When do kids start to care about other people's opinions? | Sara Valencia Botto

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

I'd like you to take a moment

အချိန် ခဏလောက်ယူပြီး

and consider what you are wearing right now.

သင်တို့ လောလောဆယ် ဝတ်ထားတာကို စဉ်းစားကြည့် စေချင်ပါတယ်။

I have a deep, philosophical question for you.

သင်တို့အတွက် လေးနက်ပြီး ဒဿနဆန်တဲ့ မေးခွန်းတစ်ခုရှိတယ်။

Why are we not all wearing comfortable pajamas right now?

ဘာဖြစ်လို့ ကျွန်မတို့အိပ်ရာဝင် ဝတ်စုံတွေ အခု ဝတ်မထားတာလဲ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Well, I'm a psychologist and not a mind reader,

ကဲ၊ ကျွန်မက စိတ်ပညာရှင်ပါ၊ စိတ်ဖတ်တတ်သူ မဟုတ်ဘူး၊

although many people think that's the same thing.

ဒါဟာ အတူတူပံလို့ လူအများက ထင်ကြပေမဲ့

I can bet you that your response is somewhere along the lines of,

သင်တို့ရဲ့တုံ့ပြန်မှုက "လူကြားသူကြားထဲမှာ အိပ်ရာဝင် ဝတ်စုံဝတ်ဖို့ ထင်မထားဘူး။"

"I'm expected to not wear pj's in public"

(သို့) "ငါ့ကို ဖိုသီဖတ်သီ နိုင်တယ်လို့ မထင်စေချင်ဘူး။"

or "I don't want people to think I am a slob."

ဆိုတာရဲ့ တစ်နေရာရာမှာရှိတာ သေချာပါတယ်။

Either way, the fact that we all chose to wear business casual clothing,

ဘယ်နည်းဖြစ်ဖြစ်၊ ကျွန်မတို့အကြိုက် ချွေးခံဘောင်းဘီကို ဆန့်ကျင်တဲ့

as opposed to our favorite pair of sweatpants,

အလုပ်အရ ပုံမှန် အဝတ်ကို ဝတ်ဖို့ရွေးတဲ့ အချက်ဟာ

is not a silly coincidence.

ကလေးကလား တိုက်ဆိုင်မှု တစ်ခုမဟုတ်တာပါ။

Instead, it reveals two defining human characteristics.

ဒီအစား ဒါက ပေါ်လွင်တဲ့ လူသား ပင်ကို လက္ခဏာ နှစ်ခုကို ဖော်ပြတယ်။

The first is that we are cognizant of what other people value,

ပထမက ကျွန်မတို့ဟာ တခြားသူတွေ တန်ဖိုးထားတာကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားတာပါ။

like what they will approve or disapprove of,

ဥပမာ သူတို့တွေက လက်ခံမယ် (သို့) လက်မခံဘူးဆိုတာပေါ့

such as not wearing pj's to these sorts of settings.

အိပ်ရာဝင် ဝတ်စုံမဝတ်တာတို့ အဲလိုမျိုး အနေအထားတွေပေါ့။

And two, we've readily used this information to guide our behavior.

နှစ်၊ ကိုယ့်အပြုအမူကို လမ်းပြဖို့ ဒီအချက်အလက်ကို မဆိုင်းမတွ သုံးခဲ့တယ််။

Unlike many other species,

အခြားမျိုးစိတ်တွေနဲ့ မတူဘဲ

humans are prone to tailor their behavior in the presence of others

လူသားတွေဟာ အခြားသူတွေရဲ့ ရှေ့မှာ သဘောကျစေဖို့သူတိုရဲ့ အပြုအမူကို

to garner approval.

ခွင်ကျအောင် လုပ်လေ့ရှိတာပါ။

We spend valuable time putting on make up,

မိတ်ကပ်လိမ်းရာမှာ၊ လိုက်ဖက်တဲ့ပုံနဲ့

choosing the right picture and Instagram filter,

Instagram အရောင်ချိန်တာ ရွေးရာမှာ ကမ္ဘာကြီးကို သေချာပေါက်

and composing ideas that will undoubtedly change the world

ပြောင်းလဲစေမယ့် စိတ်ကူးတွေ စာလုံးရေ ၁၄၀ အတွင်း သီဖွဲ့ရာမှာ

in 140 characters or less.

