How the magic of kindness helped me survive the Holocaust | Werner Reich

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

အတော်လေး ကြည်နူးဖွယ်ကောင်းတဲ့ စာအုပ် “မင်းသားလေး” မှာ ပါတဲ့

စာကိုးတစ်ခုက ဆိုထားတာက

In the rather delightful book "The Little Prince,"

there is a quotation, which says

” နှလုံးသားနဲ့ မှန်ကန်စွာ မြင်နိုင်တယ်။

ပဓာနကျတာတွေက မမြင်နိုင်ဘူး” တဲ့။

"It's only with the heart that one can see rightly.

စာရေးသူက အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုရဲ့ တစ်နေရာရာက သက်တောင့်သက်သာရှိတဲ့

What is essential is invisible."

ထိုင်ခုံမှာထိုင်ပြီး ရေးခဲ့ချိန်မှာ

And while the author wrote these words sitting in a comfortable chair,

ကျွန်တော်က မိုင်ပေါင်းများစွာဝေးတဲ့ ပိုလန်က

အမြစ်ပြတ်သုတ်သင်ရေး စစ်စခန်းတစ်ထဲက ပေရေ ညစ်ပတ်နေတဲ့

somewhere in the United States,

စစ်တန်းလျားတစ်ခုထဲမှာ ဒီသင်ခန်းစာကို သင်ယူခဲ့ရတယ်။

I learned this very same lesson

လက်ဆောင်ရဲ့တန်ဖိုး ဒါမှမဟုတ် အရွယ်အစားက တကယ်အရေးမကြီးပါဘူး၊

miles away in a filthy, dirty barrack

in an extermination camp in Poland.

ဒါက သင့်နှလုံးသားထဲမှာ ဒါကို ဆုပ်ကိုင်ထားပုံပါ။

It isn't the value or the size of a gift that truly matters,

ကျွန်တော် ၆ နှစ်သားအရွယ်မှာ

အမေ၊ အဖေ၊ ကျွန်တော့်ညီမနဲ့ ကျွန်တော်ဟာ

it is how you hold it in your heart.

ဂျူးမုန်းတီးတဲ့ ဂျာမနီကို စွန့်ခွာပြီး ယူဂိုဆလားဗီးယားကို သွားခဲ့တယ်။

When I was six years old,

my mother, my father, my sister and myself

ကျွန်တော်တို့ ယူဂိုဆလားဗီးယားမှာ ၇ နှစ်လောက် ပျော်နေခဲ့ကြတယ်။

left Jew-hating Germany, and we went to Yugoslavia.

ဒီနောက် ဂျာမနီက ယူဂိုဆလားဗီးယားကို ကျူးကျော်ပြီး

ရုတ်တရက် ကျွန်တော်တို့ ထပ်ပြီး နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းခံရတော့

And we were in Yugoslavia for seven happy years,

ပုန်းအောင်းနေခဲ့ရတယ်။

and then Germany invaded Yugoslavia

တော်လှန်ရေး လှုပ်ရှားမှုအတွက် အလုပ်လုပ်တဲ့

and we suddenly were persecuted again,

စုံတွဲတစ်တွဲနဲ့ အတူ နှစ်နှစ်လောက် ကျွန်တော် ပုန်းနေခဲ့တယ်။

and I had to go into hiding.

ကျွန်တော် ဖလင်တွေဆေးပြီး ပုံကြီးချဲ့တာတွေ လုပ်တယ်။

And I was hiding for roughly two years

with a couple who had worked for the resistance movement.

တစ်နေ့ ကျွန်တော် ၁၅ နှစ်သားအရွယ်မှာ

And I developed films, and I made enlargements.

ဂျာမန်ရဲက ဖမ်းပြီး

ရိုက်တာခံရပြီး

One day, when I was 15 years old,

နှစ်လတိုင်တိုင် ထောင်မျိုးစုံကို ဆွဲခေါ်သွားခံရကာ

I was arrested by the gestapo

နောက်ဆုံးတော့ ချက်ကိုစလိုဗက်ကီးယားက

and beaten up,

ဒါက နာဇီတွေက စစ်အကျဥ်း စခန်းအဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့တဲ့

and, for two months, dragged through various prisons,

and eventually, I ended up

နှစ်ပေါင်း ၁၅၀ သက်တမ်းရှိတဲ့ ခံတပ်တစ်ခုမှာ အဆုံးသတ်ခဲ့တယ်။

in a 150-year-old fortress in Czechoslovakia,

အဲဒီမှာ ၁၀ လကြာ နေခဲ့ရတယ်။

which the Nazis had converted into a concentration camp.

