How architecture helped music evolve | David Byrne

Tłumaczenie: Marek Lisik Korekta: Weronika Łabaj

This is the venue

To tutaj

where, as a young man,

kiedy byłem młody

some of the music that I wrote was first performed.

po raz pierwszy wystąpiliśmy.

It was, remarkably,

O dziwo

a pretty good sounding room.

akustyka była niezła.

With all the uneven walls and all the crap everywhere,

Zagracony pokój z krzywymi ścianami

it actually sounded pretty good.

brzmiał naprawdę nieźle.

This is a song that was recorded there.

Nagraliśmy tam tą piosenkę.

(Music)

(Muzyka)

This is not Talking Heads,

To nie Talking Heads

in the picture anyway.

a przynajmniej nie na zdjęciu.

(Music: "A Clean Break (Let's Work)" by Talking Heads)

(Muzyka: "A Clean Break (Let's Work)", Talking Heads)

So the nature of the room

W tym pomieszczeniu

meant that words could be understood.

tekst był zrozumiały.

The lyrics of the songs could be pretty much understood.

Słowa piosenki były zrozumiałe.

The sound system was kind of decent.

Nagłośnienie było przyzwoite.

And there wasn't a lot of reverberation in the room.

Niezbyt duży pogłos

So the rhythms

więc rytm również

could be pretty intact too,

nie był zniekształcony

pretty concise.

całkiem zwięzły.

Other places around the country had similar rooms.

W całym kraju były podobne miejsca.

This is Tootsie's Orchid Lounge in Nashville.

To Tootsie's Orchid Lounge w Nashville.

The music was in some ways different,

Muzyka była nieco inna

but in structure and form,

ale jednocześnie bardzo podobna

very much the same.

w strukturze i formie.

The clientele behavior was very much the same too.

Zachowanie klienteli też było podobne.

And so the bands at Tootsie's

Kapele w Tootsie's

or at CBGB's

albo w CBGB's

had to play loud enough --

musiały grać na tyle głośno

the volume had to be loud enough to overcome

by zagłuszyć krzyczących

people falling down, shouting out

i spadających z krzeseł ludzi

and doing whatever else they were doing.

czy cokolwiek innego co robili.

Since then, I've played other places

Od tamtego czasu

that are much nicer.

grałem w sympatyczniejszych miejscach.

I've played the Disney Hall here

W tutejszej Disney Hall

and Carnegie Hall and places like that.

w Carnegie Hall i tak dalej.

And it's been very exciting.

To było bardzo ekscytujące.

But I also noticed that sometimes the music

Ale zauważyłem, że czasami muzyka

that I had written,

którą napisałem

or was writing at the time,

lub aktualnie tworzyłem

didn't sound all that great

nie brzmiała tak cudownie

in some of those halls.

w niektórych miejscach.

We managed,

Daliśmy radę

but sometimes those halls didn't seem exactly suited

ale niektóre miejsca nie pasowały

to the music I was making

do mojej muzyki

or had made.

do mojego stylu.

So I asked myself:

Zadałem sobie pytanie:

Do I write stuff

"Czy piszę

for specific rooms?

dla konkretnej sali?

Do I have a place, a venue,

Czy mam w głowie konkretne miejsce

in mind when I write?

kiedy tworzę muzykę?

Is that a kind of model for creativity?

Czy to jakiś model kreatywności?

Do we all make things with

Czy wszyscy tworzymy

a venue, a context, in mind?

myśląc o konkretnym miejscu, kontekście?

Okay, Africa.

Afryka.

(Music: "Wenlenga" / Various artists)

(Muzyka: "Wenlenga" / Różni wykonawcy)

Most of the popular music that we know now

Większość dzisiejszej muzyki popularnej

has a big part of its roots in West Africa.

ma korzenie w Zachodniej Afryce.

And the music there,

Tamtejsza muzyka

I would say, the instruments,

instrumenty

the intricate rhythms,

skomplikowane rytmy

the way it's played, the setting, the context,

technika, miejsce, kontekst

it's all perfect. It all works perfect.

wszystko doskonale pasuje.