တန်ဖိုးရှိတဲ့ အချိန်ကို သုံးကြတယ်။

Clearly, our concern with how other people will evaluate us

ရှင်းပါတယ် တခြားသူတွေ ကျွန်မတို့ကို တန်ဖိုးဖြတ်မှာကို ပူပန်မှုက

is a big part of being human.

လူသားဖြစ်မှုရဲ့ အပိုင်းကြီးတစ်ခုပါ။

Despite this being a big human trait, however,

ဒါပေမဲ့ ကြီးမားတဲ့ လူသားရဲ့ ဉာဉ်တစ်ခုဖြစ်နေတယ်ဆိုပေမဲ့

we know relatively little about when and how

ဘယ်အချိန်၊ ဘယ်လိုနည်းနဲ အခြားသူတွေရဲ့ အမြင်တွေကို

we come to care about the opinion of others.

ဂရုစိုက်လာတယ်ဆိုတာကို သိတာတော့ အတော် နည်းပါတယ်။

Now, this is a big question that requires many studies.

ကဲ ဒါက လေ့လာမှုတေွ အများကြီးလိုတဲ့ မေးခွန်းကြီးတစ်ပုဒ်ပါ။

But the first step to uncovering this question

ဒါပေမဲ့ ဒီမေးခွန်းကို ဖော်ထုတ်ဖို့ ပထမဆုံး အဆင့်က

is to investigate when in development

ဖွံ့ဖြိုးမှုမှာ အခြားသူတွေရဲ့

we become sensitive to others' evaluations.

အကဲဖြတ်မှုတွေကို ဆတ်ဆတ်ထိ မခံဖြစ်လာတာကို လေ့လာဖို့ပါ။

I have spent the past four years at Emory University

ကလေးအင်္ကျီဝတ်ပြီး ကုန်စုံဆိုင်နားမှာ လမ်းလျှောက်ဖို့

investigating how an infant,

ပြဿနာမရှိတဲ့ နို့စို့ ကလေးတစ်ယောက်ဟာ

who has no problem walking around the grocery store in her onesie,

အပျက်သဘော ထင်မြင်ချက်အပေးခံရမှာကြောက်လို့ လူရှေ့မှာ စကားပြောဖို့ ကြောက်တဲ့

develops into an adult that fears public speaking

လူကြီးအဖြစ် ကြီးလာပုံကို လေ့လာရင်း Emory University မှာ

for fear of being negatively judged.

လေးနှစ် အချိန်ကုန်ခဲ့တယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Now, this is usually a point when people ask me,

ကဲ လူတွေက မေးတဲ့အခါ အမြဲလိုလို ဖြစ်တဲ့ အချက်တစ်ခုက

"How do you investigate this question, exactly?

"ဒီမေးခွန်းကို ခင်ဗျားဘယ်လို အတိအကျ စူးစမ်းလေ့လာလဲ။

Infants can't talk, right?"

နို့စို့ကလေးတွေက စကားမပြောတတ်ဘူးလေ။"

Well, if my husband were up here right now,

ကျွန်မရဲ့အမျိုးသားသာ အခု ဒီမှာ ရှိမယ်ဆိုရင်

he would tell you that I interview babies,

ကျွန်မ ကလေးတွေကို တွေ့ဆုံမေးမြန်းတာ လို့သူပြောလိမ့်မယ်၊

because he would rather not say that his wife experiments on children.

အကြောင်းက သူ့အမျိုးသမီးက ကလေးတွေကို စမ်းသပ်တယ်လို့ သူ မပြောချင်လို့ပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

In reality, I design experiments for children,

တကယ်တမ်းက ကျွန်မဟာ ကလေးတွေ အတွက်စမ်းသပ်မှုတွေကို ပုံစံထုတ်တယ်။

usually in the form of games.