ကျွန်တော် ရထားလမ်းတွေ ခင်းခဲ့တယ်၊

ဒုက္ခပေးတဲ့အကောင်တွေကို သုတ်သင်ခဲ့တယ်၊

ခြင်းတောင်းတွေ ရက်ခဲ့တယ်၊

I was there for 10 months.

၁၀ လလောက်ကြာတော့

ကျွန်တော်တို့ထဲက ၂၀၀၀ လောက်ကို နွားတင်ကားတွေနဲ့ တင်ပြီး

I laid railroad tracks,

I exterminated vermin,

I made baskets,

တံခါးတွေပိတ်ကာ အရှေ့ဘက်ကို အပို့ခံရတယ်။

and after 10 months,

about 2,000 of us were loaded into cattle cars,

သုံးရက်တိုင်တိုင် ဒီအတိုင်း ခရီးနှင်ပြီး

ကျွန်တော်တို့ကို ကားကနေ ချတဲ့အခါ

the doors were closed, and we were shipped east.

ကျွန်တော်တိုဟာ ဆီးနဲ့ မစင်နံ့တွေ ရနေပြီး

For three days, we traveled like that,

Auschwitz သုတ်သင်ရေး စခန်းကို ရောက်သွားတယ်။

and when we were unloaded,

we were smelling of urine and of feces,

အဲဒီချိန်က လူပေါင်း တစ်သန်းကျော်ကို

သတ်ဖြတ်ပြီး မီးခိုးခေါင်းတိုင်ကနေ

and we found ourselves in the Auschwitz extermination camp.

ကောင်းကင်ထဲ လွှတ်လိုက်တဲ့ စစ်စခန်းတစ်ခုပါ။

A camp that, by that time,

had murdered already over one million people

ကျွန်တော်တို့ရောက်တော့ ကိုယ့်မှာရှိတဲ့

and sent them through the chimney into the sky.

ပစ္စည်းတွေ အကုန်လုံးကို ချွတ်ယူပြီး

အစင်းပါတဲ့ ယူနီဖောင်းတွေကို ပေးတယ်၊

We arrived, we were stripped of all of our properties,

လက်တွေမှာ တက်တူးတွေ ထိုးပေးတယ်၊

whatever we had,

ကျွန်တော် အဲဒီမှာ ခြောက်လတိတိ

and were given striped uniforms,

နေရမယ်လို့ သတင်းပေးတယ်။

were given a tattoo on our arms,

and we also were given the message

ဒါပြီးတဲ့အခါ ကျွန်တော်တို့ စခန်းက ထွက်သွားမှာပေါ့။

that we would be there for exactly six months.

မီးခိုးခေါင်းတိုင်ကနေလေ။

ကျွန်တော်တို့ကို မတူတဲ့ စစ်တန်းလျားတွေမှာ သတ်မှတ််ပေးတယ်။

And after that, we would leave the camp.

စစ်တန်းလျားတွေက နံရံကပ်အိပ်စင်တွေနဲ့ ပြည့်နေတယ်၊

Through the chimney.

We were assigned to different barracks.

တစ်ဆင့်စီမှာ လူ ၆ ယောက်၊

၃ ယောက်က တစ်ဘက်ကို မျက်နှာမူ၊ အခြား ၃ ယောက်က အခြားဘက်ကို မျက်နှာမူ အိပ်နေတော့

And the barracks were filled with wooden bunks,

ဘယ်နည်းနဲ့ပဲဖြစ်ဖြစ်

six people on each level,

မျက်နှာမှာ ခြေတစ်စုံ အမြဲရှိနေတယ်။

three people sleeping in one direction and three in the other direction,

ကျွန်တော့ဘေးကလူက အင်မတန်ကောင်းတဲ့ လူကြီးလူကောင်းဖြစ်ပြီး

so whichever way you slept,

you always had a pair of feet in your face.

