”

how somebody like me came to be able to see

bởi Hiệp hội Điện ảnh Hoa Kỳ.

the inner workings of a gang -- an interesting story, I think.

Nó có bao gồm chủ đề người lớn, ngôn ngữ người lớn.

And then third, I want to tell you, in a very superficial way,

Và nhìn người đang đứng trên đây, hẳn bạn sẽ vui khi biết rằng

about some of the things we found

sẽ không có cảnh khỏa thân.

when we actually got to look at the financial records,

(Tiếng cười)

the books, of the gang.

Lỡ bị toạc quần áo không tính đâu nha.

So before I do that, just one warning,

(Tiếng cười)

which is that this presentation has been rated 'R'

by the Motion Picture Association of America.

Tôi sẽ bắt đầu bằng việc nói về ma túy đá,

It contains adult themes, adult language.

và cách nó biến đổi băng đảng.

Để hiểu chúng ta phải trở về thời điểm trước khi có ma túy đá,

Given who is up on the stage, you'll be delighted to know

that, in fact, there'll be no nudity --

khoảng năm 1980, nhìn từ khía cạnh của một trùm băng đảng.

(Laughter)

Làm thủ lĩnh băng đảng cũng không phải là một việc tồi tệ --

Unexpected wardrobe malfunctions aside.

(Laughter)

vào giữa hoặc đầu thập niên 80.

Bạn có nhiều quyền lực, bạn có thể tẩn người khác,

So let me start by talking about crack cocaine,

bạn có thanh thế, sự tôn trọng.

and how it transformed the gang.

Nhưng vấn đề là bạn không có tiền.

To do that, you have to actually go back to a time before crack cocaine,

Băng đảng không có cách nào để kiếm tiền.

Bạn không lấy tiền của thành viên băng đảng được vì họ không có tiền.

in the early '80s, and look at it from the perspective of a gang leader.

Being a gang leader in the inner city wasn't such a bad deal in the mid-'80s --

Bạn cũng chẳng kiếm được bao tiền từ việc bán cần sa --

hoá ra cần sa quá rẻ.

Bạn không thể làm giàu từ cần sa.

the early '80s, let me say.

Now, you had a lot of power, and you got to beat people up --

Bạn không thể bán cocaine;

bột cocaine là sản phẩm tốt --

you got a lot of prestige, a lot of respect.

nhưng bạn phải quen mấy người da trắng giàu có.

But the thing is, there was no money in it.

Và hầu như các thành viên băng đảng chả quen ai dân da trắng giàu,

The gang had no way to make money.

You couldn't charge dues to the people in the gang,

nên không thể tiếp cận phân khúc đó.

Bạn cũng không thể phạm tội vặt. Vì cũng chẳng kiếm được bao tiền.

because the people in the gang didn't have any money.

Kết quả là, làm trùm bạn chỉ có mỗi quyền lực...

You couldn't really make any money selling marijuana --

marijuana's too cheap, it turns out.

You can't get rich selling marijuana.

sống thế cũng ổn, nhưng cuối cùng thì

You couldn't sell cocaine;

bạn vẫn ở cùng nhà với mẹ.

cocaine's a great product -- powdered cocaine --

Nên đó không hẳn là một sự nghiệp.

but you've got to know rich white people.

Khi ở cùng nhà với mẹ thì quyền lực

And most of the inner-city gang members didn't know any rich white people,

và tầm quan trọng của bạn đều bị giới hạn.

Rồi ma túy đá ra đời.

so couldn't sell to that market.

You couldn't really do petty crime, either.

Theo lời của Malcolm Gladwell,

Turns out, petty crime's a terrible way to make a living.

ma túy đá là sốt cà chua phiên bản siêu lợn cợn dành cho khu nội thành nghèo.

As a result, as a gang leader, you had, you know, power --

it's a pretty good life -- but the thing was, in the end,

(Tiếng cười)

you were living at home with your mother.

Vì ma túy đá là một bước cải tiến không tưởng.

And so it wasn't really a career.

Tôi không có nhiều thời gian để nói về nó, nhưng hãy nghĩ thử xem,

There were limits to how powerful and important you could be

khoảng 25 năm trở lại đây,

if you had to live at home with your mother.

mọi phát minh, cải tiến diễn ra ở đất nước này,

Then along comes crack cocaine.

Cải tiến lớn nhất về việc

And in the words of Malcolm Gladwell,

ảnh hưởng đến hạnh phúc của người sống ở khu nội thành nghèo

crack cocaine was the extra-chunky version of tomato sauce

chính là ma túy đá.

Cải tiến theo hướng tệ hơn, không phải tốt hơn,

for the inner city.

(Laughter)

nó ảnh hưởng rất lớn tới cuộc sống.

Because crack cocaine was an unbelievable innovation.

Vậy ma túy đá có gì hấp dẫn vậy?

I don't have time to talk about it today, but if you think about it,

Đó là một cách tuyệt vời để làm não bộ “phê“.

I would say that in the last 25 years,

Vì bạn có thể hút ma túy đá - bạn không thể hút ma túy bột -

of every invention or innovation that's occurred in this country,

the biggest one in terms of impact

on the well-being of people who live in the inner city,

và hút là cơ chế hiệu quả để mang lại cảm giác phê

hơn là khi hít.

was crack cocaine.

