Zainab Salbi: Women, wartime and the dream of peace

Tłumaczenie: Michal Pasicki Korekta: Marek Kasiak

I woke up in the middle of the night

Obudziłam się w środku nocy

with the sound of heavy explosion.

na dźwięk głośnej ekspolozji.

It was deep at night.

Było to głęboko w nocy.

I do not remember what time it was.

Nie pamiętam, która to była godzina.

I just remember the sound

Po prostu pamiętam, że dźwięk

was so heavy

by tak mocny

and so very shocking.

i tak bardzo szokujący.

Everything in my room was shaking --

Wszystko w moim pokoju trzęsło się --

my heart, my windows,

moje serce, moje okna,

my bed, everything.

moje łóźko -- wszystko.

I looked out the windows

Wyjrzałam przez okno,

and I saw a full half-circle

gdzie zobaczyłam tęczę

of explosion.

eksplozji.

I thought it was just like the movies,

Pomyślałam: "To jak scena z fimów".

but the movies had not conveyed them

Jednak filmy nie oddają tego

in the powerful image that I was seeing

pełnego wyobrażenia, które widziałam --

full of bright red

mnóstwo czerwieni,

and orange and gray,

żółci, szarość,

and a full circle of explosion.

i pełny krąg ekspolozji.

And I kept on staring at it

Gapiłam się w to

until it disappeared.

aż zniknęło.

I went back to my bed,

Wróciłam do łóźka

and I prayed,

i zaczęłam się modlić,

and I secretly thanked God

sekretnie dziękując Bogu

that that missile

że ten pocisk

did not land on my family's home,

nie wylądował w moim rodzinnym domu,

that it did not kill my family that night.

że tego dnia nie zabił mojej rodziny.

Thirty years have passed,

Od tamtej pory minęło 30 lat,

and I still feel guilty about that prayer,

a ja ciągle czuję winę za tę modlitwę.

for the next day, I learned that that missile

Następnego dnia, dowiedziałam się, że ten pocisk

landed on my brother's friend's home

wylądował w domu przyjaciela mojego brata

and killed him

zabijając jego

and his father,

i jego ojca,

but did not kill his mother or his sister.

pozostawiając przy życiu matkę i siostrę.

His mother showed up the next week

Jego matka pojawiła się w następnym tygodniu

at my brother's classroom

w klasie mojego brata

and begged seven-year-old kids

i błagała siedmiolatków

to share with her any picture they may have

by dały jej każde zdjęcie jakie mają

of her son,

z jej synem,

for she had lost everything.

ponieważ ona straciła wszystkie.

This is not a story

To nie jest historia

of a nameless survivor of war,

o bezimiennych osobach, które przetrwały wojnę

and nameless refugees,

czy bezimiennych uchodźcach,

whose stereotypical images we see in our newspapers

których stereotypowe obrazy widzimy w gazetach

and our TV

i w telewizji,

with tattered clothes,

w porwanych ciuchach,

dirty face, scared eyes.

z brudnymi twarzami i strachem w oczach.

This is not a story of a nameless someone

To nie jest historia o kimś bezimiennym,

who lived in some war,

kto żył w czasie jakiejś wojny,

who we do not know their hopes, their dreams,

o kimś którego byśmy nie znali nadziej i marzeń,

their accomplishments, their families,

ich osiągnięć, ich rodziny,

their beliefs, their values.

ich wierzeń i wartości.

This is my story.

To jest moja historia.

I was that girl.

To ja byłam tą dziewczyną.

I am another image and vision

Jestem innym obrazem i wizją

of another survivor of war.

osoby, która przetrwała wojnę.

I am that refugee,

Jestem tym uchodźcem,

and I am that girl.

i tą dzieczyną.

You see,

Widziecie,

I grew up in war-torn Iraq,

dorastałam w ograniętym wojną Iraku,

and I believe that there are two sides of wars

i wierzę, że są dwie strony wojen

and we've only seen

przy czym widzimy tylko

one side of it.

jedną.

We only talk about

Zawsze rozmawiamy tylko

one side of it.

o jednej stronie.

But there's another side

Ale tam jest druga strona

that I have witnessed

ta, której byłam świadkiem

as someone who lived in it

jako ktoś kto żył tam

and someone who ended up working in it.

i ktoś kto pracuje w tym.