သူ့ကိုယ်သူ Mr. Herbert Levine လို့ မိတ်ဆက်တယ်။

The man next to me was an extremely nice gentleman,

Mr. Levine က ကျွန်တော့အပေါ် ကြင်နာစိတ်ရှိပြီး ယဉ်ကျေးတယ်။

and he introduced himself as Mr. Herbert Levine.

တစ်နေ့မှာ အလုပ်တာဝန်ကနေ ပြန်လာတော့

Mr. Levine was kind and polite to me.

ကျွန်တော် တက်လိုက်တယ်၊

ကျွန်တော်က သုံးထပ် အိပ်စင်ရဲ့ ထိပ်ဆုံးအဆင့်မှာ ရှိနေပြီး

One day, when I came back from a work assignment,

Mr. Levine မှာ ဖဲထုပ်တစ်ထုပ်ပါတယ်။

I climbed up,

I was at the top level of the three-tier bunk,

ပြီးတော့ သူက ဒီဖဲချပ်တွေကို ကုလားဖန်ထိုးနေတယ်။

Auschwitz မှာ ဖဲထုပ်တစ်ထုပ် ရှိတာက )

and there was Mr. Levine with a deck of cards.

ရေချိုးခန်းထဲမှာ လူဝံတစ်ကောင်ကို

ရှာတွေ့တာနဲ့တူတာကို ကျွန်တော် နားမလည်နိုင်ဘူး။

And he was shuffling these cards.

(ရယ်သံများ)

And I couldn't understand it, you know,

“သူ ဒီမှာ ဘာလုပ်နေတာပါလိမ့်။”

having a deck of cards in Auschwitz

Mr. Levine က ကျွန်တော့ဘက် လှည့်ပြီး

was like finding a gorilla in your bathroom.

ဖဲထုပ်ကို ကမ်းကာ “ဖဲတစ်ချပ် ရွေးပါ” လို့ပြောလိုက်တယ်။

(Laughter)

You know, "What is he doing there?"

And then Mr. Levine turned to me

ဒါနဲ့ ကျွန်တော် ဖဲတစ်ချပ်ကို ရွေးပြီး

သူက ကျွန်တော့်အတွက် ဖဲမျက််လှည့်တစ်ခု လုပ်ပြတယ်။

and offered me the deck, and said, "Pick a card."

အံ့ဖွယ်ရာတစ်ခုကို သူလုပ်ပြတာပါ။

ကျွန်တော်က ဖဲမျက်လှည့်ကို တစ်ခါမှ မမြင်ဖူးဘူး၊

So I picked a card,

and he performed a card trick for me.

ဒါကို ပြတဲ့သူက ဒီတည့်တည့်မှာ ထိုင်နေတယ်။

He performed a miracle.

Mr. Levine က မတွေးဝံ့စရာကို လုပ်ပြခဲ့တယ်။

And I'd never seen a card trick before,

and the man who performed it was sitting right there.

သူက ကျွန်တော့ကို လှည့်ကွက်အကြောင်း တကယ် ရှင်းပြခဲ့တယ်။

And then Mr. Levine did the unthinkable.

စကားလုံး​တွေက ကျွန်​​တော့ကို မေ့မရနိုင်အောင်ဖြစ်စေတယ်။

စကားလုံးတိုင်းကို သတိရပြီး

He actually explained the trick to me.

အဲဒီနေ့ကစပြီး

And the words got burned into my brain.

အဲဒီလှည့်ကွက်ကို နေ့တိုင်း လေ့ကျင့်ခဲ့တယ်။

And I remembered every single word,

ကျွန်တော့မှာ ဖဲချပ်တွေ မရှိပေမဲ့

and from that day on,

I practiced that trick every day.

ကျွန်တော် ဆက်ပြီး လေ့ကျင့်နေတယ်။

Although I didn't have any cards.

သုံးပတ်ခန့်အကြာမှာ

I just kept on practicing.