The music works perfectly in that setting.

To idealna muzyka dla tego miejsca.

There's no big room

Nie ma wielkiej hali

to create reverberation and confuse the rhythms.

której pogłos mieszałby rytmy.

The instruments are loud enough

Instrumenty są na tyle głośne

that they can be heard without amplification, etc., etc.

że nie potrzeba wzmocnienia, itd.

It's no accident.

To nie przypadek.

It's perfect for that particular context.

Jest idealna dla tego kontekstu.

And it would be a mess

Zmieniałaby się w bałagan

in a context like this. This is a gothic cathedral.

w takim kontekście. To gotycka katedra.

(Music: "Spem In Alium" by Thomas Tallis)

(Muzyka: "Spem In Alium", Thomas Tallis)

In a gothic cathedral, this kind of music is perfect.

Ta muzyka pasuje do gotyckiej katedry.

It doesn't change key, the notes are long,

Nie zmienia klucza, nuty są długie.

there's almost no rhythm whatsoever,

W zasadzie nie ma rytmu.

and the room flatters the music.

A pomieszczenie pieści muzykę.

It actually improves it.

Ulepsza ją.

This is the room that Bach

To jest sala, dla której Bach

wrote some of his music for. This is the organ.

pisał część swojej muzyki. To organy.

It's not as big as a gothic cathedral,

Nie tak duża jak gotycka katedra

so he can write things that are a little bit more intricate.

więc pisał utwory bardziej skomplikowane.

He can, very innovatively,

Mógł, całkiem pomysłowo

actually change keys

zmieniać klucz

without risking huge dissonances.

nie ryzykując dużego dysonansu.

(Music: "Fantasia On Jesu, Mein Freunde" by Johann S. Bach)

(Muzyka: "Fantasia On Jesu, Mein Freunde", Johann S. Bach)

This is a little bit later.

Nieco później.

This is the kind of rooms that Mozart wrote in.

Tutaj pracował Mozart.

I think we're in like 1770, somewhere around there.

Okolice 1770 roku.

They're smaller, even less reverberant,

Jest mniejsze, mniej pogłosu

so he can write really frilly music

muzyka może być kwiecista

that's very intricate -- and it works.

skomplikowana -- i to działa.

(Music: "Sonata in F," KV 13, by Wolfgang A. Mozart)

(Muzyka: "Sonata w F", KV 13, Wolfgant A. Mozart)

It fits the room perfectly.

Doskonale tu pasuje.

This is La Scala.

To jest La Scala.

It's around the same time,

Z tego samego okresu.

I think it was built around 1776.

Zbudowana ok. 1776 roku.

People in the audience in these opera houses, when they were built,

Ludzie w salach operowych

they used to yell out to one another.

krzyczeli do siebie

They used to eat, drink and yell out to people on the stage,

jedli, pili i krzyczeli do wykonawców

just like they do at CBGB's and places like that.

zupełnie jak w CBGB's.

If they liked an aria,

Jeśli podobała im się aria

they would holler and suggest

ryczeli i sugerowali

that it be done again as an encore,

aby zaśpiewano ją jeszcze raz

not at the end of the show, but immediately.

nie na bis, ale od razu.

(Laughter)

(Śmiech)

And well, that was an opera experience.

Tak przeżywano operę.

This is the opera house that Wagner built for himself.

Tą operę zbudował dla siebie Wagner.

And the size of the room is not that big.

Pomieszczenie nie jest duże

It's smaller than this.

mniejsze niż to

But Wagner made an innovation.

ale Wagner wprowadził nowość.

He wanted a bigger band.

Chciał większej orkiestry

He wanted a little more bombast,

więcej przepychu

so he increased the size of the orchestra pit

więc powiększył fosę dla orkiestry

so he could get more low-end instruments in there.

by zmieścić więcej basowych instrumentów.

(Music: "Lohengrin / Prelude to Act III" by Richard Wagner)

(Muzyka: "Lohengrin / wstęp do aktu 3", Richard Wagner)

Okay.

