Inside the black hole image that made history | Sheperd Doeleman

Translator: Julia Kalaputi Reviewer: Nade Kackarovska

Chris Anderson: Shep, thank you so much for coming.

Крис Андерсон: Шеп,ти благодарам што дојде.

I think your plane landed literally two hours ago in Vancouver.

Слета буквално пред два часа во Ванкувер.

Such a treat to have you.

Прекрасно што си тука.

So, talk us through how do you get from Einstein's equation to a black hole?

Па, кажи ни како стигнавме од формулата на Ајнштајн до црната дупка?

Sheperd Doeleman: Over 100 years ago,

Ш.Доелман: Пред повеќе од сто години,

Einstein came up with this geometric theory of gravity

Ајнштајн ја создаде геометриската теорија за гравитација

which deforms space-time.

која го закривува време-просторот.

So, matter deforms space-time,

Материјата го закривува време-просторот

and then space-time tells matter in turn how to move around it.

и време-просторот влијае на материјата во нејзиното движење.

And you can get enough matter into a small enough region

Кога материјата се собира во мал простор

that it punctures space-time,

тогаш се создава дупка во време - просторот

and that even light can't escape,

која ја заробува светлината;

the force of gravity keeps even light inside.

гравитацијата ја апсорбира дури и светлината.

CA: And so, before that, the reason the Earth moves around the Sun

КА:Земјата се движи околу Сонцето,

is not because the Sun is pulling the Earth as we think,

не заради тоа што Сонцето ја влече Земјата,

but it's literally changed the shape of space

туку затоашто се менува обликот на просторот

so that we just sort of fall around the Sun.

и ние само го следиме Сонцето.

SD: Exactly, the geometry of space-time

ШД: Да. Геометријата на време-просторот

tells the Earth how to move around the Sun.

го одредува движењето на Земјата околу Сонцето.

You're almost seeing a black hole puncture through space-time,

Речиси гледаме црна дупка како продира во време-просторот,

and when it goes so deeply in,

и кога продира доволно длабоко,

then there's a point at which light orbits the black hole.

во еден миг светлината ја заобиколува црната дупка.

CA: And so that's, I guess, is what's happening here.

КА: Значи тоа се случува овде.

This is not an image,

Ова не е слика,

this is a computer simulation of what we always thought,

туку компјутерска симулација на она што отсекогаш го мислевме:

like, the event horizon around the black hole.

хоризонтот на случувања околу црната дупка.

SD: Until last week, we had no idea what a black hole really looked like.

ШД: До април 2019 немавме поим како изгледа црна дупка.

The best we could do were simulations like this in supercomputers,

Најмногу што можевме беа вакви симулации на супер компјутери.

but even here you see this ring of light,

Но, и овде се гледа престен на светлина,

which is the orbit of photons.

кој е орбита на фотони.

That's where photons literally move around the black hole,

Тука фотоните буквално се движат околу црната дупка;

and around that is this hot gas that's drawn to the black hole,

околу црната дупка има жежок гас што се навлекува во неа

and it's hot because of friction.

и се загрева од триењето.

All this gas is trying to get into a very small volume, so it heats up.

Целиот гас се збива во многу мал простор и затоа се загрева.

CA: A few years ago, you embarked on this mission

КА: Пред неколку години влеговте во овој проект

to try and actually image one of these things.

за да обезбедите снимки од овие случувања.

And I guess you took --

Ви успеа.

you focused on this galaxy way out there.

Се фокусиравте на оваа оддалечена галаксија.

Tell us about this galaxy.

Кажи ни за таа галаксија.

SD: This is the galaxy --

ШД: Ова е галаксијата-

we're going to zoom into the galaxy M87, it's 55 million light-years away.

ќе ја зумираме галаксијата М87, оддалечена е 55 милиони светлосни години.

CA: Fifty-five million.

КА: 55 милиони!

SD: Which is a long way.

ШД: Многу е далеку.

And at its heart,

Во нејзиниот центар,

there's a six-and-a-half-billion- solar-mass black hole.

има црна дупка 6.5 милијарди пати поголема од Сонцето.

That's hard for us to really fathom, right?

За нас е тешко сфатливо, нели?

Six and a half billion suns compressed into a single point.

Шест и пол милијарди сонца збиени во една точка.