အမြဲလိုလိုတော့ ကစားနည်း ပုံစံနဲ့ပါ။

Developmental psychologist Dr. Philippe Rochat and I

ဖွံ့ဖြိုးရေး စိတ်ပညာရှင် Dr. Philippe Rochat နဲ့ ကျွန်မဟာ

designed a "game" called "The Robot Task"

ကလေးတွေဟာ အခြားသူတွေကိုရဲ့ အကဲဖြတ်မှုတွေကို ဘယ်အချိန်မှာ

to explore when children would begin to be sensitive

တုန့်ပြန်တတ်တာကို စူးစမ်းဖို့ "The Robot Task" ဆိုတဲ့

to the evaluation of others.

ကစားနည်းတစ်ခုကို ပုံစံထုတ်ခဲ့တယ်။

Specifically, the robot task captures when children, like adults,

တိတိကျကျဆို စက်ရုပ် လုပ်ဆောင်မှုဟာ လူကြီးတွေလိုပဲ ကလေးတွေဟာ အခြားသူတွေ

strategically modify their behavior when others are watching.

ကြည့်နေတဲ့အခါ သူတို့ရဲ့အပြုအမူကို နေထားတကျ ပြုပြင်တာပါ။

To do this, we showed 14 to 24-month-old infants

ဒါလုပ်ဖို့ ၁၄ လ ကနေ ၂၄ လသား ကလေးတွေကို ကစားစရာ စက်ရုပ်တစ်ခုကို

how to activate a toy robot,

ခလုတ်ဖွင့်ပုံကို ပြတယ်၊

and importantly, we either assigned a positive value,

အရေးကြီးတာက ခလုတ်နှိပ်ပြီးရင် "အိုး၊ ကောင်းလိုက်တာ"

saying "Wow, isn't that great!"

လို့ ပြောရင် အပြုသဘော တန်ဖိုးတစ်ခုဖြစ်ဖြစ်

or a negative value, saying, "Oh, oh. Oops, oh no,"

"အိုး၊ အဲ့လိုမှ မဟုတ်တာ"လို့ဆိုတဲ့ အပျက်သဘော

after pressing the remote.

တန်ဖိုးတစ်ခုကို သတ်မှတ်ပေးတာပါ။

Following this toy demonstration,

ဒီ ကစားစရာ သရုပ်ပြကွက်နောက်မှာ

we invited the infants to play with the remote,

ခလုတ်နဲ့ ကစားဖို့ ကလေးတွေကို ဖိတ်ခေါ်ခဲ့တယ်၊

and then either watched them

နောက် သူတို့ကို စောင့်ကြည့်တာ

or turned around and pretended to read a magazine.

(သို့) တစ်ဘက်လှည့်ကာ မဂ္ဂဇင်းကို ဟန်ဆောင် ဖတ်တာလုပ်တယ်။

The idea was that if by 24 months,

စိတ်ကူးကတော့ ၂၄ လသား ကလေးတွေဟာ

children are indeed sensitive to the evaluation of others,

အခြားသူတွေရဲ့အကဲဖြတ်မှုတွေကို တကယ်ပဲ တုန့်ပြန်တယ်ဆိုရင်

then their button-pressing behavior should be influenced

သူတို့ကို ကြည့်တာ၊ မကြည့်တာတင်မက

not only by whether or not they're being watched

ခလုတ်နှိတ်တာအပေါ် စမ်းသပ်သူက ဖော်ပြတဲ့

but also by the values that the experimenter expressed

တန်ဖိုးတွေအရပါ သူတို့ရဲ့ ခလုတ်နှိပ်ပုံကို

towards pressing the remote.

သြဇာသက်ရောက်မှု ရှိမယ်ဆိုတာပါ။

So for example,

ဒီတော့ ဥပမာအနေနဲ့

we would expect children to play with the positive remote significantly more

ကလေးတွေဟာ စောင့်ကြည့်ခံနေရရင် အပြုသဘော ခလုတ်နဲ ပိုပြီး သိသိသာသာ

if they were being observed

ကစားဖို့ မျှော်လင့်ရပေမဲ့

but then choose to explore the negative remote

ဘယ်သူမှ ကြည့်မနေရင်တော့ အပျက်သဘော ခလုတ်ကို

once no one was watching.

စူးစမ်းဖို့ ရွေးတာပါ။

To really capture this phenomenon, we did three variations of the study.

