James Watson: How we discovered DNA

Translator: Bledi Bejo Reviewer: Amantia Gjikondi

Well, I thought there would be a podium, so I'm a bit scared.

Epo, mendova se do kishte podium, kështu që kam pak frikë.

(Laughter)

(Të Qeshura)

Chris asked me to tell again how we found the structure of DNA.

Kris më kërkoi të shpjegoi edhe një herë se si e gjetëm strukturën e ADN.

And since, you know, I follow his orders, I'll do it.

Dhe meqë, ju e dini, unë ndjek urdhrat e tij, po e bëj.

But it slightly bores me.

Por më bezdis pak.

(Laughter)

(Të qeshura)

And, you know, I wrote a book. So I'll say something --

Dhe, ju e dini, kam shkruajtur libër. Kështu që do them diçka --

(Laughter)

(Të qeshura)

-- I'll say a little about, you know, how the discovery was made,

--Do flas pak mbi si u krye zbulimi.

and why Francis and I found it.

dhe pse Franc dhe unë e gjetëm.

And then, I hope maybe I have at least five minutes to say

Dhe pastaj, besoj se do kem dhe pesë minuta të them

what makes me tick now.

çfarë më ngacmon tani.

In back of me is a picture of me when I was 17.

Mbas meje gjendet një foto imja kur isha 17.

I was at the University of Chicago, in my third year,

Isha tek Universiteti i Cikagos, në vitin e tretë,

and I was in my third year because the University of Chicago

dhe isha në vitin e tretë sepse Universiteti i Cikagos

let you in after two years of high school.

të lejonte të futeshe mbas dy vitesh gjimnaz.

So you -- it was fun to get away from high school -- (Laughter) --

Pra ju -- ishte qejf të lije orët e gjimnazit -- (Të qeshura)

because I was very small, and I was no good in sports,

sepse isha shumë i vogël, dhe nuk isha i mirë me sportet,

or anything like that.

ose ndonjë gjë tjetër si keto.

But I should say that my background -- my father was, you know,

Por mendoj se duhet të them se prejardhja ime -- im at ishte,

raised to be an Episcopalian and Republican,

rritur per te qene Episkopal dhe Republikan,

but after one year of college, he became an atheist and a Democrat.

por mbas një viti kolegj, u bë ateist dhe Demokrat.

(Laughter)

(Të qeshura)

And my mother was Irish Catholic,

Dhe mamaja ime ishte Katolike nga Irlanda,

and -- but she didn't take religion too seriously.

dhe -- por ajo se merrte seriozisht fenë,

And by the age of 11, I was no longer going to Sunday Mass,

Dhe që prej moshës 11 vjeç, une nuk shkoja më në meshën e të djelës,

and going on birdwatching walks with my father.

dhe dilja xhiro për të parë zogjtë me babanë.

So early on, I heard of Charles Darwin.

Kështu që herët, dëgjova mbi Carls Darvinin.

I guess, you know, he was the big hero.

Mendova, e kuptoni, që ai ishte hero i madh.

And, you know, you understand life as it now exists through evolution.

Dhe, e merrni me mend, e kupton ekzistencën e jetës nëpërmjet evolucionit.

And at the University of Chicago I was a zoology major,

Dhe tek Universiteti i Cikagos isha dega e zoologjisë,

and thought I would end up, you know, if I was bright enough,

dhe mendova do mbaroja, e kuptoni, nëse isha i zgjuar sa duhej,

maybe getting a Ph.D. from Cornell in ornithology.

mbase merrja një doktorat nga Kornelli në shkencën e ornitologjisë.

Then, in the Chicago paper, there was a review of a book

Më vonë, në gazetën e Cikagos, ishte përmbledhja e një libri

called "What is Life?" by the great physicist, Schrodinger.

i quajtur: "Cfarë është jeta?" nga fizicisti i madh, Schrodinger.

And that, of course, had been a question I wanted to know.

Dhe kjo, sigurisht, ishte një pyetje së cilën doja ti përgjigjesha.

You know, Darwin explained life after it got started,

Dhe Darvini shpjegoi jeten pasi ajo filloi,

but what was the essence of life?

por kush ishte thelbi i jetës?

And Schrodinger said the essence was information

Dhe Schrodinger tha se thelbi i jetës ishte informacioni

present in our chromosomes, and it had to be present

i gjendur në kromozonet tona, dhe duhej të ishte prezent

on a molecule. I'd never really thought of molecules before.

në një molekulë. S'kisha menduar ndonjëherë mbi molekulat më parë.

You know chromosomes, but this was a molecule,

I dini kromozonet, por kjo ishte një molekulë,

and somehow all the information was probably present

dhe disi i gjithe informacioni ishte pak a shume prezent

in some digital form. And there was the big question

në një formë dixhitale. Dhe kjo ishte pyetja e madhe

of, how did you copy the information?

e, se si mund ta kopjoje këtë informacion?

