The freakonomics of McDonalds vs. drugs | Steven Levitt

Tłumaczenie: Rysia Wand Korekta: Jerzy Pa

You'll be happy to know that I'll be talking not about my own tragedy,

Zamiast o własnej tragedii, opowiem o cudzej.

but other people's tragedy.

Zamiast o własnej tragedii, opowiem o cudzej.

It's a lot easier to be lighthearted about other people's tragedy

Do cudzych łatwiej podejść z beztroską,

than your own,

and I want to keep it in the spirit of the conference.

a nie chcę odbiegać od ducha konferencji.

Jeśli wierzyć mediom

So, if you believe the media accounts,

being a drug dealer in the height of the crack cocaine epidemic

handlarze crackiem w czasach jego świetności

was a very glamorous life, in the words of Virginia Postrel.

"żyli jak w bajce", wg słów Virginii Postrel.

There was money, there was drugs, guns, women,

Mieli pieniądze, narkotyki, broń, kobiety,

you know, you name it -- jewelry, bling-bling -- it had it all.

biżuterię, błyskotki, co tylko chcesz.

What I'm going to tell you today is that, in fact, based on 10 years of research,

Jednak 10 lat badań,

a unique opportunity to go inside a gang --

wyjątkowa okazja obserwacji gangu od środka

to see the actual books, the financial records of the gang --

i dostęp do ksiąg i buchalterii

that the answer turns out not to be

wykazały, że gang to nie bajka.

that being in the gang was a glamorous life.

But I think, more realistically, that being in a gang --

W istocie gangster sprzedający narkotyki

selling drugs for a gang -- is perhaps the worst job in all of America.

to najgorsza praca w USA.

And that's what I'd like to convince you of today.

O tym chcę was dziś przekonać.

So there are three things I want to do.

Po pierwsze wyjaśnię jak i dlaczego

First, I want to explain how and why crack cocaine

Po pierwsze wyjaśnię jak i dlaczego

had such a profound influence on inner-city gangs.

crack wywarł tak głęboki wpływ na gangi.

Secondly, I want to tell you

Po drugie, opowiem jak ktoś taki jak ja

how somebody like me came to be able to see

mógł obserwować gang od środka.

the inner workings of a gang -- an interesting story, I think.

And then third, I want to tell you, in a very superficial way,

mógł obserwować gang od środka.

Po trzecie, poruszę pobieżnie

about some of the things we found

niektóre wyniki analiz buchalterii gangu.

when we actually got to look at the financial records,

niektóre wyniki analiz buchalterii gangu.

the books, of the gang.

So before I do that, just one warning,

Najpierw - ostrzeżenie.

which is that this presentation has been rated 'R'

Ta prezentacja przeznaczona jest tylko dla dorosłych,

by the Motion Picture Association of America.

It contains adult themes, adult language.

ze względu na tematy i język.

Given who is up on the stage, you'll be delighted to know

Widząc, kto stoi na scenie, ucieszy was,

that, in fact, there'll be no nudity --

że nie będzie rozbierania.

że nie będzie rozbierania.

(Laughter)

(Śmiech)

Unexpected wardrobe malfunctions aside.

Poza, może, jakąś awarią garderoby.

(Laughter)

(Śmiech)

So let me start by talking about crack cocaine,

Zacznijmy od kokainy i jej wpływu na gangi.

and how it transformed the gang.

To do that, you have to actually go back to a time before crack cocaine,

Musimy przenieść się w czasy przed crackiem,

in the early '80s, and look at it from the perspective of a gang leader.

na początek lat 80.

Being a gang leader in the inner city wasn't such a bad deal in the mid-'80s --

Liderzy gangów w tym czasie mieli się nieźle.

the early '80s, let me say.

Now, you had a lot of power, and you got to beat people up --

Liderzy gangów w tym czasie mieli się nieźle.

Mieli władzę, mogli kogoś pobić,

you got a lot of prestige, a lot of respect.

cieszyli się prestiżem, szacunkiem.

But the thing is, there was no money in it.

Ale nie mieli z tego grosza.

The gang had no way to make money.

Gangi nie umiały zarabiać.

You couldn't charge dues to the people in the gang,

Nie mogli pobierać składek od członków bez grosza.

because the people in the gang didn't have any money.

Nie mogli pobierać składek od członków bez grosza.

You couldn't really make any money selling marijuana --

Trudno zarobić na marihuanie,

marijuana's too cheap, it turns out.

bo jest za tania.

You can't get rich selling marijuana.

Nie mogli sprzedawać kokainy w proszku,

You couldn't sell cocaine;

Nie mogli sprzedawać kokainy w proszku,

cocaine's a great product -- powdered cocaine --

bo musieliby znać bogatych, białych ludzi.

but you've got to know rich white people.

bo musieliby znać bogatych, białych ludzi.

