Lessons from death row inmates | David R. Dow

Translator: Jenny Zurawell Reviewer: Thu-Huong Ha

Tłumaczenie: Rysia Wand Korekta: Joanna Duchnowska

Two weeks ago,

Dwa tygodnie temu

I was sitting at the kitchen table with my wife Katya,

siedziałem przy kuchennym stole

z moją żoną Katyą i rozmawialiśmy o tym,

and we were talking about what I was going to talk about today.

o czym będę dziś mówić.

We have an 11-year-old son; his name is Lincoln.

Nasz 11-letni syn Lincoln siedział z nami,

He was sitting at the same table, doing his math homework.

odrabiając pracę domową z matematyki.

And during a pause in my conversation with Katya,

W którymś momencie rozmowy z Katyą

I looked over at Lincoln

spojrzałem na Lincolna.

and I was suddenly thunderstruck

Nagle uderzyło mnie wspomnienie

by a recollection of a client of mine.

o moim dawnym kliencie.

My client was a guy named Will.

Mój klient nazywał się Will.

He was from North Texas.

Był z północnego Teksasu.

Nigdy nie poznał ojca,

He never knew his father very well,

because his father left his mom while she was pregnant with him.

który zostawił jego mamę, kiedy ta była w ciąży.

And so, he was destined to be raised by a single mom,

Musiała więc wychować go samotna matka,

which might have been all right

co mogłoby się udać, gdyby jego matka

except that this particular single mom was a paranoid schizophrenic,

nie cierpiała akurat na schizofrenię paranoiczną.

Kiedy Will miał 5 lat

and when Will was five years old,

próbowała zabić go rzeźnickim nożem.

she tried to kill him with a butcher knife.

Umieszczono ją w szpitalu psychiatrycznym,

She was taken away by authorities and placed in a psychiatric hospital,

więc przez kilka lat

and so for the next several years Will lived with his older brother,

Will mieszkał ze starszym bratem,

until he committed suicide by shooting himself through the heart.

póki ten nie popełnił samobójstwa strzałem w serce.

Potem tułał się między krewnymi,

And after that Will bounced around from one family member to another,

aż w końcu, jako dziewięciolatek,

until, by the time he was nine years old, he was essentially living on his own.

Will właściwie mieszkał już sam.

That morning that I was sitting with Katya and Lincoln,

Tego ranka z Katyą i Lincolnem, spojrzałem na syna,

I looked at my son, and I realized that when my client, Will, was his age,

i uświadomiłem sobie, że Will w jego wieku

od dwóch lat mieszkał już sam.

he'd been living by himself for two years.

od dwóch lat mieszkał już sam.

Will eventually joined a gang

Will w końcu przyłączył się do gangu

and committed a number of very serious crimes,

i popełnił dużo bardzo poważnych przestępstw,

i popełnił dużo bardzo poważnych przestępstw,

including, most seriously of all,

w tym, najpoważniejsze ze wszystkich,

straszne, tragiczne morderstwo.

a horrible, tragic murder.

Ostatecznie na Willu wykonano egzekucję,

And Will was ultimately executed as punishment for that crime.

jako karę za tę zbrodnię.

Ale dziś nie chcę mówić o moralności kary śmierci.

But I don't want to talk today about the morality of capital punishment.

Ale dziś nie chcę mówić o moralności kary śmierci.

Zdecydowanie uważam,

I certainly think that my client shouldn't have been executed,

że mój klient nie powinien był zostać stracony.

but what I would like to do today instead

is talk about the death penalty in a way I've never done before,

Dziś chciałbym pomówić o karze śmierci

w sposób, w jaki jeszcze tego nie robiłem,

in a way that is entirely noncontroversial.

w sposób zupełnie niekontrowersyjny.

w sposób zupełnie niekontrowersyjny.

