Language Shouldn't Be a Barrier to Climate Action | Sophia Kianni | TED Countdown

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

At just 12 years old,

အသက် ၁၂ အရွယ်မှာပဲ

I witnessed the devastating impact pollution was having on Iran,

ကျွန်မ မိဘတွေရဲ့မွေးရပ်မြေ အီရန်မှာ ညစ်ညမ်းမှု၊ ဖွတ်ဖွတ်ညက်ညက်ကြေစေတဲ့

my parents' home country.

သက်ရောက်မှုကို တွေ့ကြုံခဲ့တယ်။

On one of my summer visits,

နွေရာသီ အလည်အပတ်တစ်ခုမှာ

I witnessed smog so heavy it completely blanketed the air,

ညကောင်းကင်မှာ ကျွန်မ ခြေရာခံချင်တဲ့ ကြယ်တွေကို ပိတ်ဆီးကာ

obscuring the stars I wanted to trace out of the night sky.

လေထုကို လုံးဝ ဖုံးလွှမ်းသွားလောက်အောင် ကြီးမားတာကို တွေ့ကြုံခဲ့တယ်။

I decided to read more about climate change in Iran,

အီရန်မှာ ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှုအကြောင်းကို ပိုဖတ်ဖို့ ကျွန်မ ဆုံးဖြတ်ခဲ့ပြီး

and I became increasingly alarmed,

တိုးတိုးပြီး တုန်လှုပ်လာခဲ့တယ်။

particularly when I learned the fact that temperatures in the Middle East

အထူးသဖြင့် အရှေ့အလယ်ပိုင်းက အပူချိန်တွေဟာ ကမ္ဘာ့ ပျမ်းမျှထက်

were rising more than twice the global average.

နှစ်ဆကျော် တိုးလာနေတယ်ဆိုတဲ့ အချက်ကို သိလိုက်ရတဲ့အခါပါ။

Armed with this knowledge, I decided to confront my relatives.

ဒီအသိပညာနဲ့အတူ အမျိုးတွေကို ထိပ်တိုက်တွေ့ဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်။

But I was shocked when they informed me

ဒါပေမဲ့ ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှုအကြောင်း

that they knew almost nothing about climate change.

ဘာတစ်ခုမှ မသိသလောက်ဖြစ်နေတာလို့ ကျွန်မကို အကြောင်းကြားတော့ ကျွန်မ လန့်သွားတယ်။

So I began to dig into the lack of climate education in Iran,

ဒါနဲ့ အီရန်မှာ ရာသီဥတု ပညာရေး ကင်းမဲ့မှုကို စတင် စူးစမ်းတော့

and I found a study that read

အီရန်ကျောင်းသား ၅ % ပဲ

only five percent of Iranian students

ဖန်လုံအိမ် ဓာတ်ငွေ့ သက်ရောက်မှုကို

could properly explain the greenhouse gas effect.

ကောင်းကောင်း နားလည်တယ်လို့ ရေးထားတဲ့ လေ့လာမှုတစ်ခုကို တွေ့ရှိတယ်။

As I continued to scour the internet for more information,

နောက်ထပ် သတင်းအချက်အလက်အလက် အတွက် အင်တာနက်မှာ ဆက်ရှာပြီး

I began to connect the dots.

အစက်တွေကို စဆက်ခဲ့တယ်။

From what I could see,

မြင်နိုင်ခဲ့တာကနေဆို

there was a severe lack of climate resources

အီရန်ရဲ့ မိခင်ဘာသာစကား Farsi မှာ ရရှိနိုင်တဲ့

available in Farsi, Iran's native language.

ရာသီဥတုဆိုင်ရာ မှီငြမ်းစရာတွေ အကြီးအကျယ် ကင်းမဲ့နေတာပါ။

Now, I was still determined to educate my relatives,

အခု အမျိုးတွေကို သင်ပေးဖို့ စိတ်ပိုင်းဖြတ်လိုက်တော့ ရာသီဥတုဆိုင်ရာ

so I decided to work with my mom to translate climate resources into Farsi

မှီငြမ်းစရာတွေကို Farsi ကို ဘာသာပြန်ဖို့ အမေနဲ့အတူ တွဲလုပ်ဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တော့

so I could teach my aunts and uncles

ကပ်ဆိုက်မှုတွေ ဖြစ်စေတဲ့ ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှုက

about how climate-change-induced disasters were impacting millions of Iranians.