And most of the inner-city gang members didn't know any rich white people,

Ganster z biednej dzielnicy nie ma dostępu do tego rynku.

so couldn't sell to that market.

Ganster z biednej dzielnicy nie ma dostępu do tego rynku.

You couldn't really do petty crime, either.

Drobne przestępstwa też się nie opłacają.

Turns out, petty crime's a terrible way to make a living.

Drobne przestępstwa też się nie opłacają.

W rezultacie lider gangu ma władzę.

As a result, as a gang leader, you had, you know, power --

W rezultacie lider gangu ma władzę.

it's a pretty good life -- but the thing was, in the end,

To niezłe życie, tyle że mieszkasz u matki.

To niezłe życie, tyle że mieszkasz u matki.

you were living at home with your mother.

And so it wasn't really a career.

Marna kariera.

There were limits to how powerful and important you could be

Trudno być zbyt silnym i ważnym

Trudno być silnym i ważnym

if you had to live at home with your mother.

mieszkając z matką.

Then along comes crack cocaine.

Wtedy zjawił się crack.

And in the words of Malcolm Gladwell,

Parafrazując Gladwella, crack okazał się

crack cocaine was the extra-chunky version of tomato sauce

sosem z kawałkami warzyw dla biedoty.

for the inner city.

(Laughter)

(Śmiech)

Because crack cocaine was an unbelievable innovation.

Crack to wielka innowacja.

I don't have time to talk about it today, but if you think about it,

Nie zdążę dziś tego omówić,

ale w ostatnich 25 latach

I would say that in the last 25 years,

of every invention or innovation that's occurred in this country,

ze wszystkich wynalazków w USA

the biggest one in terms of impact

największy wpływ na życie biedoty

on the well-being of people who live in the inner city,

was crack cocaine.

miał crack.

And for the worse -- not for the better, but for the worse.

Oczywiście - na gorsze.

It had a huge impact on life.

So what was it about crack cocaine?

O co chodzi z crackiem?

O co chodzi z crackiem?

It was a brilliant way of getting the brain high.

Crack daje fantastyczny haj.

Because you could smoke crack cocaine -- you can't smoke powdered cocaine --

Crack można palić, kokainy w proszku nie,

and smoking is a much more efficient mechanism of delivering a high

a palenie dużo efektywniej wprowadza w haj

than snorting it.

niż wciąganie nosem.

And it turned out there was this audience that didn't know it wanted crack cocaine,

Popyt na crack okazał się olbrzymi.

but when it came, it really did.

Popyt na crack okazał się olbrzymi.

And it was a perfect drug;

you could buy the cocaine that went into it for a dollar,

Narkotyk idealny.

Kokainę za dolara przerabiasz na crack i sprzedajesz za 5.

sell it for five dollars.

Highly addictive -- the high was very short.

Wysoce uzależniający, z krótkim hajem.

So for fifteen minutes, you get this great high,

15 minut haju,

and then when you come down,

all you want to do is get high again.

po których myślisz tylko o powtórce.

It created a wonderful market.

Powstał cudowny rynek zbytu.

And for the people who were there running the gang,

Powstał cudowny rynek zbytu.

it was a great way, seemingly, to make a lot of money.

a dla gangów świetne źródło dochodów.

At least for the people on the top.

Przynajmniej dla ludzi na szczycie.

So this is where we enter the picture.

Przynajmniej dla ludzi na szczycie.

Not really me -- I'm really a bit player in all this.

Tu wkraczamy my, a raczej

My co-author, Sudhir Venkatesh, is the main character.

mój współ-autor, Sudhir Venkatesh.

He was a math major in college who had a good heart,

Jako student matematyki o gołębim sercu,

and decided he wanted to get a sociology PhD,

postanowił zrobić doktorat z socjologii.

came to the University of Chicago.

Trzy miesiące przed przyjazdem do Chicago

Now, the three months before he came to Chicago,

Trzy miesiące przed przyjazdem do Chicago

he had spent following the Grateful Dead.

And in his own words, he "looked like a freak."

jeździł za zespołem Grateful Dead. Wyglądał jak pajac.

jeździł za zespołem Grateful Dead. Wyglądał jak pajac.

He's a South Asian -- very dark-skinned South Asian.

Ciemnoskóry, masywny Hindus,

Big man, and he had hair, in his words, "down to his ass."

z włosami, jak sam mówi, "do samej dupy".

Defied all kinds of boundaries:

Zacierał wszelkie granice. Czarny czy bialy? Facet czy baba?

Was he black or white? Was he man or woman?

He was really a curious sight to be seen.

Wyglądał jak prawdziwe dziwadło.

