How the magic of kindness helped me survive the Holocaust | Werner Reich

Tłumaczenie: Martyna Selke Korekta: Agnieszka Fijałkowska

In the rather delightful book "The Little Prince,"

We wspaniałej książce: "Mały Książę"

there is a quotation, which says

znajduje się następująca sentencja:

"It's only with the heart that one can see rightly.

"Dobrze widzi się tylko sercem.

What is essential is invisible."

Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu".

And while the author wrote these words sitting in a comfortable chair,

Choć autor napisał te słowa, siedząc na wygodnym krześle,

somewhere in the United States,

gdzieś w Stanach Zjednoczonych,

I learned this very same lesson

ja doświadczyłem ich

miles away in a filthy, dirty barrack

kilometry dalej, w ohydnym, brudnym baraku,

in an extermination camp in Poland.

w obozie zagłady w Polsce.

It isn't the value or the size of a gift that truly matters,

Nie liczy się cena czy wielkość prezentu,

it is how you hold it in your heart.

a to, co on dla ciebie znaczy.

When I was six years old,

Gdy miałem sześć lat,

my mother, my father, my sister and myself

wraz z matką, ojcem i siostrą

left Jew-hating Germany, and we went to Yugoslavia.

opuściliśmy antysemickie Niemcy i pojechaliśmy do Jugosławii.

And we were in Yugoslavia for seven happy years,

Spędziliśmy tam siedem szczęśliwych lat,

and then Germany invaded Yugoslavia

po czym Niemcy najechały na Jugosławię.

and we suddenly were persecuted again,

Znowu byliśmy prześladowani

and I had to go into hiding.

i musiałem się ukrywać.

And I was hiding for roughly two years

Ukrywałem się jakieś dwa lata

with a couple who had worked for the resistance movement.

z parą, która pracowała dla ruchu oporu.

And I developed films, and I made enlargements.

Wywoływałem i powiększałem zdjęcia.

One day, when I was 15 years old,

Pewnego dnia, gdy miałem 15 lat,

I was arrested by the gestapo

zostałem aresztowany przez gestapo

and beaten up,

i pobity.

and, for two months, dragged through various prisons,

Po dwóch miesiącach ciągania po różnych więzieniach

and eventually, I ended up

w końcu znalazłem się

in a 150-year-old fortress in Czechoslovakia,

w 150-letniej fortecy w Czechosłowacji,

which the Nazis had converted into a concentration camp.

którą naziści przerobili na obóz koncentracyjny.

I was there for 10 months.

Spędziłem tam 10 miesięcy.

I laid railroad tracks,

Układałem tory,

I exterminated vermin,

tępiłem szkodniki,

I made baskets,

plotłem kosze,

and after 10 months,

a po 10 miesiącach

about 2,000 of us were loaded into cattle cars,

około dwa tysiące z nas załadowano do wagonów do przewozu bydła,

the doors were closed, and we were shipped east.

zasunięto drzwi i wywieziono na wschód.

For three days, we traveled like that,

Po trzech dniach podróży

and when we were unloaded,

wyładowano nas,

we were smelling of urine and of feces,

śmierdzących moczem i kałem,

and we found ourselves in the Auschwitz extermination camp.

w obozie zagłady Auschwitz.

A camp that, by that time,

Do tamtego momentu

had murdered already over one million people

zamordowano w nim ponad milion ludzi,

and sent them through the chimney into the sky.

których posłano do nieba przez komin.

We arrived, we were stripped of all of our properties,

Po przyjeździe wszystko nam odebrano,

whatever we had,

cokolwiek by to nie było,

and were given striped uniforms,

wręczono pasiaki,

were given a tattoo on our arms,

wytatuowano numer na ręce

and we also were given the message

i poinformowano,

that we would be there for exactly six months.

że spędzimy tu dokładnie sześć miesięcy.

And after that, we would leave the camp.

Po tym czasie opuścimy obóz.

Through the chimney.

Przez komin.

We were assigned to different barracks.

Byliśmy przypisani do różnych baraków.

And the barracks were filled with wooden bunks,

Były w nich drewniane łóżka piętrowe,

six people on each level,

po sześć osób na poziom.

three people sleeping in one direction and three in the other direction,

Troje spało w jednym kierunku, a troje w drugim,

so whichever way you slept,

więc jak by nie było,

you always had a pair of feet in your face.

zawsze czyjeś stopy były przy twojej twarzy.