And for the worse -- not for the better, but for the worse.

Có một lượng khách hàng không biết rằng họ muốn ma túy đá,

It had a huge impact on life.

So what was it about crack cocaine?

nhưng khi nó ra đời, họ vồ lấy.

It was a brilliant way of getting the brain high.

Đó là chất kích thích hoàn hảo;

Tiền vốn cocaine chỉ có 1$

Because you could smoke crack cocaine -- you can't smoke powdered cocaine --

mà bán ra với giá $5.

Khả năng nghiện rất cao, thời gian “phê” rất ngắn.

Nên trong 15 phút, bạn sẽ rất phê,

and smoking is a much more efficient mechanism of delivering a high

rồi khi bạn dần tỉnh, bạn chỉ muốn phê lần nữa.

than snorting it.

And it turned out there was this audience that didn't know it wanted crack cocaine,

Nó tạo ra một thị trường tuyệt vời.

Và đối với những người lãnh đạo băng đảng,

but when it came, it really did.

And it was a perfect drug;

đây có vẻ là một cách tuyệt vời để kiếm tiền.

you could buy the cocaine that went into it for a dollar,

Ít ra là đối với những người đứng đầu.

sell it for five dollars.

Đây là lúc chúng tôi xuất hiện

Highly addictive -- the high was very short.

Không hẳn là tôi, tôi chỉ là vai quần chúng thôi.

So for fifteen minutes, you get this great high,

Đồng tác giả của tôi, Sudhir Venkatesh, mới là nhân vật chính.

and then when you come down,

Cậu ấy học chuyên Toán ở đại học, rất tốt bụng

all you want to do is get high again.

It created a wonderful market.

và quyết định học bằng Tiến sĩ Xã hội học, vào Đại học Chicago.

And for the people who were there running the gang,

it was a great way, seemingly, to make a lot of money.

3 tháng trước khi cậu ấy đến Chicago,

At least for the people on the top.

cậu ấy đang theo dõi nhóm nhạc “Grateful Dead”.

So this is where we enter the picture.

Cậu ấy tự nói là: “Trông tớ như thằng dở người”.

Not really me -- I'm really a bit player in all this.

My co-author, Sudhir Venkatesh, is the main character.

Cậu ấy người Nam Á, da sẫm màu.

He was a math major in college who had a good heart,

Vóc dáng to lớn, và có mái tóc, theo lời cậu ấy là “dài tới mông”.

and decided he wanted to get a sociology PhD,

Cậu ấy thách thức tất cả ranh giới:

Cậu ta da đen hay da trắng? Đàn bà hay đàn ông?

came to the University of Chicago.

Now, the three months before he came to Chicago,

Cậu ấy thật sự là một “kỳ quan”.

he had spent following the Grateful Dead.

Nên khi đến trường Đại học Chicago

And in his own words, he "looked like a freak."

và nhà xã hội học nổi tiếng William Julius Wilson

lúc đó đang viết một cuốn sách cần phỏng vấn mọi loại người ở Chicago.

He's a South Asian -- very dark-skinned South Asian.

Big man, and he had hair, in his words, "down to his ass."

Ông nhìn Sudhir, người chuẩn bị giúp ông khảo sát,

Defied all kinds of boundaries:

và William lập tức biết nên gửi cậu đến đâu,

Was he black or white? Was he man or woman?

đó là một trong những dự án nhà ở khó nhằn và tai tiếng nhất

He was really a curious sight to be seen.

không chỉ ở Chicago mà trên toàn nước Mỹ.

So he showed up at the University of Chicago,

Và thế là Sudhir, một cậu bé ngoại ô chưa bao giờ đến khu nội thành nghèo,

and the famous sociologist William Julius Wilson

was doing a book that involved surveying people all across Chicago.

cầm theo bảng kẹp tài liệu và đi đến khu dự án nhà ở,

vào đến tòa nhà đầu tiên.

He took one look at Sudhir, who was going to go do some surveys for him,

Tòa nhà đầu tiên? Không có ai ở.

Nhưng cậu nghe tiếng nói ở cầu thang,

and decided he knew exactly the place to send him,

which was to one of the toughest, most notorious housing projects

nên cậu leo lên cầu thang và khi đến góc nhà,

not just in Chicago, but in the entire United States.

cậu nhìn thấy một nhóm thanh niên Mỹ-Phi chơi xúc xắc.

So Sudhir, the suburban boy who had never really been in the inner city,

dutifully took his clipboard and walked down to this housing project,

Lúc đó là khoảng năm 1990, đỉnh cao của dịch ma túy đá.

Làm thành viên băng đảng là việc rất nguy hiểm.

gets to the first building.

Bạn không muốn bị bất ngờ.

The first building? Well, there's nobody there.

Bạn không muốn bị bất ngờ bởi mấy đứa vào từ góc nhà.

But he hears some voices up in the stairwell,

Và câu thần chú là: bắn trước; hỏi sau.

so he climbs up the stairwell, comes around the corner,

Và Sudhir rất hên... cậu ta trông rất dở người,

và cái kẹp tài liệu đã cứu đời cậu

and finds a group of young African-American men playing dice.

vì họ nghĩ không có băng đảng đối thủ nào

lại đi gây sự với một cái kẹp tài liệu.

