Ukraine's Fight to Keep Educating Its Children | Zoya Lytvyn | TED

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

On February 24,

ဖေဖေါ်ဝါရီ ၂၄ ရက်မှာ

my daughter spoke for the first time.

ကျွန်မရဲ့သမီးက ပထမဆုံးအကြိမ် စကားပြောတယ်။

First word was “ba-bah,”

ပထမဆုံးစကားလုံးက

which means the sound of a great explosion.

ပေါက်ကွဲသံကြီးလို့ အဓိပ္ပါယ်ရှိတဲ့ “ba-bah” ဆိုတာပါ။

That night, we woke to the concussive sound of bombs

အဲဒီညက ပြတင်းပေါက်တွေ ကျိုးပဲ့ပျက်စီးစဥ်မှာ ဗုံးပေါက်ကွဲသံတွေ

as our windows came crashing in.

ဆက်တိုက်ကြားပြီး နိုးလာခဲ့တယ်။

It was the bombardment of Kyiv.

ဒါက ကိယက်ဗ်မြို့ ဗုံးကြဲတိုက်ခိုက်မှုပါ။

I'm someone who didn't believe it would happen.

ကျွန်မကက ဒီလိုဖြစ်လာမယ်လို့ မယုံကြည်တဲ့သူတစ်ယောက်လေ။

I was born just a few days before the Chernobyl disaster

ကျွန်မက ချာနိုဘိုင်း ကပ်ဘေးမတိုင်ခင် ရက်အနည်းငယ်အလိုနဲ့ ဆိုဗီယက်ယူနီယံ

and a few years before the collapse of the Soviet Union.

မပြိုကွဲခင် နှစ်အနည်းငယ် အလိုမှာ မွေးဖွားခဲ့တယ်။

I grew up in an independent Ukraine,

ဆိုဗီယက် စနစ်ရဲ့ အမွေအနှစ်ကို ကျော်လွှားဖို့

struggling to overcome the legacy of the Soviet system.

ရုန်းကန်နေရတဲ့ လွတ်လပ်တဲ့ ယူကရိန်းမှာ ကြီးပြင်းခဲ့တယ်။

My mother and my grandmother worked very hard

ကျွန်မ ပညာကောင်းကောင်း သင်လို့ရနိုင်အောင်

so that I could have a good education

ကျွန်မရဲ့ အမေနဲ့အဖွားဟာ အလုပ်ကြိုးစားတာက

because they believed my generation would build the country.

ကျွန်မရဲ့မျိုးဆက်ဟာ နိုင်ငံကို တည်ဆောက်မယ်လို့ သူတို့ယုံကြည်တာကြောင့်ပါ။

And we have.

ကျွန်မတို့ တည်ဆောက်ခဲ့တယ်။

Until six weeks ago,

လွန်ခဲ့တဲ့ သီတင်းခြောက်ပတ် အထိ

Ukraine was on an upward path,

ယူကရိန်းဟာ တရိပ်ရိပ်တက်နေတဲ့ လမ်းကြောင်းမှာ

becoming more prosperous, more fair, more free.

ပိုကြွယ်ဝ၊ ပိုမျှတပြီး ပိုလွတ်လပ်ခဲ့တယ်လေ။

In 2004 and 2013,

၂၀၀၄ နဲ့ ၂၀၁၃ မှာ

we marched for democracy, and we defeated autocracy.

ကျွန်မတို့ ဒီမိုကရေစီအတွက် ချီတက်ပြီး သက်ဦးဆံပိုင်စနစ်ကို အနိုင်ယူခဲ့တယ်။

So I was stunned when the windows crushed in.

ဒီတော့ ပြတင်းတွေ ကျိုးပဲ့ပျက်စီးသွားတော့ ကျွန်မ မှင်တက်မိတယ်၊

I froze.

ကြက်သေသေသွားတယ်၊

Speechless, motionless,

အာစေးမိပြီး မလှုပ်မယှက်နဲ့

absolutely helpless.

လုံးဝက်ို အကူအညီမဲ့သွားတယ်။

That was my first lesson of war.

ဒါက ကျွန်မရဲ့ ပထမဆုံး စစ်ပွဲ သင်ခန်းစာပါ။

What you cherish can be taken from you in a moment.

သင်မြတ်နိုးတာကို အခိုက်အတန့်တစ်ခုအတွင်း သင့်ဆီကနေ ယူဆောင်သွားနိုင်တာပါ။

Even your peace of mind.