Sądzę, że to możliwe,

I think that's possible,

because there is a corner of the death penalty debate --

ponieważ w debacie na temat kary śmierci jest punkt,

ponieważ w debacie na temat kary śmierci jest punkt,

maybe the most important corner --

może najważniejszy, co do którego wszyscy się zgadzają,

where everybody agrees,

może najważniejszy, co do którego wszyscy się zgadzają,

where the most ardent death penalty supporters

gdzie najżarliwsi zwolennicy kary śmierci

and the most vociferous abolitionists are on exactly the same page.

i najgłośniejsi abolicjoniści są zgodni.

i najgłośniejsi abolicjoniści są zgodni.

That's the corner I want to explore.

To jest punkt, który chcę zbadać.

Before I do that, though, I want to spend a couple of minutes

Opiszę, jak wygląda sprawa sądowa,

telling you how a death penalty case unfolds,

i omówię, czego nauczyło mnie 20 lat pracy

and then I want to tell you two lessons

z klientami, którym groziła kara śmierci,

that I have learned over the last 20 years as a death penalty lawyer

z klientami, którym groziła kara śmierci,

from watching well more than a hundred cases unfold in this way.

i obserwacji ponad stu podobnych przypadków.

You can think of a death penalty case as a story that has four chapters.

Sprawę, w której grozi kara śmierci

można traktować jak historię o czterech rozdziałach.

The first chapter of every case is exactly the same, and it is tragic.

Pierwszy rozdział każdej sprawy

jest dokładnie taki sam i zawsze tragiczny.

It begins with the murder of an innocent human being,

Zaczyna się od morderstwa niewinnego człowieka,

Zaczyna się od morderstwa niewinnego człowieka,

and it's followed by a trial

potem jest proces, morderca zostaje skazany

where the murderer is convicted and sent to death row,

i wysłany do celi śmierci.

and that death sentence is ultimately upheld by the state appellate court.

Ostatecznie sąd apelacyjny ten wyrok podtrzymuje.

Ostatecznie sąd apelacyjny ten wyrok podtrzymuje.

Rozdział drugi to skomplikowana procedura prawna,

The second chapter consists of a complicated legal proceeding

known as a state habeas corpus appeal.

apelacja przeciwko legalności aresztowania.

The third chapter is an even more complicated legal proceeding

Trzeci rozdział, jeszcze bardziej zawiły,

known as a federal habeas corpus proceeding.

to federalna procedura habeas corpus.

And the fourth chapter is one where a variety of things can happen.

W rozdziale czwartym może być różnie.

Prawnicy mogą złożyć wniosek o ułaskawienie,

The lawyers might file a clemency petition,

they might initiate even more complex litigation,

mogą wszcząć skomplikowany proces,

or they might not do anything at all.

albo mogą nic nie robić.

But that fourth chapter always ends with an execution.

Ale na końcu zawsze jest egzekucja.

Kiedy ponad 20 lat temu

zacząłem reprezentować więźniów z bloku śmierci,

When I started representing death row inmates more than 20 years ago,

people on death row did not have a right to a lawyer

nie mieli oni prawa do prawnika ani w drugim,

in either the second or the fourth chapter of this story.

ani w czwartym rozdziale tej historii.

They were on their own.

Byli zdani na samych siebie.

In fact, it wasn't until the late 1980s

Dopiero pod koniec lat 80. zyskali prawo do obrońcy,

that they acquired a right to a lawyer during the third chapter of the story.

Dopiero pod koniec lat 80. zyskali prawo do obrońcy,

podczas trzeciego rozdziału historii.

So what all of these death row inmates had to do was rely on volunteer lawyers

Skazani na śmierć mogli liczyć tylko na adwokata,

Skazani na śmierć mogli liczyć tylko na adwokata,

to handle their legal proceedings.

który zechciał podjąć się ich sprawy na ochotnika.

The problem is that there were way more guys on death row

W bloku śmierci było dużo więcej skazanych

niż chętnych i kompetentnych obrońców.

than there were lawyers

who had both the interest and the expertise to work on these cases.

