The story of life in photographs | Frans Lanting

Tłumaczenie: Joanna Stefanska Korekta: Kinga Skorupska

Nature's my muse and it's been my passion.

Przyroda to moja muza i moja pasja.

As a photographer for National Geographic, I've portrayed it for many.

Jako fotograf National Geographic portretowałem ją dla różnych osób.

But five years ago, I went on a personal journey.

Ale pięć lat temu wybrałem się w osobistą podróż.

I wanted to visualize the story of life.

Chciałem zilustrować historię życia.

It's the hardest thing I've ever attempted,

To najtrudniejsze zadanie, jakiego się podjąłem

and there have been plenty of times when I felt like backing out.

i wielokrotnie miałem ochotę się wycofać.

But there were also revelations.

Ale zdarzały się też objawienia.

And one of those I'd like to share with you today.

I jednym z nich chciałbym się dziś z wami podzielić.

I went down to a remote lagoon in Australia, hoping to see the Earth

Udałem się do odległej laguny w Australii by zobaczyć

the way it was three billion years ago,

jak Ziemia wyglądała trzy miliardy lat temu, zanim niebo stało się błękitne.

back before the sky turned blue.

jak Ziemia wyglądała trzy miliardy lat temu, zanim niebo stało się błękitne.

There's stromatolites down there --

Występują tam stromatolity,

the first living things to capture photosynthesis --

pierwsze żywe organizmy zdolne do fotosyntezy,

and it's the only place they still occur today.

jest to jedyne miejsce, gdzie istnieją do dziś.

Going down there was like entering a time capsule,

To było jak podróż wehikułem czasu

and I came out with a different sense of myself in time.

i wróciłem z odmienionym poczuciem swego miejsca w czasie.

The oxygen exhaled by those stromatolites

Wszyscy oddychamy tlenem wydzielanym przez te stromatolity.

is what we all breathe today.

Wszyscy oddychamy tlenem wydzielanym przez te stromatolity.

Stromatolites are the heroes in my story.

Stromatolity to bohaterowie mojej historii.

I hope it's a story that has some resonance for our time.

Mam nadzieję, że ta historia ma jakiś oddźwięk dla współczesności.

It's a story about you and me, nature and science.

To historia o was i o mnie, o naturze i nauce.

And with that said, I'd like to invite you for

Mówiąc to, chciałbym was zaprosić

a short, brief journey of life through time.

do udziału w krótkiej podróży w czasie.

Our journey starts in space, where matter condenses into spheres over time ...

Podróż zaczyna się w przestrzeni, gdzie materia skupia się z czasem w kule.

solidifying into surface, molded by fire.

Zestala się na powierzchni, kształtowana przez ogień.

The fire gave way, Earth emerged -- but this was an alien planet.

Ogień ustąpił miejsca i pojawiła się Ziemia, ale to była obca planeta.

The moon was closer; things were different.

Księżyc był bliżej, wszystko było inne.

Heat from within made geysers erupt -- that is how the oceans were born.

Wewnętrzne ciepło prowadziło do erupcji gejzerów; tak narodziły się oceany.

Water froze around the poles and shaped the edges of the Earth.

Woda zamarzła wokół biegunów wyznaczając krańce Ziemi.

Water is the key to life, but in frozen form, it is a latent force.

Woda jest kluczowa dla życia, ale gdy zamarznie staje się utajoną siłą.

And when it vanishes, Earth becomes Mars.

A kiedy zniknie, Ziemia staje się Marsem.

But this planet is different -- it's roiling inside.

Ale ta planeta jest inna. Jej wnętrze jest wzburzone.

And where that energy touches water, something new emerges: life.

Gdy ta energia zetknie się z wodą, powstaje coś nowego: życie.

It arises around cracks in the Earth.

Powstaje wokół szczelin w Ziemi.

Mud and minerals become substrate; there are bacteria.

Błoto i minerały stają się podłożem, są tam bakterie.

Learn to multiply, thickening in places ...

Uczą się namnażać, gromadzić w pewnych miejscach.

Growing living structures under an alien sky ...

Budują żywe struktury pod obcym niebem.

Stromatolites were the first to exhale oxygen.

Stromatolity pierwsze zaczęły wydychać tlen.

And they changed the atmosphere.

Zmieniły atmosferę.

A breath that's fossilized now as iron.

Ten oddech skamieniał jako żelazo.

Meteorites delivered chemistry, and perhaps membranes, too.

Meteoryty przyniosły chemię, może również membrany.

Life needs a membrane to contain itself

Życie potrzebuje membran by się w nich pomieścić

so it can replicate and mutate.

i móc replikować i mutować.

These are diatoms, single-celled phytoplankton

To są okrzemki, jednokomórkowe glony fitoplanktonowe

with skeletons of silicon ...

mające krzemowe skorupki.

circuit boards of the future.