သင်ံရဲ့ စိတ်အေးချမ်းမှုဆိုတာတောင်လေ။

My hands were still shaking as I fled to the west of Ukraine with my children

ကလေးတွေနဲ့အတူ ယူကရိန်း အနောက်ဘက်ကို ထွက်ပြေးပြီး ဆလိုဗးကီးယား နယ်စပ်ကို

and then over the border to Slovakia.

ဖြစ်ကျော်စဥ် လက်တွေက တုန်နေတုန်းပဲ။

My husband and my parents remain in Kyiv, helping our country.

ကျွန်မရဲ့ ခင်ပွန်းနဲ့ မိဘတွေက နိုင်ငံကို ကူညီရင်း ကိယက်ဗ်မှာ ကျန်ရစ်ခဲ့တယ်။

As we traveled further from our family,

မိသားစုကနေ အဝေးကို ခရီးထွက်စဥ်မှာ

I imagined all that was being destroyed.

အရာအားလုံး ဖျက်ဆီးခံနေရတာကို စိတ်ကူးကြည့်ခဲ့တယ်။

Our homes, our hospitals,

ကျွန်မတို့ရဲ့ အိမ်တွေ၊ဆေးရုံတွေ၊

our critical infrastructure and so much more.

အရေးပါတဲ့ အခြေခံအဆောက်အအုံနဲ့ နောက်ထပ် အများကြီးပါ။

For 40 million people in my country

ကျွန်မရဲ့နိုင်ငံအတွင်းက လူ သန်း ၄၀ နဲ့

and for billions around the globe,

ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းက ဘီလီယံချီတဲ့ လူတွေအတွက်

February 24 is the day Russia invaded Ukraine.

ဖေဖော်ဝါရီ ၂၄ ရက် ဟာ ရုရှားက ယူကရိန်းကို ကျူးကျော်တဲ့နေ့ပါ။

For seven million Ukrainian children,

ယူကရိန်း ကလေးငယ် ခုနှစ်သန်းအတွက်

it is also the day Russia tried to take their future.

ဒါက သူတို့ရဲ့အနာဂတ်ကို ရုရှားက သိမ်းယူဖို့ ကြိုးစားတဲ့ နေ့လည်းဖြစ်ပါတယ်။

176 children have been killed by Russian bombs.

ရုရှား ဗုံးတွေကြောင့် ကလေးငယ် ၁၇၆ ယောက် သေဆုံးခဲ့တယ်။

Hundreds more have been wounded.

နောက်ထပ် ရာနဲ့ချီကာ ထိခိုက်ဒဏ်ရာရခဲ့တယ်။

Ten years ago,

လွန်ခဲ့တဲ့ ဆယ်နှစ်က

I dedicated myself to building world-class schools

ယူကရိန်း ကလေးငယ်တွေအတွက် ကမ္ဘာ့အဆင့်မီ ကျောင်းတွေ ဆောက်ဖို့

for the children of Ukraine.

ကျွန်မ ရည်စူးထားခဲ့တယ်။

I believe education is the most powerful tool

စီးပွားရေး၊ ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ လူသား ကောင်းကျိုးကို

for improving the economy,

တိုးတက်ကောင်းမွန်ဖို့အတွက် ပညာရေးဟာ

the environment and human well-being.

အစွမ်းအထက်ဆုံး လက်နက်လို့ ကျွန်မ ယုံကြည်တယ်။

War very quickly destroys all three.

စစ်ပွဲက ဒီသုံးခုစလုံးကို တစ်မဟုတ်ချင်း ဖျက်ဆီးပစ်လိုက်တယ်။

So far, 900 schools have been critically damaged.

အခုအချိန်အထိ စာသင်ကျောင်းပေါင်း ၉၀၀ ဟာ ဆိုးရွားစွာ ပျက်စီးခဲ့တယ်။

84 are completely destroyed.

၈၄ ကျောင်းက လုံးဝ ပျက်စီးသွားပြီ။

And yet, education goes on.

ဒါတောင် ပညာရေးက ဆက်သွားနေတယ်။

During the COVID pandemic,

COVID ကူးစက်ရောဂါကာလအတွင်း

Ukrainian government engaged my team to create the Ukrainian school online.

ယူကရိန်းအစိုးရက အွန်လိုင်း ယူကရိန်းကျောင်း ဖန်တီးဖို့ ကျွန်မအဖွဲ့ကို ပူးပေါင်းခဲ့တယ်။

During the last two years,

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်နှစ်တာအတွင်း

it has delivered school to children wherever they were.