ဒီဖြစ်ရပ်ကို တကယ်ပဲ ဖမ်းယူမိဖို့ လေ့လာမှု မူကွဲ သုံးခုကို ပြုလုပ်ခဲ့တယ်။

Study one explored how infants would engage with a novel toy

လေ့လာမှု တစ်က တန်ဖိုးတွေ(သို့) ညွှန်ကြားချက်တွေ ပေးမထားရင်

if there were no values or instructions provided.

ကလေးတွေ ဆန်းသစ်တဲ့ ကစားစရာနဲ့ ထိတွေ့ပုံကိုစူးစမ်းတယ်။

So we simply showed infants how to activate the toy robot,

ဒီတော့ ကလေးတွေကို ကစားစရာ စက်ရုပ်ကို ခလုတ်နှိပ်ပုံပြပေမဲ့

but didn't assign any values,

ဘာတန်ဖိုးမှ သတ်မှတ်ပေးမထားဘူး၊

and we also didn't tell them that they could play with the remote,

အဝေးထိန်း ခလုတ်နဲ့ ကစားလို့ရတယ် လို့လည်း သူတို့ကို မပြောခဲ့ဘဲ

providing them with a really ambiguous situation.

သူတို့ကို တကယ့် ဒွိဟ အခြေအနေတစ်ခုကို ပံ့ပိုးပေးတာပါ။

In study two,

လေ့လာမှု နှစ်မှာ

we incorporated the two values, a positive and a negative.

တန်ဖိုးနှစ်ခုကို ပေါင်းစပ်ခဲ့တယ်၊ အပြုသဘောတစ်ခု၊ အပျက်သဘော တစ်ခုပါ။

And in the last study, we had two experimenters and one remote.

နောက်ဆုံး လေ့လာမှုမှာ စမ်းသပ်သူ နှစ်ဦးနဲ့ ခလုတ် တစ်ခုရှိတယ်။

One experimenter expressed a negative value towards pressing the remote,

စမ်းသပ်သူတစ်ဦးက ခလုပ်နှိပ်တာအတွက် အပျက်သဘော တန်ဖိုးတစ်ခုကို ဖေါ်ပြကာ

saying, "Yuck, the toy moved,"

"ဟာ အရုပ် ရွေ့တယ်" လို့ ပြောစဉ်

while the other experimenter expressed a positive value, saying,

နောက်စမ်သပ်သူတစ်ဦးက အပြုသဘော တန်ဖိုးတစ်ခုကို

"Yay, the toy moved."

"ဟေး၊ အရုပ် ရွေ့တယ်"တဲ့။

And this is how the children reacted to these three different scenarios.

ဒါက ကလေးတွေ အခြေအနေ သုံးခုကို တုံ့ပြန်ခဲ့ပုံပါ။

So in study one, the ambiguous situation,

ဒီတော့ လေ့လာမှု တစ်မှာ ဒွိဟဖြစ်တဲ့ အခြေအနေတစ်ခု၊

I'm currently watching the child.

ကျွန်မ လောလောဆယ် ကလေးကို စောင့်ကြည့်နေတယ်။

She doesn't seem to be too interested in pressing the remote.

သူဟာ ခလုတ်ကို နှိပ်ဖို့ သိပ်ပြီး စိတ်ဝင်စားပုံ မရဘူး။

Once I turned around --

ကျွန်မ လှည့်လိုက်တာနဲ့

now she's ready to play.

အခု သူဟာ ကစားဖို့ အသင့်ပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Currently, I'm not watching the child.

လောလောဆယ် ကလေးကို ကျွန်မ ကြည့်မနေဘူး။

She's really focused.

သူ တကယ် အာရုံစိုက်နေတယ်။

I turn around.

ကျွန်မ လှည့်လိုက်တယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

She wasn't doing anything, right?

သူ ဘာမှ လုပ်မနေဘူးမို့လား။

In study two, it's the two remotes,

လေ့လာမှု နှစ်မှာ ခလုတ်နှစ်ခုရှိတယ်၊

one with the positive and one with the negative value.

အပြုသဘော တန်ဖိုးနဲ့ တစ်ခု အပျက်သဘော တန်ဖိုးနဲ့ တစ်ခု။

I'm currently observing the child.