And so inevitably,

Nieuchronnie więc adwokaci zajmowali się najczęściej

lawyers drifted to cases that were already in chapter four --

sprawami z rozdziału czwartego, co ma sens.

that makes sense, of course.

To sprawy najpilniejsze,

Those are the cases that are most urgent;

tym osobom najbliżej do wykonania wyroku.

those are the guys who are closest to being executed.

Some of these lawyers were successful;

Czasem udawało się uzyskać nowe rozprawy.

they managed to get new trials for their clients.

Others of them managed to extend the lives of their clients,

Czasem udawało się przedłużyć życie klientom,

sometimes by years, sometimes by months.

czasami o lata, czasami o miesiące.

But the one thing that didn't happen

Ale jedna rzecz nigdy się nie udała:

nie nastąpił zauważalny i stały spadek w ilości egzekucji

was that there was never a serious and sustained decline

in the number of annual executions in Texas.

wykonywanych rocznie w Teksasie.

In fact, as you can see from this graph,

Odkąd aparat teksańskich egzekucji

from the time that the Texas execution apparatus got efficient

w połowie i pod koniec lat 90. stał się wydajny,

in the mid- to late 1990s,

there have only been a couple of years

tylko parę razy liczba egzekucji rocznie

where the number of annual executions dipped below 20.

spadła poniżej 20.

In a typical year in Texas,

W typowym roku w Teksasie

we're averaging about two people a month.

średnia wynosi dwie egzekucje miesięcznie.

średnia wynosi dwie egzekucje miesięcznie.

In some years in Texas, we've executed close to 40 people,

W niektórych latach stracono około 40 osób,

and this number has never significantly declined over the last 15 years.

a od 15 lat liczba ta nigdy znacząco nie spadła.

And yet, at the same time that we continue to execute

Jednak chociaż co roku

about the same number of people every year,

dokonujemy podobnej ilości egzekucji,

the number of people who we're sentencing to death on an annual basis

liczba osób skazywanych rocznie na śmierć

liczba osób skazywanych rocznie na śmierć

has dropped rather steeply.

dość gwałtownie spada.

So we have this paradox,

Mamy więc paradoks:

roczna liczba egzekucji pozostaje wysoka,

which is that the number of annual executions has remained high

but the number of new death sentences has gone down.

ale liczba nowych wyroków śmierci maleje.

Why is that?

Dlaczego tak jest?

It can't be attributed to a decline in the murder rate,

Nie z powodu spadku liczby morderstw,

because the murder rate has not declined nearly so steeply

ponieważ liczba ta nie spadła aż tak,

jak czerwona krzywa wyroków śmierci.

as the red line on that graph has gone down.

What has happened instead

To sądy coraz częściej skazują

is that juries have started to sentence more and more people to prison

na karę dożywotniego więzienia,

bez możliwości zwolnienia warunkowego,

for the rest of their lives without the possibility of parole,

rather than sending them to the execution chamber.

zamiast wysyłać ludzi do komory egzekucyjnej.

Nie dzieje się tak dlatego,

Why has that happened?

It hasn't happened because of a dissolution

że brakuje szerokiego poparcia dla kary śmierci.

of popular support for the death penalty.

Przeciwników kary śmierci cieszy to, że w Teksasie

Death penalty opponents take great solace in the fact

poparcie dla niej jest teraz rekordowo niskie.

that death penalty support in Texas is at an all-time low.

Do you know what all-time low in Texas means?

Co to oznacza?

It means that it's in the low 60 percent.

To trochę powyżej 60 procent.

Now, that's really good compared to the mid-1980s,

Nieźle w porównaniu z 80% w połowie lat 80.,

when it was in excess of 80 percent,

ale spadek poparcia dla kary śmierci

but we can't explain the decline in death sentences

nie wyjaśnia spadku liczby wyroków śmierci

and the affinity for life without the possibility of parole

czy wzrostu liczby wyroków dożywotnich,

by an erosion of support for the death penalty,

because people still support the death penalty.

gdyż ludzie nadal popierają karę śmierci.