This is about 1990, peak of the crack epidemic.

Cậu ấy không được chào hỏi nồng hậu lắm, nhưng họ có nói

This is a very dangerous job, being in a gang.

You don't like to be surprised.

OK, mày thử hỏi mấy câu khảo sát của mày đi.

You don't like to be surprised by people who come around the corner.

Và tôi không đùa đâu,

And the mantra was: shoot first; ask questions later.

câu khảo sát đầu tiên cậu ấy hỏi là:

Now, Sudhir was lucky -- he was such a freak,

“Bạn thấy thế nào khi mình là người da đen nghèo ở Mỹ?”

and that clipboard probably saved his life,

because they figured no other rival gang member

(Tiếng cười)

would be coming up to shoot at them with a clipboard.

Khiến bạn thắc mắc về trình độ học vấn.

(Tiếng cười)

(Laughter)

So his greeting was not particularly warm, but they did say,

Và các đáp án là:

[Rất tốt - Tốt - Tệ - Rất tệ]

well, OK -- let's hear your questions on your survey.

(Tiếng cười)

So -- I kid you not --

Sudhir nhận ra rằng đáp án đúng thật sự là:

the first question on the survey that he was sent to ask was:

[A) Rất tốt B) Tốt C) Tệ D) Rất tệ E) Đ*m* mày]

"How do you feel about being poor and Black in America?"

(Tiếng cười)

(Laughter)

Cuối cùng thì cái khảo sát đó đã không giúp Sudhir được tha.

Makes you wonder about academics.

(Laughter)

Cậu bị giữ làm con tin qua đêm ở cầu thang.

So the choice of answers were:

Có rất nhiều tiếng súng,

[A) Very Good B) Good C) Bad D) Very Bad]

và nhiều thảo luận triết học giữa cậu ấy và thành viên băng đảng.

(Laughter)

Sáng hôm sau thủ lĩnh băng đảng đến,

What Sudhir found out is, in fact, that the real answer was the following:

kiểm tra Sudhir, kết luận rằng cậu không phải mối nguy, và thả cậu về.

[A) Very Good B) Good C) Bad D) Very Bad E) Fuck you]

Vậy là Sudhir về nhà, tắm rửa, đánh một giấc.

(Laughter)

Nếu tôi và bạn mà đối mặt với chuyện này, chắc sẽ nghĩ

The survey was not, in the end, going to be what got Sudhir off the hook.

He was held hostage overnight in the stairwell.

“Tui thà viết luận án về nhóm Greatful Dead còn hơn,

tui đã theo họ 3 tháng nay rồi.” (Cười)

There was a lot of gunfire,

there were a lot of philosophical discussions he had with the gang members.

Nhưng Sudhir lại trở lại ngay, đi bộ đến khu dự án nhà ở,

By morning, the gang leader arrived,

đi lên tầng 2,

checked out Sudhir, decided he was no threat,

và nói: “Ê mấy bồ, chơi với mấy bồ tối qua vui quá,

and they let him go home.

So Sudhir went home, took a shower, took a nap.

đêm nay ta chơi tiếp không?”

And you and I, probably, faced with the situation, would think,

Và đó hoá ra là khởi đầu của một mối quan hệ đẹp,

trong 10 năm Sudhir cứ thi thoảng lại sống trong dự án nhà ở,

"I guess I'm going to write my dissertation on The Grateful Dead,

I've been following them for the last three months."

chơi với mấy tay buôn ma túy, vào tù cùng thành viên băng đảng,

(Laughter)

Sudhir, on the other hand,

got right back, walked down to the housing project,

bị bắn bể cửa sổ xe,

went up to the second floor,

bị cảnh sát xông vào căn hộ và lấy ổ đĩa máy tính --

and said: "Hey, guys, I had so much fun hanging out with you last night,

nhiều vô số kể.

Nhưng cuối cùng thì câu chuyện có một cái kết có hậu,

I wonder if I could do it again tonight."

And that was the beginning of what turned out to be a beautiful relationship

Sudhir trở thành nhà xã hội học được nể trọng nhất nước.

that involved Sudhir living in the housing project on and off for 10 years,

Và đặc biệt là đối với tôi,

khi tôi ngồi trong văn phòng với file Excel mở ra trước mặt,

hanging out in crack houses, going to jail with the gang members,

chờ Sudhir đến và đưa cho tôi dữ liệu mới nhất

having the windows shot out of his car,

mà cậu ấy lấy từ băng đảng.

having the police break into his apartment and steal his computer disks --

(Tiếng cười)

you name it.

Đó là mối quan hệ đồng tác giả bất bình đẳng nhất luôn --

But ultimately, the story has a happy ending for Sudhir,

(Tiếng cười)

who became one of the most respected sociologists in the country.

Nhưng tôi rất vui vì mình được lợi.

And especially for me,

Vậy chúng tôi đã tìm ra gì?

as I sat in my office with my Excel spreadsheet open,

Từ băng đảng đó?

waiting for Sudhir to come and deliver to me the latest load of data

Tôi sẽ nói một điều:

Chúng tôi thật sự tiếp cận được tất cả mọi người trong băng đản.

that he would get from the gang.