I grew up with the colors of war --

Dorastałam z kolorem wojny --

the red colors of fire and blood,

czerwieniem ognia i krwi,

the brown tones of earth

brązową tonacją ziemi

as it explodes

kiedy ekspolodowała

in our faces

w nasze twarze

and the piercing silver

i te srebrne odłamki

of an exploded missile,

eksplodującego pocisku,

so bright

tak jasne,

that nothing can protect your eyes from it.

że nic nie mogło ochornić twoich oczu.

I grew up

Dorastałam

with the sounds of war --

z dźwiękiem wojny --

the staccato sounds of gunfire,

rytmiczny dźwięk wystrzału,

the wrenching booms of explosions,

szarpanymi hukami eksplozji,

ominous drones of jets flying overhead

złowieszczym buczeniem samolotów lecących nad głową

and the wailing warning sounds

i zawodzącym sygnałem ostrzegawczym

of sirens.

syren.

These are the sounds you would expect,

Dźwięki te są tym czego oczekujesz,

but they are also the sounds

ale tam są też dźwięki

of dissonant concerts of a flock of birds

nieharmonijnego niepokoju stad ptaków

screeching in the night,

przeszywające noc,

the high-pitched honest cries

wysokie tony zawodzenia

of children

dzieci

and the thunderous,

i grzmiąca,

unbearable

nie do zniesienia

silence.

cisza.

"War," a friend of mine said,

"Wojna", powiedział mój kolega,

"is not about sound at all.

"wcale nie jest o dźwiękach.

It is actually about silence,

Właściwie jest o ciszy,

the silence of humanity."

ciszy ludźkości".

I have since left Iraq

Po tym gdy opuściłam Irak

and founded a group called Women for Women International

założyłam grupę "Women for Women International" [org. zajmująca się prawami kobiet]

that ends up working

i skoncentrowałam się na pracy,

with women survivors of wars.

z kobietami które przetrwały wojny.

In my travels and in my work,

W moich podróżach, w pracy

from Congo to Afghanistan,

od Kongo do Afganistanu,

from Sudan to Rwanda,

od Sudanu po Ruande,

I have learned not only

zobaczyłam, że nie tylko

that the colors and the sounds of war are the same,

kolory i dźwięki wojny są takie same,

but the fears of war are the same.

ale także strach przed wojną jest taki sam.

You know, there is a fear of dying,

Wiecie, tam jest strach, że umrzesz,

and do not believe any movie character

i nie wierzcie w bohaterów filmowych

where the hero is not afraid.

gdzie bohater nie boi się.

It is very scary

Strasznie jest

to go through that feeling

żyć z przeczuciem

of "I am about to die"

"Niedługo umrę"

or "I could die in this explosion."

albo "Mogłem zginąć w tym wybuchu".

But there's also the fear

Także istnieje strach,

of losing loved ones,

że stracisz bliskich,

and I think that's even worse.

co myślę, że jest nawet straszniejsze.

It's too painful. You don't want to think about it.

To jest także przykre; nie chcesz myśleć o tym.

But I think the worst kind of fear is the fear --

Ale myślę, że najgorszym rodzajem strachu jest strach

as Samia, a Bosnian woman, once told me,

jak Samia, bośniacka kobieta powiedział mi,

who survived the four-years besiege of Sarajevo;

która przeżyła czteroletnie oblężenie Sarajewa.

she said, "The fear

Powiedziała, że "Strach

of losing

stracenia

the 'I' in me,

mnie w sobie,

the fear of losing

strach stracenia

the 'I' in me."

mnie w sobie."

That's what my mother in Iraq

Także moja matka w Iraku

used to tell me.

zwykła to mówić do mnie.

It's like dying from inside-out.

To jest jak umierać od środka.

A Palestinian woman once told me,

Palestynka powiedziała mi:

"It is not about the fear of one death,"

"To nie jest strach przed śmiercią,"

she said, "sometimes I feel

dodała: "czasami czuję, że

I die 10 times in one day,"

umieram 10 razy w jednym dniu"

as she was describing the marches of soldiers

kiedy opisywała marsz żołnierzy

and the sounds of their bullets.

i dźwięk ich kul.