So he showed up at the University of Chicago,

Stawił się na uniwerstytecie Chicago.

and the famous sociologist William Julius Wilson

Tymczasem słynny socjolog W.J. Wilson

was doing a book that involved surveying people all across Chicago.

potrzebował do swojej nowej książki sondaży mieszkańców Chicago.

He took one look at Sudhir, who was going to go do some surveys for him,

Rzucił okiem na Sudhira, swojego ankietera,

and decided he knew exactly the place to send him,

i od razu wiedział, dokąd go posłać:

which was to one of the toughest, most notorious housing projects

do najgorszego osiedla,

not just in Chicago, but in the entire United States.

osławionego w całych Stanach.

So Sudhir, the suburban boy who had never really been in the inner city,

Sudhir, chłopak zupełnie obcy biednym dzielnicom

dutifully took his clipboard and walked down to this housing project,

przykładnie wziął ankiety i ruszył do blokowiska.

gets to the first building.

Wszedł do pierwszego budynku. Nikogo.

The first building? Well, there's nobody there.

Wszedł do pierwszego budynku. Nikogo.

But he hears some voices up in the stairwell,

Ale usłyszał głosy, więc wszedł po schodach.

so he climbs up the stairwell, comes around the corner,

Za rogiem widzi młodych Murzynów, grających w kości.

and finds a group of young African-American men playing dice.

Za rogiem widzi młodych Murzynów, grających w kości.

This is about 1990, peak of the crack epidemic.

Jest rok 1990, szczyt popularności cracku.

This is a very dangerous job, being in a gang.

Praca w gangu to niebezpieczne zajęcie.

You don't like to be surprised.

You don't like to be surprised by people who come around the corner.

Nie lubi się ludzi, którzy zaskakują cię zza rogu.

And the mantra was: shoot first; ask questions later.

Mantra brzmi: najpierw strzelaj, potem pytaj.

Now, Sudhir was lucky -- he was such a freak,

Dziwak-Sudhir miał szczęście.

Dziwak-Sudhir miał szczęście.

and that clipboard probably saved his life,

a plik ankiet uratował mu chyba życie,

because they figured no other rival gang member

bo uznali, że rywale nie przyszliby strzelać ankietami.

would be coming up to shoot at them with a clipboard.

(Śmiech)

(Laughter)

So his greeting was not particularly warm, but they did say,

Nie przywitali go ciepło,

well, OK -- let's hear your questions on your survey.

ale zgodzili się posłuchać pytań.

So -- I kid you not --

the first question on the survey that he was sent to ask was:

Pierwsze pytanie ankiety, poważnie, brzmiało:

"How do you feel about being poor and Black in America?"

"Co czujesz będąc biednym i czarnym w USA?" (Śmiech)

"Co czujesz będąc biednym i czarnym w USA?" (Śmiech)

(Laughter)

Makes you wonder about academics.

(Laughter)

Jak tu ufać akademikom. (Śmiech)

Jak tu ufać akademikom. (Śmiech)

So the choice of answers were:

Wybór odpowiedzi: bardzo dobrze, dobrze, źle i bardzo źle.

[A) Very Good B) Good C) Bad D) Very Bad]

(Laughter)

What Sudhir found out is, in fact, that the real answer was the following:

Sudhir odkrył, że prawidłowa odpowiedź brzmi...

[A) Very Good B) Good C) Bad D) Very Bad E) Fuck you]

(Śmiech)

(Laughter)

The survey was not, in the end, going to be what got Sudhir off the hook.

Ankiety nie kupiły mu wolności.

He was held hostage overnight in the stairwell.

Zatrzymali go na noc na tych schodach.

There was a lot of gunfire,

there were a lot of philosophical discussions he had with the gang members.

Sporo strzelaniny, sporo filozoficznych dyskusji.

Sporo strzelaniny, sporo filozoficznych dyskusji.

By morning, the gang leader arrived,

Rano zjawił się szef.

checked out Sudhir, decided he was no threat,

Zmierzył Sudhira wzrokiem,

uznał, że im nie zagraża i puścił do domu.

and they let him go home.

So Sudhir went home, took a shower, took a nap.

W domu Sudhir wykąpał się i zdrzemnął.

And you and I, probably, faced with the situation, would think,

Wielu na jego miejscu

"I guess I'm going to write my dissertation on The Grateful Dead,

wzięłoby się za doktorat o Grateful Dead.

I've been following them for the last three months."

W końcu jeździł za nimi przez 3 miesiące. (Śmiech)

W końcu jeździł za nimi przez 3 miesiące. (Śmiech)

(Laughter)

Ale Sudhir zaraz wrócił na blokowisko.

Sudhir, on the other hand,

got right back, walked down to the housing project,

went up to the second floor,

Wszedł na górę i mówi: „Chłopaki,

and said: "Hey, guys, I had so much fun hanging out with you last night,

tak fajnie nam się gadało. Może powtórzymy?

