The biology of gender, from DNA to the brain | Karissa Sanbonmatsu

Translator: Julia Kalaputi Reviewer: Aleksandra Dimovska

So what does it mean to be a woman?

Што значи да се биде жена?

We all have XX chromosomes, right?

Сите ние имаме ХХ хромозоми, нели?

Actually, that's not true.

Всушност, не е така.

Some women are mosaics.

Некои жени се како мозаици.

They have a mix of chromosome types with X, with XY or with XXX.

Тие имаат комбинации на хромозоми Х со XY, или со XXX.

If it's not just about our chromosomes,

Ако не се само хромозомите,

then what is being a woman about?

тогаш што е тоа што нѐ прави жени?

Being feminine?

Да бидеме женствени?

Getting married?

Да се омажиме?

Having kids?

Да имаме деца?

You don't have to look far to find fantastic exceptions

Не мора могу да барате за да видите дека има неверојатни исклучоци

to these rules,

од овие правила.

but we all share something that makes us women.

Но,ние сите споделуваме нешто што нѐ прави жени.

Maybe that something is in our brains.

Можеби тоа нешто е во нашиот мозок.

You might have heard theories from last century

Можеби сте чуле теории од минатиот век,

about how men are better at math than women

дека мажите се подобри математичари од жените

because they have bigger brains.

бидејќи имаат поголеми мозоци.

These theories have been debunked.

Овие теории се разоткриени.

The average man has a brain about three times smaller

Просечниот маж има трипати помал мозок

than the average elephant,

од просечен слон,

but that doesn't mean

но тоа не значи

the average man is three times dumber than an elephant ...

дека просечен маж е трипати поглупав од слонот.

or does it?

Или можеби значи?

(Laughter)

(Смеа)

There's a new wave of female neuroscientists

Има еден нов бран на жени научници невролози

that are finding important differences between female and male brains

кои наоѓаат значителни разлики помеѓу машкиот и женскиот мозок

in neuron connectivity,

во неуронската поврзаност,

in brain structure, in brain activity.

во мозочната структура и во мозочната активност.

They're finding that the brain is like a patchwork mosaic --

Откриено е дека мозокот е како мозаик од парчиња.

a mixture.

Една мешавина.

Women have mostly female patches and a few male patches.

Жените имаат женски парчиња и само неколку машки парчиња.

With all this new data, what does it mean to be a woman?

Имајќи ги сите овие нови податоци, што значи да се биде жена?

This is something that I've been thinking about almost my entire life.

Ова е нешто за кое размислувам цел живот.

When people learn that I'm a woman who happens to be transgender,

Кога луѓето дознаваат дека сум жена која е случајно транс,

they always ask,

секогаш ме прашуваат?

"How do you know you're a woman?"

Како знаеш дека си жена?

As a scientist, I'm searching for a biological basis of gender.

Како научник, ја истражувам биолошката основа на родот.

I want to understand what makes me me.

Сакам да знам што ме прави тоа што сум јас.

New discoveries at the front edge of science

Најновите откритија во науката

are shedding light on the biomarkers that define gender.

ги објаснуваат биомаркерите кои го дефинираат родот.

My colleagues and I in genetics, neuroscience, physiology and psychology,

Со моите колеги генетичари, невронаучници, физиолози и психолози,

we're trying to figure out exactly how gender works.

се обидуваме да откриеме како функционира родот.

These vastly different fields share a common connection --

Овие области, значително различни, имаат една заедничка поврзаност-

epigenetics.

епигенетиката.

In epigenetics, we're studying how DNA activity

Во епигенетиката проучуваме како активноста на ДНК

can actually radically and permanently change,

може радикално и трајно да се смени

even though the sequence stays the same.

дури и кога низата останува иста.

DNA is the long, string-like molecule that winds up inside our cells.

ДНК е долга молекула, налик на врвца свиткана во внтарешноста на клетките.

There's so much DNA

Има толку многу ДНК

that it actually gets tangled into these knot-like things --

што таа всушност е собрана во овие нешта налик на јазли.

we'll just call them knots.

Ги нарекуваме јазли.

So external factors change how those DNA knots are formed.

Надворешни фактори влијаат на формирањето на овие јазли.

You can think of it like this:

Можете на ова да гледате вака:

inside our cells, there's different contraptions building things,

во нашите клетки има различни видови механизми,

connecting circuits,

поврзувачки кола,

doing all the things they need to make life happen.

кои прават сѐ што треба и овозможуваат живот.

Here's one that's sort of reading the DNA and making RNA.

Еве ден вид кој ја чита ДНК и ја прави РНК.

And then this one is carrying a huge sac of neurotransmitters

Еве друг вид кој носи огромнo количество невротрансмитери

from one end of the brain cell

од едниот крај на мозочната клетка

to the other.

до другиот.

Don't they get hazard pay for this kind of work?

Имаат бенефициран стаж за оваа работа?

(Laughter)

(Смеа)

This one is an entire molecular factory --

Ова е една цела молекуларна фабрика-

some say it's the secret to life.

некои велат тоа е тајната на животот.

