Let's clean up the space junk orbiting Earth | Natalie Panek

Çeviri: Laçin Alp Yeni Gözden geçirme: Ramazan Şen

Our lives depend

Hayatlarımız,

on a world we can't see.

göremediğimiz bir dünyaya bağlı.

Think about your week so far.

Şimdiye kadar geçen haftanızı düşünün.

Have you watched TV, used GPS,

Televizyon izlediniz mi? GPS kullandınız mı?

checked the weather or even ate a meal?

Hava durumunu kontrol ettiniz mi? Hatta yemek yediniz mi?

These many things that enable our daily lives

Bunlar, direkt ya da direkt olmadan uydulara bağlı olan

rely either directly or indirectly

hayatımızı yaşamamıza olanak tanıyan

on satellites.

şeyler.

And while we often take for granted

Uyduların bize sağladığı hizmetleri

the services that satellites provide us,

sıklıkla kullandıkça,

the satellites themselves deserve our attention

uydular, kendileri

as they are leaving a lasting mark

uzayda kalıcı bir iz bıraktıkları için

on the space they occupy.

dikkatimizi hak ediyorlar.

People around the world rely on satellite infrastructure every day

Dünya üzerindeki insanlar her gün, iletişim kurmak, bilgi almak

for information, entertainment and to communicate.

ve eğlenmek için bu altyapıya bel bağlıyor.

There's agricultural and environmental monitoring,

Tarımsal ve çevresel izleme,

Internet connectivity, navigation.

internet bağlantısı, navigasyon var.

Satellites even play a role

Uydular, finansal ve enerji pazarlarımızın

in the operation of our financial and energy markets.

operasyonunda bile rol oynar.

But these satellites that we rely on

Ancak her gün bel bağladığımız

day in and day out

bu uydular

have a finite life.

sınırlı bir ömre sahip.

They might run out of propellant,

İtici güçleri bitebilir,

they could malfunction,

arızalanabilirler

or they may just naturally reach the end of their mission life.

veya doğal olarak görev sürelerinin sonuna ulaşırlar.

At this point, these satellites effectively become space junk,

Bu noktada, bu uydular yörünge çevresini karmakarışık hâle getiren bir şekilde

cluttering the orbital environment.

uzay çöpüne dönüşürler.

So imagine you're driving down the highway on a beautiful, sunny day

Harika bir Pazar günü işlerinizi halletmek için çevre yolunda

out running errands.

araç sürdüğünüzü hayal edin.

You've got your music cranked,

Müziğiniz var,

your windows rolled down,

pencereniz açık,

with the cool breeze blowing through your hair.

serin bir esinti saçlarınızı uçuruyor.

Feels nice, right?

İyi hissedersiniz, değil mi?

Everything is going smoothly

Her şey aracınızın yolun ortasında

until suddenly your car stutters and stalls

teklemesine ve durmasına kadar

right in the middle of the highway.

çok güzel gidiyordu.

So now you have no choice but to abandon your car

Şimdi yolun ortasında kalan aracınızı terk etmekten başka

where it is on the highway.

bir çareniz yok.

Maybe you were lucky enough

Belki aracınızı

to be able to move it out of the way and into a shoulder lane

yolun dışına itebilecek kadar şanslıydınız.

so that it's out of the way of other traffic.

Böylelikle diğer araçların yolundan çekildiniz.

A couple of hours ago,

Birkaç saat önce arabanız,

your car was a useful machine that you relied on in your everyday life.

günlük hayatınızda ona bel bağladığınız kullanışlı bir makineydi.

Now, it's a useless hunk of metal

Şimdi, değerli bir ulaşım ağında duran,

taking up space in a valuable transportation network.

kullanışsız bir metal yığını.

And imagine international roadways all cluttered with broken down vehicles

Uluslararası otoyolların, diğer trafiklerin ayağına dolanan,

that are just getting in the way of other traffic.

bozulmuş arabalarla dolu olduğunu hayal edin.