I wonder if I could do it again tonight."

tak fajnie nam się gadało. Może powtórzymy?

And that was the beginning of what turned out to be a beautiful relationship

Tak zaczął się piękny związek.

that involved Sudhir living in the housing project on and off for 10 years,

Sudhir pomieszkiwał na osiedlu przez 10 lat,

hanging out in crack houses, going to jail with the gang members,

przesiadywał na melinach, w więzieniu,

having the windows shot out of his car,

przestrzelono mu szyby w samochodzie,

having the police break into his apartment and steal his computer disks --

policja włamała mu się do domu po dyski itp.

you name it.

policja włamała mu się do domu po dyski itp.

But ultimately, the story has a happy ending for Sudhir,

Dla Sudhira koniec był szczęsliwy.

who became one of the most respected sociologists in the country.

Został najbardziej szanowanym socjologiem w kraju.

And especially for me,

Mnie też się udało, bo w biurze, przy Excelu,

as I sat in my office with my Excel spreadsheet open,

waiting for Sudhir to come and deliver to me the latest load of data

czekałem sobie na świeże dane z gangu.

that he would get from the gang.

czekałem sobie na świeże dane z gangu.

(Laughter)

It was one of the most unequal co-authoring relationships ever --

Najnierówniejsze współautorstwo w historii.

(Laughter)

(Śmiech)

But I was glad to be the beneficiary of it.

Bardzo sobie chwaliłem.

So what did we find?

Czego dowiedzieliśmy się o gangu?

What did we find in the gang?

Well, let me say one thing:

We really got access to everybody in the gang.

Dotarliśmy do wszystkich członków.

We got an inside look at the gang, from the very bottom up to the very top.

Zlustrowaliśmy gang od stóp do głów.

They trusted Sudhir, in ways that really no academic has ever --

Ufali Sudhirowi jak żadnemu akademikowi,

or really anybody, any outsider -- has ever earned the trust of these gangs,

jak żadnemu człowiekowi z zewnątrz.

to the point where they actually opened up

Udostępnili mu nawet najciekawszą rzecz:

what was most interesting for me -- their books,

the financial records they kept.

buchalterię, prowadzone zapisy finansów.

They made them available to us, and we not only could study them,

Mogliśmy je studiować i zadawać pytania.

Mogliśmy je studiować i zadawać pytania.

but we could ask them questions about what was in them.

Streszczę po krótce

So if I have to kind of summarize very quickly in the short time I have

what the bottom line of what I take away from the gang is,

ogólne wnioski na temat gangu:

it's that, if I had to draw a parallel between the gang

gdyby porównać gang do innych organizacji,

and any other organization,

it would be that the gang is just like McDonald's,

pod wieloma względami przypomina McDonalda.

in a lot of different respects -- the restaurant McDonald's.

pod wieloma względami przypomina McDonalda.

So first, in one way,

Po pierwsze, może nie najciekawsze,

which isn't maybe the most interesting way, but it's a good way to start --

chodzi o sposób organizacji.

is in the way it's organized, the hierarchy of the gang,

Oto wykres organizacyjny gangu.

the way it looks.

So here's what the org chart of the gang looks like.

Oto wykres organizacyjny gangu.

I don't know if you know much about org charts,

Uproszczony wykres organizacyjny McDonalda

but if you were to assign a stripped-down and simplified McDonald's org chart,

Uproszczony wykres organizacyjny McDonalda

wyglądałby tak samo.

this is exactly what it would look like.

It's amazing, but the top level of the gang,

Co zdumiewające, najwyżsi rangą gangsterzy

they actually call themselves the "Board of Directors."

mówią o sobie "rada nadzorcza".

(Laughter)

(Śmiech)

And Sudhir says

Gangsterom nie mieli zbyt wielkiego pojęcia

it's not like these guys had a very sophisticated view

of what happened in American corporate life,

nt. korporacyjnej Ameryki.

but they had seen movies like "Wall Street,"

Widzieli za to takie filmy, jak "Wall Street"

and they had learned a little bit about what it was like

i nauczyli się trochę o realnym świecie.

to be in the real world.

Now, below that board of directors,

Poniżej rady nadzorczej mamy regionalnych wiceprezesów,

you've got essentially what are regional VPs --

people who control, say, the South Side of Chicago, or the West Side of Chicago.

kontrolujących np. południe czy zachód Chicago.

Sudhir got to know very well the guy who had the unfortunate assignment

Sudhir dobrze poznał pechowca, któremu zlecono

of trying to take the Iowa franchise,

przejęcie franczyzy w Iowie.

which, it turned out, for this black gang,

(Śmiech)

To nie było najszczęśliwsze

was not one of the more brilliant financial endeavors they undertook.

przedsięwzięcie finansowe gangu.

(Laughter)

But the thing that really makes the gang seem like McDonald's is its franchisees.