The man next to me was an extremely nice gentleman,

Mężczyzna obok mnie był przemiłym dżentelmenem

and he introduced himself as Mr. Herbert Levine.

i przedstawił się jako pan Herbert Levine.

Mr. Levine was kind and polite to me.

Pan Levine był dla mnie miły i uprzejmy.

One day, when I came back from a work assignment,

Pewnego dnia, gdy wróciłem z robót,

I climbed up,

wspiąłem się

I was at the top level of the three-tier bunk,

na szczyt trzypiętrowego łóżka,

and there was Mr. Levine with a deck of cards.

a tam siedział pan Levine z talią kart w rękach,

And he was shuffling these cards.

które tasował.

And I couldn't understand it, you know,

Nie mogłem pojąć,

having a deck of cards in Auschwitz

skąd wziął karty w Auschwitz,

was like finding a gorilla in your bathroom.

bo to jak znalezienie goryla w łazience.

(Laughter)

(Śmiech)

You know, "What is he doing there?"

"Skąd on się tu wziął?"

And then Mr. Levine turned to me

Pan Levine odwrócił się do mnie,

and offered me the deck, and said, "Pick a card."

podsunął talię i powiedział: "Wybierz kartę".

So I picked a card,

Wybrałem więc kartę,

and he performed a card trick for me.

a on wykonał dla mnie sztuczkę.

He performed a miracle.

Dokonał cudu.

And I'd never seen a card trick before,

Nigdy wcześniej nie widziałem sztuczki karcianej,

and the man who performed it was sitting right there.

a mężczyzna, który to potrafił, siedział tuż obok mnie.

And then Mr. Levine did the unthinkable.

Co więcej, pan Levine zrobił coś niesłychanego.

He actually explained the trick to me.

Wyjaśnił mi tę sztuczkę.

And the words got burned into my brain.

Zapamiętałem każde słowo,

And I remembered every single word,

jakby zostało wypalone w moim mózgu,

and from that day on,

i od tamtego momentu

I practiced that trick every day.

ćwiczyłem tę sztuczkę każdego dnia.

Although I didn't have any cards.

Robiłem to pomimo braku kart.

I just kept on practicing.

Po prostu ćwiczyłem.

About three weeks later,

Jakieś trzy tygodnie później

the entire camp, with the exception of a couple hundred of us,

niemal wszystkich, poza kilkomaset osobami,

were sent to the gas chambers.

wysłano do komór gazowych.

I was sent to another camp where I worked in the stables,

Mnie przeniesiono do innego obozu, w którym pracowałem w stajni,

and then, in January 1945,

a w styczniu 1945 roku,

when the Russians advanced,

po natarciu Rosjan,

60,000 of us were sent on a death march.

60 tysięcy z nas wyruszyło na marsz śmierci.

And we walked for three days, on and off,

Szliśmy tak przez trzy dni

and in the middle of the winter,

w środku zimy,

and by the time we arrived at a railroad siding,

a gdy już dotarliśmy do bocznicy kolejowej,

out of the 60,000 people,

z 60 tysięcy ludzi,

15,000 had died.

15 tysięcy zmarło.

And the rest of us were loaded into open railroad cars,

Pozostałych załadowano do otwartych wagonów

and for four days, shipped all the way from Poland down to Austria.

i w ciągu czterech dni przewieziono nas z Polski do Austrii.

And we found ourselves in a death camp,

Znaleźliśmy się w obozie śmierci,

in a concentration camp called Mauthausen,

w obozie koncentracyjnym Mauthausen,

which again was built like a fortress.

który też wyglądał jak forteca.

And at that point, the SS abandoned us,

Żołnierze SS nas porzucili,

and there was no food there,

nie mieliśmy jedzenia,

and there were thousands and thousands of bodies there.

a wokół leżały tysiące ciał.

I slept for three days next to a dead man,

Przez trzy dni spałem obok martwego mężczyzny,

just to get his ration of a tablespoon of moldy bread.

tylko po to, żeby dostać jego małą porcję spleśniałego chleba.

And two days before the end of the war, May 5,

Dwa dni przed końcem wojny, piątego maja,

we were liberated by American forces.

wyzwoliły nas amerykańskie wojska.

At that time, I was 17 years old,

Miałem wtedy 17 lat

and I weighed 64 pounds.

i ważyłem 29 kilogramów.

And I hitchhiked back to Yugoslavia.

Autostopem przedostałem się do Jugosławii.