And imagine the debris that would be strewn everywhere

Enkazın her yana dağıldığını hayal edin.

if a collision actually happened,

Eğer bir çarpışma gerçekten olsa

thousands of smaller pieces of debris

binlerce küçük enkaz parçası

becoming new obstacles.

yeni engeller hâline gelecektir.

This is the paradigm of the satellite industry.

İşte bu, uydu endüstrisinin paradigması.

Satellites that are no longer working

Artık çalışmayan uydular

are often left to deorbit over many, many years,

yörünge dışında çok ama çok uzun yıllar boyunca bırakılır

or only moved out of the way as a temporary solution.

veya geçici bir çözüm olarak yolun dışına çıkarılır.

And there are no international laws in space

Uzayda kendimizden sonra temizlememizi

to enforce us to clean up after ourselves.

sağlayacak uluslararası kurallar yoktur.

So the world's first satellite, Sputnik I,

Dünyanın ilk uydusu, Sputnik I, 1957 yılında fırlatıldı

was launched in 1957,

ve bu yılda, dünyada

and in that year, there were only a total of three launch attempts.

toplamda üç fırlatma denemesi yapıldı.

Decades later and dozens of countries from all around the world

On yıllar sonra, dünyanın çevresinden bir düzine ülke

have launched thousands of more satellites into orbit,

yörüngeye binlerce uydu daha fırlattı

and the frequency of launches is only going to increase in the future,

ve bu fırlatmaların sıklığı gelecekte artacaktır.

especially if you consider things like the possibility

Özellikle 900'den fazla takım uydularının

of 900-plus satellite constellations being launched.

fırlatılma ihtimalini göz önüne alırsanız.

Now, we send satellites to different orbits

Şimdi, uyduları ihtiyaçlarına göre farklı

depending on what they're needed for.

yörüngelere fırlatıyoruz.

One of the most common places we send satellites

Uyduları en sık gönderdiğimiz yer

is the low Earth orbit,

alçak Dünya yörüngesi,

possibly to image the surface of Earth

muhtemelen Dünya yüzeyinden

at up to about 2,000 kilometers altitude.

2.000 kilometre yüksekliği hayal edebiliriz.

Satellites there are naturally buffeted by Earth's atmosphere,

Buradaki uydular doğal olarak Dünya atmosferi tarafından sarsılıyor,

so their orbits naturally decay,

bu nedenle yörüngeleri bozuluyor

and they'll eventually burn up,

ve genellikle birkaç yıl içinde

probably within a couple of decades.

yanıyorlar.

Another common place we send satellites

Uyduları genel olarak gönderdiğimiz bir diğer yer ise

is the geostationary orbit

35 bin kilometre yukarıda

at about 35,000 kilometers altitude.

bulunan jeostatik yörüngedir.

Satellites there remain in the same place above Earth as the Earth rotates,

Buradaki uydular dünyanın dönüşü sırasında aynı yerde kalırlar ve

which enables things like communications or television broadcast, for example.

televizyon yayını, iletişim gibi şeyleri mümkün kılar.

Satellites in high orbits like these could remain there for centuries.

Bu yükseklikte bulunan uydular yüzyıllar boyunca orada kalabilir.

And then there's the orbit coined "the graveyard,"

Bazı uyduların hayatlarının sonunda

the ominous junk or disposal orbits,

kasıtlı olarak yerleştirildikleri ve

where some satellites are intentionally placed

sık kullanılan operasyonel yörüngelerin dışına çıkarıldıkları

at the end of their life

"mezarlık" adında

so that they're out of the way of common operational orbits.

icat edilmiş bir yörünge bulunur.