What's happened to cause this phenomenon?

Co zatem jest przyczyną tego zjawiska?

What's happened is that lawyers who represent death row inmates

Otóż adwokaci reprezentujący skazańców

Otóż adwokaci reprezentujący skazańców

przesunęli uwagę

have shifted their focus to earlier and earlier chapters

na wcześniejsze rozdziały historii kary śmierci.

of the death penalty story.

So 25 years ago, they focused on chapter four.

25 lat temu skupiali się na rozdziale czwartym.

And they went from chapter four 25 years ago

Od rozdziału czwartego 25 lat temu

to chapter three in the late 1980s.

przeszli do rozdziału trzeciego.

And they went from chapter three in the late 1980s

Od rozdziału trzeciego pod koniec lat 80.

to chapter two in the mid-1990s.

przeszli do rozdziału drugiego w połowie lat 90.

And beginning in the mid- to late 1990s,

they began to focus on chapter one of the story.

Od połowy lat 90. skupiają się na rozdziale pierwszym.

Now, you might think that this decline in death sentences

Możecie mieć różne zdanie na temat

and the increase in the number of life sentences

ilości wyroków śmierci i wyroków dożywocia.

is a good thing or a bad thing.

I don't want to have a conversation about that today.

Dzisiaj nie chcę o tym mówić.

All that I want to tell you is that the reason that this has happened

Chcę tylko powiedzieć, że tak jest,

is because death penalty lawyers have understood

gdyż prawnicy zajmujący się karą śmierci zrozumieli,

that the earlier you intervene in a case,

że im wcześniejsza interwencja,

the greater the likelihood that you're going to save your client's life.

tym większa szansa na ocalenie życia klienta.

That's the first thing I've learned.

Tego się najpierw dowiedziałem.

Here's the second thing I learned:

Po drugie dowiedziałem się, że mój klient Will

My client Will was not the exception to the rule;

nie był wyjątkiem od reguły; on był regułą.

nie był wyjątkiem od reguły; on był regułą.

he was the rule.

nie był wyjątkiem od reguły; on był regułą.

I sometimes say, if you tell me the name of a death row inmate --

Podajcie mi nazwisko więźnia z celi śmierci,

doesn't matter what state he's in,

nieważne z którego stanu, ani czy znam go osobiście,

doesn't matter if I've ever met him before --

I'll write his biography for you.

napiszę wam jego biografię.

And eight out of 10 times,

W ośmiu przypadkach na 10,

the details of that biography will be more or less accurate.

szczegóły tej biografii nie będą się zbytnio różnić.

szczegóły tej biografii nie będą się zbytnio różnić.

And the reason for that is that 80 percent of the people on death row

80 % osób z bloku śmierci, tak jak Will,

are people who came from the same sort of dysfunctional family that Will did.

wywodzi się z rodzin dysfunkcyjnych.

Eighty percent of the people on death row

80 procent osób z bloku śmierci miało kontakt

are people who had exposure to the juvenile justice system.

80 procent osób z bloku śmierci miało kontakt

z systemem wymiaru sprawiedliwości dla nieletnich.

That's the second lesson that I've learned.

To druga lekcja, jakiej się nauczyłem.

To druga lekcja, jakiej się nauczyłem.

Now we're right on the cusp of that corner

Zaraz dojdziemy do tego punktu,

where everybody's going to agree.

gdzie wszyscy jesteśmy zgodni.

People in this room might disagree

Osoby na tej sali mogą mieć odmienne zdanie

about whether Will should have been executed,

na temat egzekucji Willa,

but I think everybody would agree

ale sądzę, że wszyscy się zgodzimy,

that the best possible version of his story

że w najlepszej wersji tej historii

would be a story where no murder ever occurs.

morderstwo w ogóle nie ma miejsca.

morderstwo w ogóle nie ma miejsca.

How do we do that?

Jak to zrobić?

When our son Lincoln was working on that math problem two weeks ago,

Dwa tygodnie temu Lincoln odrabiał matematykę.

it was a big, gnarly problem.

