Ivan Krastev: Can democracy exist without trust?

Tłumaczenie: Marcin Cwikla Korekta: Rysia Wand

I'm afraid I'm one of those speakers

Obawiam się, że jestem jednym z tych mówców

you hope you're not going to meet at TED.

których wolelibyście nie spotkać na TED.

First, I don't have a mobile,

Po pierwsze, nie mam telefonu.

so I'm on the safe side.

To tak na wszelki wypadek.

Secondly, a political theorist

Po drugie, polityczny teoretyk

who's going to talk about the crisis of democracy

mówiący o kryzysie demokracji,

is probably not the most exciting topic you can think about.

to nie najciekawszy temat.

And plus, I'm not going to give you any answers.

Co więcej, nie zamierzam dawać żadnych odpowiedzi.

I'm much more trying to add to some of the questions we're talking about.

Dużo bardziej wolę mnożyć wątpliwości.

And one of the things that I want to question

Chciałbym zakwestionować

is this very popular hope these days

popularną w tych czasach nadzieję,

that transparency and openness

że przejrzystość i otwarcie

can restore the trust in democratic institutions.

przywróci zaufanie do demokratycznych instytucji.

There is one more reason for you to be suspicious about me.

Jestem podejrzany również z innego powodu.

You people, the Church of TED, are a very optimistic community.

Wyznawcy kościoła TED to grupa optymistów.

(Laughter)

(Śmiech)

Basically you believe in complexity, but not in ambiguity.

Wierzycie w złożoność, ale nie w dwuznaczność.

As you have been told, I'm Bulgarian.

Jak już wam powiedziano, pochodzę z Bułgarii.

And according to the surveys,

Według badań,

we are marked the most pessimistic people in the world.

Bułgarzy to najwięksi pesymiści na świecie.

(Laughter)

(Śmiech)

The Economist magazine recently wrote an article

"The Economist" opublikował niedawno artykuł

covering one of the recent studies on happiness,

na temat nowego badania nad szczęściem,

and the title was "The Happy, the Unhappy and the Bulgarians."

pod tytułem: "Szczęśliwi, nieszczęśliwi i Bułgarzy".

(Laughter)

(Śmiech)

So now when you know what to expect,

Skoro już wiecie, czego się spodziewać,

let's give you the story.

czas na opowieść.

And this is a rainy election day in a small country --

Mamy dzień wyborów w małym kraju

that can be my country, but could be also your country.

może w moim, może w waszym.

And because of the rain until four o'clock in the afternoon,

Ponieważ padało aż do 16:00,

nobody went to the polling stations.

nikt nie poszedł do lokali wyborczych.

But then the rain stopped,

Kiedy deszcz w końcu ustał,

people went to vote.

ludzie poszli głosować.

And when the votes had been counted,

Po podliczeniu głosów okazało się,

three-fourths of the people have voted with a blank ballot.

że 3/4 wyborców oddało puste kartki.

The government and the opposition,

Zarówno rząd jak i opozycja

they have been simply paralyzed.

były po prostu sparaliżowane.

Because you know what to do about the protests.

Wiadomo, co robić z protestami.

You know who to arrest, who to negotiate with.

Wiadomo, kogo aresztować, albo z kim negocjować.

But what to do about people who are voting with a blank ballot?

Ale co zrobić, gdy ludzie oddają nieważne głosy?

So the government decided to have the elections once again.

Rząd postanowił zorganizować wybory jeszcze raz.

And this time even a greater number,

Tym razem jednak jeszcze więcej ludzi,

83 percent of the people, voted with blank ballots.

aż 83%, oddaje nieważne głosy.

Basically they went to the ballot boxes

W zasadzie poszli głosować tylko po to,

to tell that they have nobody to vote for.

by pokazać, że nie ma na kogo.

This is the opening of a beautiful novel by Jose Saramago

Tak zaczyna się wspaniała powieść Jose Saramago

called "Seeing."

o tytule "Miasto Ślepców".

But in my view it very well captures

Uważam, że bardzo dobrze oddaje część problemu,

part of the problem that we have with democracy in Europe these days.

wobec jakiego stoi obecnie demokracja w Europie.

On one level nobody's questioning

Nikt nie kwestionuje,

that democracy is the best form of government.

że demokracja jest najlepszym z możliwych ustrojów.

Democracy is the only game in town.

Demokracja to jedyna opcja.