Of the nearly 7,000 satellites launched since the late 1950s,

1950'lerden beri fırlatılmış yaklaşık 7 bin uydunun

only about one in seven is currently operational,

yalnızca yedide biri şu anda operasyonel

and in addition to the satellites that are no longer working,

ve artık çalışmayan uydulara ek olarak,

there's also hundreds of thousands of marble-sized debris

100 binlerce mermer ebatlı enkaz ve milyonlarca

and millions of paint chip-sized debris

boya talaşı büyüklüğünde de enkaz var

that are also orbiting around the Earth.

ve tüm bunlar Dünya çevresinde dönüyor.

Space debris is a major risk to space missions,

Uzay enkazları, yalnızca uzay görevlerine değil,

but also to the satellites that we rely on each and every day.

aynı zamanda her gün güvendiğimiz uydulara da büyük risk oluşturuyor.

Now, because space debris and junk has become increasingly worrisome,

Uzay çöpleri, gittikçe artan bir şekilde endişe verici hâle geldiğinden,

there have been some national and international efforts

ek artıkların üretimini sınırlamamıza yardımcı olacak

to develop technical standards

teknikler geliştirmek için bazı

to help us limit the generation of additional debris.

ulusal ve uluslararası çabalar gösterildi.

So for example, there are recommendations

Örneğin, alçak Dünya yörüngesindeki

for those low-Earth orbiting spacecraft

uzay araçlarının 25 yaşın altında yörüngeden

to be made to deorbit in under 25 years,

ayrılması için öneriler yapıldı

but that's still a really long time,

fakat bu, özellikle yıllardır çalışmayan

especially if a satellite hasn't been working for years.

uydular için çok vakit alıyor.

There's also mandates for those dead geostationary spacecraft

Bu ölü uzay araçlarının mezarlık yörüngesine taşınması için

to be moved into a graveyard orbit.

emirler de bulunmaktadır.

But neither of these guidelines is binding under international law,

Fakat bu yönergelerin hiçbiri uluslararası hukukta bağlayıcı değildir

and the understanding is that they will be implemented through national mechanisms.

ve anlayışın, ulusal mekanizmalar yoluyla uygulanacak olmasıdır.

These guidelines are also not long-term,

Bu yönergeler ayrıca uzun vadeli değildir,

they're not proactive,

ileriye etkin değildir,

nor do they address the debris that's already up there.

zaten yukarıda olan enkazı da ele almazlar.

They're only in place to limit the future creation of debris.

Yalnızca gelecek enkazların oluşumunu sınırlamak için bulunuyorlar.

Space junk is no one's responsibility.

Uzay çöpü kimsenin sorumluluğu değil.

Now, Mount Everest is actually an interesting comparison

Everest Dağı, aslında çevremizle nasıl etkileşim kurduğumuza

of a new approach to how we interact with our environments,

yönelik yeni bir yaklaşımın ilginç bir karşılaştırmasıdır,

as it's often given the dubious honor

çünkü genellikle dünyanın en yüksek

of being the world's highest garbage dump.

çöplüğü olma kuşkusu verir.

Decades after the first conquest of the world's highest peak,

Dünyanın en yüksek zirvesinin fethinden 10 yıllar sonra,

tons of rubbish left behind by climbers

tırmanışçılar tarafından bırakılan tonlarca çöp

has started to raise concern,

endişeleri arttırmış ve

and you may have read in the news that there's speculation

haberleri okuduysanız, Nepal'in dağcıları cezalandıracağı,

that Nepal will crack down on mountaineers

cezaları arttıracağını ve yasal zorunlulukları

with stricter enforcement of penalties and legal obligations.

daha sıkı şekilde uygulayacağı yönündeki spekülasyonları duymuşsunuzdur.

The goal, of course, is to persuade climbers

Amaç, elbette, dağcıları arkalarını

to clean up after themselves,

temizlemeye ikna etmektir,

so maybe local not-for-profits will pay climbers who bring down extra waste,

böylelikle belki yerel kâr amacı gütmeyen kuruluşlar fazla çöp getirenlere ödeme

or expeditions might organize voluntary cleanup trips.

yapabilir ya da gönüllü temizlik seyahatleri organize edilebilir.