အီရန်သန်းချီကို ထိခိုက်နေပုံကို အဒေါ်တွေနဲ့ ဦးလေးတွေကိုသင်ပေးလို့ရတယ်။

As I watched my relatives read my translations,

ကျွန်မရဲ့ ဘာသာပြန်တွေကို အမျိုးတွေ ဖတ်တာကို စောင့်ကြည့်နေတုန်းမှာ

I had never been happier to see fear plastered all over their faces --

မျက်နှာတွေအားလုံးမှာ ကပ်နေတဲ့ အကြောက်တရား ကိုမြင်ရတာထက် တစ်ခါမှပိုမပျော်ရွှင်ဖူးဘူး။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

because reading my translations had succeeded in convincing them

ဘာလို့လဲဆိုတော့ ကျွန်မရဲ့ ဘာသာပြန်တွေကို ဖတ်တာက ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှုက အပူတပြင်း

that climate change was a real and pressing threat.

ခြိမ်းခြောက်မှုအစစ်လို့ သူတို့ကို သိမ်းသွင်းရာမှာ အောင်မြင်ခဲ့လို့ပါ။

Now, my story is anecdotal.

ကဲ ကျွန်မရဲ့ ဇာတ်လမ်းက ပုံပြင်ဆန်ပါတယ်။

But the fact that the vast majority of scientific research

ဒါပေမဲ့ သိပ္ပံဆိုင်ရာ သုတေသန အများစုက အင်္ဂလိပ်ဘာသာအနေနဲ့သာ

is only available in English

ရရှိနိုင်တယ်ဆိုတဲ့အချက်က

is a big problem when it comes to climate change ...

ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှုနဲ့ ပတ်သက်လာတဲ့ အခါ ပြဿနာကြီးတစ်ခုပါ။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

because most people in the world don't speak English.

ဘာလို့လဲဆိုတော့ ကမ္ဘာထဲက လူအများစုက အင်္ဂလိပ်စကား မပြောကြလို့ပါ။

In fact, 75 percent of them do not speak English at all.

အမှန်ကတော့ သူတို့တွေရဲ့ ၇၅ ရာခိုင်နှုန်းက အင်္ဂလိပ်စကား လုံးဝ မပြောတာပါ။

Yet, according to a 2012 study on Scopus,

ဒါပေမဲ့ Scopus မှာ ၂၀၁၂ လေ့လာမှုတစ်ခုအရ

the world's largest database for peer-reviewed journals,

အချင်းချင်း ပြန်လည်သုံးသပ်တဲ့ စာစောင်တွေ အတွက် ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး ဒေတာစုမှာ

80 percent of articles are written entirely in English.

ဆောင်းပါးတွေရဲ့ ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းကို အင်္ဂလိပ်ဘာသာနဲ့ အပြည့်အဝ ရေးသားထားတယ်။

Even the United Nations' IPCC report,

ကမ္ဘာမှာ ရာသီဥတုဆိုင်ရာ စာပေရဲ့

widely regarded as one of the most renowned pieces of climate literature

အကျော်ကြားဆုံး လက်ရာတွေလို့ ကျယ်ပြန့်စွာ မှတ်ယူခံရတဲ့ ကုလသမဂ္ဂ

in the world,

IPCC အစီရင်ခံစာတောင်

is only officially available in the six UN languages:

ကုလသမဂ္ဂ ဘာသာစကား ခြောက်မျိုးနဲ့ပဲ တရားဝင် ရရှိနိုင်တာပါ။

Arabic, Chinese, English, French, Russian and Spanish.

အာရဗီ၊ တရုတ်၊ အင်္ဂလိပ်၊ ပြင်သစ်၊ ရုရှား၊ စပိန်ဘာသာတွေပါ။

But these are languages that account for less than half

ဒါပေမဲ့ ဒီဘာသာစကားတွေက ကမ္ဘာ့ စကားပြောတဲ့ လူဦးရေရဲ့

of the world's speaking population.

တစ်ဝက်လျော့လျော့ပဲ ရှိတာပါ။

Meaning, the majority of people on our planet

ဆိုလိုတာက ကမ္ဘာဂြိုဟ်ပေါ်က လူအများစုဟာ ကမ္ဘာ့ အမြင့်ဆုံး

are unable to understand the documents and agreements

နိုင်ငံတကာ နိုင်ငံရေး အဖွဲ့အစည်းကနေ ထုတ်ပြန်နေတဲ့

being issued by the world's highest international political body.