So that was the book. And so, from that moment on,

Pra ky ishte libri. Dhe, nga ky moment e tutje,

I wanted to be a geneticist --

Dëshiroja të bëhesha gjeneticist --

understand the gene and, through that, understand life.

të kuptoja genet dhe, nepërmjet saj, te kuptoja jetën.

So I had, you know, a hero at a distance.

Pra kisha, e kuptoni, një hero në distanc.

It wasn't a baseball player; it was Linus Pauling.

Nuk ishte lojtar beisbolli; ishte Linus Pauling.

And so I applied to Caltech and they turned me down.

Dhe kështu aplikova tek Caltech dhe ata s'më pranuan.

(Laughter)

(Të qeshura)

So I went to Indiana,

Kështu që shkova në Indiana,

which was actually as good as Caltech in genetics,

që ishte aktualisht po aq e mirë sa Caltech në gjenetikë,

and besides, they had a really good basketball team. (Laughter)

dhe përveç kësaj, kishin edhe një skuadër shumë të mirë basketbolli. (Të qeshura)

So I had a really quite happy life at Indiana.

Pra kisha një jetë shumë të lumtur tek Indiana.

And it was at Indiana I got the impression

Dhe ishte në Indiana që mu krijua idea

that, you know, the gene was likely to be DNA.

që, geni kishte mundësi të pëbëhej nga ADN.

And so when I got my Ph.D., I should go and search for DNA.

Dhe kështu kur mora doktoraturën., duhet të shkoja dhe të kërkoja ADN.

So I first went to Copenhagen because I thought, well,

Pra si fillim shkova në Kopenhagen sepse mendova, epo,

maybe I could become a biochemist,

mbase mund të bëhem biokimist,

but I discovered biochemistry was very boring.

por zbulova se biokimia ishte shumë e mërzitshme.

It wasn't going anywhere toward, you know, saying what the gene was;

Nuk shkonte gjëkundi kundrejt shpjegimit se çfarë ishte geni;

it was just nuclear science. And oh, that's the book, little book.

ishte vetëm shkenc nukleare. Dhe oh, ky është libër, libër i vogël.

You can read it in about two hours.

Mund ta lexoni në dy orë.

And -- but then I went to a meeting in Italy.

Dhe -- por kur shkova në një mbledhje në Itali.

And there was an unexpected speaker who wasn't on the program,

Dhe kishte një folës të papritur i cili nuk ishte në program,

and he talked about DNA.

dhe ai foli mbi ADN.

And this was Maurice Wilkins. He was trained as a physicist,

Dhe ky ishte Maurice Wilkins. Ishte fizicist me profesion,

and after the war he wanted to do biophysics, and he picked DNA

dhe mbas luftës ai dëshironte të studionte biofizikën, dhe zgjodhi ADN

because DNA had been determined at the Rockefeller Institute

sepse ADN ishte vendosur nga Insituti i Rokfelerit

to possibly be the genetic molecules on the chromosomes.

si mundesia e të qënurit molekula gjenetike e kromozoneve.

Most people believed it was proteins.

Shumica e njerëzve besonin se ishin proteinat.

But Wilkins, you know, thought DNA was the best bet,

Por Wilkins, mendonte se ADN kishte mundësinë më të madhe,

and he showed this x-ray photograph.

dhe ai tregoi këtë grafi.

Sort of crystalline. So DNA had a structure,

Pak si strukturë kristalore. Pra ADN kishte një strukturë,

even though it owed it to probably different molecules

megjithëse kjo mbase në varësi të molekulave të tjera

carrying different sets of instructions.

që mbartnin grupe të ndryshme udhëzimesh.

So there was something universal about the DNA molecule.

Pra kishte diçka universale mbi molekulën e ADN.

So I wanted to work with him, but he didn't want a former birdwatcher,

Pra dëshiroja të punoja me të, por ai nuk kërkonte një ish soditës zogjsh,

and I ended up in Cambridge, England.

dhe përfundova tek Kambrixhi, Angli.

So I went to Cambridge,

Pra shkova në Kambrixh,

because it was really the best place in the world then

sepse ishte me të vërtet vëndi më i mirë në botë atëhere

for x-ray crystallography. And x-ray crystallography is now a subject

për grafi. Dhe grafia është tani subjekt

in, you know, chemistry departments.

në, departamentet e kimisë.

I mean, in those days it was the domain of the physicists.

Dua të them se në të shkuarën i përkiste vetëm fizicistave.

So the best place for x-ray crystallography

Pra vendi më i mirë për grafi

was at the Cavendish Laboratory at Cambridge.

ishte Laboratori Kavendish në Kembrixh.