Dostał duży, skomplikowany problem.

And he was learning how, when you have a big old gnarly problem,

Uczył się, że duże problemy

sometimes the solution is to slice it into smaller problems.

trzeba czasem rozbić na mniejsze.

That's what we do for most problems --

Tak jak w matematyce, fizyce czy polityce społecznej,

in math, in physics, even in social policy --

we slice them into smaller, more manageable problems.

upraszczamy problemy, żeby móc je rozwiązać.

But every once in a while, as Dwight Eisenhower said,

Ale bywa i tak, jak mówił Dwight Eisenhower,

Ale bywa i tak, jak mówił Dwight Eisenhower,

the way you solve a problem is to make it bigger.

że aby rozwiązać problem,

trzeba go powiększyć.

Nasz sposób rozwiązania tego problemu

The way we solve this problem

is to make the issue of the death penalty bigger.

to nagłośnienie kwestii kary śmierci.

We have to say, all right.

Trzeba powiedzieć, no dobrze,

We have these four chapters of a death penalty story,

mamy cztery rozdziały historii kary śmierci,

mamy cztery rozdziały historii kary śmierci,

but what happens before that story begins?

ale co się dzieje, zanim ta historia się zacznie?

ale co się dzieje, zanim ta historia się zacznie?

How can we intervene in the life of a murderer

Jak możemy interweniować w życie mordercy,

before he's a murderer?

zanim stanie się mordercą?

What options do we have to nudge that person off of the path

Jak możemy zawrócić taką osobę ze ścieżki,

Jak możemy zawrócić taką osobę ze ścieżki,

która prowadzi do tego, co wszyscy,

która prowadzi do tego, co wszyscy,

that is going to lead to a result that everybody --

death penalty supporters and death penalty opponents --

tak zwolennicy jak i przeciwnicy kary śmierci,

still think is a bad result:

uważamy za fatalny rezultat:

uważamy za fatalny rezultat:

the murder of an innocent human being?

morderstwo niewinnej osoby.

You know, sometimes people say that something isn't rocket science.

Czasami mówi się o czymś: "to żadna filozofia".

Czasami mówi się o czymś: "to żadna filozofia".

Chodzi o to, że filozofia jest bardzo skomplikowana,

And by that, what they mean is rocket science is really complicated

Chodzi o to, że filozofia jest bardzo skomplikowana,

and this problem that we're talking about now is really simple.

a problem, o którym mówimy, jest naprawdę prosty.

Well that's rocket science;

Oto filozofia - wzór na siłę ciągu rakiety.

that's the mathematical expression for the thrust created by a rocket.

Oto filozofia - wzór na siłę ciągu rakiety.

Oto filozofia - wzór na siłę ciągu rakiety.

What we're talking about today is just as complicated.

Dzisiaj mówimy o czymś równie skomplikowanym.

Dzisiaj mówimy o czymś równie skomplikowanym.

What we're talking about today is also rocket science.

Dzisiaj również mówimy o filozofii.

Dzisiaj również mówimy o filozofii.

My client Will and 80 percent of the people on death row

Mój klient Will i 80% skazańców w bloku śmierci

Mój klient Will i 80% skazańców w bloku śmierci

had five chapters in their lives

przeżyło pięć rozdziałów życia, zanim weszli

that came before the four chapters of the death penalty story.

przeżyło pięć rozdziałów życia, zanim weszli

w cztery rozdziały historii kary śmierci.

Te pięć rozdziałów to pięć szans na interwencję,

I think of these five chapters as points of intervention,

places in their lives

to chwile, kiedy społeczeństwo mogło interweniować

when our society could've intervened in their lives

i zawrócić ich ze ścieżki, na której się znaleźli,

and nudged them off of the path that they were on

that created a consequence that we all --

ścieżki prowadzącej do następstw, które my wszyscy,

death penalty supporters or death penalty opponents --

zwolennicy i przeciwnicy kary śmierci,

say was a bad result.

uznajemy za fatalne.