(Śmiech)

Franczyzy gangu najbardziej przypominają McDonalda.

The guys who are running the local gangs --

Szefowie lokalnych gangów,

the four-square-block by four-square-block areas --

z kwadratów 4 na 4 ulice,

they're just like the guys, in some sense, who are running the McDonald's.

przypominają kierowników McDonalda.

They are the entrepreneurs.

To przedsiębiorcy.

They get the exclusive property rights to control the drug-selling.

Mają wyłączność na sprzedaż narkotyków,

They get the name of the gang behind them, for merchandising and marketing.

gdzie towar i marketing firmuje gang.

And they're the ones who basically make the profit or lose a profit,

Zbierają zyski lub ponoszą straty

depending on how good they are at running the business.

zależnie od umiejętności.

Now, the group I really want you to think about, though,

Zajmijmy się teraz samym dołem, "szeregowcami".

are the ones at the bottom -- the foot soldiers.

Zajmijmy się teraz samym dołem, "szeregowcami".

These are the teenagers, typically,

To nastolatki. Z narażeniem życia sprzedają towar na ulicy.

who'd be standing out on the street corner, selling the drugs.

To nastolatki. Z narażeniem życia sprzedają towar na ulicy.

Extremely dangerous work.

Większość ludzi gangu

And important to note is that almost all of the weight, all of the people

Większość ludzi gangu

in this organization are at the bottom -- just like McDonald's.

jest na dole hierarchi, jak w McDonaldzie.

jest na dole hierarchi, jak w McDonaldzie.

So in some sense, the foot soldiers are a lot like the people

"Szeregowcy" przyjmują zamówienia, jak w McDonaldzie.

who are taking your order at McDonald's,

"Szeregowcy" przyjmują zamówienia, jak w McDonaldzie.

and it's not just by chance that they're like them.

Te podobieństwa to nie przypadek.

In fact, in these neighborhoods, they'd be the same people.

Często to wręcz ci sami ludzie.

So the same kids who are working in the gang were actually,

Nastolatki pracujące dla gangu

at the very same time, typically working part-time

często dorabiają np. w McDonaldzie.

at a place like McDonald's.

często dorabiają np. w McDonaldzie.

Which already foreshadows the main result that I've talked about,

Już sam ten fakt wykazuje,

about what a crappy job it was, being in the gang.

jak kiepsko pracuje się dla gangu.

Because obviously, if being in the gang were such a wonderful, lucrative job,

Gdyby gang dawał świetnie zarabiać,

why in the world would these guys moonlight at McDonald's?

po co chałturzyliby w McDonaldzie?

So what do the wages look like? You might be surprised.

Zarobki są zaskakujące.

But based on being able to talk to them and to see their records,

Z wywiadów i buchalterii wynika,

Z wywiadów i buchalterii wynika,

this is what it looks like in terms of the wages.

że "szeregowcy" zarabiają 3,5 dolara na godzinę.

The hourly wage the foot soldiers were earning was $3.50 an hour.

że "szeregowcy" zarabiają 3,5 dolara na godzinę.

It was below the minimum wage. And this is well-documented.

Poniżej płacy minimalnej. To fakt.

It's easy to see by the patterns of consumption they have.

Widać to też po ich wydatkach. To nie fikcja.

It really is not fiction -- it's fact.

Widać to też po ich wydatkach. To nie fikcja.

There was very little money in the gang, especially at the bottom.

Szeregowy gangster zarabia grosze.

Now if you managed to rise up, say, and be that local leader,

Jeśli awansujesz na lokalnego szefa,

the guy who's the equivalent of the McDonald's franchisee,

odpowiednik kierownika w McDonaldzie,

you'd be making 100,000 dollars a year.

zarobisz 100 tys. dolarów rocznie.

And that, in some ways, was the best job you could hope to get

To najlepsza z możliwych opcja

if you were growing up in one of these neighborhoods as a young black male.

na jaką może liczyć Murzyn z biednej dzielnicy.

If you managed to rise to the very top,

Na samym szczycie zarabia się do 400 tys. dolarów rocznie.

200,000 or 400,000 dollars a year is what you'd hope to make.

Na samym szczycie zarabia się do 400 tys. dolarów rocznie.

Truly, you would be a great success story.

To byłby olbrzymi sukces.

And one of the sad parts of this is that, indeed,

W smutnym następstwie rozkwitu cracku

among the many other ramifications of crack cocaine

is that the most talented individuals in these communities --

do tego zawężały się dążenia lokalnych talentów.

this is what they were striving for.

do tego zawężały się dążenia lokalnych talentów.

They weren't trying to make it in legitimate ways,

Nie próbowali legalnych dróg,

because there were no legitimate channels out.

bo ich nie było. To była jedyna ucieczka.