ကျွန်တော်တို့ တစ်ရာ၊နှစ်ရာလောက်လွဲပြီး စစ်စခန်းတစ်ခုလုံးဟာ

About three weeks later,

အဆိပ်ဓာတ်ငွေ့ခန်းတွေထဲကို အပို့ခံလိုက်ရတယ်။

the entire camp, with the exception of a couple hundred of us,

ကျွန်တော်က မြင်းဇောင်းမှာ အလုပ်လုပ်တဲ့ တခြား စစ်စခန်းတစ်ခုဆီ ပို့ခံရပြီး

were sent to the gas chambers.

၁၉၄၅ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလမှာ

I was sent to another camp where I worked in the stables,

ရုရှားတွေ ချီတက်လာတဲ့အခါ

and then, in January 1945,

ကျွန်တော်တို့ထဲက ၆၀,၀၀၀ ဟာ အသေခံ ချီတက်ပွဲကို စေလွှတ်ခဲ့ရတယ်။

when the Russians advanced,

ဆောင်းတွင်းကြီးမှာ သုံးရက်တိုင်တိုင် ကျွန်တော်တို့

60,000 of us were sent on a death march.

ထုံ့ပိုင်းထုံ့ပိုင်း လမ်းလျှောက်ခဲ့ရပြီး

ရထားလမ်းဘေးနားကို ရောက်တဲ့အခါမှာတော့

And we walked for three days, on and off,

လူ ၆၀,၀၀၀ ထဲက

and in the middle of the winter,

၁၅,၀၀၀ သေဆုံးသွားပါပြီ။

and by the time we arrived at a railroad siding,

ကျန်တဲ့ ကျွန်တော်တို့တွေကို အမိုးပွင့် ရထားတွဲတွေပေါ် တင်ပြီး

out of the 60,000 people,

လေးရက်တိုင်တိုင် ပိုလန်ကနေ သြစတြီးယားအထိ အပို့ခံရတယ်။

15,000 had died.

And the rest of us were loaded into open railroad cars,

ခံတပ်တစ်ခုကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ထားတဲ့

and for four days, shipped all the way from Poland down to Austria.

Mauthausen လို့ခေါ်တဲ့ စစ်အကျဉ်းစခန်းတစ်ခုကို

ကျွန်တော်တို့ ရောက်သွားတာပါ။

And we found ourselves in a death camp,

အဲဒီနေရာမှာ SS က ကျွန်တော်တို့ကို စွန့်ပစ်ခဲ့ပြီး

in a concentration camp called Mauthausen,

which again was built like a fortress.

အဲဒီမှာ စားစရာမရှိဘဲ

အလောင်းကောင်တွေ ထောင်နဲ့ချီ ရှိနေတယ်။

And at that point, the SS abandoned us,

မှိုတက်နေတဲ့ ပေါင်မုန့် တစ်ဇွန်းစာ ရိက္ခာရဖို့

and there was no food there,

လူသေရဲ့ဘေးမှာ သုံးရက်တိုင်တိုင် ကျွန်တော် အိပ်ခဲ့ရတယ်။

and there were thousands and thousands of bodies there.

စစ်မပြီးခင် နှစ်ရက်အလို မေလ ၅ ရက်မှာ

I slept for three days next to a dead man,

just to get his ration of a tablespoon of moldy bread.

ကျွန်တော်တို့ကို အမေရိကန်တပ်တွေက လွှတ်ပေးခဲ့တယ်။

And two days before the end of the war, May 5,

အဲဒီတုန်းက ကျွန်တော်က အသက် ၁၇ နှစ်၊

ကိုယ်အလေးချိန် ၆၄ ပေါင်ပါ။

we were liberated by American forces.

ကျွန်တော် ယူဂိုဆလားဗီးယားကို ကားကြုံစီးပြီး ပြန်ခဲ့တယ်။

At that time, I was 17 years old,

ယူဂိုဆလားဗီးယားကို ပြန်ရောက်တော့

and I weighed 64 pounds.

ဟိုမှာ ကွန်မြူနစ်တွေ ရှိနေတယ်၊

အဲဒီမှာ မိသားစုလည်း မရှိဘူး၊

And I hitchhiked back to Yugoslavia.