The problem is that many people start to believe

Problem w tym, że wielu ludzi zaczyna uważać,

that it is not a game worth playing.

że nie jest to gra warta świeczki.

For the last 30 years, political scientists have observed

Przez ostatnie 30 lat politolodzy zaobserwowali,

that there is a constant decline in electoral turnout,

że coraz mniej ludzi idzie na wybory,

and the people who are least interested to vote

a najmniej zainteresowani są ci,

are the people whom you expect are going to gain most out of voting.

którzy mają na głosowaniu zyskać,

I mean the unemployed, the under-privileged.

czyli bezrobotni, nieuprzywilejowani.

And this is a major issue.

I to jest właśnie największy problem.

Because especially now with the economic crisis,

Zwłaszcza w czasie kryzysu gospodarczego widać,

you can see that the trust in politics,

że zaufanie do polityki

that the trust in democratic institutions,

czy do różnych instytucji demokratycznych,

was really destroyed.

zostało zniszczone.

According to the latest survey being done by the European Commission,

Według ostatniej ankiety Komisji Europejskiej

89 percent of the citizens of Europe believe that there is a growing gap

89% Europejczyków widzi rosnącą przepaść

between the opinion of the policy-makers and the opinion of the public.

między opinią publiczną a opinią rządzących.

Only 18 percent of Italians and 15 percent of Greeks

Tylko 18% Włochów i 15% Greków wierzy,

believe that their vote matters.

że ich głos ma naprawdę znaczenie.

Basically people start to understand that they can change governments,

Ludzie zaczynają rozumieć, że mogą zmienić rząd,

but they cannot change policies.

ale nie mogą zmienić polityki.

And the question which I want to ask is the following:

Pytanie, które chciałbym zadać brzmi:

How did it happen that we are living in societies

Jak to się stało, że jako obywatele

which are much freer than ever before --

mamy więcej wolności niż kiedykolwiek,

we have more rights, we can travel easier,

że mamy więcej praw, łatwiej nam podróżować,

we have access to more information --

że mamy łatwiejszy dostęp do informacji,

at the same time that trust in our democratic institutions

a mimo to zaufanie do demokratycznych instytucji

basically has collapsed?

przestało praktycznie istnieć?

So basically I want to ask:

Co poszło dobrze,

What went right and what went wrong in these 50 years

a co poszło źle podczas tych 50 lat,

when we talk about democracy?

które nazywamy latami demokracji?

And I'll start with what went right.

Zacznę od tego, co poszło dobrze.

And the first thing that went right was, of course,

Pierwszą dobrą rzeczą

these five revolutions which, in my view,

było 5 rewolucji, które zmieniły nasz sposób życia

very much changed the way we're living and deepened our democratic experience.

i pogłębiły nasze demokratyczne doświadczenie.

And the first was the cultural and social revolution of 1968 and 1970s,

Rewolucja kulturalna i społeczna 68 r. i w latach 70.

which put the individual at the center of politics.

postawiła jednostkę w centrum polityki.

It was the human rights moment.

To była chwila praw człowieka.

Basically this was also a major outbreak, a culture of dissent,

Był to główny wybuch, kultura sprzeciwu,

a culture of basically non-conformism,

kultura nonkonformizmu,

which was not known before.

jakiej nie znano nigdy dotąd.

So I do believe that even things like that

Wierzę, że takie rzeczy

are very much the children of '68 --

są dziećmi roku 1968,

nevertheless that most of us had been even not born then.

choć większości z nas nie było jeszcze na świecie.

But after that you have the market revolution of the 1980s.

Potem mamy rewolucję rynkową lat 80.

And nevertheless that many people on the left try to hate it,

Chociaż wielu ludzi lewicy jej nienawidzi,

the truth is that it was very much the market revolution that sent the message:

prawda jest taka, że rewolucja rynkowa ogłosiła:

"The government does not know better."

"Rząd wcale nie wie lepiej".

And you have more choice-driven societies.

Teraz społeczeństwa chcą same decydować.

And of course, you have 1989 -- the end of Communism, the end of the Cold War.

Rok 1989, koniec komunizmu, koniec Zimnej Wojny.

And it was the birth of the global world.

Były to narodziny globalnego świata.

And you have the Internet.

I macie internet.

And this is not the audience to which I'm going to preach

Nie mam zamiaru prawić tutaj kazań,

to what extent the Internet empowered people.

do jakiego stopnia internet zmienił nam życie.