And it's governing some of the energetics of the center of this galaxy.

Таа владее со дел од енергетиката во центарот од оваа галаксија.

CA: But even though that thing is so huge, because it's so far away,

КА: Но, иако тоа е нешто огромно- -бидејќи е толку далеку,

to actually dream of getting an image of it,

помислата да се добие слика

that's incredibly hard.

е навистина неверојатна.

The resolution would be incredible that you need.

Требаше навистина голема резолуција на сликата.

SD: Black holes are the smallest objects in the known universe.

ШД; Црните дупки се најмалите нешта во нам познатиот универзум.

But they have these outsize effects on whole galaxies.

Но, тие имаат надворешни влијанија врз сите галаксии.

But to see one,

За да видите една,

you would need to build a telescope as large as the Earth,

треба да имате телескоп со големина на Земјата.

because the black hole that we're looking at

зашто црната дупка која ја гледаме,

gives off copious radio waves.

емитува небројни радио бранови.

It's emitting all the time.

Постојано ги емитува.

CA: And that's exactly what you did.

КА: Всушност тоа го направивте.

SD: Exactly. What you're seeing here

ШД: Да. Овде гледате дека

is we used telescopes all around the world,

користевме телескопи насекаде низ светот,

we synchronized them perfectly with atomic clocks,

совршено ги синхронизиравме со атомски часовници

so they received the light waves from this black hole,

за да се добијат светлосни бранови од оваа црна дупка,

and then we stitched all of that data together to make an image.

и потоа направивме збир од податоците и ја добивме сликата.

CA: To do that

КА: За да се направи тоа

the weather had to be right

времето треба да е погодно

in all of those locations at the same time,

на сите локации истовремено

so you could actually get a clear view.

за да може да се добие јасна слика.

SD: We had to get lucky in a lot of different ways.

ШД: Имавме среќа во повеќе различни аспекти.

And sometimes, it's better to be lucky than good.

Понекогаш повеќе значи среќата од знаењето.

In this case, we were both, I like to think.

Во овој случај ги имавме двете.

But light had to come from the black hole.

Светлината требаше да стигне од црната дупка.

It had to come through intergalactic space,

Требаше да дојде низ меѓугалактичкиот простор,

through the Earth's atmosphere, where water vapor can absorb it,

преку Земјината атмосфера каде водената пареа може да ја апсорбира,

and everything worked out perfectly,

но сè испадна добро:

the size of the Earth at that wavelength of light,

мерењето на Земјата и брановата должина на светлината

one millimeter wavelength,

-1 мм бранова должина-

was just right to resolve that black hole, 55 million light-years away.

одговараше на премерот од 55 мил.светлосни години оддалеченост на црната дупка.

The universe was telling us what to do.

Универзумот ни кажува што можеме да правиме.

CA: So you started capturing huge amounts of data.

КА: Имате забележано огромен број податоци.

I think this is like half the data from just one telescope.

Ова е само половина од податоците од еден телескоп.

SD: Yeah, this is one of the members of our team, Lindy Blackburn,

ШД: Да,ова е еден член од нашиот тим, Линди Блекберн,

and he's sitting with half the data

со половина од податоците

recorded at the Large Millimeter Telescope,

снимени со Големиот милиметарски телескоп

which is atop a 15,000-foot mountain in Mexico.

кој е на 4.600 м. на врв на планина во Мексико.

And what he's holding there is about half a petabyte.

Тој содржи околу половина петабит.

Which, to put it in terms that we might understand,

Да биде поразбирливо,

it's about 5,000 people's lifetime selfie budget.

тоа е збир од селфија од цел живот на 5.000 луѓе.

(Laughter)

(Смеа)

CA: It's a lot of data.

КА: Тоа се многу податоци.

So this was all shipped, you couldn't send this over the internet.

Сите се физички транспортирани зашто не можеше преку интернет.

All this data was shipped to one place

Сите податоци се пратија на едно место

and the massive computer effort began to try and analyze it.

Беше потребен огромен компјутерски капацитет да ги анализира.

And you didn't really know

Навистина не знаевте

what you were going to see coming out of this.

какви ќе се резултатите кои ќе ги видите.

SD: The way this technique works that we used --

ШД : Техниката што ја применивме

imagine taking an optical mirror and smashing it

замислете ја како да кршите оптичко огледало

and putting all the shards in different places.