Dobrze.

This is Carnegie Hall.

To Carnegie Hall.

Obviously, this kind of thing became popular.

Sale tego typu stały się popularne.

The halls got bigger. Carnegie Hall's fair-sized.

Rozrosły się. Carnegie Hall jest spora.

It's larger than some of the other symphony halls.

Większa niż niektóre sale koncertowe.

And they're a lot more reverberant

Pogłos jest w nich większy

than La Scala.

niż w La Scali.

Around the same,

W tym samym czasie

according to Alex Ross who writes for the New Yorker,

jak pisze Alex Ross z New Yorkera

this kind of rule came into effect

wprowadzono zasadę

that audiences had to be quiet --

że na widownia ma być cicho.

no more eating, drinking and yelling at the stage,

Żadnego jedzenia, picia, wrzasków

or gossiping with one another

czy plotkowania

during the show.

w trakcie koncertu.

They had to be very quiet.

Musieli być cicho.

So those two things combined meant that

Te dwie rzeczy zapowiadały

a different kind of music

nowy rodzaj muzyki

worked best in these kind of halls.

który pasował do tego typu sal.

It meant that there could be extreme dynamics,

Pozwalały na ekstremalną dynamikę

which there weren't in some of these

której brakowało we wcześniejszych

other kinds of music.

stylach muzycznych.

Quiet parts could be heard

Dało się słyszeć ciche partie

that would have been drowned out

które utonęłyby

by all the gossiping and shouting.

wśród rozmów i krzyków.

But because of the reverberation

Ale ze względu na pogłos

in those rooms like Carnegie Hall,

sal jak Carnegie Hall

the music had to be maybe a little less rhythmic

muzyka była mniej rytmiczna

and a little more textural.

bardziej teksturalna.

(Music: "Symphony No. 8 in E Flat Major" by Gustav Mahler)

(Muzyka: "Symfonia Nr 8 w Eis Dur", Gustav Mahler)

This is Mahler.

To Mahler.

It looks like Bob Dylan, but it's Mahler.

Wygląda jak Bob Dylan, ale to Mahler.

That was Bob's last record, yeah.

Tak, to był ostatni kawałek Dylana.

(Laughter)

(Śmiech)

Popular music, coming along at the same time.

Wtedy nadchodzi muzyka popularna.

This is a jazz band.

To kapela jazzowa.

According to Scott Joplin, the bands were playing

Według Scotta Joplina, kapele grywały

on riverboats and clubs.

na statkach i w klubach.

Again, it's noisy. They're playing for dancers.

To głośna muzyka do tańczenia.

There's certain sections of the song -- the songs had different sections

Piosenki mają wyraźne części

that the dancers really liked.

a to podobało się tancerzom.

And they'd say, "Play that part again."

Mówili: "Zagrajcie tą część jeszcze raz".

Well, there's only so many times

Ale nie można grać dla tancerzy

you can play the same section of a song over and over again for the dancers.

na okrągło tego samego fragmentu

So the bands started to improvise new melodies.

więc kapele zaczęły improwizować.

And a new form of music was born.

Narodziła się nowa muzyka.

(Music: "Royal Garden Blues" by W.C. Handy / Ethel Waters)

(Muzyka: "Royal Garden Blues", W.C. Handy / Ethel Waters)

These are played mainly in small rooms.

Grano ją w małych pomieszczeniach

People are dancing, shouting and drinking.

ludzie tańczyli, krzyczeli i pili.

So the music has to be loud enough

Muzyka musiała być na tyle głośna

to be heard above that.

by było ją słychać.

Same thing goes true for -- that's the beginning of the century --

Tak samo jest z -- to początek stulecia --

for the whole of 20th-century popular music,

całą muzyką popularną XX wieku

whether it's rock or Latin music or whatever.

nie ważne czy to rock czy latino

[Live music] doesn't really change that much.

naprawdę nie zmieniła się tak bardzo

It changes about a third of the way into the 20th century,

aż do lat 30. XX wieku

when this became

kiedy radio stało się

one of the primary venues for music.

podstawowym medium muzyki.