And there I met Francis Crick.

Dhe takova Francis Crickun atje.

I went there without knowing him. He was 35. I was 23.

Shkova atje pa e njohur atë. Ai ishte 35. Unë isha 23.

And within a day, we had decided that

Dhe brenda një dite, vendosëm që

maybe we could take a shortcut to finding the structure of DNA.

mbase mund të gjenim një rrugë më të shkurtër për të gjetur strukturën e ADN.

Not solve it like, you know, in rigorous fashion, but build a model,

Jo ta zgjidhnim, në mënyrë rigoroze, por të ndërtonim një model,

an electro-model, using some coordinates of, you know,

një model elektronik, duke përdorur kordinata,

length, all that sort of stuff from x-ray photographs.

gjatësi, dhe çdo lloj gjëje tjetër nga fotografitë e grafive.

But just ask what the molecule -- how should it fold up?

Por bëj pyetjen si molekula -- si duhej të palosej?

And the reason for doing so, at the center of this photograph,

Dhe arsyeja e kësaj, në qendër të kësaj fotografie,

is Linus Pauling. About six months before, he proposed

ështe Linus Pauling. Para gjashtë muajsh, ai propozoi

the alpha helical structure for proteins. And in doing so,

strukturën e zinxhirit alfa për proteinat. Dhe duke bërë këtë,

he banished the man out on the right,

ai zhduku burrin në të djathtë,

Sir Lawrence Bragg, who was the Cavendish professor.

Zoti Lawrence Bragg, i cili ishte profesor i Kavendishit.

This is a photograph several years later,

Kjo është një foto disa vite më vonë,

when Bragg had cause to smile.

kur Bragg kishte arsye të qeshte.

He certainly wasn't smiling when I got there,

Ai s'qeshte më kur shkova unë atje,

because he was somewhat humiliated by Pauling getting the alpha helix,

sepse ishte ofenduar disi nga Pauling që gjeti spiralen alfa,

and the Cambridge people failing because they weren't chemists.

dhe njerëzit e Kembrixhit dështuan sepse ata nuk ishin kimista.

And certainly, neither Crick or I were chemists,

Dhe sigurisht, as Crick as unë nuk ishim kimista,

so we tried to build a model. And he knew, Francis knew Wilkins.

dhe kështu u përpoqëm të ndërtonim një model. Dhe ai e njihte, Francis e njihte Wilkin.

So Wilkins said he thought it was the helix.

Pra Wilkin tha se ai mendonte se ishte spirale.

X-ray diagram, he thought was comparable with the helix.

Nga diagrami i grafisë, ai mendonte se ishte i përafërt me spiralen.

So we built a three-stranded model.

Pra ndërtuam një model me tre fije.

The people from London came up.

Njerëzit nga Londra erdhën.

Wilkins and this collaborator, or possible collaborator,

Wilkins dhe ky bashkepuntor, ose mundësisht bashkpuntore,

Rosalind Franklin, came up and sort of laughed at our model.

Rosalind Franklin, erdhën dhe qeshën me modelin tonë.

They said it was lousy, and it was.

Ata thanë se ishte i keq, dhe në fakt ishte.

So we were told to build no more models; we were incompetent.

Dhe na u tha mos të ndërtonim më modele se ishim të paaftë.

(Laughter)

(Të qeshura)

And so we didn't build any models,

Dhe ne s'ndërtuam më asnjë model,

and Francis sort of continued to work on proteins.

dhe Francis në një farë mënyre vazhdoi punën mbi proteinat.

And basically, I did nothing. And -- except read.

Kurse unë rrija kot. Përveçse lexoja.

You know, basically, reading is a good thing; you get facts.

Faktkisht, të lexuarit është gjë e mirë; merr fakte.

And we kept telling the people in London

Dhe vazhdonim tu thoshim njerezve në Londer

that Linus Pauling's going to move on to DNA.

që Linus Pauling do e hedhi vëmendjen nga ADN.

If DNA is that important, Linus will know it.

Nqs ADN është kaq e vlefshme, LInus do ta zbuloi.

He'll build a model, and then we're going to be scooped.

Do ndërtoi një model, dhe ne do na dali sekreti.

And, in fact, he'd written the people in London:

Dhe, në fakti, ai ju kish shkruajtur njerezve në Londër:

Could he see their x-ray photograph?

Nëse mund ti hidhte një sy grafive të tyre?

And they had the wisdom to say "no." So he didn't have it.

Dhe ata patën mençurinë ti thoshin "jo". Pra ai nuk e kishte.

But there was ones in the literature.

Por kishte nëpër literatura.

Actually, Linus didn't look at them that carefully.

Faktikisht, Linus nuk i pa ato me vëmendje.