Elektroniczne podzespoły przyszłości.

Shallow seas nurtured life early on, and that's where it morphed

Na początku płytkie morza gościły życie,

into more complex forms.

tam ewoluowało do bardziej złożonych form.

It grew as light and oxygen increased.

Rosło wraz z ilością dostępnego światła i tlenu.

Life hardened and became defensive.

Życie okrzepło i zaczęło się bronić.

It learned to move and began to see. The first eyes grew on trilobites.

Zaczęło się ruszać i widzieć. Pierwsze oczy wyrosły trylobitom.

Vision was refined in horseshoe crabs,

Skrzypłocze miały już lepszy wzrok,

among the first to leave the sea.

jako jedne z pierwszych wyszły z morza.

They still do what they've done for ages, their enemies long gone.

Wciąż żyją tak samo jak dawniej, choć ich wrogowie dawno zniknęli.

Scorpions follow prey out of the sea. Slugs became snails.

Skorpiony wynurzyły się goniąc zdobycz. Nagie ślimaki doczekały się muszli.

Fish tried amphibian life. Frogs adapted to deserts.

Ryby próbowały ziemnowodnego życia. Żaby przystosowały się do pustyń.

Lichens arose as a co-op. Fungi married algae ...

Porosty powstały w związku grzybów z glonami.

clinging to rock, and eating it too ... transforming barren land.

Czepiając się skał i jedząc je. Zmieniając jałowy ląd.

True land plants arose, leafless at first.

Wyrosły prawdziwe rośliny, z początku bez liści.

Once they learn how to stay upright, they grew in size and shape.

Gdy nauczyły sie stać prosto, zmieniły rozmiar i kształty.

The fundamental forms of ferns followed,

Powstały pierwsze paprocie,

to bear spores that foreshadowed seeds.

wydając na świat zarodniki zwiastujące nadejście nasion.

Life flourished in swamps.

Życie rozkwitało na bagnach.

On land, life turned a corner. Jaws formed first; teeth came later.

Na lądzie życie wyszło na prostą. Powstały szczęki, a po nich zęby.

Leatherbacks and tuataras are echoes from that era.

Żółw skórzasty i hatteria to echa tamtej ery.

It took time for life to break away from water,

Życie potrzebowało czasu, by rozstać się z wodą,

and it still beckons all the time.

która i tak wciąż kusi.

Life turned hard so it could venture inland.

Życie stało się twarde i mogło zaryzykować na lądzie.

And the dragons that arose are still among us today.

Smoki, które wtedy powstały, wciąż żyją pośród nas.

Jurassic Park still shimmers in part of Madagascar,

Park Jurajski wciąż skrzy się w zakątkach Madagaskaru,

and the center of Brazil,

lub w środkowej Brazylii.

where plants called "cycads" remain rock hard.

Rośliny zwane sagowcami są nie do zdarcia.

Forests arose and nurtured things with wings.

Wyrosły lasy i dały schronienie skrzydlatym stworzeniom.

One early form left an imprint, like it died only yesterday.

Wczesny przedstawiciel zostawił odcisk, jakby padł wczoraj.

And others fly today like echoes of the past.

A inne latają do dziś, jak echa przeszłości.

In birds, life gained new mobility.

Dzięki ptakom życie stało się ruchliwe.

Flamingos covered continents. Migrations got underway.

Flamingi przemierzały kontynenty. Rozpoczęły się migracje.

Birds witnessed the emergence of flowering plants.

Ptaki były świadkami narodzin roślin nasiennych.

Water lilies were among the first.

Jednymi z pierwszych były lilie wodne.

Plants began to diversify and grew, turning into trees.

Rośliny stawały się różnorodne i rosły, zmieniając się w drzewa.

In Australia, a lily turned into a grass tree,

W Australii, lilia zmieniła się w trawę drzewiastą

and in Hawaii, a daisy became a silver sword.

a na Hawajach stokrotka stałą się srebrnym mieczem.

In Africa, Gondwana molded Proteas.

W Afryce, na Gondwanie powstawały srebrnikowate,

But when that ancient continent broke up, life got lusher.

a gdy starożytny kontynent się rozdzielił, życie wybujało.

Tropical rainforests arose, sparking new layers of interdependence.

Wyrosły tropikalne lasy deszczowe, prowadząc do nowych współzależności.

Fungi multiplied. Orchids emerged, genitalia shaped to lure insects ...

Grzyby się mnożyły. Pojawiły się orchidee w kształcie genitaliów by wabić owady.

a trick shared by the largest flower on Earth.

Tej samej sztuczki użył największy kwiat na Ziemi.

Co-evolution entwined insects and birds and plants forever.

Ko-ewolucja złączyła owady, ptaki i rośliny na dobre.

When birds can't fly, they become vulnerable.

Gdy ptaki nie potrafią latać, stają się bezbronne.

