Inside the black hole image that made history | Sheperd Doeleman

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Chris Anderson: Shep, thank you so much for coming.

Chris Anderson: Shep, geldiğin için çok teşekkürler.

I think your plane landed literally two hours ago in Vancouver.

Sanırım uçağın tam olarak iki saat önce Vancouver'a iniş yaptı.

Such a treat to have you.

Seni ağırlamak çok güzel.

So, talk us through how do you get from Einstein's equation to a black hole?

Anlatır mısın, Einstein'ın denkleminden bir kara deliğe nasıl ulaştık?

Sheperd Doeleman: Over 100 years ago,

Doeleman: 100 yılı aşkın zaman önce,

Einstein came up with this geometric theory of gravity

Einstein, yer çekiminin geometrik teorisini ortaya çıkardı,

which deforms space-time.

buna göre uzayzaman deforme oluyordu.

So, matter deforms space-time,

Madde, uzayzamanı aşındırıyor,

and then space-time tells matter in turn how to move around it.

sonra uzayzaman, maddeye çevresinde nasıl döneceğini söylüyor.

And you can get enough matter into a small enough region

Yeterince küçük bir bölgeye yeterli maddeyi koyabilirseniz

that it punctures space-time,

uzayzaman delinir

and that even light can't escape,

ve ışık bile bundan kaçamaz,

the force of gravity keeps even light inside.

yer çekimi gücü ışığı içeride tutar.

CA: And so, before that, the reason the Earth moves around the Sun

CA: Bunun öncesinde Dünya'nın Güneş'in etrafında dönmesinin sebebi

is not because the Sun is pulling the Earth as we think,

düşündüğümüz gibi Güneş'in Dünya'yı çekmesi değil,

but it's literally changed the shape of space

bu keşif, uzayın şeklini tamamen değiştirdi,

so that we just sort of fall around the Sun.

yani aslında Güneş'in etrafında düşüşteyiz.

SD: Exactly, the geometry of space-time

SD: Kesinlikle, uzayzaman geometrisi

tells the Earth how to move around the Sun.

Dünya'ya Güneş etrafındaki hareketini söylüyor.

You're almost seeing a black hole puncture through space-time,

Neredeyse kara deliğin uzayzamanı deldiğini görüyorsunuz,

and when it goes so deeply in,

yeterince derine indiğinde de

then there's a point at which light orbits the black hole.

ışığın kara delik etrafında döndüğü bir aşamaya varıyoruz.

CA: And so that's, I guess, is what's happening here.

CA: O hâlde, sanırım burada olan şey de bu.

This is not an image,

Bu bir görsel değil,

this is a computer simulation of what we always thought,

her zaman düşündüğümüz şeyin bir bilgisayar simülasyonu,

like, the event horizon around the black hole.

kara deliğin çevresindeki olay ufku gibi.

SD: Until last week, we had no idea what a black hole really looked like.

SD: Geçen haftaya dek bir kara delik görüntüsü hakkında hiç fikrimiz yoktu.

The best we could do were simulations like this in supercomputers,

Yapabildiğimizin en iyisi süper bilgisayarlarda bu tarz simülasyonlardı

but even here you see this ring of light,

ama burada bile ışık halkası görüyorsunuz,

which is the orbit of photons.

yani fotonların yörüngesini.

That's where photons literally move around the black hole,

Fotonlar bu noktada kara delik çevresinde hareket ediyor,

and around that is this hot gas that's drawn to the black hole,

çevresindeki bu şey de kara deliğe doğru çekilen sıcak gaz

and it's hot because of friction.

ve sürtünme sebebiyle sıcak.

All this gas is trying to get into a very small volume, so it heats up.

Tüm bu gaz, çok küçük bir hacme girmeye çalışıyor, o yüzden ısınıyor.

CA: A few years ago, you embarked on this mission

CA: Birkaç yıl önce, bunlardan birinin fotoğrafını çekmek için

to try and actually image one of these things.

bu göreve baş koydunuz.