(Laughter)

Chúng tôi nhìn vào bên trong băng đản, từ dưới đáy lên đỉnh cao nhất.

It was one of the most unequal co-authoring relationships ever --

Họ tin Sudhir, theo cách mà không một giáo sư,

(Laughter)

But I was glad to be the beneficiary of it.

hay bất kì ai, bất kì người ngoài nào, có thể lấy được niềm tin của họ

So what did we find?

What did we find in the gang?

đến mức họ đã rất cởi mở

Well, let me say one thing:

về thứ thú vị nhất đối với tôi --

We really got access to everybody in the gang.

là sổ ghi chép tài chính của họ.

Họ cho chúng tôi xem, chúng tôi không chỉ nghiên cứu

We got an inside look at the gang, from the very bottom up to the very top.

mà còn có thể hỏi về những thứ trong sổ.

Và nếu tôi phải tóm tắt ngắn gọn điểm chính về thứ mà tôi

They trusted Sudhir, in ways that really no academic has ever --

học được từ băng đảng trong thời gian ngắn ngủi đó là;

or really anybody, any outsider -- has ever earned the trust of these gangs,

nếu tôi phải so sánh một băng đảng

to the point where they actually opened up

với bất kì tổ chức nào,

what was most interesting for me -- their books,

thì băng đảng rất giống với McDonald’s,

the financial records they kept.

They made them available to us, and we not only could study them,

trên rất nhiều phương diện -- nhà hàng McDonald’s.

Phương diện đầu tiên,

but we could ask them questions about what was in them.

không phải cái thú vị nhất nhưng là một điểm bắt đầu tốt,

So if I have to kind of summarize very quickly in the short time I have

là cách tổ chức, hình thức và cơ cấu cấp bậc của băng đảng.

what the bottom line of what I take away from the gang is,

Đây là sơ đồ tổ chức của băng đảng.

it's that, if I had to draw a parallel between the gang

Tôi không rõ bạn hiểu sơ đồ tổ chức nhiều đến đâu,

and any other organization,

nhưng nếu bạn đơn giản hóa hết mức sơ đồ tổ chức của McDonald’s

it would be that the gang is just like McDonald's,

thì nó nhìn y chang cái này.

in a lot of different respects -- the restaurant McDonald's.

Hay thật chứ! Lãnh đạo băng đảng,

So first, in one way,

họ tự gọi họ là “Ban Giám đốc”.

which isn't maybe the most interesting way, but it's a good way to start --

(Tiếng cười)

Sudhir nói rằng không hẳn mấy người này có kiến thức thâm sâu

is in the way it's organized, the hierarchy of the gang,

the way it looks.

So here's what the org chart of the gang looks like.

về cách các công ty hoạt động ở Mỹ,

I don't know if you know much about org charts,

mà họ xem mấy phim như “Phố Wall”

but if you were to assign a stripped-down and simplified McDonald's org chart,

và họ học lỏm chút về cách một công ty trên thực tế sẽ như thế nào.

this is exactly what it would look like.

It's amazing, but the top level of the gang,

Dưới Ban giám đốc, ta có Phó giám đốc vùng,

they actually call themselves the "Board of Directors."

(Laughter)

người quản lí khu Nam Chicago hoặc khu Tây Chicago chẳng hạn.

And Sudhir says

it's not like these guys had a very sophisticated view

Sudhir rất thân với một gã bị giao nhiệm vụ xui xẻo

of what happened in American corporate life,

là quản lí hệ thống ở Iowa.

but they had seen movies like "Wall Street,"

Hóa ra đối với băng đảng da đen này,

đó không phải một kế hoạch tài chính sáng suốt cho lắm.

and they had learned a little bit about what it was like

to be in the real world.

(Tiếng cười)

Now, below that board of directors,

Nhưng điều làm băng đảng giống với McDonald’s là hệ thống nhượng quyền.

you've got essentially what are regional VPs --

people who control, say, the South Side of Chicago, or the West Side of Chicago.

Những người cầm đầu băng đảng địa phương --

Sudhir got to know very well the guy who had the unfortunate assignment

một khu phố dãy nhà 4x4m vuông đó --

theo cách nào đó, thì họ cũng giống như những người điều hành McDonald’s.

of trying to take the Iowa franchise,

which, it turned out, for this black gang,

Họ là những nhà khởi nghiệp.

was not one of the more brilliant financial endeavors they undertook.

Họ có quyền tài sản độc quyền để quản lý việc bán ma túy.

(Laughter)

Họ biết tên băng đảng bảo kê cho họ để bán hàng và quảng cáo.

But the thing that really makes the gang seem like McDonald's is its franchisees.

The guys who are running the local gangs --

Về cơ bản họ sẽ thu được lợi nhuận hoặc thua lỗ

the four-square-block by four-square-block areas --

dựa vào việc họ vận hành kinh doanh tốt đến đâu.

they're just like the guys, in some sense, who are running the McDonald's.

Nhưng nhóm tôi thực sự muốn nhắc đến

là những người ở dưới đáy -- đám lính

They are the entrepreneurs.

They get the exclusive property rights to control the drug-selling.