အဲဒီမှာ သူငယ်ချင်းလည်း မရှိဘူး။

And when I came back to Yugoslavia,

ကျွန်တော် အဲဒီမှာ နှစ်နှစ်နေခဲ့ပြီး

there was communism there,

နှစ်နှစ်အကြာမှာတော့ အင်္ဂလန်ကို ထွက်ပြေးနိုင်ခဲ့တယ်။

there was no family there

and there were no friends there.

အင်္ဂလန်ကို လာတုန်းက

အင်္ဂလိပ်လို မပြောတတ်ဘူး၊

I stayed there for two years,

ပညာကလည်း မရှိ၊ ကျွမ်းကျင်မှုလည်း မရှိဘူး။

and after two years, I managed to escape to England.

ကျွန်တော် အလုပ်စလုပ်ပြီး

And when I came to England,

I couldn't speak English,

အင်္ဂလန်ကိုရောက်ပြီး တစ်နှစ်လောက်အကြာမှာ

I had no education, I had no skills.

ဖဲထုပ်တစ်ထုပ် ဝယ်လိုက်တယ်။

I started working,

ပထမဆုံးအနေနဲ့

and about a year after I arrived in England,

Auschwitz မှာတုန်းက အိပ်စင်တစ်ခုရဲ့ထိပ်မှာ

I bought myself a deck of cards.

လုပ်ပြခဲ့တဲ့ လှည့်ကွက်ကို ကျွန်တော် တကယ်လုပ်ပြခဲ့တယ်။

And for the very first time,

I actually performed the trick

ဒါက အလုပ်ဖြစ်ခဲ့တယ်။

လှလှပပကို အလုပ်ဖြစ်ခဲ့တယ်။

that was shown to me in Auschwitz on top of a bunk bed.

ကျွန်တော့်သူငယ်ချင်းတချို့ကို လုပ်ပြတော့

သူတို့ သဘောကျကြတယ်။

ကျွန်တော် မျက်လှည့်ဆိုင်တစ်ဆိုင်ကို သွားပြီး မျက်လှည့်နည်းတချို့ကို ဝယ်ကာ

And it worked.

It worked beautifully.

And I showed it to some friends of mine,

သူငယ်ချင်းတွေကို လုပ်ပြခဲ့တယ်။

and they loved it.

မျက်လှည့်နည်းတွေ ထပ်ဝယ်ပြီး

And I went to a magic store, and I bought some magic tricks,

သူတို့ကို လုပ်ပြတယ်။

ဒီနောက် မျက်လှည့်စာအုပ်တွေ ဝယ်တယ်၊ ထပ်ထပ်ပြီး ဝယ်တယ်။

and I showed them to my friends,

and I bought some more magic tricks

ဝါသနာနဲ့ ရူးသွပ်မှုကြားမှာ

and I showed it to them.

အလွန်ပါးတဲ့ မျဉ်းတစ်ကြောင်းရှိတယ်။

And then I bought some magic books, and I bought some more magic books.

(ရယ်သံများ)

There's a very, very thin line

ဘာပဲဖြစ်ဖြစ် ကျွန်တော် အိမ်ထောင်ကျပြီး

between a hobby and insanity.

အမေရိကန်ကို ရောက်လာတယ်။

(Laughter)

လူအုပ်စုလေးတွေနဲ့ စကားပြောဖို့

Anyway, I got married,

ကျွန်တော့်ဆီကနေ ကျွန်တော် တောင်းဆိုခဲ့တဲ့ ပထမဆုံး အလုပ်တွေထဲက တစ်ခုပါ။

and I came to the United States,

and one of the first jobs that I had

ကျွန်တော် ဒါကို လုပ်နိုင်တယ်၊ ဒီမှာ ကျွန်တော် သိပ်တော်တယ်။

demanded from me to speak to small groups of people.

ပြီးတော့ လွန်ခဲ့တဲ့ ၂၅ နှစ်က ကျွန်တော် အငြိမ်းစားယူခဲ့တယ်။

ကျောင်းတွေမှာလည်း စပြီး ဟောပြောခဲ့တယ်။

And I managed it, I was very good at it.

ကျောင်းတွေမှာ ဟောပြောရတဲ့ တစ်ခုတည်းသော အကြောင်းပြချက်က

And then, 25 years ago, I retired.

And I started speaking in schools.