She said, "But it's not fair,

I powiedziała: "Ale to nie jest sprawiedliwe,

because there is only one life,

gdyż mając tylko jedno życie,

and there should only be one death."

powinna być tylko jedna śmierć."

We have been only seeing

Widzieliście tylko jedną

one side of war.

stronę wonjny.

We have only been discussing and consumed

Tylko dyskutowaliście i byliście "zjadani"

with high-level preoccupations

przez zaabsorbowanie

over troop levels, drawdown timelines,

na temat ilości wojsk,

surges and sting operations,

wojskowej fali i działaniach szeregu,

when we should be examining the details

kiedy powinniśmy wyjaśnić szczegóły

of where the social fabric

dotyczące miejsc gdzie społeczna struktura

has been most torn,

została przerwana,

where the community has improvised

gdzie społeczność ciągle improwizuje,

and survived

trwa,

and shown acts of resilience

pokazując pogodę ducha

and amazing courage

i zadziwiającą odwagę

just to keep life going.

do kontynuowania życia.

We have been so consumed

Jesteśmy tak zaabsorbowani

with seemingly objective discussions

przez pozornie obiektywne dyskuje

of politics, tactics,

o polityce, taktyce,

weapons, dollars

broni, pieniądzach

and casualties.

i ofiarach.

This is the language

To jest język

of sterility.

jałowości.

How casually

Jak codziennie

we treat casualties

traktujemy ofiary

in the context of this topic.

w tym kontekście.

This is where we conceive of rape and casualties

Także gwałty i ofiary przyjmujemy

as inevitabilities.

jako coś nieuniknione.

Eighty percent of refugees around the world

80 procent uchodźców na świecie

are women and children. Oh.

są kobietami i dziećmi.

Ninety percent of modern war casualties

90 procent ofiar współczesnej wojny

are civilians.

to cywile --

Seventy-five percent of them are women and children.

75 procent cywili to kobiety i dzieci.

How interesting.

Ciekawe.

Oh, half a million women in Rwanda

Pół miliona kobiety w Ruandzie

get raped in 100 days.

jest gwałcona w ciągu 100 dni.

Or, as we speak now,

Albo, właśnie w tej chwili,

hundreds of thousands of Congolese women

setki tysięcy kobiety z Kongo

are getting raped and mutilated.

zostaje zgwałcona i okaleczona.

How interesting.

Ciekawe.

These just become numbers that we refer to.

Oni stają się tylko liczbami, do których odnosimy się.

The front of wars

Pierwszy plan wojen

is increasingly non-human eyes

jest coraz bardziej nieludzkim spojrzeniem

peering down on our perceived enemies

obserwującym bacznie naszych wrogów

from space,

z dystansu,

guiding missiles toward unseen targets,

sterując pociski przeciw niewidzianym celom,

while the human conduct

przy czym ludzkie postępowanie

of the orchestra of media relations

wsparte działaniem mediów

in the event that this particular drone attack

w przypadku tego konkretnego bezzałogowego ataku

hits a villager

uderzy w wieśniaka

instead of an extremist.

zamiast w ekstremistę.

It is a chess game.

To są szachy.

You learn to play an international relations school

Uczysz się grać w stosunki międzynarodowe,

on your way out and up

wcielając się w rolę

to national and international leadership.

narodowego i międzynarodowego przywódctwa.

Checkmate.

Szach mat.

We are missing

Tracimy

a completely other side of wars.

kompletnie inny wymiar wojen.

We are missing my mother's story,

Tracimy historię mojej mamy,

who made sure with every siren, with every raid,

która upewniała się by z każdą syreną, z każdym nalotem,

with every cut off-of electricity,

z każdym odcięciem prądu,

she played puppet shows for my brothers and I,

odegrać kukiełkowe przedstawienie dla mnie i moich braci,

so we would not be scared

byśmy nie byli przestraszeni

of the sounds of explosions.

przez dźwięk eksplozji.