ဒါက နေရာတိုင်းက ကလေးတွေကို ကျောင်းကို ပို့ဆောင်ပေးခဲ့တယ်။

Students from remote areas had access to teachers and lessons

ဝေးလံတဲ့ ဒေသတွေက ကျောင်းသားတွေဟာ ဆရာမတွေနဲ့ အခြားနည်းနဲ့ ရနိုင်မှာမဟုတ်တဲ့

they wouldn't have otherwise.

သင်ခန်းစာတွေကို သင်ယူခွင့်ရခဲ့တယ်။

This platform covers the secondary school curriculum

ဒီပလက်ဖောင်းက အလယ်တန်းကျောင်း သင်ရိုးညွှန်းတမ်းကို ကာမိစေပြီး

and puts every student in front of our very best teachers.

ကျောင်းသားတိုင်းကို အကောင်းဆုံးဆရာတွေ ရှေ့မှာ ထားပေးတယ်။

We never imagined our nonprofit project would be needed in a situation

ကျွန်မတို့ရဲ့ အကျိုးအမြတ်မယူတဲ့ ပရောဂျက်က COVID ထက် ပိုကြောက်စရာကောင်းတဲ့

even more horrible than COVID.

အခြေအနေမှာ လိုအပ်မယ်လို့ ဘယ်တုန်းကမှ တွေးမထားခဲ့ဘူး။

But today, almost 400,000 students learn on this platform.

ဒါပေမဲ့ ဒီနေ့မှာတော့ ကျောင်းသား ၄၀၀,၀၀၀ နီးပါးဟာ ဒီပလက်ဖောင်းပေါ်မှာ သင်ယူနေကြတယ်။

They connect from within Ukraine and from 120 countries

သူတို့ဟာ လောလောဆယ်တော့ ယူကရိန်းနဲ့ နိုင်ငံပေါင်း ၁၂၀ မှ

where they are refugees at the moment.

ဒုက္ခသည်တွေနဲ့ ချိတ်ဆက်ထားတာပါ။

And for all of them, those couple of hours a day

သူတို့အားလုံးအတွက် တစ်နေ့တာရဲ့ ဒီနှစ်နာရီလောက်ဟာ

is not just a safe environment where they learn something new.

အသစ်အဆန်းတွေကို သင်ယူနိုင်တဲ့ ဘေးကင်းတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်တစ်ခုသာ မဟုတ်ပါ။

It is also the space where, despite everything,

ဒါက ဘာပဲဖြစ်နေနေ ယူကရိန်းက ဆက်လက်ရင်းနှီးမြုပ်နှံနေမယ့်

Ukraine continues to invest in them.

နေရာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

And that was my second lesson of war.

ဒါက ကျွန်မရဲ့ စစ်ပွဲရဲ့ ဒုတိယသင်ခန်းစာပါ။

Putin can take a lot from us.

ပူတင်က ကျွန်မတို့ဆီက အများကြီးယူနိုင်တယ်။

Our homes, our jobs, our loved ones, our peace.

ကျွန်မတို့ရဲ့အိမ်တွေ၊ အလုပ်တွေ၊ ချစ်ရသူတွေ၊ ငြိမ်းချမ်းရေး။

But he cannot undo education.

ဒါပေမဲ့ သူ ပညာရေးကိုတော့ ဖျက်လို့မရဘူး။

Knowledge and curiosity are unassailable treasures.

အသိပညာနဲ့ စူးစမ်းလိုစိတ်က မဖြိုဖျက်နိုင်တဲ့ ရတနာတွေပါ။

And as long as our children keep learning

ကျွန်မတို့ကလေးတွေ ဆက်ပြီး စာသင်ယူပြီး

and our teachers keep teaching,

ကျွန်မတို့ရဲ့ ဆရာတွေ ဆက်ပြီး စာသင်နေသရွေ

even while they are starving in shelters under bombardment,

ဗုံးကြဲခံနေရတဲ့ အမိုးအကာတွေအောက်မှာ ငတ်နေပြီး

even in refugee camps,

ဒုက္ခသည်စခန်းတွေမှာ ရှိနေတယ်ဆိုတာတောင်

we are undefeated.

ကျွန်မတို့ မရှုံးဘူးလေ။

In this war, every Ukrainian has his own front.

ဒီစစ်ပွဲမှာ ယူကရိန်းနိုင်ငံသားတိုင်းဟာ သူ့ကိုယ်ပိုင် ရှေ့တန်းမျက်နှာစာရှိတယ်။

Our soldiers, our doctors, our mothers.