Đây thường là trẻ vị thành niên,

đứng ở góc đường để bán ma túy.

They get the name of the gang behind them, for merchandising and marketing.

Công việc vô cùng nguy hiểm.

Và chi tiết quan trọng là gần như toàn bộ sức nặng, toàn bộ mọi người

And they're the ones who basically make the profit or lose a profit,

depending on how good they are at running the business.

trong tổ chức này đè xuống tầng đáy -- y hệt McDonald’s.

Now, the group I really want you to think about, though,

Theo cách nào đó, thì những tay lính này cũng giống người bán hàng ở McDonald’s,

are the ones at the bottom -- the foot soldiers.

và đây không phải vô tình mà họ giống nhau.

These are the teenagers, typically,

who'd be standing out on the street corner, selling the drugs.

Trên thực tế, ở những khu này, họ là cùng một người.

Chính những đứa trẻ làm cho băng đảng

Extremely dangerous work.

thì thường cũng sẽ làm bán thời gian ở những nơi như McDonald’s.

And important to note is that almost all of the weight, all of the people

Điều này càng báo trước cho hậu quả mà tôi đã nói tới rồi,

in this organization are at the bottom -- just like McDonald's.

rằng làm trong băng đảng là một công việc tồi tệ.

So in some sense, the foot soldiers are a lot like the people

Bởi vì rõ ràng, nếu làm trong băng đảng là một công việc tuyệt vời,

who are taking your order at McDonald's,

and it's not just by chance that they're like them.

thì tại sao họ phải làm thêm ở McDonald’s?

In fact, in these neighborhoods, they'd be the same people.

Còn mức lương thì sao? Chắc bạn sẽ bất ngờ đấy!

So the same kids who are working in the gang were actually,

Nhưng dựa trên những ghi chép và chia sẻ chúng tôi có được,

at the very same time, typically working part-time

at a place like McDonald's.

đây là các khoản lương của họ.

Which already foreshadows the main result that I've talked about,

Lương theo giờ của đám chân chạy là $3.5.

about what a crappy job it was, being in the gang.

Còn thấp hơn lương tối thiểu nữa. Và điều này được ghi chép cẩn thận.

Because obviously, if being in the gang were such a wonderful, lucrative job,

Dễ dàng thấy được qua thói quen tiêu dùng của họ.

why in the world would these guys moonlight at McDonald's?

Đây không phải là giả tưởng - mà là sự thật.

So what do the wages look like? You might be surprised.

Có rất ít tiền trong băng đảng, đặc biệt là ở dưới đáy.

But based on being able to talk to them and to see their records,

Giờ nếu bạn có thể ngoi lên trên, trở thành thủ lĩnh địa phương,

this is what it looks like in terms of the wages.

tương đương với trưởng cửa hàng của McDonald’s,

The hourly wage the foot soldiers were earning was $3.50 an hour.

bạn sẽ kiếm được $100,000/năm.

Đây có lẽ là công việc tốt nhất bạn có thể mong có được

It was below the minimum wage. And this is well-documented.

nếu bạn lớn lên trong khu phố như vậy, làm một thanh niên da đen.

It's easy to see by the patterns of consumption they have.

It really is not fiction -- it's fact.

Nếu bạn ngoi lên đến đỉnh, bạn có thể mong kiếm được $200,000-400,000/năm

There was very little money in the gang, especially at the bottom.

Bạn sẽ là một tấm gương thành công tuyệt vời.

Now if you managed to rise up, say, and be that local leader,

Và điều đáng buồn là, trong nhiều chi nhánh bán ma tuý đá,

the guy who's the equivalent of the McDonald's franchisee,

you'd be making 100,000 dollars a year.

những cá nhân tài năng nhất của những cộng đồng đó --

And that, in some ways, was the best job you could hope to get

họ phấn đấu vì vị trí này.

if you were growing up in one of these neighborhoods as a young black male.

Họ không cố đi theo con đường hợp pháp,

If you managed to rise to the very top,

bởi vì không có con đường hợp pháp nào.

200,000 or 400,000 dollars a year is what you'd hope to make.

Đây là con đường tốt nhất.

Và nó quả thực là một lựa chọn tốt, để sống và kiếm sống.

Truly, you would be a great success story.

And one of the sad parts of this is that, indeed,

among the many other ramifications of crack cocaine

Khi bạn nhìn vào đây, mối liên hệ với McDonaild’s càng rõ hơn.

is that the most talented individuals in these communities --

Lượng tiền nhìn chung là giống nhau.

Vậy tại sao nó lại là công việc tồi?

this is what they were striving for.

Lý do là vì cứ lâu lâu lại có người muốn bắn bạn.

They weren't trying to make it in legitimate ways,

because there were no legitimate channels out.

Vậy tỷ lệ tử vong là bao nhiêu?

This was the best way out.

And it actually was the right choice, probably,

Trong băng đảng của chúng tôi-- và dù đây không phải là tiêu chuẩn;

to try to make it out this way.

thời gian đó có khá nhiều bạo lực, chiến tranh giữa các băng đảng,

You look at this,

the relationship to McDonald's breaks down here.

thực ra băng chúng tôi khá thành công.

The money looks about the same.

Nhưng vẫn có mất mát.