And I guess you took --

Ve sanırım...

you focused on this galaxy way out there.

oradaki bu galaksiye odaklandınız.

Tell us about this galaxy.

Bize bu galaksiden bahseder misin?

SD: This is the galaxy --

SD: Galaksi bu --

we're going to zoom into the galaxy M87, it's 55 million light-years away.

Galaksi M87'yi yakınlaştırıyoruz, 55 milyon ışık yılı uzaklıkta.

CA: Fifty-five million.

CA: Elli beş milyon.

SD: Which is a long way.

SD: Oldukça uzun bir yol.

And at its heart,

Merkezinde ise

there's a six-and-a-half-billion- solar-mass black hole.

altı buçuk milyar güneş kütleli bir kara delik var.

That's hard for us to really fathom, right?

Bu, anlaşılması zor değil mi?

Six and a half billion suns compressed into a single point.

Altı buçuk milyar güneş tek bir noktaya sıkıştırılmış.

And it's governing some of the energetics of the center of this galaxy.

Ve galaksinin merkezindeki enerjinin bir kısmını yönetiyor.

CA: But even though that thing is so huge, because it's so far away,

CA: Ama buşey devasa olsa da çünkü çok uzakta,

to actually dream of getting an image of it,

fotoğrafını çekmeyi hayal etmek için bile,

that's incredibly hard.

bu inanılmaz zor.

The resolution would be incredible that you need.

Size gereken çözünürlük inanılmaz.

SD: Black holes are the smallest objects in the known universe.

SD: Kara delikler bilinen evrendeki en küçük öbjeler.

But they have these outsize effects on whole galaxies.

Ama tüm galaksiler üzerinde boyutlarını aşan etkileri var.

But to see one,

Birini görebilmek için

you would need to build a telescope as large as the Earth,

Dünya boyunda bir teleskop yapmanız gerek

because the black hole that we're looking at

çünkü baktığımız kara delik

gives off copious radio waves.

çok radyo dalgası yayıyor.

It's emitting all the time.

Sürekli salınım yapıyor.

CA: And that's exactly what you did.

CA: Yaptığınız da tam olarak bu.

SD: Exactly. What you're seeing here

SD: Kesinlikle. Burada gördüğünüz şu;

is we used telescopes all around the world,

tüm dünyadaki teleskopları kullandık,

we synchronized them perfectly with atomic clocks,

atomik saatlerle onları kusursuzca senkronize ettik

so they received the light waves from this black hole,

böylece kara delikten gelen ışık dalgalarını alabildiler

and then we stitched all of that data together to make an image.

ve sonra tüm bu verileri bir görsel oluşturmak için birbirine bağladık.

CA: To do that

CA: Bunu yapmak için

the weather had to be right

havanın aynı anda

in all of those locations at the same time,

tüm bu konumlarda uygun olması gerekiyordu,

so you could actually get a clear view.

net bir görüntü elde edebilmeniz için.

SD: We had to get lucky in a lot of different ways.

SD: Pek çok farklı yönden şanslı olmamız gerekiyordu.

And sometimes, it's better to be lucky than good.

Bazen iyi olmaktansa şanslı olmak daha iyi.

In this case, we were both, I like to think.

Bu konuda, sanırım, her ikisiydik.

But light had to come from the black hole.

Ama ışık kara delikten geliyor olmalıydı.

It had to come through intergalactic space,

Galaksiler arası uzaydan gelmesi gerekiyordu,

through the Earth's atmosphere, where water vapor can absorb it,

Dünya'nın atmosferinden, su buharının absorbe edebileceği noktadan

and everything worked out perfectly,

ve her şey kusursuz gitti,

the size of the Earth at that wavelength of light,

Belli bir ışık dalga boyunda Dünya boyutunda,

one millimeter wavelength,

bir milimetre dalga boyu,

was just right to resolve that black hole, 55 million light-years away.

55 milyon ışık yılı uzaklıktaki kara delik çözünürlüğü için tam doğruydu.

The universe was telling us what to do.

Evren bize ne yapmamız gerektiğini söylüyordu.