и сите делчиња ги ставате на различни места.

The way a normal mirror works

На обично огледало

is the light rays bounce off the surface, which is perfect,

зраците се рефлектираат од совршената површина,

and they focus in a certain point at the same time.

и истовремено се фокусираат на средишниот дел.

We take all these recordings,

Сето тоа го снимивме

and with atomic clock precision

и со атомска прецизност

we align them perfectly, later in a supercomputer.

го средивме потоа во суперкомпјутер.

And we recreate kind of an Earth-sized lens.

Креиравме леќа со големина на Земјата.

And the only way to do that is to bring the data back by plane.

Тоа можеше да се реши само ако ги пратевме податоците авионски.

You can't beat the bandwidth of a 747 filled with hard discs.

Немa интернет брзина што ќе победи опсег од 747 полн со хард дискови.

(Laughter)

(Смеа)

CA: And so, I guess a few weeks or a few months ago,

КА: Мислам дека пред неколку недели или месеци,

on a computer screen somewhere,

на компјутерски екран некаде

this started to come into view.

ова почна да се појавува.

This moment.

Овој момент.

SD: Well, it took a long time.

ШД: Беше потребно долго време.

CA: I mean, look at this.

КА: Погледни го ова.

That was it.

Ова е тоа.

That was the first image.

Тоа беше првата слика.

(Applause)

(Аплауз)

So tell us what we're really looking at there.

Кажи ни што всушност гледаме овде?

SD: I still love it.

ШД: Сѐ уште го сакам ова.

(Laughter)

(Смеа)

So what you're seeing is that last orbit of photons.

Ја гледаме последната орбита на фотони.

You're seeing Einstein's geometry laid bare.

Ја гледаме јасно геометријата на Ајнштајн.

The puncture in space-time is so deep

Дупката во време-просторот е толку длабока

that light moves around in orbit,

што светлината се движи наоколу во орбита

so that light behind the black hole, as I think we'll see soon,

така што светлината зад црната дупка -ќе ја видиме наскоро-

moves around and comes to us on these parallel lines

се движи наоколу и доаѓа кај нас на овие парарелни линии

at exactly that orbit.

токму на таа орбита.

It turns out, that orbit is the square root of 27

Знаеме дека орбитата е квадратен корен на 27

times just a handful of fundamental constants.

пати од мал дел на суштински константи.

It's extraordinary when you think about it.

Неверојатна помисла.

CA: When ...

КА: Кога..

In my head, initially, when I thought of black holes,

порано кога размислував за црните дупки

I'm thinking that is the event horizon,

мислев тоа е хоризонт на настани,

there's lots of matter and light whirling around in that shape.

многу материја и светлина се врти во тој облик.

But it's actually more complicated than that.

Но, стварноста е многу посложена.

Well, talk us through this animation, because it's light being lensed around it.

Да ги погледнеме анимациите.

SD: You'll see here that some light from behind it gets lensed,

ШД: Гледаме овде малку светлина од позади

and some light does a loop-the-loop around the entire orbit of the black hole.

малку светлина ја обиколува орбитата на црната дупка.

But when you get enough light

Но, кога има доволно светлина

from all this hot gas swirling around the black hole,

од целиот гас околу црната дупка,

then you wind up seeing all of these light rays

ќе се видат сите светлосни зраци

come together on this screen,

заедно овде на екранот,

which is a stand-in for where you and I are.

кој го наместивме пред нас.

And you see the definition of this ring begin to come into shape.

Ја гледаме дефинираната форма на прстен.

And that's what Einstein predicted over 100 years ago.

Тоа го предвиде Ајнштајн пред 100 години.

CA: Yeah, that is amazing.

КА: Да, навистина чудесно.

So tell us more about what we're actually looking at here.

Кажи ни повеќе за тоа што гледаме овде.

First of all, why is part of it brighter than the rest?

Првин,зошто еден дел е посветол од останатиот дел?

SD: So what's happening is that the black hole is spinning.

ШД: Се работи за тоа што црната дупка се врти.

And you wind up with some of the gas moving towards us below

Гасот се движи кон нас во долниот дел,

and receding from us on the top.

а на врвот се повлекува од нас.