Why is it such a bad job?

Well, the reason it's such a bad job is that there's somebody shooting at you

Vậy về tỉ lệ tử vong --

chưa kể đến tỉ lệ bị bắt, vào tù, bị thương --

a lot of the time.

So, with shooting at you, what are the death rates?

tỉ lệ tử vong trong vùng chúng tôi khảo sát là 7% cho mỗi người trên mỗi năm.

We found, in our gang --

and admittedly, this was not really a standard situation;

Nếu bạn tham gia băng trong 4 năm, bạn có khả năng chết 25%.

this was a time of intense violence, of a lot of gang wars,

as this gang actually became quite successful.

Đó là khả năng cao nhất rồi.

But there were costs.

Để so sánh nhé,

And so the death rate --

hãy xem xét các hướng đi trong cuộc đời mà bạn thấy sẽ rất rủi ro.

not to mention the rate of being arrested, sent to prison, being wounded --

Ví dụ bạn là một tên sát nhân,

the death rate in our sample was seven percent per person per year.

bạn bị kết án giết người và bạn lãnh án tử hình.

Hóa ra, tỷ lệ tử hình đối với tử tù do mọi nguyên nhân, bao gồm cả hành quyết:

You're in the gang for four years,

you expect to die with about a 25 percent likelihood.

2% một năm.

(Cười)

That is about as high as you can get.

Vậy nên lãnh án tử hình sẽ an toàn hơn bán ma túy trên phố rất nhiều.

So for comparison's purposes,

let's think about some other walk of life you may expect might be extremely risky.

Với những người tin rằng án tử hình sẽ giảm mạnh tình trạng phạm tội,

Let's say that you were a murderer

and you were convicted of murder, and you're sent to death row.

chắc họ sẽ phải nghĩ lại.

It turns out, the death rates on death row from all causes, including execution:

Để cho bạn thấy khu nội thành nghèo vào thời kì ma tuý tệ thế nào --

two percent a year.

và tôi không cố bới móc mặt tiêu cực đâu,

(Laughter)

So it's a lot safer being on death row

nhưng thực sự còn một điều nữa tôi cần kể;

Hãy nhìn tỉ lệ tử vong của một thiếu niên da đen bất kỳ

than it is selling drugs out on the street.

That gives you some pause, for those of you who believe

lớn lên trong khu nội thành ở Mỹ,

that a death penalty's going to have an enormous deterrent effect on crime.

tỉ lệ tử vong trong thời kỳ ma tuý là 1%.

Thế là cao đấy.

Và đó là cái chết bạo lực -- tưởng như không thể.

To give you a sense of just how bad the inner city was during crack --

Nếu so sánh với tỉ lệ tử vong của lính ở Iraq,

and I'm not really focusing on the negatives,

đang chiến đấu ngay bây giờ: là 0.5%.

but really, there's another story to tell you there --

if you look at the death rates just of random, young black males

Vậy nên theo một nghĩa đen nào đó,

những thiếu niên da đen ở đất nước này đang sống trong chiến trường,

growing up in the inner city in the United States,

the death rates during crack were about one percent.

ngang với những người lính đang chiến đấu ở Iraq.

That's extremely high.

And this is violent death -- it's unbelievable, in some sense.

To put it into perspective: if you compare this to the soldiers in Iraq,

Bạn có lẽ đang thắc mắc tại sao,

for instance, right now fighting the war: 0.5 percent.

lại có người muốn đứng ở góc phố bán ma tuý vì $3.50 một giờ,

So in some very literal way,

với 25% khả năng mình sẽ chết trong bốn năm nữa?

the young black men who were growing up in this country

Sao họ lại làm thế?

were living in a war zone,

Và tôi nghĩ có một vài câu trả lời.

very much in the sense that the soldiers over in Iraq are fighting in a war.

Lý do thứ nhất là họ bị lịch sử đánh lừa.

So why in the world, you might ask,

Ngày xưa băng đảng có một kiểu bàn giao;

would anybody be willing to stand out on a street corner

người trẻ lãnh đạo băng đảng;

rồi khi họ già đi, họ rút khỏi băng.

selling drugs for $3.50 an hour,

Và kết quả là,

with a 25 percent chance of dying over the next four years?

những người may mắn ở đúng lúc đúng chỗ --

Why would they do that?

những người may mắn lãnh đạo băng tầm giữa đến cuối những năm 80,

And I think there are a couple answers.

I think the first one is that they got fooled by history.

họ trở nên vô cùng giàu có.

Và suy luận logic thì họ sẽ già và rút khỏi băng như đàn anh trước

It used to be the gang was a rite of passage;

that the young people controlled the gang;

that as you got older, you dropped out of the gang.

và đàn em sau sẽ được kế thừa tài sản.

So what happened was,

Tôi nghĩ nó y hệt đợt bùng nổ Internet.

the people who happened to be in the right place at the right time --

Những người đầu tiên đến thung lũng Silicon làm giàu rất tốt.

the people who happened to be leading the gang in the mid-to-late-'80s --

Rồi tất cả bạn tôi nói, “Có lẽ mình cũng nên tới đó.”

became very, very wealthy.

Và họ sẵn sàng làm công ăn lương chờ đợi những lựa chọn không bao giờ tới.