Kiwis are, and so are these hawks trapped near Antarctica.

Tak jak kiwi i te jastrzębie zagubione na Antarktydzie.

Extinction can come slowly, but sometimes it arrives fast.

Wymieranie może nastąpić powoli, ale czasem uderza szybko.

An asteroid hits, and the world went down in flames.

Po uderzeniu asteroidu świat stanął w płomieniach.

But there were witnesses, survivors in the dark.

Byli jednak świadkowie, którzy przetrwali w ciemnościach.

When the skies cleared, a new world was born.

Gdy niebo się przejaśniło, narodził się nowy świat.

A world fit for mammals. From tiny shrews [came]

Świat ssaków. Począwszy od małych ryjówek,

tenrecs, accustomed to the dark.

kretojeży nawykłych do ciemności.

New forms became bats. Civets.

Nowe formy stały się nietoperzami. Cywety.

New predators, hyenas, getting faster and faster still.

Nowe drapieżniki, hieny, stawały się coraz szybsze.

Grasslands created opportunities.

Łąki otworzyły nowe możliwości.

Herd safety came with sharpened senses.

Wyostrzone zmysły zapewniały bezpieczeństwo stada.

Growing big was another answer, but size always comes at a price.

Zwiększanie rozmiarów też było rozwiązaniem, ale dość kosztownym.

Some mammals turned back to water.

Niektóre ssaki wróciły do wody.

Walruses adapted with layers of fat. Sea lions got sleek.

Morsy przystosowały się dzięki warstwom tłuszczu. Uchatki stały się zwinne.

And cetaceans moved into a world without bounds.

Walenie przeniosły się do świata bez granic.

There are many ways to be a mammal. A 'roo hops in Oz;

Ssakiem można być na wiele sposobów. Kangurem w Australii.

a horse runs in Asia; and a wolf evolves stilt legs in Brazil.

Koniem w Azji. Wilkiem na szczudłatych nogach w Brazylii.

Primates emerge from jungles, as tarsiers first,

Z dżungli wyłaniają się naczelne, najpierw wyraki,

becoming lemurs not much later.

które wkrótce stają się lemurami.

Learning became reinforced. Bands of apes ventured into the open.

Uczenie się popłacało. Małpie bandy ruszyły na otwarte przestrzenie.

And forests dried out once more. Going upright became a lifestyle.

Lasy znów wyschły. Wyprostowana postawa stała się sposobem na życie.

So who are we? Brothers of masculine chimps,

A więc kim jesteśmy? Braćmi męskich szympansów?

sisters of feminine bonobos? We are all of them, and more.

Siostrami kobiecych bonobo? Jesteśmy nimi wszystkimi i nie tylko.

We're molded by the same life force.

Ukształtowały nas te same siły natury.

The blood veins in our hands

Naczynia krwionośne w naszych rękach

echoed a course of water traces on the Earth.

niosą echo wodnych przepływów na Ziemi.

And our brains -- our celebrated brains --

Nasze mózgi, nasze wysławiane mózgi

reflect a drainage of a tidal marsh.

wyglądają jak plątanina mokradeł okresowych.

Life is a force in its own right. It is a new element.

Życie to siła rządząca się własnymi prawami. To nowy żywioł.

And it has altered the Earth. It covers Earth like a skin.

Zmieniło Ziemię. Pokrywa Ziemię jak skóra.

And where it doesn't, as in Greenland in winter,

A tam, gdzie go nie ma, jak zimą na Grenlandii,

Mars is still not very far.

Mars nie jest tak bardzo odległy.

But that likelihood fades as long as ice melts again.

Ale ta wizja blaknie, gdy tylko lód stopnieje.

And where water is liquid, it becomes a womb

Tam, gdzie woda jest ciekła, staje się łonem.

for cells green with chlorophyll -- and that molecular marvel

Dla komórek zielonych od chlorofilu... To ten molekularny cud

is what's made a difference -- it powers everything.

był kluczem - on napędza to wszystko.

The whole animal world today lives on a stockpile

Cały świat zwierząt polega na zasobach

of bacterial oxygen that is cycled constantly

bakteryjnego tlenu, który krąży w nieskończonym cyklu.

through plants and algae, and their waste is our breath,

To co wydychają rośliny i glony, wdychamy my i odwrotnie.

and vice versa.

To co wydychają rośliny i glony, wdychamy my i odwrotnie.

This Earth is alive, and it's made its own membrane.

Ziemia żyje i stworzyła własną membranę.

We call it "atmosphere." This is the icon of our journey.

Nazywamy ją atmosferą. To ikona naszej podróży.

And you all here today can imagine and will shape where we go next.

Wy wszyscy tutaj możecie sobie wyobrazić i wpłynąć na to, dokąd zdążamy.

(Applause)

(Brawa)

Thank you. Thank you.

Dziękuję. Dziękuję.