အခု ကလေးကို ကျွန်မ ကြည့်နေတယ်။

And the orange remote is a negative remote.

လိမ္မော်ရောင် ခလုတ်က အပျက်သဘော ခလုတ်ပါ။

She's just looking around, looking at me, hanging out.

ဘေးကိုကြည့်နေတယ်၊ ကျွန်မကို ကြည့်နေတယ်၊ အချိန်ဖြုန်းနေတာ၊

Then I turn around ...

နောက် ကျွန်မ လှည့်လိုက်တယ်

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

That's what she's going for.

သူ ကြံနေတာက ဒါကိုး။

I'm not watching the child.

ကလေးကို ကျွန်မ ကြည့်မနေဘူး။

He wants the mom to play with it, right?

သူက အမေကို ဒါနဲ့ ကစားစေချင်တာနော်။

Take a safer route.

ပိုစိတ်ချတဲ့ လမ်းကြောင်းယူ

I turn around ...

ကျွန်မ လှည့်လိုက်တယ်...

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

He wasn't doing anything, either.

သူလည်း ဘာမှ လုပ်မနေဘူး။

Yeah, he feels awkward.

ဟုတ်တာပေါ့၊ သူ အနေခက်နေတာလေ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Everyone knows that side-eyed glance, right?

ဒီမျက်စောင်းထိုးအကြည့်ကို လူတိုင်းသိတယ်နော်။

Study three, the two experimenters, one remote.

လေ့လာမှု သုံး၊ စမ်းသပ်သူ နှစ်ယောက်၊ ခလုတ်တစ်ခု။

The experimenter that reacted negatively towards pressing the remote

ခလုတ်နှိပ်တာကို အပျက်သဘော တုံ့ပြန်တဲ့ စမ်းသပ်သူက လောလောဆယ်

is watching the child right now.

ကလေးကို စောင့်ကြည့်နေတယ်။

She feels a little awkward, doesn't know what to do, relying on Mom.

သူဟာ နည်းနည်း အနေခက်နေတယ်၊ ဘာလုပ်ရမှန်း မသိဘူး၊ အမေကို အားကိုးနေတယ်။

And then, she's going to turn around

ဒီနောက် အပြုသဘော ဖော်ပြတဲ့ စမ်းသပ်သူ

so that the experimenter that expressed a positive response is watching.

ကြည့်နေအောင် ဘေးကို သူ လည့်တော့မယ်။

Coast is clear -- now she's ready to play.

လမ်းကြောင်း ရှင်းတယ်၊ အခု သူ ကစားဖို့ အသင့်ပဲ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

So, as the data suggests,

ဒီတော့ ဒေတာ ညွှန်းတဲ့အတိုင်းဆို

we found that children's button-pressing behavior

ကလေးတွေရဲ့ ခလုတ်နှိပ်တဲ့ အပြုအမူကို တကယ်ကျတော့

was indeed influenced by the values and the instructions of the experimenter.

တန်ဖိုးတွေနဲ့ စမ်းသပ်သူရဲ့ညွှန်ကြားချက် တွေက သက်ရောက်မှုရှိတာတွေ့ရှိရတယ်။

Because in study one, children did not know

အကြောင်းက လေ့လာမှု တစ်မှာ ဘယ်ဟာကို အပြုသဘော၊

what would be positively or negatively evaluated,

ဘယ်ဟာက အပျက်သဘော အကဲဖြတ်ခံရတာကို ကလေးတွေ မသိဘူး၊

they tended to take the safest route

သူတို့ဟာ စိတ်အချရဆုံး လမ်းကြောင်းကိုယူကာ

and wait until I turned my back to press the remote.

ကျွန်မ ခလုတ်နှိပ်ဖို့ ပြန်လှည့်တဲ့အထိ စောင့်ကြလို့ပါ။

Children in study two

လေ့လာမှု နှစ်က ကလေးတွေဟာ

chose to press the positive remote significantly more when I was watching,

စောင့်ကြည့်နေတဲ့အခါ အပြုသဘော ခလုတ်ကို သိသိသာသာ ပို နှိပ်ဖို့ ရွေးပေမဲ့

but then once I turned my back,

နောက် ကျွန်မ လှည့်လိုပြီဆိုတာနဲ့

they immediately took the negative remote and started playing with it.