It has changed the way we are communicating

Zmienił sposób komunikacji

and basically we are viewing politics.

i zmienił sposób postrzegania polityki.

The very idea of political community totally has changed.

Zmieniła się zupełnie idea politycznej społeczności.

And I'm going to name one more revolution,

Wymienię jeszcze jedną rewolucję,

and this is the revolution in brain sciences,

jest to rewolucja nauki o mózgu,

which totally changed the way

która całkowicie zmieniła nasze rozumienie

we understand how people are making decisions.

sposobów podejmowania decyzji.

So this is what went right.

Czyli to na pewno poszło dobrze.

But if we're going to see what went wrong,

Jednak szukając, co poszło źle, odkryjemy,

we're going to end up with the same five revolutions.

że chodzi o te same 5 rewolucji.

Because first you have the 1960s and 1970s,

W latach 60. i 70.

cultural and social revolution,

rewolucja kulturalna i społeczna

which in a certain way destroyed the idea of a collective purpose.

zburzyła w pewnym sensie ideę wspólnego celu.

The very idea, all these collective nouns that we have been taught about --

Wszystkie rzeczowniki, o których nas uczono:

nation, class, family.

naród, klasa, rodzina.

We start to like divorcing, if we're married at all.

Polubiliśmy rozwody, o ile w ogóle się pobieramy.

All this was very much under attack.

Znaleźliśmy się pod ostrzałem.

And it is so difficult to engage people in politics

Bardzo ciężko zaangażować ludzi w politykę,

when they believe that what really matters

kiedy tak naprawdę wierzą tylko

is where they personally stand.

w czubek własnego nosa.

And you have the market revolution of the 1980s

Mamy rewolucję rynkową lat 80.

and the huge increase of inequality in societies.

i wzrost nierówności społecznych.

Remember, until the 1970s,

Pamiętajcie, że aż do lat 70.

the spread of democracy has always been accompanied

rozprzestrzenianiu demokracji

by the decline of inequality.

zawsze towarzyszyło znoszenie nierówności.

The more democratic our societies have been,

Im bardziej demokratyczne państwa,

the more equal they have been becoming.

tym równiejsi ich obywatele.

Now we have the reverse tendency.

Teraz tendencja jest odwrotna.

The spread of democracy now is very much accompanied

Rozwojowi demokracji towarzyszy

by the increase in inequality.

wzrost podziałów między ludźmi.

And I find this very much disturbing

I wcale mi się to nie podoba,

when we're talking about what's going on right and wrong

zwłaszcza kiedy mowa o zaletach i wadach

with democracy these days.

dzisiejszej demokracji.

And if you go to 1989 --

A jeżeli przenieść się do 1989...

something that basically you don't expect that anybody's going to criticize --

Mało kto będzie krytykował, ale wielu powie,

but many are going to tell you, "Listen, it was the end of the Cold War

że koniec Zimnej Wojny zlikwidował kontrakt społeczny

that tore the social contract between the elites and the people in Western Europe."

pomiędzy elitami i narodami Europy Zachodniej.

When the Soviet Union was still there,

Podczas istnienia Związku Radzieckiego

the rich and the powerful, they needed the people,

ludzie bogaci i wpływowi potrzebowali narodu,

because they feared them.

ponieważ się go bali.

Now the elites basically have been liberated.

Teraz elity zostały wyzwolone.

They're very mobile. You cannot tax them.

Są mobilne, nie można ich opodatkować.

And basically they don't fear the people.

Nie boją się ludzi.

So as a result of it, you have this very strange situation

W rezultacie mamy bardzo dziwną sytuację,

in which the elites basically got out of the control of the voters.

w której elity są poza kontrolą wyborców.

So this is not by accident

To nie przez przypadek

that the voters are not interested to vote anymore.

wyborcy stracili zainteresowanie głosowaniem.

And when we talk about the Internet,

Skoro mowa o internecie,

yes, it's true, the Internet connected all of us,

to prawda, że internet nas połączył,

but we also know that the Internet created these echo chambers and political ghettos

ale stworzył też grupy wzajemnej adoracji i polityczne getta,

in which for all your life you can stay with the political community you belong to.

gdzie przez całe życie można nie wyjść poza własną grupę polityczną.

And it's becoming more and more difficult

I coraz trudniej jest zrozumieć ludzi,

to understand the people who are not like you.

którzy nie są tacy, jak ty.