But about, oh, 15 months after I got to Cambridge,

Por mbas, afërsisht 15 muajsh mbasi u ktheva në Kembrixh,

a rumor began to appear from Linus Pauling's son,

një thashethem filloi nga i biri I Linus Paulingut,

who was in Cambridge, that his father was now working on DNA.

i cili ishte në Kembrixh, që i ati po punonte tani në ADN.

And so, one day Peter came in and he said he was Peter Pauling,

Dhe kështu, një ditë Peter erdhi dhe na tha se ai ishte Peter Pauling,

and he gave me a copy of his father's manuscripts.

dhe më dha një kopje të dorëshkrimit të të atit.

And boy, I was scared because I thought, you know, we may be scooped.

Dhe u tremba se mendova na doli sekreti.

I have nothing to do, no qualifications for anything.

S'kam çfarë të bëj, as një kualifikim për asgjë.

(Laughter)

(Të qeshura)

And so there was the paper, and he proposed a three-stranded structure.

Dhe kështu që kjo ishte letra, ku ai propozonte një strukturë me tre fije.

And I read it, and it was just -- it was crap.

Dhe e lexova, dhe ishte -- ishte mut fare.

(Laughter)

(Të qeshura)

So this was, you know, unexpected from the world's --

Pra kjo ishte, e kuptoni, e papritur nga fjala --

(Laughter)

(Të qeshura)

-- and so, it was held together by hydrogen bonds

-- dhe kështu që, mbahej me anë të lidhjeve prej hidrogjeni

between phosphate groups.

midis grupeve fosforike.

Well, if the peak pH that cells have is around seven,

Epo, nëse maksimumi i pH në qeliza është rreth shtatës,

those hydrogen bonds couldn't exist.

këto lidhje hidrogjeni s'mund të ekzistonin.

We rushed over to the chemistry department and said,

Nxituam tek departamenti i kimisë dhe thamë,

"Could Pauling be right?" And Alex Hust said, "No." So we were happy.

-A mund Pauling të ketë të drejtë? Dhe Aleks Hust tha: - Jo. Na u bë qejfi.

(Laughter)

(Të qeshura)

And, you know, we were still in the game, but we were frightened

Dhe, ishim akoma në lojë, por kishim frikë

that somebody at Caltech would tell Linus that he was wrong.

që dikush tek Kaltek do i tregonte Pauling që ai ishte gabim.

And so Bragg said, "Build models."

Dhe kështu që Bragg tha: - Ndërtoni modele.

And a month after we got the Pauling manuscript --

Dhe mbas një muaji mbasi morrëm dorëshkrimin nga Pauling --

I should say I took the manuscript to London, and showed the people.

Duhet të them se e morra dorëshkrimin në Londër, dhe jua tregova njerezve.

Well, I said, Linus was wrong and that we're still in the game

Epo, u thash, Linusi e kishte gabim dhe ne jemi akoma në lojë

and that they should immediately start building models.

dhe se ata duhet të fillojnë menjëherë të ndërtojnë modele,

But Wilkins said "no." Rosalind Franklin was leaving in about two months,

Por Wilkins tha "jo". Rosalind Franklin do largohej në dy muaj,

and after she left he would start building models.

dhe mbasi ajo të largohej ai do fillonte të ndërtonte modele.

And so I came back with that news to Cambridge,

Dhe kështu që u ktheva me atë lajm në Kembrixh,

and Bragg said, "Build models."

dhe Bragg tha, "Ndërto modele."

Well, of course, I wanted to build models.

Epo, sigurisht, dëshiroja të ndërtoja modele.

And there's a picture of Rosalind. She really, you know,

Dhe këtu keni një foto të Rosalind. Ajo me të vërtet,

in one sense she was a chemist,

në një anë ajo ishte kimiste,

but really she would have been trained --

por në të vërtetë ajo ishte trajnuar --

she didn't know any organic chemistry or quantum chemistry.

ajo s'dinte fare kimi organike apo kimi të kuanteve.

She was a crystallographer.

Ajo ishte kristalografiste.

And I think part of the reason she didn't want to build models

Dhe mendoj se pjesë e arsyes pse ajo nuk dëshironte të ndërtonte modele

was, she wasn't a chemist, whereas Pauling was a chemist.

ishte, ajo s'ishte kimiste, ndërsa Pauling ishte kimist.

And so Crick and I, you know, started building models,

Dhe kështu që Crick dhe unë, filluam të ndërtonim modele,

and I'd learned a little chemistry, but not enough.

dhe kisha mësuar pak kimi, por jo aq sa duhej.

Well, we got the answer on the 28th February '53.

Epo, e morrëm përgjigjen në 28 shkurt të 53-shit.