And yet still many climbers feel

Ancak yine de pek çok dağcı,

that independent groups should police themselves.

bağımsız grupların kendilerini kontrol etmeleri gerektiğini düşünüyor.

There's no simple or easy answer,

Basit veya kolay bir cevap yoktur ve hatta doğal çevreyi

and even well-intentioned efforts at conservation

koruma konusundaki iyi niyetli çabalar bile bazen

often run into problems.

problemlere neden olur.

But that doesn't mean we shouldn't do everything in our power

Fakat bu güvendiğimiz ve bağlı olduğumuz doğal çevreleri korumak için

to protect the environments that we rely and depend on,

elimizden gelen her şeyi yapmamamız gerektiği anlamına gelmiyor.

and like Everest, the remote location and inadequate infrastructure

Ve Everest gibi, yörünge ortamının uzak konumu ve yetersiz altyapısı,

of the orbital environment

atıkların atılmasını zor

make waste disposal a challenging problem.

bir problem hâline getirir.

But we simply cannot reach new heights

Basitçe, yeni yüksekliklere ulaşamıyoruz

and create an even higher garbage dump,

ve bu dünyadan çıkan atıklarla daha büyük bir

one that's out of this world.

çöp dökümü yaratıyoruz.

The reality of space

Uzayın gerçekliği,

is that if a component on a satellite breaks down,

bir uydu üzerindeki bir bileşen arızalanırsa,

there really are limited opportunities for repairs,

tamir için sınırlı imkânların

and only at great cost.

ve büyük maliyetlerin bulunmasıdır.

But what if we were smarter about how we designed satellites?

Peki ya uyduları nasıl tasarladığımız konusunda daha zeki olsaydık?

What if all satellites,

Ya tüm uydular

regardless of what country they were built in,

yapıldığı ülke gözetilmeksizin

had to be standardized in some way

geri dönüşüm, servis

for recycling, servicing

veya aktif yörünge dışına atmak için

or active deorbiting?

standartlaştılırsa?

What if there actually were international laws with teeth

Uyduları geçici bir çözüm olarak yörüngeden çıkarmak yerine, onları

that enforced end-of-life disposal of satellites

hayatlarının sonlarında kendilerini imha

instead of moving them out of the way

edecekleri uluslararası

as a temporary solution?

dişli yasalar olsaydı?

Or maybe satellite manufacturers need to be charged a deposit

Ya da belki uydu üreticileri, uyduyu

to even launch a satellite into orbit,

yörüngeye gönderirken bir depozito ödemek

and that deposit would only be returned

zorunda olsalar ve ancak uydu

if the satellite was disposed of properly

düzgün şekilde atılırsa veya belirli bir

or if they cleaned up some quota of debris.

kota enkazı temizlerse bu depozitoyu geri alabilseler?

Or maybe a satellite needs to have technology on board

Ya da bir uydunun yörüngeden çıkmasını hızlandıracak

to help accelerate deorbit.

bir teknolojiye sahip olması gerekse?

There are some encouraging signs.

Bazı teşvik edici işaretler var.

The UK's TechDemoSat-1, launched in 2014, for example,

Örneğin, Birleşik Krallığın 2014 yılında fırlatılan TechDemoSat-1 uydusu, küçük bir

was designed for end-of-life disposal

sürükleyici yelken ile ömrünün sonunda

via a small drag sail.

yörüngeden atılmak üzere tasarlanmıştır.

This works for the satellite because it's small,

Bu küçük olduğundan uydular için çok uygun

but satellites that are higher or in larger orbits

ancak daha yüksekte, daha büyük yörüngede olan veya

or are larger altogether, like the size of school buses,

okul otobüsleri gibi, hepsi daha büyük olduğunda,

will require other disposal options.

uydular diğer elden çıkarma seçenekleri gerektiriyor.