သိပ်ဖော်ရွေတဲ့ လူတစ်ယောက်က

And the only reason why I could speak in schools

စစ်အကျဥ်းစခန်းတစ်ခုမှာ အတော်လေး ကြောက်နေတဲ့ ကလေးတစ်ယောက်ကို

is because a very friendly man

ဖဲမျက်လှည့် ပြခဲ့တာကြောင့်ပါ။

showed a rather scared kid a card trick

ကျွန်တော့ကို ပြသခဲ့တဲ့ ဒီလူ Mr. Levine က

ပညာရှင် မျက်လှည့်ဆရာတစ်ယောက်ဖြစ်ဖူးတယ်။

in a concentration camp.

သူက ဂျာမနီမှာ အလုပ်ခဲ့လုပ်ပြီး

This man who showed it to me, Mr. Levine,

Auschwitz ကို ရောက်တဲ့အခါ SS က သူ ဘယ်သူလဲဆိုတာ သိတဲ့အတွက်

had been a professional magician.

ဖဲချပ်တချို့ သူ့ကို ပေးခဲ့တယ်၊

He worked in Germany,

and when he came to Auschwitz, the SS knew who he was,

ကြိုးတစ်ချောင်းပေးခဲ့တယ်၊

အန်စာတုံးတချို့ကို ပေးခဲ့တယ်၊

သူက သူတို့အတွက် ပြပေးခဲ့တယ်။

so they gave him some cards,

ဒီနောက် တချို့ကိုလည်း သူ သင်ပေးတယ်။

they gave him a piece of string,

သူက စစ်ကနေ လွတ်မြောက်ခဲ့ပေမဲ့

they gave him some dice,

ဇနီးနဲ့ သားဖြစ်သူ သေဆုံးခဲ့တယ်။

and he performed for them.

သူ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုကို ရောက်လာပြီး နေရာ မျိုးစုံမှာ ဖျော်ဖြေခဲ့ပေမဲ့

And then he also taught some of them.

He survived the war,

but his wife and his son died.

ကျွန်တော် သူနဲ့ လုံးဝ ထပ်မတွေ့ခဲ့ တော့ဘူး။

He came to the United States and performed in various venues,

ဒါပေမဲ့ သူပြခဲ့တဲ့ လှည့်ကွက်က ကျွန်တော်နဲ့အတူ ရှိနေခဲ့ပြီး

but I never met him again.

ဒါတွေက ကျွန်တော် ကျောင်းတွေကို လှည့်လည်ပြီး

But the trick that he showed me stayed with me

ဒီကမ္ဘာကို နည်းနည်း ပိုကောင်းအောင် ကြိုးစားဖို့ ထောက်ကူပေးခဲ့တယ်။

and enabled me to go around schools

ဒါကြောင့် အကူအညီလိုနေတဲ့သူ တစ်ယောက်ယောက်ကို သင် သိရင်၊

and try to make this world just a little bit better.

ကြောက်နေတဲ့သူ တစ်ယောက်ယောက်ကို သင် သိရင်

So if you ever know somebody who needs help,

သူတို့ကို ကြင်နာစိတ်ထားပါ။

သူတို့ကို အကြံဥာဏ်ပေးပါ၊

if you know somebody who is scared,

သူတို့ကို ပွေ့ဖက်ပါ၊

be kind to them.

သူတို့ကို ဖဲမျက်လှည့် သင်ပေးပါ။

Give them advice,

သင် ဘာကိုပဲ လုပ်တော့မှာဖြစ်ဖြစ်၊

give them a hug,

ဒါက သူတို့အတွက် မျှော်လင့်ချက်ဖြစ်မှာပါ။

teach them a card trick.

ဒါကို သင်တော်တဲ့ အချိန်မှာ လုပ်ရင်

Whatever you are going to do,

it's going to be hope for them.

သူတို့ရဲ့နှလုံးသားထဲကို ရောက်သွားမယ်၊

သူတို့ ဘယ်သွားသွား ဒါက သူတို့နဲ့အတူ ထာဝရရှိနေမှာပါ။

And if you do it at the right time,

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

it will enter their heart,

(လက်ခုပ်သံများ)

and it will be with them wherever they go, forever.

Thank you.

(Applause)