And so the logical thing to think

was that they are going to age out of the gang

Theo một khía cạnh, đây chính là chuyện đã xảy ra với những người ta đang bàn.

like everybody else has,

and the next generation is going to take over and get the wealth.

There are striking similarities, I think, to the Internet boom.

Họ sẵn sàng khởi đầu từ dưới đáy,

như một luật sư năm nhất ở công ti luật,

The first set of people in Silicon Valley got very, very rich.

And then all of my friends said, "Maybe I should go do that, too."

làm 80 giờ/tuần vì đồng lương ít ỏi, bởi họ nghĩ họ sẽ kiếm được đối tác.

And they were willing to work very cheap for stock options that never came.

Nhưng rồi quy luật thay đổi, họ không bao giờ kiếm được đối tác.

Những người lãnh đạo mọi băng đảng lớn cuối thập niên 80

In some sense, that's what happened, exactly,

to the set of people we were looking at.

vẫn đang cầm đầu những băng đảng lớn ở Chicago bây giờ.

Họ chưa bao giờ truyền ngôi, nên mọi người mắc kẹt với công việc 3.50 đô một giờ,

They were willing to start at the bottom,

just like, say, a first-year lawyer at a law firm

và nó biến thành thảm hoạ.

is willing to start at the bottom,

Một lý do khác là băng đảng rất giỏi quảng bá và mánh khoé.

work 80-hour weeks for not that much money,

because they think they're going to make partner.

Ví dụ như, các ông trùm thường có đám tuỳ tùng lớn,

But the rules changed, and they never got to make partner.

Indeed, the same people who were running all of the major gangs in the late 1980s

họ lái xe đắt tiền, đeo trang sức đẹp.

are still running the major gangs in Chicago today.

They never passed on any of the wealth,

Khi Sudhir quen họ hơn, cậu ấy nhận ra là,

So everybody got stuck at that $3.50-an-hour job,

thực ra họ không sở hữu xe đó -- họ chỉ thuê nó,

and it turned out to be a disaster.

vì họ không đủ tiền mua xe hàng hiệu.

The other thing the gang was very good at was marketing and trickery.

Và họ không có trang sức vàng, họ có trang sức mạ vàng.

And so for instance, one thing the gang would do is --

Bạn biết đấy, cái thật-thiệt và cái thật-giả.

the gang leaders would have big entourages,

Và ừ, họ làm đủ trò để lừa thanh thiếu niên

and they'd drive fancy cars and have fancy jewelry.

rằng gia nhập băng đảng sẽ béo bở thế nào.

So what Sudhir eventually realized as he hung out with them more,

Ví dụ như họ đưa một đứa trẻ 14 tuổi cầm hộ cả một xấp tiền.

is that, really, they didn't own those cars -- they just leased them,

because they couldn't afford to own the fancy cars.

Đứa trẻ 14 tuổi đó sẽ đem khoe bạn,

And they didn't really have gold jewelry, they had gold-plated jewelry.

“Ê nhìn đống tiền băng đó cho tớ này.”

Đó không phải tiền của cậu -- trừ khi cậu tiêu nó và mắc nợ băng đảng,

It goes back to, you know, the real-real versus the fake-real.

And really, they did all sorts of things to trick the young people

và phải làm đầy tớ cho họ một thời gian.

Ok tôi còn vài phút nữa.

into thinking what a great deal the gang was going to be.

Còn một điều cuối mà tôi tưởng mình sẽ không còn thời gian để nói,

So for instance, they would give a 14-year-old kid

đó là những gì chúng tôi học được về kinh tế nói chung,

a whole roll of bills to hold.

That 14-year-old kid would say to his friends,

sau khi nghiên cứu băng đảng.

"Hey, look at all the money I got in the gang."

Các nhà kinh tế học thường dùng mấy từ chuyên môn.

It wasn't his money -- until he spent it,

Thông thường, các lý thuyết của họ thất bại thảm hại khi đem so với dữ liệu,

and then he was in debt to the gang,

and was sort of an indentured servant for a while.

nhưng điều thú vị là trong bối cảnh này,

So I have a couple minutes.

Let me do one last thing I hadn't thought I'd have time to do,

một số lý thuyết kinh tế không hoạt động tốt trong nền kinh tế thực

which is to talk about what we learned more generally about economics,

lại hoạt động rất tốt trong nền kinh tế ma tuý,

một phần vì nó là tư bản vô tổ chức.

Đây là nguyên tắc kinh tế. Một trong những ý tưởng cơ bản về kinh tế lao động,

from the study of the gang.

So, economists tend to talk in technical words.

tên là “bù chênh lệch”.

Về cơ bản, nó là mức tăng lương một công nhân cần

Often, our theories fail quite miserably when we over the data,

để họ không so đo thiệt hơn giữa hai công việc,

but what's kind of interesting is that in this setting,

trong đó một cái rõ ràng khó chịu hơn. Đó là đền bù chênh lệch.

it turned out that some of the economic theories

that worked not so well in the real economy

Thế nên người đổ rác thường được trả lương cao hơn người làm ở công viên.

worked very well in the drug economy,

in some sense, because it's unfettered capitalism.