So maybe you get into things like high-powered lasers

Bu yüzden kısa dönemde belki güçlendirilmiş lazerler veya

or tugging using nets or tethers,

ağ veya ip kullanarak çekmeyi

as crazy as those sound in the short term.

çılgınca düşünebilirsiniz.

And then one really cool possibility

Yörüngesel çekici tırlar veya

is the idea of orbital tow trucks or space mechanics.

uzay mekanikerleri fikri gerçekten çekici bir olasılık.

Imagine if a robotic arm

Bir çeşit uzay aracındaki bir

on some sort of space tow truck

robot kolunun, bir uydu üzerinde kırık

could fix the broken components on a satellite,

parçaları düzeltebileceğini ve bunları yeniden

making them usable again.

operasyonel hâle getirdiğini düşünün.

Or what if that very same robotic arm

Ya aynı tipte bir robotik kol,

could refuel the propellant tank on a spacecraft

bir uzay aracındaki itici yakıt deposunu

that relies on chemical propulsion

sizin ve benim aracıma benzin koyduğum

just like you or I would refuel the fuel tanks on our cars?

gibi kimyasal çalıştırmayla doldurabilse?

Robotic repair and maintenance

Robotik bakım ve onarım,

could extend the lives of hundreds of satellites orbiting around the Earth.

dünya çevresinde dönen yüzlerce uydunun yaşamını arttırır.

Whatever the disposal or cleanup options we come up with,

Elde ettiğimiz atık ve temizleme seçenekleri ne olursa olsun,

it's clearly not just a technical problem.

bunun yalnızca teknik bir sorun olmadığı açıktır.

There's also complex space laws and politics that we have to sort out.

Ayrıca açıklığa kavuşturduğumuz birçok uzay kanun ve politikası vardır.

Simply put, we haven't found a way to use space sustainably yet.

Basitçe, uzayı sürdürülebilir olarak kullanmanın bir yolunu bulamadık.

Exploring, innovating to change the way we live and work

Yaşadığımız ve çalıştığımız yeri değiştirmek için

are what we as humans do,

biz insanların yaptığı, keşifler,

and in space exploration,

yeniliklerdir ve uzay keşiflerinde,

we're literally moving beyond the boundaries of Earth.

tam olarak dünya sınırlarının ötesine geçiyoruz.

But as we push thresholds in the name of learning and innovation,

Ancak, öğrenme ve yenilik adına eşikleri zorlarken,

we must remember that accountability for our environments never goes away.

çevremiz için hesap verebilirliğin asla

ortadan kalkmadığının bilincinde olmalıyız.

There is without doubt congestion in the low Earth and geostationary orbits,

Şüphesiz, alçak Dünya ve jeostatik yörüngelerinde tıkanıklık var

and we cannot keep launching new satellites

ve tıpkı bozuk bir arabayı karayolunun

to replace the ones that have broken down

orta yerinde bırakmayacağımız gibi,

without doing something about them first,

bozuk olan uydular için bir şeyler

just like we would never leave a broken down car

yapmadan da yeni uyduları

in the middle of the highway.

oraya gönderemeyiz.

Next time you use your phone,

Bir daha telefonunuzu kullandığınızda,

check the weather or use your GPS,

hava durumunu kontrol ettiğinizde

think about the satellite technologies that make those activities possible.

veya GPS kullandığınızda, bu aktiviteleri mümkün kılan uyduları düşünün.

But also think about the very impact

Aynı zamanda da uyduların Dünya'yı

that the satellites have on the environment surrounding Earth,

çevreleyen çevre üzerindeki etkisini düşünün ve birlikte etkimizi

and help spread the message that together we must reduce our impact.

azaltmamız gerektiğini belirten mesajın yayılmasına yardımcı olun.

Earth orbit is breathtakingly beautiful

Dünya yörüngesi nefes kesici bir şekilde güzel

and our gateway to exploration.

ve bizim keşif yolumuz.

It's up to us to keep it that way.

Bu şekilde tutmak bizim elimizde.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)