And it was because of a rule, which, to me, is a very good rule:

Dhe ishte për shkak të një rregulli, që, për mua, ishte një rregull shumë i mirë:

Never be the brightest person in a room, and we weren't.

Asnjëherë mos ji njeriu më i zgjuar në dhomë, dhe ne s'ishim.

We weren't the best chemists in the room.

Ne nuk ishim kimistat më të mirë në dhomë.

I went in and showed them a pairing I'd done,

Shkova dhe ju tregoa një çiftëzim që pata bërë,

and Jerry Donohue -- he was a chemist -- he said, it's wrong.

dhe Jerry Donohue -- i cili ishte kimist -- tha, është gabim.

You've got -- the hydrogen atoms are in the wrong place.

Ke -- atomet e hidrogjenit në vendin e gabuar.

I just put them down like they were in the books.

Unë i vendosa siç ishin në libra.

He said they were wrong.

Ai tha që ishin gabim.

So the next day, you know, after I thought, "Well, he might be right."

Pra ditën tjetër, mbasi u mendova thashë: - Epo mbase ka të drejtë.

So I changed the locations, and then we found the base pairing,

Dhe e ndryshova vendosjen, dhe më pas gjetëm çiftëzimin e bazave,

and Francis immediately said the chains run in absolute directions.

dhe Francis menjëherë tha se zinxhirat ishin në drejtime të kundërta.

And we knew we were right.

Dhe e dinim që kishim të drejtë.

So it was a pretty, you know, it all happened in about two hours.

Pra ishte diçka e bukur, dhe e gjitha ndodhi për dy orë.

From nothing to thing.

Nga hiçi tek diçka.

And we knew it was big because, you know, if you just put A next to T

Dhe e kuptuam që ishte diçka e rëndësishme sepse nëse vendosje A përball T

and G next to C, you have a copying mechanism.

dhe G përball C, atëhere kishe një mekanizëm kopimi.

So we saw how genetic information is carried.

Pra vumë re si mbartej informacioni gjenetik.

It's the order of the four bases.

Ka të bëj me vendosjen e katër bazave.

So in a sense, it is a sort of digital-type information.

Pra në një mënyrë, është njëfarë informacioni dixhital.

And you copy it by going from strand-separating.

Dhe kopjohet me anë të ndarjes së fijeve.

So, you know, if it didn't work this way, you might as well believe it,

Pra, nëse s'do funksiononte në këtë mënyrë, ju prap duhet ta besonint,

because you didn't have any other scheme.

se s'do kishit skemë tjetër.

(Laughter)

(Të qeshura)

But that's not the way most scientists think.

Por kjo s'është mënyra si mendojnë shumica e shkenctarëve.

Most scientists are really rather dull.

Shumica e shkencëtarëve janë me të vërtet pothuajse monoton.

They said, we won't think about it until we know it's right.

Ata thanë, ne s'do e vrasim mendjen për këtë deri sa ta dimë që e kemi saktë.

But, you know, we thought, well, it's at least 95 percent right or 99 percent right.

Por, menduam, epo, është të paktën 95% saktë apo 99% saktë.

So think about it. The next five years,

Pra vriteni mendjen. Pesë vitet e ardhshëm,

there were essentially something like five references

atje ishin në thelb diçka si pesë referenca

to our work in "Nature" -- none.

të punës sonë në revistën "Natyra"-- pothuajse asjgë

And so we were left by ourselves,

Dhe kështu mbetëm vetëm,

and trying to do the last part of the trio: how do you --

dhe duke u përpjekur të zgjidhim pjesën e fundit të misterit: si e --

what does this genetic information do?

çfarë bën ky kod gjenetik?

It was pretty obvious that it provided the information

Ishte shumë e dukshme që prodhonte informacion

to an RNA molecule, and then how do you go from RNA to protein?

tek molekula e ARN-së, por pastaj si shkohet nga ARN në protein?

For about three years we just -- I tried to solve the structure of RNA.

Për rreth pesë vjet unë vetëm -- u përpoqa të zgjidh strukturën e ARN-së.

It didn't yield. It didn't give good x-ray photographs.

Pa prodhim. Nuk jepte grafi të mira.

I was decidedly unhappy; a girl didn't marry me.

Isha tejet i palumtur; një vajzë nuk më martoi.

It was really, you know, sort of a shitty time.

Ishte me të vërtetë, njëfarë kohë muti.

(Laughter)

(Të qeshura)

So there's a picture of Francis and I before I met the girl,

Pra këtu është një foto e Francit dhe e imja para se të takoja vajzën,

so I'm still looking happy.

pra dukem akoma i lumtur.