မှတ်တမ်းမှတ်ရာတွေ၊ သဘောတူညီချက်တွကို နားမလည်နိုင်ကြတာပါ။

This lack of easily accessible documents and resources

မှတ်တမ်းမှတ်ရာတွေနဲ့ မှီငြမ်းစရာတွကို အလွယ်တကူ သုံးခွင့်ရမှု ကင်းမဲ့တာက

leads to misinformation and low public interest

ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှုလို ပြဿနာတွေကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရာမှာ

around tackling issues such as climate change.

သတင်းမှားနဲ့ အများပြည်သူ စိတ်ဝင်စားမှု နည်းပါးတာကို ဖြစ်စေတယ်။

In fact, just six years ago,

အမှန်တော့ လွန်ခဲ့တဲ့ ခြောက်နှစ်က

40 percent of adults in the world had never heard of climate change.

ကမ္ဘာထဲက လူကြီး ၄၀ ရာခိုင်နှုန်းဟာ ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှုကို လုံးဝ မကြားဖူးကြဘူး။

Let me repeat that.

ကျွန်မ ဒါကို ထပ်ပြောပါရစေ။

Two out of five adults had never heard of climate change.

လူကြီး ငါးယောက်မှာ နှစ်ယောက်က ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှုကို လုံးဝ မကြားဖူးခဲ့ကြဘူး။

When looking at specific regions where this problem lies,

ပြဿနာ ရှိနေတဲ့ တိကျတဲ့ ဒေသတွေကို ကြည့်တဲ့အခါ

we can see that multiple studies have found, in Africa,

အာဖရိကမှာ အာဖရိကရဲ့ တိုင်းရင်းသားနဲ့ ဒေသတွင်း ဘာသာစကားတွေနဲ့ ရရှိနိုင်တဲ့

there was a severe lack of climate education and curriculum

ရာသီဥတုဆိုင်ရာ ပညာရေးနဲ့ သင်ရိုးညွှန်းတမ်း အကြီးအကျယ် ကင်းမဲ့နေတယ်လို့

available in Africa’s Indigenous and local languages.

လေ့လာမှု တသီတတန်းကြီးက တွေ့ရှိထားတာကို မြင်နိုင်ပါတယ်။

This lack of information only hurts those who need access to it the most.

သတင်းအချက်အလက် ကင်းမဲ့မှုက ဒါကို အများဆုံး သုံးစွဲခွင့် လိုအပ်သူတွေကိုသာ နစ်နာစေတာပါ။

In countries such as Japan and the Philippines,

ဂျပန်နဲ့ ဖိလစ်ပိုင်လို နိုင်ငံတွေမှာ ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှုက

climate change has worsened typhoons and disrupted agricultural industries.

တိုင်ဖွန်းတွေကို ပိုဆိုးစေကာ စိုက်ပျိုးရေး လုပ်ငန်းတွေကို အလျဉ်ပြတ်စေတယ်။

In these and the other 10 countries worst impacted by climate change,

ဒါတွေနဲ့အခြား ၁၀ နိုင်ငံဟာ ရာသီဥတု ပြောင်း လဲမှုကြောင့် အဆိုးဆုံး ထိခိုက်ခံရတယ်။

only one, Canada, is a majority English-speaking.

ကနေဒါ တစ်ခုတည်းပဲ အများစု အင်္ဂလိပ်စကားပြော နိုင်ငံပါ။

Languages remain a significant barrier

ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ အသိသုတ ပို့ဆောင်မှုအတွက်

to the global transfer of scientific knowledge --

ဘာသာစကားတွေက အရေးပါတဲ့ အတားအဆီးတစ်ခု ဆက်ဖြစ်နေတယ်။

be it through the press, through schools

စာနယ်ဇင်း(သို့) ကျောင်းတွေ (သို့)

or through political processes.

နိုင်ငံရေး လုပ်ငန်းစဉ်တွေကနေ ဖြစ်ဖြစ်ပါ။

In an effort to close the climate translation gap,

ရာသီဥတု ဘာသာပြန် ကွာဟချက်ကို ပိတ်ပစ်ဖို့ ကြိုးပမ်းမှုတစ်ခုမှာ

I decided to start Climate Cardinals,

ရာသီဥတုဆိုင်ရာ ပညာရေးကို အင်္ဂလိပ်စကားမပြောတဲ့သူတွေ

and international youth-led nonprofit

ပိုသုံးစွဲခွင့်ရစေဖို့ လုပ်ဆောင်တဲ့ Climate Cardinals နဲ့

working to make climate education more accessible

နိုင်ငံတကာ လူယ်ဦးဆောင်တဲ့ အကျိုးအမြတ်မယူတဲ့ အဖွဲ့ ကို

to those who don't speak English.