Now, during each of these five chapters:

Podczas każdego z tych pięciu rozdziałów:

when his mother was pregnant with him;

kiedy jego mama była w ciąży,

in his early childhood years;

kiedy był w podstawówce i w gimnazjum,

when he was in elementary school;

w szkole średniej, i potem,

when he was in middle school and then high school;

gdy trafił do sądu dla nieletnich,

and when he was in the juvenile justice system --

podczas każdego z tych pięciu rozdziałów,

during each of those five chapters,

there were a wide variety of things that society could have done.

było dużo rzeczy, które społeczeństwo mogło zrobić.

In fact, if we just imagine

Jest pięć różnych sposobów

that there are five different modes of intervention,

na jakie społeczeństwo może interweniować

the way that society could intervene in each of those five chapters,

w każdym z pięciu rozdziałów.

and we could mix and match them any way we want,

Można je dowolnie łączyć i dopasowywać;

there are 3,000 -- more than 3,000 -- possible strategies

istnieje więc ponad 3000 możliwych strategii,

that we could embrace

żeby zawrócić dzieci takie jak Will,

in order to nudge kids like Will off of the path that they're on.

ze złej ścieżki, na której się znalazły.

So I'm not standing here today with the solution.

Nie przyszedłem tu dziś z gotowym rozwiązaniem.

Nie przyszedłem tu dziś z gotowym rozwiązaniem.

But the fact that we still have a lot to learn,

Ale to, że musimy się jeszcze wiele nauczyć,

that doesn't mean that we don't know a lot already.

nie oznacza, że nic nie wiemy.

We know from experience in other states

Wiemy z doświadczeń w innych stanach,

that there are a wide variety of modes of intervention

że jest wiele metod interwencji.

that we could be using in Texas,

Można ich użyć w Teksasie i innych stanach,

and in every other state that isn't using them,

in order to prevent a consequence that we all agree is bad.

żeby zapobiec złym konsekwencjom.

I'll just mention a few.

Wspomnę tylko o kilku.

I won't talk today about reforming the legal system.

Nie będę dziś mówił o reformie systemu prawnego.

That's probably a topic

To temat dla sali pełnej prawników i sędziów.

that is best reserved for a room full of lawyers and judges.

Instead, let me talk about a couple of modes of intervention

Za to chciałbym omówić parę sposobów interwencji,

that we can all help accomplish,

w realizacji których wszyscy możemy pomóc,

because they are modes of intervention that will come about

ponieważ metody te zadziałają wtedy,

when legislators and policymakers, when taxpayers and citizens,

gdy ustawodawcy, podatnicy i obywatele,

agree that that's what we ought to be doing

zgodzą się, że to właśnie powinniśmy robić,

and that's how we ought to be spending our money.

i na to wydawać pieniądze.

We could be providing early childhood care

Można by zapewnić wczesną opiekę dla dzieci

w niekorzystnej sytuacji finansowej czy życiowej,

for economically disadvantaged and otherwise troubled kids,

and we could be doing it for free.

i można by to robić za darmo.

And we could be nudging kids like Will off of the path that we're on.

Można by zawrócić dzieci takie jak Will ze złej drogi.

There are other states that do that, but we don't.

Są już stany, które to robią, ale nie my.

We could be providing special schools,

Można by zapewnić specjalne szkoły średnie,

at both the high school level and the middle school level,

gimnazja, czy nawet przedszkola i podstawówki,

but even in K-5,

that target economically and otherwise disadvantaged kids,

dla dzieci pokrzywdzonych przez los,

and particularly kids who have had exposure to the juvenile justice system.

zwłaszcza tych, które zetknęły się

z sądem dla nieletnich.

There are a handful of states that do that;

Jest kilka stanów, które już to robią,

Texas doesn't.

ale nie Teksas.