(Laughter)

(Të qeshura)

But there is what we did when we didn't know

Por kjo është çfarë bëmë kur s'dinim gjë

where to go forward: we formed a club and called it the RNA Tie Club.

se si të ecnim përpara: formuam një grup dhe e quajtëm Grupi Lidhja ARN.

George Gamow, also a great physicist, he designed the tie.

George Gamow, ishte një fizicist i madh, ai vizatoi lidhjen.

He was one of the members. The question was:

Ai ishte një prej anetarëve. Pyetja ishte:

How do you go from a four-letter code

Si shkohet nga një kod me 4 shkronja

to the 20-letter code of proteins?

në kodin me 20 shkronja të proteinës?

Feynman was a member, and Teller, and friends of Gamow.

Feynman ishte anetar, si dhe Telleri, dhe shokë me Gamow.

But that's the only -- no, we were only photographed twice.

Dhe kjo është e vetmja -- jo, jemi fotografuar vetëm dy herë më parë.

And on both occasions, you know, one of us was missing the tie.

Dhe në të dy rastet, e dini, dikujt prej nesh i mungonte kollarja.

There's Francis up on the upper right,

Aty është Francis lartas në të djathtë,

and Alex Rich -- the M.D.-turned-crystallographer -- is next to me.

dhe Alex Rich -- mjeku që u kthye ne kristolagrofist -- afër meje.

This was taken in Cambridge in September of 1955.

Kjo foto është marrë në Kembrixh në Shtator të 1955.

And I'm smiling, sort of forced, I think,

Dhe po buzëqeshja por paksa i sforcurar mendoj,

because the girl I had, boy, she was gone.

sepse vajza që kisha, ajo kishte ikur.

(Laughter)

(Të qeshura)

And so I didn't really get happy until 1960,

Dhe kështu që nuk u gëzova më deri në 1960.

because then we found out, basically, you know,

sepse gjetëm,

that there are three forms of RNA.

që ka tre forma ARN-je.

And we knew, basically, DNA provides the information for RNA.

Dhe e dinim që ADN, prodhonte informacionin për ARN.

RNA provides the information for protein.

ARN prodhon informacionin për proteinat.

And that let Marshall Nirenberg, you know, take RNA -- synthetic RNA --

Dhe kjo e lejoi Marshall Nirenbergun, të marri ARN -- ARN të sintetizuar --

put it in a system making protein. He made polyphenylalanine,

ta vendos në një sistem që bën proteinat. Ai bëri polifenilalanin,

polyphenylalanine. So that's the first cracking of the genetic code,

polifenilalanin. Pra ky ishte zbulimi i pare përreth kodit gjenetik,

and it was all over by 1966.

dhe e gjitha kish marrë fund nga viti 1966.

So there, that's what Chris wanted me to do, it was --

Pra aty, kjo është çfarë Krisi dëshironte që unë të bëja, --

so what happened since then?

por çfarë ndodhi që prej asaj kohë?

Well, at that time -- I should go back.

Epo, gjithë ajo kohë -- më duhet ti rikthehem.

When we found the structure of DNA, I gave my first talk

Kur gjetëm strukturën e ADN, dhash fjalimin tim të parë

at Cold Spring Harbor. The physicist, Leo Szilard,

në Cold Springs Harbor. Fizicisti, Leo Sziland,

he looked at me and said, "Are you going to patent this?"

më pa dhe më tha: - Do kërkosh patent për këtë?

And -- but he knew patent law, and that we couldn't patent it,

Dhe -- por unë e dija ligjin për patent, dhe që s'mund të merrja patent,

because you couldn't. No use for it.

sepse thjesht s'mundesha. S'kishte përdorim për këtë zbulim.

(Laughter)

(Të qeshura)

And so DNA didn't become a useful molecule,

Dhe kështu ADN nuk u bë protein e nevojshme,

and the lawyers didn't enter into the equation until 1973,

dhe avokatët nuk ju futën problemit deri më 1973,

20 years later, when Boyer and Cohen in San Francisco

20 vjet më vonë, kur Boyer dhe Cohen në San Françisko

and Stanford came up with their method of recombinant DNA,

dhe Stanford shpikën metodën e tyre për klonimin e ADN,

and Stanford patented it and made a lot of money.

dhe Stanfordi i vuri patent dhe bëri shumë para.

At least they patented something

Të paktën i vunë patent diçkaje

which, you know, could do useful things.

që siç e dini mund të bëjë gjëra të dobishme.

And then, they learned how to read the letters for the code.

Dhe më vonë zbuluan si të lexonin shkronjat e kodit.

And, boom, we've, you know, had a biotech industry. And,

Dhe, plasi, siç e dini një industri bioteknologjie. Dhe,

but we were still a long ways from, you know,

por ne ishim akoma larg,

answering a question which sort of dominated my childhood,

të gjeturit të përgjigjes që më ngacmonte si fëmijë,

which is: How do you nature-nurture?

e cila është: Si e vendos nëse është influenca gjenetike apo ambienti?