And this was one way

A to jeden ze sposobów

that the music got there.

na przekazanie jej tam.

Microphones enabled singers, in particular,

Mikrofon pozwolił wokalistom

and musicians and composers,

a także muzykom i kompozytorom

to completely change the kind of music

kompletnie zmienić rodzaj muzyki

that they were writing.

którą pisali.

So far, a lot of the stuff that was on the radio was live music,

Wcześniej muzykę radiową grano na żywo

but singers, like Frank Sinatra,

ale piosenkarze jak Frank Sinatra

could use the mic

używając mikrofonu

and do things

mogli robić rzeczy

that they could never do without a microphone.

które wcześniej były niemożliwe.

Other singers after him

Inni piosenkarze

went even further.

poszli jeszcze dalej.

(Music: "My Funny Valentine" by Chet Baker)

(Muzyka: "My Funny Valentine", Chet Baker)

This is Chet Baker.

To Chet Baker.

And this kind of thing

A to coś

would have been impossible without a microphone.

co byłoby niemożliwe bez mikrofonu.

It would have been impossible without recorded music as well.

Byłoby też niemożliwe bez nagrywania muzyki.

And he's singing right into your ear.

On śpiewa nam wprost do ucha.

He's whispering into your ears.

Szepcze wprost do ucha.

The effect is just electric.

Efekt jest elektryzujący.

It's like the guy is sitting next to you,

Jak gdyby siedział tuż obok

whispering who knows what into your ear.

szepcząc bóg wie co do ucha.

So at this point, music diverged.

Drogi w muzyce się rozeszły.

There's live music,

Mamy muzykę na żywo

and there's recorded music.

i nagrywaną w studio.

And they no longer have to be exactly the same.

I nie muszą brzmieć tak samo.

Now there's venues like this, a discotheque,

Są miejsca jak ta dyskoteka

and there's jukeboxes in bars,

i szafy grające w barach

where you don't even need to have a band.

gdzie żywi muzycy nie są potrzebni.

There doesn't need to be any

Nie potrzeba żadnych

live performing musicians whatsoever,

muzyków grających na żywo.

and the sound systems are good.

Nagłośnienie jest dobre.

People began to make music

Ludzie zaczęli robić muzykę

specifically for discos

specjalnie do klubów

and for those sound systems.

i takiego nagłośnienia.

And, as with jazz,

Jak w wypadku jazzu

the dancers liked certain sections

tańczący lubili pewne sekcje

more than they did others.

bardziej niż inne.

So the early hip-hop guys would loop certain sections.

Więc wcześni hip-hipowcy samplowali fragmenty.

(Music: "Rapper's Delight" by The Sugarhill Gang)

(Muzyka: "Rapper's Delight", The Sugarhill Gang)

The MC would improvise lyrics

MC improwizowali teksty

in the same way that the jazz players would improvise melodies.

podobnie jak jazzmani melodie.

And another new form of music was born.

Narodził się nowy rodzaj muzyki.

Live performance, when it was incredibly successful,

Koncerty, kiedy odniosły sukces

ended up in what is probably, acoustically,

skończyły w chyba najgorszych akustycznie

the worst sounding venues on the planet:

miejscach na świecie --

sports stadiums,

stadionach sportowych

basketball arenas and hockey arenas.

halach koszykarskich i lodowiskach.

Musicians who ended up there did the best they could.

Muzycy dawali z siebie wszystko.

They wrote what is now called arena rock,

Pisali tzw. "arena rock"

which is medium-speed ballads.

ballady w średnim tempie.

(Music: "I Still Haven't Found What I'm Looking For" by U2)

(Muzyka: "I Still Haven't Found What I'm Looking For", U2)

They did the best they could

Starali się jak mogli

given that this is what they're writing for.

uwzględniając miejsce.

The tempos are medium. It sounds big.

Średnie tempo. Mocny dźwięk.