There's one other thing we can be doing -- well, there are a bunch of other things --

Można zrobić jeszcze coś,

w zasadzie wiele rzeczy.

there's one other thing that I'm going to mention,

Chcę poruszyć dzisiaj jedną kontrowersyjną rzecz,

and this is going to be the only controversial thing that I say today.

Chcę poruszyć dzisiaj jedną kontrowersyjną rzecz,

We could be intervening much more aggressively

Moglibyśmy interweniować bardziej agresywnie

Moglibyśmy interweniować bardziej agresywnie

into dangerously dysfunctional homes,

w przypadku niebezpiecznie dysfunkcyjnych domów,

and getting kids out of them

i zabierać dzieci, zanim mamusie złapią za nóż

before their moms pick up butcher knives and threaten to kill them.

i będą próbowały je zabić.

If we're going to do that, we need a place to put them.

Jeśli to zrobimy, musimy je gdzieś umieścić.

Nawet jeśli zrobimy to wszystko,

Even if we do all of those things,

niektóre dzieci nam się wymkną

some kids are going to fall through the cracks

and they're going to end up in that last chapter

i skończą w ostatnim rozdziale przed morderstwem,

before the murder story begins,

they're going to end up in the juvenile justice system.

wylądują w sądzie dla nieletnich.

Nawet wówczas nie jest jeszcze za późno.

And even if that happens, it's not yet too late.

Nawet wówczas nie jest jeszcze za późno.

There's still time to nudge them,

Jeszcze można zawrócić je z tej drogi,

if we think about nudging them rather than just punishing them.

jeśli rozważamy pokierowanie nimi,

a nie ich karanie.

There are two professors in the Northeast --

Na północnym wschodzie dwóch profesorów,

one at Yale and one at Maryland --

jeden w Yale, drugi w Maryland,

they set up a school that is attached to a juvenile prison.

założyło przywięzienną szkołę dla nieletnich.

And the kids are in prison, but they go to school

Dzieci są w więzieniu, ale na 8 rano chodzą do szkoły

from eight in the morning until four in the afternoon.

i są tam do szesnastej.

Now, it was logistically difficult.

Było to logistycznie trudne.

They had to recruit teachers who wanted to teach inside a prison,

Musieli zwerbować nauczycieli

chętnych do pracy w więzieniu oraz wprowadzić ścisły podział

they had to establish strict separation

between the people who work at the school and the prison authorities,

na pracowników szkoły i władze więzienne,

i, co najtrudniejsze, wymyślić nowy program,

and most dauntingly of all,

they needed to invent a new curriculum because you know what?

bo termin rozpoczęcia kary nie miał związku

People don't come into and out of prison on a semester basis.

z podziałem roku szkolnego na semestry.

(Laughter)

But they did all those things.

Ale zrobili to wszystko.

Now, what do all of these things have in common?

A co to wszystko ma ze sobą wspólnego?

What all of these things have in common is that they cost money.

Wszystko to kosztuje.

Some of the people in the room might be old enough

Niektórzy na tej sali może pamiętają

to remember the guy on the old oil filter commercial.

gościa ze starej reklamy filtru olejowego.

He used to say, "Well, you can pay me now or you can pay me later."

Mówił: "Możecie zapłacić mi teraz

albo możecie zapłacić mi później”.

What we're doing in the death penalty system

W systemie stosującym karę śmierci, płacimy później.

W systemie stosującym karę śmierci, płacimy później.

is we're paying later.

W systemie stosującym karę śmierci, płacimy później.

But the thing is that for every 15,000 dollars

Na każde 15 tys. dolarów wydanych na interwencję

Na każde 15 tys. dolarów wydanych na interwencję

that we spend intervening

in the lives of economically and otherwise disadvantaged kids

w życie dzieci pokrzywdzonych przez los

in those earlier chapters,

we wczesnych rozdziałach,

we save 80,000 dollars in crime-related costs down the road.

oszczędzimy później 80 000 dolarów.