CA: So you started capturing huge amounts of data.

CA: İnanılmaz miktarda veri yakalamaya başladınız.

I think this is like half the data from just one telescope.

Sanırım bu sadece bir teleskoptan edinilen verilerin yarısı.

SD: Yeah, this is one of the members of our team, Lindy Blackburn,

SD: Evet, bu ekibimizin üyelerinden biri, Lindy Blackburn

and he's sitting with half the data

ve Large Milimeter Teleskobu'ndan kaydedilen

recorded at the Large Millimeter Telescope,

verilerin yarısı kendisinde,

which is atop a 15,000-foot mountain in Mexico.

Meksika'da 4500 metrelik bir dağın tepesinde.

And what he's holding there is about half a petabyte.

Orada elinde tuttuğu şey yaklaşık yarım petabayt.

Which, to put it in terms that we might understand,

Bu da anlayabileceğimiz gibi açıklarsak

it's about 5,000 people's lifetime selfie budget.

5 bin insanın hayatı boyunca çektiği selfie bütçesi kadar.

(Laughter)

(Kahkahalar)

CA: It's a lot of data.

CA: Gerçekten çok veri.

So this was all shipped, you couldn't send this over the internet.

Bunun tamamı kargoyla gönderildi, internetten gönderilemezdi.

All this data was shipped to one place

Tüm bu veri bir yere gönderildi

and the massive computer effort began to try and analyze it.

ve bunu analiz etmek için devasa bir bilgisayar çabası başladı.

And you didn't really know

Ne göreceğinizi de

what you were going to see coming out of this.

aslında bilmiyordunuz.

SD: The way this technique works that we used --

SD: Kullandığımız yöntem aslında şöyle işliyor,

imagine taking an optical mirror and smashing it

yansıtıcı bir aynayı parçaladığınızı düşünün

and putting all the shards in different places.

ve tüm parçalar farklı yerlere saçılsın.

The way a normal mirror works

Normal bir aynada

is the light rays bounce off the surface, which is perfect,

ışık ışınları yüzeye çarpıp döner, ki bu harika bir şey,

and they focus in a certain point at the same time.

aynı anda belli bir noktaya odaklanırlar.

We take all these recordings,

Tüm bu kayıtları aldık

and with atomic clock precision

ve atomik saat doğruluğuyla

we align them perfectly, later in a supercomputer.

onları bir süper bilgisayarda kusursuz bir şekilde sıraladık.

And we recreate kind of an Earth-sized lens.

Ve Dünya boyutunda lens yaratmış olduk.

And the only way to do that is to bring the data back by plane.

Bunu yapmanın tek yolu da veriyi uçakla geri getirmek.

You can't beat the bandwidth of a 747 filled with hard discs.

Hard disklerle dolu bir 747'nin bant genişliğini geçemiyorsunuz.

(Laughter)

(Kahkahalar)

CA: And so, I guess a few weeks or a few months ago,

CA: O hâlde, sanırım birkaç hafta veya ay önce,

on a computer screen somewhere,

bir yerde bir bilgisayar ekranında

this started to come into view.

bu görünmeye başladı.

This moment.

Bu an.

SD: Well, it took a long time.

SD: Aslında uzun zaman aldı.

CA: I mean, look at this.

CA: Şuna bir bak.

That was it.

İşte bu.

That was the first image.

İlk görsel işte buydu.

(Applause)

(Alkışlar)

So tell us what we're really looking at there.

Burada aslında ne gördüğümüzden bahseder misin?

SD: I still love it.

SD: Buna hâlâ bayılıyorum.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So what you're seeing is that last orbit of photons.

Gördüğünüz şey fotonların son yörüngesi.

You're seeing Einstein's geometry laid bare.

Einstein'ın geometrisini apaçık görüyorsunuz.