It's more a social situation

Bardziej spotkanie towarzyskie

than a musical situation.

niż spotkanie z muzyką.

And in some ways, the music

W pewnym sensie

that they're writing for this place

muzyka pisana dla tych miejsc

works perfectly.

pasuje doskonale.

So there's more new venues.

Są też inne miejsca.

One of the new ones is the automobile.

Jednym z nich jest samochód.

I grew up with a radio in a car.

Dorastałem z radiem samochodowym

But now that's evolved into something else.

teraz rozwinęło się coś zupełnie innego.

The car is a whole venue.

Samochód to miejsce dla koncertów.

(Music: "Who U Wit" by Lil' Jon & the East Side Boyz)

(Muzyka: "Who U Wit", Lil' Jon & the East Side Boyz)

The music that, I would say, is written

Muzyka, która jak myślę

for automobile sound systems

jest pisana dla samochodów

works perfectly on it.

świetnie w nich brzmi.

It might not be what you want to listen to at home,

Może nie chcielibyście tego w domu

but it works great in the car --

ale jest idealne do samochodu --

has a huge frequency spectrum,

szerokie spektrum częstotliwości

you know, big bass and high-end

dużo basu i wysokich tonów

and the voice kind of stuck in the middle.

z wokalem gdzieś pośrodku.

Automobile music, you can share with your friends.

Tą muzyką można się dzielić z przyjaciółmi.

There's one other kind of new venue,

Kolejne nowe miejsce.

the private MP3 player.

Odtwarzacz MP3.

Presumably, this is just for Christian music.

Zapewne dla muzyki chrześcijańskiej.

(Laughter)

(Śmiech)

And in some ways it's like Carnegie Hall,

W pewnym sensie jak Carnegie Hall

or when the audience had to hush up,

gdzie publiczność ucichła

because you can now hear every single detail.

i każdy szczegół jest słyszalny.

In other ways, it's more like the West African music

Z drugiej strony - jak afrykańska muzyka

because if the music in an MP3 player gets too quiet,

bo gdy odtwarzacz jest za cicho

you turn it up, and the next minute,

pogłaśniasz go, a za chwilę

your ears are blasted out by a louder passage.

rani uszy głośniejszy fragment.

So that doesn't really work.

Działa, ale nie do końca.

I think pop music, mainly,

Myślę, że dzisiejsza

it's written today,

muzyka pop

to some extent, is written for these kind of players,

jest pisana dla takich odtwarzaczy

for this kind of personal experience

dla tego osobistego przeżycia

where you can hear extreme detail,

gdzie słyszycie każdy szczegół

but the dynamic doesn't change that much.

ale brak dynamiki.

So I asked myself:

Zadaję sobie pytanie:

Okay, is this

Czy to jest

a model for creation,

model tworzenia

this adaptation that we do?

ta nasza adaptacja?

And does it happen anywhere else?

I czy zachodzi gdzie indziej?

Well, according to David Attenborough and some other people,

Według m.in. Davida Attenborough

birds do it too --

ptaki też tak robią.

that the birds in the canopy,

Ptaki w koronach drzew

where the foliage is dense,

gdzie listowie jest gęste

their calls tend to be

mają krótkie, wysokie

high-pitched, short and repetitive.

powtarzające się zaśpiewy.

And the birds on the floor

Ptaki na ziemi

tend to have lower pitched calls,

śpiewają zazwyczaj nisko

so that they don't get distorted

aby uniknąć zniekształceń

when they bounce off the forest floor.

kiedy dźwięk odbija się od ściółki.

And birds like this Savannah sparrow,

Ptaki jak Bagiennik żółtobrewy

they tend to have a buzzing

mają bzyczący śpiew.

(Sound clip: Savannah sparrow song)

(Muzyka: Pieśń bagiennika żółtobrewego)

type call.

(Muzyka: Pieśń bagiennika żółtobrewego)

And it turns out that

Okazuje się

a sound like this

że taki śpiew

is the most energy efficient and practical way

jest najbardziej ekonomicznym i praktycznym

to transmit their call

sposobem przesyłu dźwięku

across the fields and savannahs.

na polach i sawannach.