And just as the train whistle has a higher pitch

Како што звукот на сирената на возот е посилен

when it's coming towards you,

кога доаѓа кон нас,

there's more energy from the gas coming towards us than going away from us.

има повеќе енергија од гасот кога доаѓа отколку кога заминува.

You see the bottom part brighter

Долниот дел го гледаме посветол

because the light is actually being boosted in our direction.

бидејќи светлината е насочена кон нас.

CA: And how physically big is that?

КА: Колкава е физичката големина на ова?

SD: Our entire solar system would fit well within that dark region.

ШД: Нашиот сончев систем целосно би го собрал во овој темен дел.

And if I may,

Би рекол,

that dark region is the signature of the event horizon.

овој темен дел е печат на хоризонтот на настани.

The reason we don't see light from there,

Не ја гледаме светлината од таму

is that the light that would come to us from that place

зашто ако светлина доаѓа кон нас од таму

was swallowed by the event horizon.

ќе ја голтне хоризонтот на настани.

So that -- that's it.

Значи, тоа е така.

CA: And so when we think of a black hole,

КА: Кога помислуваме на црна дупка

you think of these huge rays jetting out of it,

помислуваме на џиновски зраци кои надоаѓаат од неа

which are pointed directly in our direction.

кои се директно насочени кон нас.

Why don't we see them?

Зошто не ги гледаме?

SD: This is a very powerful black hole.

ШД: Ова е многу моќна црна дупка.

Not by universal standards, it's still powerful,

Иако не според универзални стандарди, но моќна е.

and from the north and south poles of this black hole

Од северниот и јужниот пол на оваа црна дупка,

we think that jets are coming.

така мислиме-доаѓаат млазевите.

Now, we're too close to really see all the jet structure,

Сега сме навистина близу да ја видиме целосната структура на млазот,

but it's the base of those jets that are illuminating the space-time.

но тоа е основата на оние млазеви кои го осветлуваат време-просторот.

And that's what's being bent around the black hole.

Тоа е она што се навалува околу црната дупка.

CA: And if you were in a spaceship whirling around that thing somehow,

КА: Ако сме во вселенски брод кој се врти околу неа,

how long would it take to actually go around it?

колку време ќе треба да се обиколи?

SD: First, I would give anything to be in that spaceship.

ШД: Како прво, сè би дал да бидам во тој вселенски брод.

(Laughter)

(Смеа)

Sign me up.

Вклучи ме и мене.

There’s something called the -- if I can get wonky for one moment --

Колку и да звучи чудно, но постои

the innermost stable circular orbit,

внатрешна стабилна кружна орбита,

that's the innermost orbit at which matter can move around a black hole

каде материјата може да се движи околу црната дупка

before it spirals in.

пред да e вовлечена во неа.

And for this black hole, it's going to be between three days and about a month.

За оваа црна дупка, обиколката би траела помеѓу 3 дена и еден месец.

CA: It's so powerful, it's weirdly slow at one level.

КА: Толку моќна, но сепак чудно бавна во еден дел.

I mean, you wouldn't even notice

Мислам, нема ни да забележиш

falling into that event horizon if you were there.

како паѓаш во тој време-простор ако си таму.

SD: So you may have heard of "spaghettification,"

ШД: Може си чул за „шпагетификација“,

where you fall into a black hole

кога паѓаш во црна дупка

and the gravitational field on your feet is much stronger than on your head,

и гравитационото поле кај стапалата е многу посилно од она кај главата

so you're ripped apart.

и те растргнува.

This black hole is so big

Оваа црна дупка е толку голема

that you're not going to become a spaghetti noodle.

што нема да станеш шпагета.

You're just going to drift right through that event horizon.

Едноставно ќе те одвее низ хоризонтот на настани.

CA: So, it's like a giant tornado.

КА: Значи како џиновско торнадо.

When Dorothy was whipped by a tornado, she ended up in Oz.

Кога Дороти ја однесе торнадо, таа стигна до Оз.

Where do you end up if you fall into a black hole?

Каде ќе стигнеме ако паднеме во црна дупка?

(Laughter)

(Смеа)

SD: Vancouver.

ШД; Во Ванкувер.

(Laughter)

(Смеа)

CA: Oh, my God.

КА: Леле Господе.