I know that many people here

Wiele osób na tej sali pozytywnie ocenia

have been splendidly speaking about the digital world and the possibility for cooperation,

świat cyfrowy i możliwości współpracy,

but [have you] seen what the digital world has done to American politics these days?

ale co ten świat zrobił z polityką USA?

This is also partly a result of the Internet revolution.

To też częściowy rezultat cyfrowej rewolucji.

This is the other side of the things that we like.

To rewers rzeczy, które tak uwielbiamy.

And when you go to the brain sciences,

Mówiąc o studiowaniu mózgu:

what political consultants learned from the brain scientists

doradcy polityczni nauczyli się od naukowców,

is don't talk to me about ideas anymore,

żeby nie mówić o pomysłach,

don't talk to me about policy programs.

ani o programach politycznych.

What really matters is basically to manipulate the emotions of the people.

Tak na prawdę liczy się manipulacja emocjami.

And you have this very strongly

Jest to widoczne do tego stopnia,

to the extent that, even if you see when we talk about revolutions these days,

że obecnie kiedy rozmawiamy o rewolucjach,

these revolutions are not named anymore around ideologies or ideas.

ich nazwy nie biorą się od ideologii czy idei.

Before, revolutions used to have ideological names.

Dawniej rewolucje miały ideologiczne nazwy.

They could be communist, they could be liberal,

Mogły być komunistyczne, mogły być liberalne,

they could be fascist or Islamic.

mogły być też faszystowskie lub islamskie.

Now the revolutions are called under the medium which is most used.

Obecnie biorą nazwę najczęściej używanego medium.

You have Facebook revolutions, Twitter revolutions.

Mamy rewolucję fejsbukową czy twitterową.

The content doesn't matter anymore, the problem is the media.

Nie liczy się już treść, tylko media.

I'm saying this because one of my major points

To jedno z moich głównych założeń:

is what went right is also what went wrong.

sukces jest jednocześnie porażką.

And when we're now trying to see how we can change the situation,

Próbując zmienić sytuację,

when basically we're trying to see what can be done about democracy,

szukając rozwiązań dla demokracji,

we should keep this ambiguity in mind.

powinniśmy pamiętać o tej dwuznaczności.

Because probably some of the things that we love most

Czasem to, co kochamy najmocniej,

are going to be also the things that can hurt us most.

równocześnie może najmocniej nam zaszkodzić.

These days it's very popular to believe

Obecnie przyjął się pogląd,

that this push for transparency,

że pogoń za przejrzystością,

this kind of a combination between active citizens, new technologies

połączenie aktywnych obywateli, nowych technologii

and much more transparency-friendly legislation

i dużo bardziej sprzyjającego ustawodawstwa,

can restore trust in politics.

może przywrócić zaufanie do polityki.

You believe that when you have these new technologies and people who are ready to use this,

Wierzycie, że nowe technologie i gotowi użytkownicy

it can make it much more difficult for the governments to lie,

utrudnią rządom kłamstwa,

it's going to be more difficult for them to steal

że będzie trudniej im kraść,

and probably even going to be more difficult for them to kill.

i może nawet dużo trudniej zabijać.

This is probably true.

To pewnie prawda.

But I do believe that we should be also very clear

Ale uważam, że trzeba też jasno stwierdzić,

that now when we put the transparency at the center of politics

że choć przejrzystość stawia się w centrum polityki,

where the message is, "It's transparency, stupid."

choć przesłanie mówi "Przejrzystość, głupcze",

Transparency is not about restoring trust in institutions.

nie chodzi o przywracanie zaufania do instytucji.

Transparency is politics' management of mistrust.

Przejrzystość to narzędzie polityczne do zarządzania brakiem zaufania.

We are assuming that our societies are going to be based on mistrust.

Zakładamy, że społeczeństwu brak zaufania,

And by the way, mistrust was always very important for democracy.

a brak zaufania zawsze był bardzo ważny dla demokracji.

This is why you have checks and balances.

Stąd mechanizmy zachowania równowagi politycznej.

This is why basically you have all this creative mistrust

Stąd ten kreatywny brak zaufania

between the representatives and those whom they represent.

pomiędzy reprezentantami i reprezentowanymi.

But when politics is only management of mistrust,

Ale jeżeli polityka sprowadza się do zarządzania brakiem zaufania,

then -- I'm very glad that "1984" has been mentioned --

to czeka nas odwrotność roku 1984.

now we're going to have "1984" in reverse.

to czeka nas odwrotność roku 1984.