This was the best way out.

bo ich nie było. To była jedyna ucieczka.

And it actually was the right choice, probably,

Chyba słusznie próbowali skorzystać z szansy.

to try to make it out this way.

Popatrzmy.

You look at this,

the relationship to McDonald's breaks down here.

Tutaj urywają się powiązania z McDonaldem.

The money looks about the same.

Czemu to taka zła praca?

Why is it such a bad job?

Czemu to taka zła praca?

Well, the reason it's such a bad job is that there's somebody shooting at you

Dlatego, że często ktoś do ciebie strzela.

a lot of the time.

Dlatego, że często ktoś do ciebie strzela.

So, with shooting at you, what are the death rates?

Jaka jest śmiertelność?

We found, in our gang --

Dane z naszego gangu odbiegały od standardów.

and admittedly, this was not really a standard situation;

Dane z naszego gangu odbiegały od standardów.

this was a time of intense violence, of a lot of gang wars,

To były czasy przemocy, wojny gangów.

as this gang actually became quite successful.

Ten gang odniósł sukces, ale za swoją cenę.

But there were costs.

And so the death rate --

Śmiertelność, nie mówiąc o aresztowaniu,

not to mention the rate of being arrested, sent to prison, being wounded --

więzieniu czy odnoszeniu ran,

the death rate in our sample was seven percent per person per year.

wynosiła 7% na osobę rocznie.

You're in the gang for four years,

W ciągu 4 lat zginiesz na 25%.

you expect to die with about a 25 percent likelihood.

That is about as high as you can get.

To wysokie prawdopodobieństwo.

So for comparison's purposes,

Porównajmy to z innymi,

let's think about some other walk of life you may expect might be extremely risky.

równie ryzykownymi sytuacjami.

Let's say that you were a murderer

Np. morderca czekający na wyrok śmierci.

and you were convicted of murder, and you're sent to death row.

Np. morderca czekający na wyrok śmierci.

It turns out, the death rates on death row from all causes, including execution:

Śmiertelność w celach śmierci

ze wszystkich powodów, łącznie z egzekucją - 2% rocznie.

two percent a year.

(Laughter)

(Śmiech)

So it's a lot safer being on death row

W celi śmierci jest bezpieczniej niż na ulicy.

than it is selling drugs out on the street.

That gives you some pause, for those of you who believe

To powinno zastanowić zwolenników kary śmierci

that a death penalty's going to have an enormous deterrent effect on crime.

jako czynnika odstraszającego od zbrodni.

Koszmar biednych dzielnic pod naporem cracku

To give you a sense of just how bad the inner city was during crack --

and I'm not really focusing on the negatives,

Koszmar biednych dzielnic pod naporem cracku

but really, there's another story to tell you there --

to osobna historia.

if you look at the death rates just of random, young black males

Wśród czarnych, ubogich nastolatków w USA

Wśród czarnych, ubogich nastolatków w USA

growing up in the inner city in the United States,

the death rates during crack were about one percent.

śmiertelność wynosiła 1%. To bardzo dużo.

That's extremely high.

And this is violent death -- it's unbelievable, in some sense.

śmiertelność wynosiła 1%. To bardzo dużo.

To brutalna śmierć, trudna do uwierzenia.

To put it into perspective: if you compare this to the soldiers in Iraq,

Dla porównania: śmiertelność żołnierzy w Iraku,

for instance, right now fighting the war: 0.5 percent.

podczas wojny, wynosi 0,5%.

So in some very literal way,

Bardzo dosłownie, młodzi Murzyni

the young black men who were growing up in this country

dorastali w kraju w stanie wojny,

were living in a war zone,

very much in the sense that the soldiers over in Iraq are fighting in a war.

zupełnie jak żołnierze w Iraku.

So why in the world, you might ask,

Czemu, na Boga, godzili się stać na ulicy

would anybody be willing to stand out on a street corner

selling drugs for $3.50 an hour,

i sprzedawać crack za 3,5 dolara za godzinę,

with a 25 percent chance of dying over the next four years?

przy 25% szans na śmierć w ciągu 4 lat?

Why would they do that?

Myślę, że odpowiedzi jest kilka.

And I think there are a couple answers.

I think the first one is that they got fooled by history.

Po pierwsze zmyliła ich historia.

It used to be the gang was a rite of passage;

Dawniej gangi stanowiły inicjację.

that the young people controlled the gang;

Kontrolowali je młodzi, starsi odchodzili.

that as you got older, you dropped out of the gang.

Kontrolowali je młodzi, starsi odchodzili.

So what happened was,

the people who happened to be in the right place at the right time --

Znajdując się na właściwym miejscu we właściwym czasie,

Znajdując się na właściwym miejscu we właściwym czasie,

the people who happened to be leading the gang in the mid-to-late-'80s --

szefowie gangów końca lat 80., zrobili fortuny.

became very, very wealthy.

szefowie gangów końca lat 80., zrobili fortuny.