(Applause)

(Аплауз)

It's the red circle, that's terrifying.

Оној црвен круг е застрашувачки.

No, really.

Навистина.

SD: Black holes really are the central mystery of our age,

ШД: Црните дупки се главната мистерија на нашето време

because that's where the quantum world and the gravitational world come together.

зашто таму се среќаваат квантниот свет и светот на гравитација.

What's inside is a singularity.

Она што е внатре е сингуларност.

And that's where all the forces become unified,

Таму се соединуваат сите сили

because gravity finally is strong enough to compete with all the other forces.

бидејќи гравитацијата е доволно силна да се носи со сите други сили.

But it's hidden from us,

Но, таа е скриена од нас,

the universe has cloaked it in the ultimate invisibility cloak.

универзумот ја покрива со максимално невидлив плашт.

So we don't know what happens in there.

Не знаеме што се случува таму.

CA: So there's a smaller one of these in our own galaxy.

КА: Има од неа помала и во нашата галаксија.

Can we go back to our own beautiful galaxy?

Може да се вратиме на нашата убава галаксија?

This is the Milky Way, this is home.

Ова е Млечниот Пат, ова е нашиот дом.

And somewhere in the middle of that there's another one,

Некаде во средишниот дел има уште една

which you're trying to find as well.

која се обидувате да ја откриете.

SD: We already know it's there, and we've already taken data on it.

ШД: Знаеме дека е таму и веќе имаме податоци за неа.

And we're working on those data right now.

Токму сега работиме на тие податоци.

So we hope to have something in the near future, I can't say when.

Се надевам набрзо ќе имаме резултати, но не можам да кажам кога.

CA: It's way closer but also a lot smaller,

КА: Таа е многу поблиску, но и многу помала.

maybe the similar kind of size to what we saw?

Може да е со слична големина на претходната?

SD: Right. So it turns out that the black hole in M87,

ШД: Точно. Знаеме дека црната дупка во М87,

that we saw before,

што ја видовме пред малку,

is six and a half billion solar masses.

има големина на 6.5 милијарди сончеви маси.

But it's so far away that it appears a certain size.

Но, толку е далеку што делува дека има одредена големина.

The black hole in the center of our galaxy is a thousand times less massive,

Црната дупка во центарот на нашата галаксија е илјада пати помалку масивна,

but also a thousand times closer.

но, илјадници пати поблиску.

So it looks the same angular size on the sky.

Затоа се гледа под исти агол на небото.

CA: Finally, I guess, a nod to a remarkable group of people.

КА: На крај, секоја почит за исклучителниот тим.

Who are these guys?

Кои се всушност луѓето од тимот?

SD: So these are only some of the team.

ШД: Овие се само неколкумина од тимот.

We marveled at the resonance that this image has had.

Зачудени бевме каков одек имаше сликата.

If you told me that it would be above the fold in all of these newspapers,

Ако ми речеа дека ќе се најдеме на сите насловни страни на весниците,

I'm not sure I would have believed you, but it was.

не сум сигурен дека ќе поверував.

Because this is a great mystery,

Ова е голема мистерија.

and it's inspiring for us, and I hope it's inspiring to everyone.

За нас е инспирација и се надевам дека и другите ги инспирира.

But the more important thing is that this is just a small number of the team.

Но, она што е поважно е дека ова е мал тим на луѓе.

We're 200 people strong with 60 institutes

Заедно работевме 200 луѓе од 60 институти

and 20 countries and regions.

во 20 земји и региони.

If you want to build a global telescope you need a global team.

Ако сакате да изградите глобален телескоп, ви треба глобален тим.

And this technique that we use of linking telescopes around the world

Техниката што ја користиме за поврзување на телскопите ширум светот

kind of effortlessly sidesteps some of the issues that divide us.

на некој начин ги олеснува тешкотиите кои нè разединуваат.

And as scientists, we naturally come together to do something like this.

Ние, научниците се здружуваме за да создадеме вакво нешто.

CA: Wow, boy, that's inspiring for our whole team this week.

КА: Ова е вистинска инспирација за нашиот тим оваа недела.

Shep, thank you so much for what you did and for coming here.

Шеп, ти благодариме за завршената работа и за гостувањето денес.

SD: Thank you.

ШД: Благодарам!

(Applause)

(Аплауз)