It's call the ribosome.

Тоа се рибозомите.

I've been studying this since 2001.

Го проучувам ова од 2001-та.

One of the stunning things about our cells

Една од чудесните работи за нашите клетки

is that the components inside them are actually biodegradable.

е тоа што компонентите во нив се всушност биоразградливи.

They dissolve,

Тие се разградуваат

and then they're rebuilt each day,

и повторно се изградуваат секојдневно,

kind of like a traveling carnival

како вид на патувачки луна парк

where the rides are taken down and then rebuilt every single day.

каде реквизитите се собираат и повторно се поставуваат секој ден.

A big difference between our cells and the traveling carnival

Големата разлика меѓу нашите клетки и луна паркот

is that in the carnival,

е тоа што во луна паркот

there are skilled craftsmen that rebuild the rides each day.

има обучени мајстори кои ги поставуваат реквизитите.

In our cells, there are no such skilled craftsmen,

Во клетките не постојат обучени мајстори,

only dumb builder machines

туку само едноставни мехaнизми

that build whatever's written in the plans,

кои го градат она што го има во плановите

no matter what those plans say.

без разлика што има во нив.

Those plans are the DNA.

Тие планови се ДНК.

The instructions for every nook and cranny inside our cells.

Инструкции за секое делче во нас.

If everything in, say, our brain cells

На пример, ако сè што има во нашите мозочни клетки,

dissolves almost every day,

се разложува секојдневно,

then how can the brain remember anything past one day?

тогаш како може мозокот да запамети нешто после еден ден?

That's where DNA comes in.

Тука настапува ДНК.

DNA is one of the those things that does not dissolve.

ДНК е нешто што не се разложува.

But for DNA to remember that something happened,

Но, за да може ДНК да запамети нешто што се случило,

it has to change somehow.

треба некако да се промени.

We know the change can't be in the sequence;

Промената не се одвива во редослед.

if it changed sequence all the time,

Ако постојано се менува,

then we might be growing like, a new ear or a new eyeball every single day.

тогаш би се менувал и нашиот изглед, би имале ново уво или око, на пример.

(Laughter)

(Смеа)

So, instead it changes shape,

Затоа, ја менува формата,

and that's where those DNA knots come in.

тука настапуваат јазлите.

You can think of them like DNA memory.

Можете да гледате на нив како ДНК меморија

When something big in our life happens,

Кога нешто значајно се случува во нашиот живот,

like a traumatic childhood event,

како на пример траума во детството,

stress hormones flood our brain.

хормоните на стрес го поплавуваат мозокот.

The stress hormones don't affect the sequence of DNA,

Хормоните на стрес не влијаат на текот на ДНК,

but they do change the shape.

но го менуваат обликот.

They affect that part of DNA

Влијаат на делот од ДНК

with the instructions for molecular machines that reduce stress.

кој ги насочува молекуларните механизми кои го намалуваат стресот.

That piece of DNA gets wound up into a knot,

Тој дел на ДНК се врзува во јазол

and now the dumb builder machines can't read the plans they need

и тогаш едноставните механизми не умеат да ги читаат плановите

to build the machines that reduce stress.

за да изградат механизми за намалување на стрес.

Тоа е премногу, но тоа се случува на микро ниво.

That's a mouthful, but it's what's happening on the microscale.

На макро нивото ја губиме способноста да се справиме со стресот.

On the macroscale, you practically lose the ability to deal with stress,

and that's bad.

Тоа не е добро.

And that's how DNA can remember what happens in the past.

Затоа ДНК може да запамети што се случило во минатото.

This is what I think was happening to me

Мислам дека тоа ми се случи и мене

when I first started my gender transition.

кога ја започнав родовата транзиција.

I knew I was a woman on the inside,

Знаев дека од внатре сум жена,

and I wore women's clothes on the outside,

и носев женска облека,

but everyone saw me as a man in a dress.

но сите ме гледаа како маж кој носи фустан.

I felt like no matter how many things I try,

Знаев дека што и да правам,

no one would ever really see me as a woman.

никој нема да ме гледа како жена.

In science, your credibility is everything,

Во науката, најважна е довербата.

and people were snickering in the hallways,

Луѓето се подсмеваа по ходниците,

giving me stares,

зјапаа во мене

looks of disgust --

со одвратност

afraid to be near me.

и се плашеа да бидат покрај мене.

I remember my first big talk after transition.

Го паметам мојот прв говор после транзицијата.

It was in Italy.

Беше во Италија.

I'd given prestigious talks before,

Држев значајни говори и порано,

but this one, I was terrified.

но од овој бев преплашена.

I looked out into the audience,

Погледнав во публиката,

and the whispers started --

почнаа да шепотат,

the stares,

да зјапаат,

the smirks, the chuckles.

да прават гримаси, да се смешкаат.

To this day, I still have social anxiety around my experience eight years ago.

Сè уште имам социјална анксиозност во врска со ова искуство пред 8 години.

I lost hope.

Изгубив надеж.

Don't worry, I've had therapy so I'm OK --

Без грижа. Имав терапии. Добра сум.

I'm OK now.