The puncture in space-time is so deep

Uzayzamandaki delinme o kadar derin ki

that light moves around in orbit,

ışık yörüngede hareket ediyor

so that light behind the black hole, as I think we'll see soon,

böylece kara delik arkasındaki ışık, sanırım yakında göreceğiz,

moves around and comes to us on these parallel lines

hareket ederek bu paralel kısımlardan bize doğru geliyor,

at exactly that orbit.

tam olarak o yörünge.

It turns out, that orbit is the square root of 27

Araştırmalar gösterdi ki bu yörünge

times just a handful of fundamental constants.

bir avuç temel sabitin 27 katının karekökü.

It's extraordinary when you think about it.

Düşündüğünüz zaman olağanüstü bir şey.

CA: When ...

CA: Yani...

In my head, initially, when I thought of black holes,

Kara delikleri kafamda ilk canlandırdığımda

I'm thinking that is the event horizon,

bunun olay ufku olduğunu düşünüyorum,

there's lots of matter and light whirling around in that shape.

o şekil içinde dönüp duran çok fazla madde ve ışık var.

But it's actually more complicated than that.

Ama aslında işler bundan daha karmaşık.

Well, talk us through this animation, because it's light being lensed around it.

Bize bu animasyonu anlatır mısın? Çünkü çevresinden ışık geçiyor.

SD: You'll see here that some light from behind it gets lensed,

SD: Burada ışığın arkasından geçtiğini görüyorsunuz

and some light does a loop-the-loop around the entire orbit of the black hole.

ve bazı ışıklar kara deliğin tüm yörüngesi etrafında 360º döner.

But when you get enough light

Ama kara deliğin etrafındaki

from all this hot gas swirling around the black hole,

tüm bu sıcak gazlardan yeterli miktarda ışık elde ederseniz

then you wind up seeing all of these light rays

o zaman tüm bu ışık ışınlarının

come together on this screen,

bu ekranda bir araya geldiğini görürsünüz,

which is a stand-in for where you and I are.

bu da bizim olduğumuz noktanın yerini alıyor.

And you see the definition of this ring begin to come into shape.

Bu halkanın definasyonunun biçim almaya başladığını görüyorsunuz.

And that's what Einstein predicted over 100 years ago.

Einstein'ın 100'ü aşkın yıl önce tahmin ettiği bu.

CA: Yeah, that is amazing.

CA: Evet, bu harika.

So tell us more about what we're actually looking at here.

Burada aslında neye baktığımızdan biraz daha bahseder misin?

First of all, why is part of it brighter than the rest?

Öncelikle, neden bir kısmı geri kalanından daha parlak?

SD: So what's happening is that the black hole is spinning.

SD: Aslında orada olan şey şu, kara delik dönüyor.

And you wind up with some of the gas moving towards us below

Gazın bir kısmı da aşağıda bize doğru hareket ediyor,

and receding from us on the top.

üstteki kısım da bizden uzağa.

And just as the train whistle has a higher pitch

Tıpkı bir trenin size doğru yaklaşırken

daha tiz bir ses çıkarması gibi.

when it's coming towards you,

there's more energy from the gas coming towards us than going away from us.

Bize doğru gelen gazlarda, bizden uzaklaşanlara göre daha fazla enerji var.

You see the bottom part brighter

Aşağı kısım daha parlak

because the light is actually being boosted in our direction.

çünkü ışık aslında bizim yönümüze doğru güçleniyor.

CA: And how physically big is that?

CA: Fiziksel olarak bu ne kadar büyük?

SD: Our entire solar system would fit well within that dark region.

SD: Tüm güneş sistemimiz o karanlık yere rahatlıkla sığar.

And if I may,

Şunu da ekleyeyim,

that dark region is the signature of the event horizon.

o karanlık yer, olay ufkunun imzası.

The reason we don't see light from there,

Orada ışık görememizin sebebi,

is that the light that would come to us from that place

oradan bize doğru gelecek ışığın

was swallowed by the event horizon.

olay ufku tarafından yutulması.

So that -- that's it.

Olan şey bu.

CA: And so when we think of a black hole,

CA: Yani bir kara delik düşündüğümüzde

you think of these huge rays jetting out of it,

içinden çıkan dev ışınları düşünüyoruz,

which are pointed directly in our direction.

doğrudan bizim yönümüze çevrilmişler.