Even if you don't agree that there's a moral imperative that we do it,

Nawet jeśli nie zgodzicie się,

że imperatyw moralny nakazuje tak zrobić,

to zgodzicie się, że ma to sens ekonomiczny.

it just makes economic sense.

I want to tell you about the last conversation that I had with Will.

Opowiem jeszcze o ostatniej rozmowie z Willem.

It was the day that he was going to be executed,

Było to w dzień jego egzekucji

i po prostu sobie rozmawialiśmy.

and we were just talking.

There was nothing left to do in his case.

W jego sprawie nic już nie można było zrobić.

W jego sprawie nic już nie można było zrobić.

And we were talking about his life.

Rozmawialiśmy o jego życiu.

And he was talking first about his dad, who he hardly knew, who had died,

Mówił o zmarłym już ojcu, którego prawie nie znał.

Mówił o zmarłym już ojcu, którego prawie nie znał.

O swojej mamie, którą znał, a która nadal żyje.

and then about his mom, who he did know, who was still alive.

O swojej mamie, którą znał, a która nadal żyje.

O swojej mamie, którą znał, a która nadal żyje.

And I said to him,

Powiedziałem:

"I know the story.

"Znam tę historię. Czytałem akta.

I've read the records.

"Znam tę historię. Czytałem akta.

I know that she tried to kill you."

Wiem, że próbowała cię zabić.

I said, "But I've always wondered

Zawsze byłem ciekaw, czy naprawdę to pamiętasz.

whether you really actually remember that."

Zawsze byłem ciekaw, czy naprawdę to pamiętasz.

I said, "I don't remember anything from when I was five years old.

Ja nic nie pamiętam z okresu, kiedy miałem pięć lat.

Ja nic nie pamiętam z okresu, kiedy miałem pięć lat.

Maybe you just remember somebody telling you."

Może pamiętasz, bo ktoś ci to opowiadał”.

And he looked at me and he leaned forward,

Will popatrzył na mnie i nachylił się:

and he said, "Professor," --

"Profesorze (po 12 latach znajomości wciąż tak na mnie mówił),

he'd known me for 12 years, he still called me Professor.

He said, "Professor, I don't mean any disrespect by this,

nie chcę być nieuprzejmy, ale kiedy mama

but when your mama picks up a butcher knife

nie chcę być nieuprzejmy, ale kiedy mama

bierze nóż rzeźnicki większy od ciebie,

that looks bigger than you are,

and chases you through the house screaming she's going to kill you,

i gania cię po domu wrzeszcząc, że cię zabije,

and you have to lock yourself in the bathroom

a ty zamykasz się w łazience, opierasz się o drzwi

and lean against the door

and holler for help until the police get there,"

i wrzeszczysz o pomoc, póki nie przyjedzie policja..."

Popatrzył na mnie i dokończył:

he looked at me and he said,

"that's something you don't forget."

"... tego się nie zapomina”.

I hope there's one thing you all won't forget:

Mam nadzieję, że zapamiętacie jedną rzecz:

In between the time you arrived here this morning

Od waszego przyjazdu do przerwy na lunch

and the time we break for lunch,

w Stanach Zjednoczonych wydarzą się 4 zabójstwa.

there are going to be four homicides in the United States.

w Stanach Zjednoczonych wydarzą się 4 zabójstwa,

We're going to devote enormous social resources

Ogromne środki pójdą na ukaranie przestępców,

to punishing the people who commit those crimes,

ponieważ takich ludzi należy karać.

and that's appropriate

because we should punish people who do bad things.

ponieważ takich ludzi należy karać.

Ale trzech z tych zbrodni można było uniknąć.

But three of those crimes are preventable.

If we make the picture bigger

Jeśli spojrzymy na to w szerszej perspektywie,

and devote our attention to the earlier chapters,

i poświęcimy uwagę wcześniejszym rozdziałom,

then we're never going to write the first sentence

nie będzie trzeba pisać pierwszego zdania

that begins the death penalty story.

opowieści o karze śmierci.

Thank you.

Dziękuję.

(Brawa)

(Applause)