And when I came back to Yugoslavia,

Gdy dojechałem na miejsce,

there was communism there,

panował tam komunizm,

there was no family there

nie miałem ani rodziny,

and there were no friends there.

ani przyjaciół.

I stayed there for two years,

Mieszkałem tam przez dwa lata,

and after two years, I managed to escape to England.

po czym udało mi się uciec do Anglii.

And when I came to England,

Gdy tam przyjechałem,

I couldn't speak English,

nie umiałem mówić po angielsku,

I had no education, I had no skills.

nie miałem wykształcenia ani żadnych umiejętności.

I started working,

Podjąłem pracę

and about a year after I arrived in England,

i po około roku od przyjazdu

I bought myself a deck of cards.

kupiłem sobie talię kart.

And for the very first time,

Po raz pierwszy w życiu

I actually performed the trick

wykonałem sztuczkę,

that was shown to me in Auschwitz on top of a bunk bed.

którą zobaczyłem na łóżku piętrowym w Auschwitz.

And it worked.

Udało się.

It worked beautifully.

Wszystko pięknie się udało.

And I showed it to some friends of mine,

Pokazałem ją paru znajomym

and they loved it.

i byli zachwyceni.

And I went to a magic store, and I bought some magic tricks,

Poszedłem do sklepu dla iluzjonistów i kupiłem więcej rekwizytów.

and I showed them to my friends,

Pokazałem sztuczki znajomym.

and I bought some more magic tricks

Potem kupiłem jeszcze więcej rekwizytów

and I showed it to them.

i zaprezentowałem nowe sztuczki.

And then I bought some magic books, and I bought some more magic books.

Kupiłem parę książek dla iluzjonistów, a potem jeszcze kilka.

There's a very, very thin line

Granica między hobby a obsesją

between a hobby and insanity.

jest niezwykle cienka.

(Laughter)

(Śmiech)

Anyway, I got married,

Wziąłem ślub

and I came to the United States,

i przyjechałem do Stanów Zjednoczonych.

and one of the first jobs that I had

Dostałem pracę, gdzie wymagano ode mnie

demanded from me to speak to small groups of people.

umiejętności rozmawiania z ludźmi.

And I managed it, I was very good at it.

Bardzo dobrze sobie z tym radziłem.

And then, 25 years ago, I retired.

25 lat temu przeszedłem na emeryturę

And I started speaking in schools.

i zacząłem wygłaszać prelekcje w szkołach.

And the only reason why I could speak in schools

Mogłem to robić tylko dlatego,

is because a very friendly man

że bardzo przyjazny człowiek

showed a rather scared kid a card trick

pokazał przerażonemu dziecku sztuczkę karcianą

in a concentration camp.

w obozie koncentracyjnym.

This man who showed it to me, Mr. Levine,

Ten człowiek, pan Levine,

had been a professional magician.

był profesjonalnym iluzjonistą.

He worked in Germany,

Pracował w Niemczech,

and when he came to Auschwitz, the SS knew who he was,

a gdy przyjechał do Auschwitz, SS wiedziało, kim jest,

so they gave him some cards,

więc dali mu karty,

they gave him a piece of string,

sznurek,

they gave him some dice,

kości do gry,

and he performed for them.

żeby zabawiał ich magią.

And then he also taught some of them.

Kilku z nich też nauczył sztuczek.

He survived the war,

Przeżył wojnę,

but his wife and his son died.

ale jego żona i syn zginęli.

He came to the United States and performed in various venues,

Przyjechał do USA, występował na wielu scenach,

but I never met him again.

ale już nigdy go nie spotkałem.

But the trick that he showed me stayed with me

Sztuczka, którą mi pokazał, została ze mną

and enabled me to go around schools

i dzięki niej mogłem jeździć po szkołach,

and try to make this world just a little bit better.

aby uczynić ten świat odrobinę lepszym.

So if you ever know somebody who needs help,

Jeśli kiedykolwiek poznacie kogoś, kto potrzebuje pomocy,

if you know somebody who is scared,

jeśli znacie kogoś, kto się boi,

be kind to them.

bądźcie dla nich mili.

Give them advice,

Spróbujcie doradzić,

give them a hug,

przytulcie,

teach them a card trick.

nauczcie sztuczki karcianej.

Whatever you are going to do,

Cokolwiek zrobicie,

it's going to be hope for them.

da im to nadzieję.

And if you do it at the right time,

A jeśli zrobicie to we właściwym momencie,

it will enter their heart,

uraduje to ich serca

and it will be with them wherever they go, forever.

i pozostanie z nimi na całe życie.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)