Other birds, like this tanager,

Inne ptaki, jak piranga

have adapted within the same species.

mają różne zaśpiewy w obrębie gatunku.

The tananger on the East Coast of the United States,

Piranga na wschodnim wybrzeżu USA

where the forests are a little denser,

gdzie lasy są gęściejsze

has one kind of call,

ma inny zaśpiew

and the tananger on the other side, on the west

niż żyjąca na zachodnim wybrzeżu.

(Sound clip: Scarlet tanager song)

(Muzyka: Piranga szkarłatna)

has a different kind of call.

(Muzyka: Piranga szkarłatna)

(Sound clip: Scarlet tanager song)

(Muzyka: Piranga szkarłatna)

So birds do it too.

Ptaki też to robią.

And I thought:

Pomyślałem:

Well, if this is a model for creation,

Cóż, jeśli to model twórczości

if we make music,

jeśli tworzymy muzykę

primarily the form at least,

a przynajmniej jej formę

to fit these contexts,

by pasowała do kontekstu

and if we make art to fit gallery walls or museum walls,

tworzymy sztukę pasującą do ścian galerii i muzeów

and if we write software to fit existing operating systems,

programy dla istniejących systemów operacyjnych

is that how it works?

czy to tak właśnie działa?

Yeah. I think it's evolutionary.

Tak, myślę, że to ewolucyjne

It's adaptive.

adaptacyjne.

But the pleasure and the passion and the joy

Ale przyjemność, pasja i radość

is still there.

wciąż tam są.

This is a reverse view of things

To punkt widzenia odwrotny

from the kind of traditional Romantic view.

od tradycyjnego, romantycznego.

The Romantic view is that

W romantycznym

first comes the passion

najpierw jest pasja

and then the outpouring of emotion,

później ocean uczuć

and then somehow it gets shaped into something.

a dopiero potem kształt i forma.

And I'm saying,

Jak już mówiłem

well, the passion's still there,

pasja wciąż tam jest

but the vessel

ale naczynie, forma

that it's going to be injected into and poured into,

do której to włożymy

that is instinctively and intuitively

jest tworzona instynktownie i intuicyjnie

created first.

w pierwszej kolejności.

We already know where that passion is going.

Wiemy już dokąd zmierza pasja.

But this conflict of views is kind of interesting.

Ale konflikt punktów widzenia jest ciekawy.

The writer,

Pisarz

Thomas Frank,

Thomas Frank

says that

twierdzi

this might be a kind of explanation

że może to wyjaśnić

why some voters vote

dlaczego niektórzy głosują

against their best interests,

na przekór swoim interesom

that voters, like a lot of us,

że wyborcy, wielu z nas

assume, that if they hear something that sounds like it's sincere,

zakładają, że jeśli coś brzmi szczerze

that it's coming from the gut, that it's passionate,

bierze się z serca, jest pełne pasji

that it's more authentic.

jest też bardziej autentyczne.

And they'll vote for that.

I na to zagłosują.

So that, if somebody can fake sincerity,

Jeśli ktoś potrafi udawać szczerość

if they can fake passion,

udawać pasję

they stand a better chance

ma lepszą szansę

of being selected in that way,

na wygraną w wyborach

which seems a little dangerous.

co jest trochę niebezpieczne.

I'm saying the two, the passion, the joy,

Twierdzę więc, że pasja i radość

are not mutually exclusive.

nie wykluczają się.

Maybe what the world needs now is for us to realize

Może powinniśmy uświadomić sobie

that we are like the birds.

że jesteśmy jak ptaki.

We adapt.

Przystosowujemy się.

We sing.

Śpiewamy.

And like the birds, the joy is still there,

I jak u ptaków, radość wciąż tam jest

even though we have changed what we do

nawet mimo że robimy co innego

to fit the context.

pasującego do kontekstu.

Thank you very much.

Dziękuję.

(Applause)

(Aplauz)