အပျက်သဘော ခလုတ်ကို ယူပြီး စပြီး ကစားကြတော့တာပဲ။

Importantly, in a control study,

အရေးကြီးတာက ထိန်းချုပ် လေ့လာမှုက

where we removed the different values of the remotes --

ခလုတ်တွေရဲ့ မတူတဲ့ တန်ဖိုးကို ဖယ်ထားထားတော့

so we simply said, "Oh, wow" after pressing either of the remotes --

ဘယ်ခလုတ်ဖြစ်ဖြစ် နှိပ်ပြီးနောက် "ဝိုး" လို့ ကျွန်မတို့အော်တဲ့ နေရာမှာ

children's button-pressing behavior no longer differed across conditions,

ကလေးတွေရဲ့ ခလုတ်နှိပ်တဲ့ အပြုအမူဟာ အခြေအနေအရပ်ရပ်မှာ မကွဲပြားတော့ဘူး၊

suggesting that it was really the values that we gave the two remotes

ဒါက အရင် လေ့လာမှုထဲက အပြုအမူကို မောင်းနှင်တဲ့ ကျွန်မတို့ ပေးတဲ့

that drove the behavior in the previous study.

ခလုတ်နှစ်ခုဆိုတာ ညွှန်းနေတယ်။

Last but not least,

နောက်ဆုံး အနေနဲ့က

children in study three chose to press a remote significantly more

လေ့လာမှု သုံးထဲက ကလေးတွေဟာ အပျက်သဘော တန်ဖိုးတစ်ခု ဖော်ပြတဲ့

when the experimenter that expressed a positive value was watching,

စမ်းသပ်သူနဲ့ ဆန့်ကျင်တဲ့ အပြုသဘော တန်ဖိုးတစ်ခု ဖော်ပြတဲ့

as opposed to the experimenter that had expressed a negative value.

စမ်းသပ်သူက စောင့်ကြည့်နေတဲ့အခါ ခလုတ်တစ်ခုကို သိသိသာသာ ပိုနှိပ်တာပါ။

Not coincidentally,

တိုက်ဆိုင်မှု မဟုတ်တာက

it is also around this age that children begin to show embarrassment

ဒါဟာ အပျက်သဘော အကဲဖြတ်မှုတစ်ခုကို အစ်ထုတ်တဲ့ အခြေအနေတွေမှာ

in situations that might elicit a negative evaluation,

ကသိကအောက်ဖြစ်တာကို စတင်ပြတဲ့ ကလေးတွေရဲ့ အသက်လောက်လည်းဖြစ်တယ်။

such as looking at themselves in the mirror

မှန်ထဲမှာ ကြည့်ပြီး နှာခေါင်းပေါ်က

and noticing a mark on their nose.

အမှတ်တစ်ခုကို သတိပြုမိတာမျိုးပေါ့။

The equivalent of finding spinach in your teeth, for adults.

လူကြီးတွေအတွက်တော့ သွားထဲက ဟင်းနုနွယ်ရွက် ရှာတာနဲ့ တူပါတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

So what can we say, based on these findings?

ဒီတော့ ဒီတွေ့ရှိချက်တွေကို အခြေခံပြီး ဘာပြောနိုင်လဲ။

Besides the fact that babies are actually really, really sneaky.

ကလေးတွေဟာ တကယ်တော့ အင်မတန် ခိုးကြောင်ခိုးဝှက်နိုင်တယ်ဆိုတာ အပြင်ပေါ့။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

From very early on, children, like adults,

အစောပိုင်းကနေ ကလေးတွေဟာ လူကြီးတွေလိုပဲ

are sensitive to the values that we place on objects and behaviors.

အရာဝတ္ထုတွေ၊အပြုအမူတွေမှာ ကျွန်မတို့ထားတဲ့ တန်ဖိုးတွေကို တုံ့ပြန်မှုရှိတယ်။

And importantly, they use these values to guide their behavior.