And so I'll go on. I'm already out of time,

Dhe do vazhdoj. Megjithëse më ka mbaruar koha,

but this is Michael Wigler, a very, very clever mathematician

por ky është Michael Wigler, një matematicien shumë, shumë i zgjuar

turned physicist. And he developed a technique

i shndërruar në fizicist. Dhe ai shpiku një teknikë

which essentially will let us look at sample DNA

që në thelb do të na lejoj të shohim një copë ADN-je

and, eventually, a million spots along it.

dhe, eventualisht, një milion vende përgjatë saj.

There's a chip there, a conventional one. Then there's one

Kemi një çip tradicional. Më pas ka një

made by a photolithography by a company in Madison

të bërë nga një fotolitograf nga një kompani në Madison

called NimbleGen, which is way ahead of Affymetrix.

e quajtur NimbleGen, e cila është shumë më e avancuar se Affymetrix.

And we use their technique.

Dhe ne përdorim teknikën e tyre.

And what you can do is sort of compare DNA of normal segs versus cancer.

Dhe çfarë mund të bëhet është që të krahasohet ADN-ja e qelizave normale kundrejt atyre kanceroze.

And you can see on the top

Dhe mund ta shihni lart

that cancers which are bad show insertions or deletions.

që qelizat kanceroze që janë të sëmura tregojnë shtime ose fshirje.

So the DNA is really badly mucked up,

Pra ADN është shumë e qullosur,

whereas if you have a chance of surviving,

ndërsa nëse keni një shanc mbijetimi,

the DNA isn't so mucked up.

ADN nuk është kaq e qullosur.

So we think that this will eventually lead to what we call

Pra ne mendojmë që kjo eventualisht do na shpjeri drejt asaj që ne e quajmë

"DNA biopsies." Before you get treated for cancer,

"biopsi ADN-je." Para se të trajtoheni për kancer,

you should really look at this technique,

duhet ta shihni këtë teknikë,

and get a feeling of the face of the enemy.

dhe të kuptoni natyrën e armikut.

It's not a -- it's only a partial look, but it's a --

Nuk është -- është vetëm një kuptim pjesëror, por është --

I think it's going to be very, very useful.

Mendoj se do jetë shumë shumë i dobishëm.

So, we started with breast cancer

Pra, filluam me kancerin e gjoksit

because there's lots of money for it, no government money.

sepse ka shumë para aty, jo para nga qeveria.

And now I have a sort of vested interest:

Dhe tani kam njëfar interesi:

I want to do it for prostate cancer. So, you know,

Dua ta bëj për kancerin e prostatit. Pra,

you aren't treated if it's not dangerous.

nuk trajtoheni nese nuk është e rrezikshme.

But Wigler, besides looking at cancer cells, looked at normal cells,

Por Wigler, përveç se pa qelizat kanceroze, pa edhe qelizat normale,

and made a really sort of surprising observation.

dhe bëri njëfarë observimi befasues.

Which is, all of us have about 10 places in our genome

I cili ishte, që të gjithë ne kemi rreth 10 vende në gjenom

where we've lost a gene or gained another one.

ku kemi humbur një gen apo kemi fituar një tjetër.

So we're sort of all imperfect. And the question is well,

Pra jemi në një mënyrë jo perfekte. Dhe pyetja është,

if we're around here, you know,

nëse gjendrmi këtu, atëhere,

these little losses or gains might not be too bad.

këto humbje apo shtime të vogla s'janë dhe aq të këqija.

But if these deletions or amplifications occurred in the wrong gene,

Por nëse këto fshirje apo shtesa ndodhin në genin e gabuar,

maybe we'll feel sick.

mbase do ndihemi të sëmurë.

So the first disease he looked at is autism.

Pra sëmundja e parë që pamë është autizmi.

And the reason we looked at autism is we had the money to do it.

Dhe arsyeja pse pamë autizmin është sepse kishim para për këtë.

Looking at an individual is about 3,000 dollars. And the parent of a child

Të vështrosh një individ kushton rreth 3,000 dollarë. Dhe prinderit e një fëmije

with Asperger's disease, the high-intelligence autism,

me sëmundjen Asperger, autizmi i inteligjencës së lartë,

had sent his thing to a conventional company; they didn't do it.

çoi gjërat e tij në një kompani tradicionale; ata sja bënë.

Couldn't do it by conventional genetics, but just scanning it

S'mund ta bëje dot me gjenetikën tradicionale, por vetëm me anë të skanimit

we began to find genes for autism.

ne filluam të gjenim genet për autizëm.

And you can see here, there are a lot of them.