Why don't we see them?

Onları neden göremiyoruz?

SD: This is a very powerful black hole.

SD: Bu çok güçlü bir kara delik.

Not by universal standards, it's still powerful,

Evrensel standartlar için değil, ama yine de güçlü

and from the north and south poles of this black hole

ve kara deliğin kuzey ve güney kutbundan

we think that jets are coming.

ışın çıktığını düşünüyoruz.

Now, we're too close to really see all the jet structure,

Tüm bu ışın çıkışını gerçekten görmeye çok yaklaştık

but it's the base of those jets that are illuminating the space-time.

ama uzayzamanı aydınlatan da o ışınların temeli.

And that's what's being bent around the black hole.

Kara deliğin çevresinde bükülmekte olan şey o.

CA: And if you were in a spaceship whirling around that thing somehow,

CA: Bir şekilde, bu şeyin etrafında gezen bir uzay gemisinde olsaydın

how long would it take to actually go around it?

çevresini dolaşmak ne kadar sürerdi?

SD: First, I would give anything to be in that spaceship.

SD: Birincisi, o uzay gemisinde olmak için her şeyi yapardım.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Sign me up.

Ben varım.

There’s something called the -- if I can get wonky for one moment --

Bir saniye bilgiçlik taslayacağım ama şöyle bir şey var,

the innermost stable circular orbit,

en içteki dengeli sirküler yörünge,

that's the innermost orbit at which matter can move around a black hole

maddenin kara delik çevresinde dönebileceği en içteki yörünge,

before it spirals in.

içe çekilmeden önce.

And for this black hole, it's going to be between three days and about a month.

Bu kara delikte, bu süreç üç gün ile bir ay arasında.

CA: It's so powerful, it's weirdly slow at one level.

CA: O kadar güçlü bir şey ki düşününce bu tuhaf bir şekilde yavaş.

I mean, you wouldn't even notice

Orada olsak

falling into that event horizon if you were there.

olay ufkuna düştüğümüzü fark etmeyiz bile.

SD: So you may have heard of "spaghettification,"

SD: ''Spagettileşme''yi duymuşsunuzdur,

where you fall into a black hole

bir kara deliğe düşüyorsunuz

and the gravitational field on your feet is much stronger than on your head,

ve ayaklarınızdaki yer çekimi alanı başınızdakinden çok daha güçlü

so you're ripped apart.

ve parçalanıyorsunuz.

This black hole is so big

Bu kara delik o kadar büyük ki

that you're not going to become a spaghetti noodle.

bir spagettiye dönüşmeyeceksiniz.

You're just going to drift right through that event horizon.

Doğrudan olay ufkuna süzüleceksiniz.

CA: So, it's like a giant tornado.

CA: Dev bir kasırga gibi yani.

When Dorothy was whipped by a tornado, she ended up in Oz.

Dorothy kasırgaya yakalandığında kendini Oz'da buldu.

Where do you end up if you fall into a black hole?

Bir kara delik içine düşsen kendini nerede bulursun?

(Laughter)

(Kahkahalar)

SD: Vancouver.

SD: Vancouver'da.

(Laughter)

(Kahkahalar)

CA: Oh, my God.

CA: Aman Tanrım.

(Applause)

(Alkışlar)

It's the red circle, that's terrifying.

İşte o kırmızı daire, bu korkunç.

No, really.

Pek sayılmaz.

SD: Black holes really are the central mystery of our age,

SD: Kara delikler gerçekten de çağımızın temel bilinmezi

because that's where the quantum world and the gravitational world come together.

çünkü bu konuda kuantum dünyası ve yer çekimi dünyası birleşiyor.

What's inside is a singularity.

İçinde var olan şey tekillik.

And that's where all the forces become unified,

Tüm güçlerin birleştiği nokta

because gravity finally is strong enough to compete with all the other forces.

çünkü yer çekimi tüm diğer güçlerle yarışacak kadar güçlü artık.