Tôi nghĩ, lời của một thành viên băng đó đã thể hiện rõ cái này.

Here's an economic principle.

This is one of the basic ideas in labor economics,

called a "compensating differential."

Hoá ra -- tôi đang hơi vội nhỉ --

It's the idea that the increment to wages that a worker requires

Hoá ra trong băng nhóm, khi có chiến tranh nổ ra,

to leave him indifferent between performing two tasks,

họ trả lương gấp đôi cho lính lệ.

one which is more unpleasant than the other.

Chính là khái niệm này.

Compensating differential -- it's why we think garbagemen might be paid more

Bởi vì họ sẽ không mạo hiểm.

Và lời của thành viên đó tóm gọn khái niệm rất tốt, đó là:

than people who work in parks.

The words of one of the members of the gang, I think, make this clear.

“Mày có dám đứng đây khi mấy thứ này diễn ra không?” -- thứ này là vụ xả súng --

“Không đúng không? Nên nếu mày muốn tao mạo hiểm tính mạng, thì nôn thêm tiền ra.”

So it turns out -- I'm sort of getting ahead of myself --

it turns out, in the gang, when there's a war going on,

Tôi nghĩ cậu ta giải thích dễ hiểu hơn nhà kinh tế học rất nhiều.

they actually pay the foot soldiers twice as much money.

(Tiếng cười)

It's exactly this concept.

Một trường hợp nữa. Nhà kinh tế học nói về lý thuyết trò chơi,

Because they're not willing to be at risk.

And the words of a gang member capture it quite nicely, he says:

rằng mỗi trò chơi 2 người đều có một cân bằng Nash.

Đây là bản dịch của một thành viên băng đảng.

"Would you stand around here when all this shit ..." -- the shooting --

Về việc vì sao họ không đi bắn nhau --

"... if all this shit's going on? No, right?

So if I gonna be asked to put my life on the line, then front me the cash, man."

Và hoá ra nó là một chiến thuật kinh doanh tốt:

I think the gang member says it much more articulately

nếu bạn bắn chỉ thiên ở địa bàn của băng nhóm khác,

than the economist, about what's going on.

(Laughter)

người ta sẽ ngại mua thuốc ở đó, họ sẽ chuyển sang phố bạn.

Here's another one.

Nhưng thành viên đó nói vì sao họ không làm thế:

Economists talk about game theory,

that every two-person game has a Nash equilibrium.

“Nếu bọn tao bắn ở đó, địa bàn địch ấy,

Here's the translation you get from the gang member.

mày biết đấy, sẽ không ai dám bước vào.

They're talking about the decision of why they don't go shoot --

Nhưng bọn tao phải cẩn thận, vì chúng cũng có thể bắn ở đây, rồi cả hai ăn lờ.”

One thing that turns out to be a great business tactic in the gang:

Cùng một khái niệm luôn.

if you go and just shoot guns in the air in the other gang's territory --

(Tiếng cười)

Rồi đôi khi, nhà kinh tế học cũng sai.

Một điều chúng tôi quan sát được từ dữ liệu là, dường như --

people are afraid to go buy drugs there,

they're going to come into your neighborhood.

Here's what he says about why they don't do that:

thủ lĩnh băng đảng luôn được trả tiền.

"If we start shooting around there, the other gang's territory,

Bất kể nền kinh tế có xấu thế nào, hắn luôn kiếm được tiền.

nobody, I mean, you dig it, nobody gonna step on their turf.

Chúng tôi có vài giả thuyết về dòng tiền,

But we gotta be careful,

'cause they can shoot around here too and then we all fucked."

và việc khó tiếp cận thị trường vốn, kiểu thế.

(Laughter)

Rồi chúng tôi hỏi một thành viên:

So that's the same concept.

“Sao anh luôn được trả lương còn cấp dưới của anh thì không?”

Then again, sometimes economists get it wrong.

One thing we observed in the data is that it looked like --

Cậu ta trả lời “Mày có cả đống thằng bên dưới thèm chiếm chỗ mày.

Nếu mày bắt đầu chịu thiệt, họ sẽ nghĩ mày yếu và gà.”

the gang leader always got paid.

Và tôi suy nghĩ rồi nói,

No matter how bad it was economically, he always got himself paid.

“CEO thường tự trả bản thân hàng triệu đô kể cả khi công ti đang lỗ.

We had some theories related to cash flow,

and lack of access to capital markets, and things like that.

Và một nhà kinh tế học chưa bao giờ nhận ra

Then we asked the gang member,

rằng yếu tố “yếu và gà” này có thể quan trọng đến thế nào.”

"Why is it you always get paid and your workers don't always get paid?"

(Tiếng cười)

His response is,

"You got all these niggers below you who want your job, you dig?

If you start taking losses, they see you as weak and shit."

Có lẽ “yếu và gà” là một giả thuyết quan trọng cần phân tích thêm.

And I thought about it and said,

Cảm ơn rất nhiều.

"CEOs often pay themselves million-dollar bonuses,

(Vỗ tay)

even when companies are losing a lot of money.

And it never would really occur to an economist

that this idea of 'weak and shit' could really be important."

(Laughter)

Maybe "weak and shit" is an important hypothesis that needs more analysis.

Thank you very much.

(Applause)