And so the logical thing to think

Zgodnie z logiką myślano,

was that they are going to age out of the gang

like everybody else has,

że starsi odejdą, tak jak dotąd,

and the next generation is going to take over and get the wealth.

i nowe pokolenie się wzbogaci.

There are striking similarities, I think, to the Internet boom.

Uderzające podobieństwo do ekonomii wczesnego internetu.

The first set of people in Silicon Valley got very, very rich.

Pierwsi w Dolinie Krzemowej zbili majątek.

And then all of my friends said, "Maybe I should go do that, too."

Nagle wszyscy chcieli iść w ich ślady.

And they were willing to work very cheap for stock options that never came.

Godzili się groszowe płace, opcje bez wartości.

In some sense, that's what happened, exactly,

Podobny los spotkał ludzi z gangów.

to the set of people we were looking at.

They were willing to start at the bottom,

Godzili się zaczynać od zera.

just like, say, a first-year lawyer at a law firm

Nowy prawnik w firmie prawniczej

is willing to start at the bottom,

pracuje po 80 godzin tygodniowo,

work 80-hour weeks for not that much money,

pracuje po 80 godzin tygodniowo,

because they think they're going to make partner.

marząc o partnerstwie. Ale reguły się zmieniły.

But the rules changed, and they never got to make partner.

marząc o partnerstwie. Ale reguły się zmieniły.

Indeed, the same people who were running all of the major gangs in the late 1980s

Szefowie większych gangów z lat 80.

are still running the major gangs in Chicago today.

nadal szefują w dzisiejszym Chciago.

They never passed on any of the wealth,

Szeregowi utknęli w biedzie, z fatalnym skutkiem.

So everybody got stuck at that $3.50-an-hour job,

Szeregowi utknęli w biedzie, z fatalnym skutkiem.

and it turned out to be a disaster.

The other thing the gang was very good at was marketing and trickery.

Gangi celowały w marketingu i sztuczkach.

And so for instance, one thing the gang would do is --

Na przykład szefowie gangów

the gang leaders would have big entourages,

mieli pokaźną świtę,

and they'd drive fancy cars and have fancy jewelry.

odlotowe samochody i biżuterię.

So what Sudhir eventually realized as he hung out with them more,

Sudhir odkrył niebawem,

is that, really, they didn't own those cars -- they just leased them,

że samochody nie były ich.

Brali je w leasing, bo były dla nich za drogie.

because they couldn't afford to own the fancy cars.

And they didn't really have gold jewelry, they had gold-plated jewelry.

Biżuteria też nie była złota, tylko pozłacana.

It goes back to, you know, the real-real versus the fake-real.

Autentyk kontra podróbka.

And really, they did all sorts of things to trick the young people

Wszystko po to, żeby nabrać młodych ludzi,

into thinking what a great deal the gang was going to be.

że gang to świetna rzecz.

So for instance, they would give a 14-year-old kid

Dawali np. 14-latkowi

a whole roll of bills to hold.

gruby zwitek banknotów.

That 14-year-old kid would say to his friends,

gruby zwitek banknotów.

"Hey, look at all the money I got in the gang."

Chwalił się kolegom, ile zarabia w gangu.

Chwalił się kolegom, ile zarabia w gangu.

It wasn't his money -- until he spent it,

Wydając pieniądze, zadłużał się u gangu.

and then he was in debt to the gang,

and was sort of an indentured servant for a while.

Zostawał służącym - czeladnikiem.

So I have a couple minutes.

Chcę dodać jeszcze jedno.

Let me do one last thing I hadn't thought I'd have time to do,

Chcę dodać jeszcze jedno.

Chyba zdążę jeszcze opowiedzieć

which is to talk about what we learned more generally about economics,

czego nauczył nas gang o ekonomii.

from the study of the gang.

So, economists tend to talk in technical words.

Ekonomiści lubią techniczny żargon.

Often, our theories fail quite miserably when we over the data,

Teorie często upadają wobec danych.

but what's kind of interesting is that in this setting,

Jednak w tym przypadku

it turned out that some of the economic theories

teorie nieprzystające do zwykłej ekonomii,

that worked not so well in the real economy

worked very well in the drug economy,

zadziałały na rynku narkotyków,

in some sense, because it's unfettered capitalism.

obrazującym rozpasany kapitalizm.

Here's an economic principle.

W ekonomii funkcjonuje pojęcie "pochodnej wynagrodzenia".

This is one of the basic ideas in labor economics,

W ekonomii funkcjonuje pojęcie "pochodnej wynagrodzenia".

called a "compensating differential."