We are missing the story of Fareeda,

Tracimy historię Fareeda,

a music teacher,

nauczycielki muzyki,

a piano teacher, in Sarajevo,

nauczycielki gry na pianinie z Sarajewa,

who made sure

który upewniał się

that she kept the music school open

by szkoła muzyczna pozostała otwarta

every single day

każdego dnia

in the four years of besiege in Sarajevo

w ciągu czterech lat oblężenia Sarajewa,

and walked to that school,

i chodziła do tej szkoły,

despite the snipers shooting

pomimo snajperskich strzałów

at that school and at her,

celowanych w szkołę i w nią,

and kept the piano, the violin, the cello

i grała na pianinie, szkrzypcach, wiolonczeli

playing the whole duration of the war,

przez całość trwania wojny

with students wearing their gloves and hats and coats.

wraz ze studentami ubranymi w rękawiczki, czapki i płaszcze.

That was her fight.

To była jej walka.

That was her resistance.

To był jej opór.

We are missing the story of Nehia,

Tracimy historię Nehia,

a Palestinian woman in Gaza

palestyńskiej kobiety z Gazy,

who, the minute there was a cease-fire in the last year's war,

która w ostatnim roku wojny w czasie zawieszenia broni,

she left out of home,

wyszła z domu,

collected all the flour

zebrała całą mąkę jaką miała

and baked as much bread for every neighbor to have,

i upiekła tak dużo chleba by każdy z sąsiadów miał

in case there is no cease-fire the day after.

na wypadek, gdyby następnego dnia zawieszenie bromi zostało zerwane.

We are missing

Tracimy

the stories of Violet,

historię Violet,

who, despite surviving genocide in the church massacre,

która pomimo przetrwania ludobójstwa w kościele,

she kept on going on,

trwała przy swoim,

burying bodies, cleaning homes, cleaning the streets.

chowała ciała, sprzątała domy, sprzątała ulice.

We are missing stories of women

Tracimy historie kobiet,

who are literally keeping life going

które dosłonie podtrzymywały życie

in the midst of wars.

w środku trwania wojen.

Do you know --

Czy wiesz ---

do you know that people fall in love in war

czy wiesz, że w czasie wojny ludzie zakochują się,

and go to school

chodzą do szkół,

and go to factories and hospitals

chodzą do fabryk, szpitali,

and get divorced and go dancing and go playing

że rozwodzą się i chodzą na tańce, grają

and live life going?

i żyją swoim życiem?

And the ones who are keeping that life

A tymi którzy podtrzymują te życie

are women.

są kobiety.

There are two sides of war.

Są dwie strony wojny.

There is a side that fights,

Jedna to walki,

and there is a side that keeps the schools

druga to tam, gdzie próbuje się utrzymać szkoły

and the factories and the hospitals open.

fabryki i szpitale otwarte.

There is a side that is focused on winning battles,

Jest strona skupiająca się na wygraniu bitew

and there is a side that is focused

i strona skupiająca się

on winning life.

na wygraniu życia.

There is a side that leads the front-line discussion,

Jest strona prowadząca dyskusje frontowe

and there is a side

jak i strona

that leads the back-line discussion.

porwadząca rozmowy dalszego planu.

There is a side that thinks

Jest strona myśląca

that peace is the end of fighting,

o pokoju i końcu walk

and there is a side that thinks

i strona, która myśli

that peace is the arrival

o pokoju i rozpoczęciu

of schools and jobs.

szkolnictwa i pracy.

There is a side

Jest strona

that is led by men,

kierowana przez mężczyzn,

and there is a side

jak i strona

that is led by women.

kierowana przez kobiety.

And in order for us to understand

W celu zrozumienia przez nas,

how do we build lasting peace,

jak budować trwały pokój,

we must understand war and peace

musimy zrozumieć wojnę i pokój

from both sides.

z obu stron konfliktu.

We must have a full picture

Musimy mnieć pełny obraz

of what that means.

co to znaczy.

In order for us to understand

W celu zrozumienia przez nas

what actually peace means,

co znaczy pokój,

we need to understand,

musimy zrozumieć,

as one Sudanese woman once told me,

to co sudańska kobieta powiedziała mi,

"Peace is the fact that my toenails

"Pokój jest wtedy kiedy moje paznokcie u nóg

are growing back again."

znowu odrastają."

She grew up in Sudan, in Southern Sudan,

Dorastała w Sudanie, w północnym Sudanie,

for 20 years of war,

w czasie 20 lat wojny,

where it killed one million people

kiedy zabito milion ludzi

and displaced five million refugees.

a wysiedlono pięć milionów.