But it's hidden from us,

Ama bu bizden gizlenmiş,

the universe has cloaked it in the ultimate invisibility cloak.

evren bunu en büyük görünmezlik peleriniyle örtmüş.

So we don't know what happens in there.

Yani içinde ne olduğunu bilemiyoruz.

CA: So there's a smaller one of these in our own galaxy.

CA: Kendi galaksimizde bunun küçüğü var.

Can we go back to our own beautiful galaxy?

Kendi güzel galaksimize geri dönelim mi?

This is the Milky Way, this is home.

Samanyolu, evimiz.

And somewhere in the middle of that there's another one,

Bunun ortasında bir yerde, bir tane daha var,

which you're trying to find as well.

onu da bulmaya çalışıyorsunuz.

SD: We already know it's there, and we've already taken data on it.

SD: Orada olduğunu zaten biliyoruz ve üzerinde veriler edindik de.

And we're working on those data right now.

Şu an bu veriler üzerinde çalışıyoruz.

So we hope to have something in the near future, I can't say when.

Ne zaman bilemem ama yakın gelecekte bir şeyler çıkarmayı umuyoruz.

CA: It's way closer but also a lot smaller,

CA: Çok daha yakın ama çok daha küçük,

maybe the similar kind of size to what we saw?

belki de gördüğümüze göre benzer boyuttadır?

SD: Right. So it turns out that the black hole in M87,

SD: Sonuçlar şunu gösterdi ki daha önce gördüğümüz

that we saw before,

M87'deki kara delik

is six and a half billion solar masses.

altı buçuk milyar güneşin kütlesine sahip.

But it's so far away that it appears a certain size.

Ama o kadar uzakta ki belli bir boyutta görünüyor.

The black hole in the center of our galaxy is a thousand times less massive,

Kendi galaksimizdeki kara delik bin kat daha küçük

but also a thousand times closer.

ama bin kat daha yakın.

So it looks the same angular size on the sky.

O yüzden de gökyüzündeki açısal boyutu aynı görünüyor.

CA: Finally, I guess, a nod to a remarkable group of people.

CA: Son olarak da bu harika insanları selamlayalım.

Who are these guys?

Kim bunlar?

SD: So these are only some of the team.

SD: Onlar ekibin sadece bir kısmı.

We marveled at the resonance that this image has had.

Bu görselin yaptığı yankıya hepimiz çok şaşırdık.

If you told me that it would be above the fold in all of these newspapers,

Gazetelerin ön sayfalarını kaplayacağımızı söyleseydiniz

I'm not sure I would have believed you, but it was.

size inanır mıydım emin değilim ama öyle oldu.

Because this is a great mystery,

Çünkü bu, büyük bir bilinmez

and it's inspiring for us, and I hope it's inspiring to everyone.

ve hepimiz için ilham verici, herkes için ilham verici diye umuyorum.

But the more important thing is that this is just a small number of the team.

Ama en önemlisi de şu ki bu, ekibin sadece küçük bir kısmı.

We're 200 people strong with 60 institutes

20 ülke ve bölgeden, 60 enstitüden

and 20 countries and regions.

200 kişilik bir ekibiz.

If you want to build a global telescope you need a global team.

Küresel bir teleskop yapacaksanız küresel bir ekibe ihtiyacınız var.

And this technique that we use of linking telescopes around the world

Dünyadaki teleskopları birbirine bağlama tekniği

kind of effortlessly sidesteps some of the issues that divide us.

bizi ayıran bazı sorunları kolayca görmezden geliyor.

And as scientists, we naturally come together to do something like this.

Bilim insanları olarak da doğal olarak bunun için bir araya geliyoruz.

CA: Wow, boy, that's inspiring for our whole team this week.

CA: Vay canına, bu hafta bu tüm ekibimiz için ilham verici olacak.

Shep, thank you so much for what you did and for coming here.

Shep, başardığın şey için ve geldiğin için çok teşekkürler.

SD: Thank you.

SD: Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)