ကျွန်မတို့ရဲ့စစ်သည်တွေ၊ ဆရာဝန်တွေ၊ အမေတွေ။

And, yes, even our children and teachers.

ဟုတ်ပါတယ်၊ ကျွန်မတို့ ရဲ့ ကလေးတွေနဲ့ ဆရာတွေတောင်ပါ။

By continuing to learn, they fight for our future.

ဆက်လက်လေ့လာခြင်းကနေ ကျွန်မတို့ရဲ့ အနာဂတ်အတွက် တိုက်ပွဲဝင်ကြတယ်။

And this fight is about so much more than borders.

ပြီးတော့ ဒီတိုက်ပွဲက နယ်စပ်တွေထက် အများကြီးပိုတယ်။

Ukrainians are fighting for freedom,

ယူကရိန်းနိုင်ငံသားတွေဟာ ကိုယ်ပိုင်နည်းလမ်းနဲ့

for our right to imagine and build our future in our own way.

ကိုယ့်အနာဂတ်ကို စိတ်ကူး၊တည်ဆောက်ခွင့်နဲ့ လွတ်လပ်မှုအတွက် တိုက်ပွဲဝင်နေကြတယ်။

Our people stand heroically.

ကျွန်မတို့ပြည်သူတွေက သူရဲကောင်းဆန်ဆန် ရပ်တည်တယ်။

But against the second-largest army in the world,

ဒါပေမဲ့ ကမ္ဘာ့ ဒုတိယအကြီးဆုံး စစ်တပ်ကို ဆန့်ကျင်တာက

we cannot stand alone.

ကျွန်မတို့ချည်းပဲ ရပ်တည်လို့ မရဘူး။

To end this war, we need you.

ဒီစစ်ပွဲကို အဆုံးသတ်ဖို့ သင်တို့ကို လိုအပ်တယ်။

We need every citizen in every nation to demand that it stops.

ရပ်တန့်ဖို့ တောင်းဆိုဖို့ နိုင်ငံတိုင်းက နိုင်ငံသားတိုင်း လိုအပ်တယ်။

And that was my third lesson.

ဒါက ကျွန်မရဲ့တတိယသင်ခန်းစာပါ။

My freedom is connected to yours.

ကျွန်မရဲ့ လွတ်လပ်မှုက သင်တို့နဲ့ ဆက်စပ်နေတယ်။

My daughter's first word was the sound of destruction.

ကျွန်မသမီးလေးရဲ့ ပထမဆုံး စကားကတော့ ပျက်စီးခြင်းရဲ့ အသံပါပဲ။

But as she grows,

ဒါပေမဲ့ သူမ ကြီးပြင်းလာတာနဲ့အမျှ

I know she and the rest of her generation

သူနဲ့ သူရဲ့ ကျန်ရှိတဲ့ မျိုးဆက်တွေဟာ ယူကရိန်းကို

will build Ukraine again.

ပြန်တည်ဆောက်မယ်ဆိုတာ ကျွန်မ သိတယ်။

We will rehabilitate our roads, our schools, our hospitals,

ကျွန်မတို့ရဲ့ လမ်းတွေ၊ကျောင်းတွေ၊ ဆေးရုံတွေ၊ အိမ်တွေနဲ့ လူတွေကို

our houses and people.

ပြန်လည်မြှင့်တင်မှာပါ။

Fueled by knowledge and curiosity,

အသိပညာနဲ့ သိလိုစိတ်တိုနဲ့ အားဖြည့်ပြီး

we will walk again the path to become a prosperous, free nation.

သာယာဝပြောကာ လွတ်လပ်တဲ့ နိုင်ငံဖြစ်လာဖို့ လမ်းကြောင်းကို ထပ်မံလျှောက်လှမ်းမှာပါ။

If you stand with us.

သင်တို့က ကျွန်မတို့နဲ့ ရပ်တည်ရင်ပေါ့လေ။

So please,

ဒါကြောင့် ကျေးဇူးပြုပြီး

don't watch from the side.

ဘေးကနေ မကြည့်ပါနဲ့။

Don't wait and see.

စောင့်ကြည့် မနေပါနဲ့။

Stand up with us now.

အခုပဲ ကျွန်မတို့နဲ့အတူ ရပ်တည်လိုက်ပါ။

Stand up for freedom.

လွတ်လပ်မှုအတွက် ရပ်တည်ပါ။

Stand up for democracy.

ဒီမိုကရေစီအတွက် ရပ်တည်ပါ။

Stand up for Ukraine.

ယူကရိန်းအတွက် ရပ်တည်ပါ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)