အရေးကြီးတာက ဒီတန်ဖိုးတွေကို သူတို့အမူအရာကို လမ်းညွှန်ဖို့သုံးတာပါ။

Whether we're aware of it or not,

သတိပြုမိသည်ဖြစ်စေ၊ သတိမပြုသည်ဖြစ်စေ

we're constantly communicating values to those around us.

ကျွန်မတို့ဟာ ကိုယ့်ဝန်းကျင်က တန်ဖိုးတွေနဲ့ မပြတ် ဆက်သွယ်နေတယ်။

Now, I don't mean values like "be kind" or "don't steal,"

တန်ဖိုးဆိုတာက ကြင်နာပါ"၊ "မခိုးနဲ့" ဆိုတာမျိုးတွေလို့ မဆိုလိုဘူးနော်၊

although those are certainly values.

ဒါတွေလည်း တန်ဖိုးတွေ ဆိုပေမည့်ပေါ့လေ။

I mean that we are constantly showing others, specifically our children,

ကျွန်မတို့ဟာ အြခားသူတွေ၊ အထူးသဖြင့် ကလေးတွေကို ဘာကနှစ်လို့ဖွယ်၊အဖိုးတန်တာ၊

what is likeable, valuable and praiseworthy, and what is not.

ချီးကျူးထိုက်တာ၊ ဘာက မဟုတ်ဘူးဆိုတာကို အမြဲမပြတ် ပြသနေတာကိုချီးကျူးထိုက်တာပါ။

And a lot of the times,

အကြိမ် အတော်များများမှာ

we actually do this without even noticing it.

ဒါကို သတိမထားမိဘဲ ကျွန်မတို့ လုပ်ကြတယ်။

Psychologists study behavior to explore the contents of the mind,

စိတ်ပညာရှင်တွေက စိတ်မှာရှိတာတွေကို စူးစမ်းဖို့ အပြုအမူကို လေ့လာကြတာက

because our behavior often reflects our beliefs,

ကျွန်မတို့အပြုအမူဟာ မကြာခဏဆိုသလို ကျွန်မတို့ ယုံကြည်မှုတွေ၊

our values and our desires.

တန်ဖိုးတွေနဲ့လိုအင်တွေကို ရောင်ပြန်ဟပ်လို့ပါ။

Here in Atlanta, we all believe the same thing.

ဒီ Atlanta မှာတော့ တစ်မျိုးတည်းကိုပဲ ကျွန်မတို့ယုံတယ်

That Coke is better than Pepsi.

Coke ဟာ Pepsi ထက် ပိုကောင်းတာကိုပါ။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ​)

Now, this might have to do with the fact that Coke was invented in Atlanta.

ကဲ ဒါက Coke ဟာ Atlanta မှာ တီထွင်ခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ အချက်နဲ့ ဆိုင်လောက်တယ်။

But regardless,

ဒါပေမဲ့လည်း

this belief is expressed in the fact that most people will chose to drink Coke.

လူအများစု Coke ကိုသောက်ဖို့ ရွေးချယ်မယ် ဆိုတဲ့အချက်ကို ဒီယုံကြည်မှုက သီမြင်စေတာပါ။

In the same way,

အလားတူပဲ

we are communicating a value

အများအားဖြင့် မိန်းကလေးတွေရဲ့

when we mostly complement girls

ချစ်စရာဆံပင်(သို့) ချစ်စရာဝတ်စုံ

for their pretty hair or their pretty dress,

ကောင်းလေးတွေအတွက်တော့ ဉာဏ်ရည်ကို ချီးကျူးတဲ့အခါ

but boys, for their intelligence.

တန်ဖိုးတစ်ခုကို ဆက်သွယ်နေတာပါ။

Or when we chose to offer candy, as opposed to nutritious food,

(သို့) အပြုအမူကောင်းအတွက် ဆုလာဒ်အဖြစ် အဟာရှိတဲ့ အစားအစားနဲ့ဆန့်ကျင်တဲ့

as a reward for good behavior.

သကြားလုံး ပေးဖို့ရွေးတဲ့အခါပါ။

Adults and children are incredibly effective

လူကြီးတွေနဲ့ ကလေးတွေဟာ သိမ်မွေ့တဲ့ အပြုအမူတွေကနေ

at picking up values from these subtle behaviors.