Dhe mund ta shihni këtu, ka shumë prej tyre.

So a lot of autistic kids are autistic

Pra shumë fëmijë autistik janë të tillë

because they just lost a big piece of DNA.

sepse ata humbën një pjesë të madhe të ADN.

I mean, big piece at the molecular level.

Dua të them nje pjesë të madhe në nivelin molekular.

We saw one autistic kid,

Pamë një fëmijë autistik,

about five million bases just missing from one of his chromosomes.

mbi pes milion baza mungonin në kromozonet e tij.

We haven't yet looked at the parents, but the parents probably

S'kemi parë akoma prinderit, por prinderit rrezik

don't have that loss, or they wouldn't be parents.

nuk e kanë atë humbje, ose s'do ishin prindër.

Now, so, our autism study is just beginning. We got three million dollars.

Tani, pra, studimi yne mbi autizmin po fillon. Kemi tre milion dollarë.

I think it will cost at least 10 to 20 before you'd be in a position

Besoj se do kushtoi të paktën 10 deri në 20 para se të jemi në pozicionin

to help parents who've had an autistic child,

ku mund të ndihmojmë prinderit që kanë një fëmije me autizëm,

or think they may have an autistic child,

ose që mendojnë që mund të kenë një fëmije me autizem,

and can we spot the difference?

dhe a mund të kuptojmë ndryshimin?

So this same technique should probably look at all.

Pra kjo teknikë e njejtë duhet ti shohi të gjitha.

It's a wonderful way to find genes.

Eshtë një metodë e shkëlqyer për të gjetur genet.

And so, I'll conclude by saying

Dhe do e mbyll duke thënë

we've looked at 20 people with schizophrenia.

kemi parë 20 njerëz me skizofreni.

And we thought we'd probably have to look at several hundred

Dhe mendonim se do të na nevojitej të shihnim disa qindra

before we got the picture. But as you can see,

para se të kuptonim të përbashketat. Por siç mund ta shihni,

there's seven out of 20 had a change which was very high.

ka shtatë nga 20 me një ndryshim shumë të madh.

And yet, in the controls there were three.

Dhe prap, në grupet kontroll kishte tre.

So what's the meaning of the controls?

Pra çfarë është kuptimi i shfaqjes në grupet kontroll?

Were they crazy also, and we didn't know it?

A ishin edhe këta të çmendur, por jo të ndërgjegjshëm?

Or, you know, were they normal? I would guess they're normal.

Apo ishin normal? Mendoj se ishin normal.

And what we think in schizophrenia is there are genes of predisposure,

Dhe çfarë ne mendojmë për skizofreninë është se ka gene të predispozuara,

and whether this is one that predisposes --

dhe nëse ky është një që të predispozon --

and then there's only a sub-segment of the population

dhe më pas ka vetëm një nën-segment të popullatës

that's capable of being schizophrenic.

që është në gjendje të jetë skizofren.

Now, we don't have really any evidence of it,

Tani, s'kemi ndonjë evidenc për këtë,

but I think, to give you a hypothesis, the best guess

por unë mendoj, t'ju jap një hipotez, mundësia më e madhe

is that if you're left-handed, you're prone to schizophrenia.

është se nëse jeni mëngjarash, ju jeni të predispozuar për skizofreni.

30 percent of schizophrenic people are left-handed,

30% e skizofrenëve janë mëngjarash.

and schizophrenia has a very funny genetics,

dhe skizofrenia ka një gjenetikë shumë qesharake,

which means 60 percent of the people are genetically left-handed,

që do të thotë se 60% e njerëzve janë gjenetikisht mëngjarash,

but only half of it showed. I don't have the time to say.

por vetëm gjysma e tregojnë. S'kam kohë të them.

Now, some people who think they're right-handed

Tani, disa njerëz që mendojnë se janë me dorën e djathtë

are genetically left-handed. OK. I'm just saying that, if you think,

janë gjenetikisht mëngjarash. Dakord. Vetëm po ju them se po menduat,

oh, I don't carry a left-handed gene so therefore my, you know,

oh, unë se kam genin e mëngjarashit prandaj

children won't be at risk of schizophrenia. You might. OK?

fëmijët e mi s'kanë risk skizofrenie. Ju mund ta keni. Dakord?

(Laughter)

(Të qeshura)

So it's, to me, an extraordinarily exciting time.

Pra është për mua, një kohë jashtezakonisht e ngazëllyer.

We ought to be able to find the gene for bipolar;

Duhet të jemi në gjendje të gjejmë genin për bipolaritetin,

there's a relationship.

kjo është marredhënie.

And if I had enough money, we'd find them all this year.

Dhe nëse do kisha para, do ti gjenim të gjitha këtë vit.

I thank you.

Ju falenderoj.