It's the idea that the increment to wages that a worker requires

Chodzi o różnicę płacy konieczną,

to leave him indifferent between performing two tasks,

by zobojętnić pracownika na rożnicę

one which is more unpleasant than the other.

między przyjemną, a nieprzyjemną pracą.

Compensating differential -- it's why we think garbagemen might be paid more

między przyjemną, a nieprzyjemną pracą.

Sądzimy, że śmieciarz zarabia więcej niż ogrodnik.

than people who work in parks.

The words of one of the members of the gang, I think, make this clear.

Jasno wyłożył to jeden z członków gangu.

So it turns out -- I'm sort of getting ahead of myself --

Wyprzedzam fakty. Okazuje się,

it turns out, in the gang, when there's a war going on,

że podczas wojny gangów

they actually pay the foot soldiers twice as much money.

szeregowi zarabiają dwukrotnie więcej.

It's exactly this concept.

Inaczej nie wystawialiby się na ryzyko.

Because they're not willing to be at risk.

Inaczej nie wystawialiby się na ryzyko.

And the words of a gang member capture it quite nicely, he says:

Członek gangu ujął to tak:

"Would you stand around here when all this shit ..." -- the shooting --

Ty byś stał w tym gównie? (chodzi o strzelanie).

"... if all this shit's going on? No, right?

Ty byś stał w tym gównie? (chodzi o strzelanie).

So if I gonna be asked to put my life on the line, then front me the cash, man."

Jak mam nadstawiać karku, niech bulą."

To dużo wymowniejszy opis sytuacji

I think the gang member says it much more articulately

niż ekonomiczny żargon.

than the economist, about what's going on.

(Śmiech)

(Laughter)

Here's another one.

Ekonomiści mówią o teorii gier,

Economists talk about game theory,

Ekonomiści mówią o teorii gier,

that every two-person game has a Nash equilibrium.

gdzie dwóch graczy tworzy równowagę Nasha.

Here's the translation you get from the gang member.

Oto tłumaczenie członka gangu.

They're talking about the decision of why they don't go shoot --

Świetną strategią kupiecką gangu

One thing that turns out to be a great business tactic in the gang:

jest najazd na terytorium rywali

if you go and just shoot guns in the air in the other gang's territory --

i oddanie paru salw w powietrze.

people are afraid to go buy drugs there,

Wystraszeni klienci przyjdą kupować u ciebie.

they're going to come into your neighborhood.

Wystraszeni klienci przyjdą kupować u ciebie.

Here's what he says about why they don't do that:

Ale oto czemu się tego nie robi:

"If we start shooting around there, the other gang's territory,

"Jak zaczniemy u nich grzać, czaisz,

nobody, I mean, you dig it, nobody gonna step on their turf.

to będą ich omijać. Ale trzeba z czuciem,

But we gotta be careful,

to będą ich omijać. Ale trzeba z czuciem,

'cause they can shoot around here too and then we all fucked."

bo jak oni przygrzeją u nas, to przejebane".

(Śmiech)

(Laughter)

Czasem ekonomiści się mylą.

So that's the same concept.

Then again, sometimes economists get it wrong.

Czasem ekonomiści się mylą.

One thing we observed in the data is that it looked like --

Z danych wynikało,

the gang leader always got paid.

że szefowie zawsze zgarniają dolę,

No matter how bad it was economically, he always got himself paid.

nawet w najgorszej sytuacji ekonomicznej.

We had some theories related to cash flow,

Snuliśmy teorie: przepływ gotówki, brak dostępu do kapitału.

and lack of access to capital markets, and things like that.

Snuliśmy teorie: przepływ gotówki, brak dostępu do kapitału.

Then we asked the gang member,

Spytaliśmy: "Czemu ty zawsze zarabiasz, a szeregowi nie?"

"Why is it you always get paid and your workers don't always get paid?"

Spytaliśmy: "Czemu ty zawsze zarabiasz, a szeregowi nie?"

Odpowiedź: "Każdy czarnuch ostrzy zęby na moją fuchę.

His response is,

"You got all these niggers below you who want your job, you dig?

Zaczniesz tracić, to uznają, że jesteś cienki bolek".

If you start taking losses, they see you as weak and shit."

And I thought about it and said,

Prezesi firm biorą milionowe premie, także przy stratach.

"CEOs often pay themselves million-dollar bonuses,

Prezesi firm biorą milionowe premie, także przy stratach.

even when companies are losing a lot of money.

Prezesi firm biorą milionowe premie, także przy stratach.

And it never would really occur to an economist

Ekonomista nigdy nie wpadłby na to, że idea

that this idea of 'weak and shit' could really be important."

(Laughter)

"cienki bolek" może mieć znaczenie.

"cienki bolek" może mieć znaczenie.

Maybe "weak and shit" is an important hypothesis that needs more analysis.

Może ta hipoteza zasługuje na analizę.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)