It's not going to be the Big Brother watching you,

To nie Wielki Brat będzie szpiegował nas,

it's going to be we being the Big Brother

tylko my, jako Wielki Brat,

watching the political class.

będziemy śledzić polityków.

But is this the idea of a free society?

Ale czy to dobry pomysł na wolne społeczeństwo?

For example, can you imagine

Na przykład czy przyzwoici, świadomi

that decent, civic, talented people are going to run for office

i utalentowani ludzie będą zabiegać o pozycje

if they really do believe

jeżeli tak naprawdę uważają,

that politics is also about managing mistrust?

że polityka to zarządzanie brakiem zaufania?

Are you not afraid with all these technologies

Skoro nowe technologie

that are going to track down

wyśledzą każde oświadczenie

any statement the politicians are going to make on certain issues,

danego polityka na dany temat,

are you not afraid that this is going to be a very strong signal to politicians

czy nie boicie się, że politycy uznają to za sygnał,

to repeat their positions, even the very wrong positions,

by okopać się na pozycjach, choćby bardzo złych,

because consistency is going to be more important than common sense?

bo konsekwencja będzie ważniejsza niż zdrowy rozsądek?

And the Americans who are in the room,

Pytanie do widzów z USA:

are you not afraid that your presidents are going to govern

czy nie boicie się, że prezydenci zaczną rządzić

on the basis of what they said in the primary elections?

zgodnie z obietnicami z początku wyborów?

I find this extremely important,

Uważam, że to bardzo ważne,

because democracy is about people changing their views

bo demokracja opiera się na zmianie poglądów

based on rational arguments and discussions.

pod wpływem racjonalnych argumentów.

And we can lose this with the very noble idea

Możemy to zatracić przy szlachetnym pomyśle,

to keep people accountable

by pociągać do odpowiedzialności

for showing the people that we're not going to tolerate

za okazywanie braku tolerancji

politicians the opportunism in politics.

dla oportunizmu w polityce.

So for me this is extremely important.

Jest to dla mnie bardzo ważne.

And I do believe that when we're discussing politics these days,

Skoro mowa o dzisiejszej polityce,

probably it makes sense

uważam, że warto także

to look also at this type of a story.

rozpatrzyć taką historię.

But also don't forget, any unveiling is also veiling.

Warto pamiętać, że odsłanianie jest też zasłanianiem.

[Regardless of] how transparent our governments want to be,

Niezależnie od intencji,

they're going to be selectively transparent.

rządy będą klarowne tylko wybiórczo.

In a small country that could be my country,

W małym kraju, może moim,

but could be also your country,

może w waszym,

they took a decision -- it is a real case story --

podjęto decyzję - jest to prawdziwa historia -

that all of the governmental decisions,

że wszystkie rządowe decyzje,

discussions of the council of ministers,

dyskusje rady ministrów,

were going to be published on the Internet

mają być publikowane w internecie

24 hours after the council discussions took place.

w ciągu 24 godzin.

And the public was extremely all for it.

Obywatele bardzo się ucieszyli.

So I had the opportunity to talk to the prime minister,

Miałem okazję zapytać premiera,

why he made this decision.

dlaczego podjął taką decyzję.

He said, "Listen, this is the best way

Odpowiedział: "To najłatwiejszy sposób,

to keep the mouths of my ministers closed.

by zamknąć buzie moim ministrom.

Because it's going to be very difficult for them to dissent

Będzie im bardzo trudno mieć odmienne zdanie

knowing that 24 hours after

przy świadomości, że po 24 godzinach

this is going to be on the public space,

dowie się o tym opinia publiczna,

and this is in a certain way going to be a political crisis."

tworząc pewien kryzys polityczny".

So when we talk about transparency,

Skoro mowa o klarowności,

when we talk about openness,

skoro mowa o otwartości,

I really do believe that what we should keep in mind

musimy pamiętać,

is that what went right is what went wrong.

że sukces jest jednocześnie porażką.

And this is Goethe, who is neither Bulgarian nor a political scientist,

Goethe, który nie jest ani Bułgarem, ani politologiem,

some centuries ago he said,

powiedział kilkaset lat temu:

"There is a big shadow where there is much light."

"Tam gdzie jest dużo światła, pada też wielki cień".

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Oklaski)