တန်ဖိုးတွေ ရွေးရာမှာ မယုံနိုင်အောင် ထက်မြက်တယ်။

And in turn, this ends up shaping their own behavior.

အလှည့်အပြောင်းအနေနဲ့ ဒါက သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်အပြုအမူကို ပုံသွင်းနေတယ်။

The research I have shared with you today

ဒီနေ့ သင်တို့နဲ့မျှဝေခဲ့တဲ့ လေ့လာမှုက

suggests that this ability emerges very early in development,

ဒီအရည်အချင်းဟာ အစောပိုင်း ဖွံ့ဖြိုးမှုမှာ ပေါ်လာတာကို ညွှန်းပါတယ်။

before we can even utter a complete sentence

ဝါကျတစ်ခုလုံးကိုတောင် မပြောတတ်ခင်၊

or are even potty-trained.

သို့) ရှူရှူးအိုး မတည်ခင်ကပါ။

And it becomes an integral part of who we grow up to be.

ဒါဟာ ကျွန်မတို့ ကြီးပြင်းလာဖို့ရဲ့ တစ်သားတည်းရှိတဲ့ အစိတ်အပိုင်းပါ။။

So before I go,

ဒီတော့ ကျွန်မ မသွားခင်

I'd like to invite you to contemplate on the values

နေ့စဉ် တုံ့ပြန်ဆက်သွယ်မှုတွေမှာ ထုတ်လွှင့်နေတဲ့ တန်ဖိုးတွေနဲ့

that we broadcast in day-to-day interactions,

ဒီတန်ဖိုးတွေက သင့်ဝန်းကျင်က လူတွေရဲ့ အပြုအမူကို

and how these values might be shaping the behavior of those around you.

ပုံဖော်ပေးနေပုံကို အလေးအနက်ဆင်ခြင်ဖို့ သင်တို့ကို ဖိတ်ကြားချင်ပါတယ်။

For example, what value is being broadcasted

ဥပမာ၊ အခြားလူတွေကို ပြုံးပြနေတာထက်

when we spend more time smiling at our phone

ကိုယ့်ဖုန်းမှာ ပြုံးပြနေရာမှာ အချိန်ပို ကုန်ဆုံးတဲ့အခါ

than smiling with other people?

ဘာတန်ဖိုးကို ထုတ်လွှင့်နေသလဲ။

Likewise, consider how your own behavior has been shaped by those around you,

အလားတူပဲ သင့်ဝန်းကျင်က လူတွေက သင့် အပြုအမူကို ပုံသွင်းပုံကိုတွေးကြည့်ပါ။

in ways you might not have considered before.

အရင်က သင်မစဉ်းစားမိလောက်တဲ့ နည်းလမ်းတွေနဲ့ပေါ့။

To go back to our simple illustration,

ရိုးရှင်းတဲ့ သာဓကဆီ ပြန်သွားရရင်

do you really prefer Coke over Pepsi?

သင်ဟာ တကယ်ပဲ Pepsi ထက် Coke ကို ပိုနှစ်သက်လား။

Or was this preference simply driven by what others around you valued?

ဒီနှစ်သက်မှုက သင့်ဝန်းကျင်က အခြားလူတွေ တန်ဖိုးထားတာက စ​ေ့ဆော်တာလား။

Parents and teachers certainly have the privilege

မိဘတွေ၊ ဆရာတွေဟာ သူတို့ ကလေးတွေရဲ့အပြူအမူကို ပုံသွင်းဖို့

to shape children's behavior.

အခွင့်ထူးရှိတာ အသေအချာပါ။

But it is important to remember

ဒါပေမဲ့ သတိရဖို့ အရေးကြီးတာက

that through the values we convey in simple day-to-day interactions,

ရိုးစင်းတဲ့ နေ့စဉ် တုံ့ပြန်ဆက်သွယ်မှုတွေက ကျွန်မတို့ပေးသိတဲ့ တန်ဖိုးတွေကနေ

we all have the power to shape the behavior of those around us.

အားလုံးမှာ ကိုယ့်ဝန်းကျင်ကလူတွေရဲ့ အပြုအမူကိုပုံသွင်းဖို့ အစွမ်းရှိတာပါ

Thank you.

ကျေးဇူတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)