Many women were taken as slaves

Wiele kobiet wzięto jako niewolnice

by rebels and soldiers,

przez rebeliantów i żołnierzy,

as sexual slaves who were forced also

jako seksualne niewolnice, które były zmuszane

to carry the ammunition and the water

do niesienia amunicji, wody

and the food for the soldiers.

i jedzenia dla żołnierzy.

So that woman walked for 20 years,

Ta kobieta szła przez 20 lat

so she would not be kidnapped again.

by znów nie zostać porwaną.

And only when there was some sort of peace,

I tylko kiedy był względny pokój,

her toenails grew back again.

jest paznokcie zaczynały rozsnąć.

We need to understand peace

Potrzebujemy zrozumieć pokój

from a toenail's perspective.

z perspektywy paznokci.

We need to understand

Potrzebujemy zrozumieć,

that we cannot actually have negotiations

że nie możemy zaczynać negacjacji

of ending of wars or peace

kończących wojny lub pokój

without fully including women

bez całkowietego udziału kobiet

at the negotiating table.

przy stole negocjacyjnym.

I find it amazing

Wydaje mi się zadziwiające,

that the only group of people

że jedyną grupą ludzi,

who are not fighting and not killing

która nie walczy, nie zabija,

and not pillaging and not burning and not raping,

nie grabi, nie pali i nie gwałci

and the group of people who are mostly --

to grupa ludzi, która głównie --

though not exclusively --

chociaż nie wyłącznie --

who are keeping life going in the midst of war,

podtrzymuje życie w czasie wojny,

are not included in the negotiating table.

ale nie jest uwzględniona przy negocjacyjnym stole.

And I do argue that women lead the back-line discussion,

Jednak nie tylko kobiety są wykluczone z dyskusji,

but there are also men

czasem również mężczyźni

who are excluded from that discussion.

są również odsunięci od tej dyskusji.

The doctors who are not fighting,

Lekarze którzy nie walczą,

the artists, the students, the men who refuse to pick up the guns,

artyście, studencie, mężczyźni odmawiający sięgania po broń,

they are, too, excluded

też są wyłączeni

from the negotiating tables.

z negocjacji.

There is no way we can talk about a lasting peace,

Nie ma sposobu byśmy mogli mówić o trwałym pokoju,

building of democracy, sustainable economies,

budowaniu demokracji, poddźwignięciu gospodarki,

any kind of stabilities,

żadnego rodzaju stabilność,

if we do not fully include women

jeżeli w pełni nie włączymy kobiet

at the negotiating table.

do stołu negocjacyjnego.

Not one, but 50 percent.

Nie jednej, ale 50 procent.

There is no way we can talk about the building of stability

Nie ma możliwości by mówić o budowania stabilności

if we don't start investing

jeśli nie zaczynamy inwestować

in women and girls.

w kobiety i dziewczynki.

Did you know

Wiedziałeś,

that one year

że w czasie roku

of the world's military spending

światowe wydatki na wojsko

equals 700 years

równają się 700 letniemu

of the U.N. budget

budżetowi UN

and equals 2,928 years

i wynoszą tyle, co 2,928 lat

of the U.N. budget allocated for women?

budżetu UN przeznaczonego na kobiety?

If we just reverse

Jeżli tylko byśmy odwrócili

that distribution of funds,

tą dystrybucje wydatków,

perhaps we could have

prawdopodobnie moglibyśmy mieć

a better lasting peace in this world.

lepszy trwały pokój na świecie.

And last, but not least,

Ostanie, ale nie mniej istotne

we need to invest in peace and women,

potrzebujemy inwestować w pokój i kobiety,

not only because it is the right thing to do,

nie tylko dlatego, że jest to właściwa rzecz do robienia,

not only because it is the right thing to do,

nie tylko dlaczego, że to właściwa rzecz do robienia,

for all of us to build sustainable and lasting peace today,

ale także dla nas samych by zbudować dający się potwierdzić i utrzymać pokój,

but it is for the future.

także i dla przyszłości.

A Congolese woman,

Kongolska kobieta,

who was telling me about

która mówiła mi o

how her children saw their father killed in front of them

jej dzieciach widzących ich ojca zabijanego na oczach

and saw her raped in front of them

i widzących ją gwałconą

and mutilated in front of them,

i kaleczącą na ich oczach,

and her children saw their nine-year-old sibling

i jej dzieci widzące swoje 9 letnie rodzeństwo

killed in front of them,

zabijane na ich oczach,

how they're doing okay right now.

jak oni mogą być w porządku dziś.