စတင်ဖို့ ကျွန်မ ဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်။

We work with over 8,000 bilingual student volunteers

ရပ်ရွာ လုပ်ငန်းအချိန်နဲ့ဖလှယ်ရာမှာ ရာသီဥတု အချက်အလက်ကို ဘာသာစကား ၁၀၀ ကျော်ကို

who translate climate information in exchange for community service hours.

ဘာသာပြန်ပေးသူ နှစ်ဘာသာတတ်တဲ့ ကျောင်းသား လုပ်အားပေး ၈,၀၀၀ ကျော်နဲ့ တွဲလုပ်တာပါ။

In just over a year,

တစ်နှစ်ကျော်အတွင်းမှာပဲ

we've translated hundreds of thousands of words of climate information

သိန်းချီတဲ့ ရာသီဥတုဆိုင်ရာ သတင်းအချက်အလက် စကားလုံးတွေကို

into over 100 languages,

Yoruba Somali Swahili နဲ့ Gujarati အပါအဝင်

including Yoruba, Somali, Swahili and Gujarati.

ဘာသာစကားပေါင်း ၁၀၀ ကျော်ကို ဘာသာပြန်ပေးခဲ့တယ်။

If a ragtag group of teenagers that congregate through social media

ဆိုရှယ် မီဒီယာကနေ အုံလာတဲ့ မသပ်မရပ် ဆယ်ကျော်သက် အုပ်စုတစ်စုက ဒီအလုပ်ကို

can do this work,

လုပ်နိုင်တယ်ဆိုရင်

imagine the impact that a concentrated effort

အစိုးရတွေ၊ သိပ္ပံပညာရှင်တွေနဲ့ မူဝါဒချမှတ်သူတွေကနေ ပြုလုပ်နိုင်မယ့်

by governments, scientists and policymakers would have.

စုစည်းထားတဲ့ အားထုတ်မှုတစ်ခုကို စိတ်ကူးကြည့်ပါ။

Groups of people

ရာသီဥတု

that are being disproportionately affected by climate change

ပြောင်းလဲမှုကြောင့် မမျှမတ ထိခိုက်ခံနေရတဲ့ လူစုတွေဟာ

deserve to have access to the resources they need

သူတို့ရဲ့ ရပ်ရွာတွေကို ဖျက်ဆီးနေတဲ့ ဒီကပ်ရောဂါတွေကို နားလည်စေဖို့

to make sense of these disasters that are destroying their communities.

သူတို့ လိုအပ်တဲ့ မှီငြမ်းစရာတွေကို သုံးစွဲခွင့်ရဖို့ ထိုက်တန်ပါတယ်။

(Cheers and applause)

(ဩဘာသံများနှင့် လက်ခုပ်သံများ)

The more people are informed about the climate crisis,

ရာသီဥတုဆိုင်ရာ ကပ်ဆိုက်မှုအကြောင်း လူတွေကို ပိုသတင်းပေးလေလေ

the greater chance we have to coordinate

ကမ္ဘာဂြိုဟ်ရဲ့ အနာဂတ်ကို ကာကွယ်ရာမှာ

collective efforts in protection of the future of our planet.

စုပေါင်းကြိုးပမ်းမှုတွေကို ညှိနှိုင်းဖို့ အခွင့်အလမ်း ပိုကြီးမားလေလေပါ။

Because every single person in the world,

ဘာလို့လဲဆိုတော့ ကမ္ဘာထဲက လူတစ်ယောက်စီမှာ၊

every single person in this room,

ဒီအခန်းထဲက လူတစ်ယောက်စီမှာ

has the power to further climate action.

ရာသီဥတုဆိုင်ရာ လုပ်ဆောင်မှုကို ထောက်ပံ့ဖို့ အစွမ်းရှိပါတယ်။

So we must engage people from every country,

ဒီတော့ နိုင်ငံတိုင်းက လူတွေ လူကြီးရော လူငယ်ပါ

young and old,

ရာသီဥတု တရားမျှတမှုအတွက်

to join the fight for climate justice.

တိုက်ပွဲမှာ ပါဝင်ဖို့ စိတ်ပါဝင်စားရမှာပါ။

English cannot be the barrier to entry.

အင်္ဂလိပ်စာက ဝင်ပေါက်အတွက် အတားအဆီးမဖြစ်နိုင်ပါဘူး။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Cheers and applause)

(ဩဘာသံများနှင့် လက်ခုပ်သံများ)