She got into Women for Women International's program.

Dostała się do programu prowadzonego przez Women for Women International

She got a support network.

Otrzymała grupę wsparcia.

She learned about her rights.

Nauczyła się swoich praw.

We taught her vocational and business skills. We helped her get a job.

Nauczyliśmy ją zawodowych i biznesowych umiejętności. Pomogliśmy znaleść pracę.

She was earning 450 dollars. She was doing okay.

Zarabiała 450$. Było jej w porządku.

She was sending them to school. Have a new home.

Wysyłała dzieci do szkoły -- miała nowy dom.

She said, "But what I worry about the most

Powiedziała: "Ale o co boję się najbardziej

is not any of that.

to nic z tych rzeczy.

I worry that my children

Boję się, że moje dzieci

have hate in their hearts,

mają nienawiść w swoich sercach,

and when they want to grow up, they want to fight again

i kiedy dorosną, będą chciały walczyć przeciw

the killers of their father and their brother."

mordercom ich ojca i brata".

We need to invest in women,

Potrzebujemy inwestować w kobiety,

because that's our only chance

ponieważ jest to nasza jedyna szansa

to ensure that there is no more war

zagwarantować by nie było więcej wojen

in the future.

w przyszłości.

That mother has a better chance to heal her children

Ta matka miała lepszą szansę wyleczenia dzieci

than any peace agreement can do.

niż każdy traktakt pokojowy.

Are there good news? Of course, there are good news. There are lots of good news.

Czy to nie dobra wiadomość? Oczywiście, to dobra wiadomość. Jest dużo dobrych.

To start with, these women that I told you about

Zaczynając od tych kobiety, o których opowiadałam wam

are dancing and singing every single day,

tańczą i śpierwają każdego dnia,

and if they can,

a jeśli one mogą,

who are we not to dance?

to czemu i my byśmy nie mogli?

That girl that I told you about

Dziewczyna, o której mówie

ended up starting Women for Women International Group

rozpoczęła grupę

that impacted one million people, sent 80 million dollars,

która wpłynęła na milion ludzi, wysłała 80 milionów dolarów

and I started this from zero,

a zaczynałam od zera,

nothing, nada, [unclear].

niczego, nic, (niejasne).

(Laughter)

(Śmiech)

They are women who are standing on their feet

Są kobiety które stoją na swoich stopach

in spite of their circumstances,

pomimo okolicznościom

not because of it.

a nie z powodu ich.

Think of how the world can be a much better place

Pomyśl o tym jak lepszym miejscem mógłby być świat

if, for a change,

jeśli, przepadkiem,

we have a better equality,

bylibyśmy równi,

we have equality,

mielibyśmy równość,

we have a representation

mielibyśmy reprezentacje

and we understand war,

która rozumie wojnę,

both from the front-line

jako działania frontowe

and the back-line discussion.

?

Rumi, a 13th-century Sufi poet,

Rumi, XIII wieczny suficki poeta,

says, "Out beyond the worlds

powiedział: "Poza światem

of right-doings and wrong-doings,

czynienia dobrze i robienia zła,

there is a field.

jest pole.

I will meet you there.

Spotkajmy się tam.

When the soul lies down in that grass,

Kiedy dusza spocznie na tej trawie,

the world is too full

świat będzie za duży

to talk about.

by mówić o tym.

Ideas, language,

Idee, język,

even the phrase 'each other'

nawet fraza "nawzajem"

no longer makes any sense."

dłużej nie będzie mieć sensu."

I humbly add -- humbly add --

Pokornie dodam -- pokornie --

that out beyond

że poza

the worlds of war and peace,

światem wojny i pokoju,

there is a field,

jest pole,

and there are many women and men

gdzie są kobiety i mężczyźni

[who] are meeting there.

których można tam spotkać.

Let us make this field a much bigger place.

Sprawmy by to pole było większym miejsce.

Let us all meet in that field.

Spotkajmy się na tym polu wszyscy.

Thank you.

Dziękuje.

(Applause)

(Brawa)