Сега сум добра.

(Laughter)

(Смеа)

(Cheers)

(Восклици)

(Applause)

(Аплауз)

But I felt enough is enough:

Но почувствував дека е доста.

I'm a scientist,

Јас сум научник,

I have a doctorate in astrophysics,

имам докторат во астрофизика,

I've published in the top journals,

имам објавувано во врвни списанија,

in wave-particle interactions, space physics,

за брановидните честички во вселенска физика,

nucleic acid biochemistry.

за нуклeинската киселина во биохемија.

I've actually been trained to get to the bottom of things, so --

Обучена сум да ги завршам работите до крај-

(Laughter)

(Смеа)

I went online --

Отидов на интернет-

(Applause)

(Аплауз)

So I went online, and I found fascinating research papers.

Отидов на интернет и најдов чудесни научни трудови.

I learned that these DNA knot things are not always bad.

Научив дека ДНК јазлите не се секогаш лоши.

Actually, the knotting and unknotting --

Всушност врзувањето и одврзувањето на јазлите

it's like a complicated computer language.

е како сложен компјутерски јазик.

It programs our bodies with exquisite precision.

Ги програмира нашите тела со исклучителна прецизност.

So when we get pregnant,

Во бременост,

our fertilized eggs grow into newborn babies.

оплодената јајце клетка израснува во новороденче.

This process requires thousands of DNA decisions to happen.

Овој процес го следат илјадници одлуки на ДНК.

Should an embryo cell become a blood cell?

Дали клетката на ембрионот ќе стане крвна клетка?

A heart cell? A brain cell?

Срцева клетка? Мозочна клетка?

And the decisions happen at different times during pregnancy.

Одлуките се случуваат во различно време на бременоста.

Some in the first trimester, some in the second trimester

Некои во првото тромесечие, некои во второто тромесечие,

and some in the third trimester.

а некои во третото тромесечие.

To truly understand DNA decision-making,

За да ги разбереме целосно одлуките на ДНК,

we need to see the process of knot formation in atomic detail.

треба да го погледнеме процесот на формирање на јазлите на атомско ниво.

Even the most powerful microscopes can't see this.

Дури и најмоќните микроскопи не можат да го видат.

What if we tried to simulate these on a computer?

Што ако се обидеме да ги симулираме на компјутер?

For that we'd need a million computers to do that.

Би ни биле потребни милион компјутери.

That's exactly what we have at Los Alamos Labs --

Тоа всушност го имаме во Лабораториите Лос Аламос-

a million computers connected in a giant warehouse.

милиони компјутери поврзани во гигантски магацин.

So here we're showing the DNA making up an entire gene

Тука прикажуваме како ДНК создава еден целосен ген

folded into very specific shapes of knots.

превиткан во јазли со специфични облици.

For the first time,

За првпат,

my team has simulated an entire gene of DNA --

мојот тим симулираше целосен ген на ДНК.

the largest biomolecular simulation performed to date.

Ове е најголемата биомолекуларна симулација изведена досега.

For the first time, we're beginning to understand the unsolved problem

За првпат почнуваме да го разбираме нерешливиот проблем-

of how hormones trigger the formation of these knots.

како хормоните предизвикуваат формирање на овие јазли.

DNA knot formation can be seen beautifully in calico cats.

Формирањето на ДНК јазлите можат убаво да се видат кај шарените мачки.

The decision between orange and black

Одлуката помеѓу портокаловата и црната боја

happens early on in the womb,

се случува рано во утробата,

so that orange-and-black patchy pattern,

така овој шарен, портокалово-црн примерок

it's an exact readout of what happened

е точниот запис на она што се случи

when that cat was just a tiny little kitten embryo

кога мачката била мал ембрион на маче

inside her mom's womb.

во утробата на мајката мачка.

And the patchy pattern actually happens in our brains and in cancer.

Овој шарен примерок всушност се случува во мозокот и кај ракот.

It's directly related to intellectual disability and breast cancer.

Директно е поврзан со умствените потешкотии и ракот на дојка.

These DNA decisions also happen in other parts of the body.

Овие ДНК одлуки се случуваат и во други делови на телото.

It turns out that the precursor genitals transform into either female or male

Претходникот на гениталиите се трансформира во машки или женски

during the first trimester of pregnancy.

за време на бременоста

The precursor brains, on the other hand,

Претходникот на мозокот, од друга страна

transform into female or male during the second trimester of pregnancy.

се трансформира во машки или женски во второто тромесечие на бременоста.

So the current working model

Според сегашниот модел,

is that a unique mix in my mom's womb

единствениот слој во утробата на мајка ми

caused the precursor genitals to transform one way,

ги предизвика гениталиите да се трансформираат на еден начин

but the precursor brain to transform the other way.

но самиот мозокот се трансфромирал на друг начин.

Most of epigenetic research

Повеќето од истражувањата во епигенетика

has really focused on stress, anxiety, depression --

се фокусирани на стресот, анксиозноста, депресијата,

kind of a downer,

на негативностите,

kind of bad things.

или лошите работи.

(Laughter)

(Смеа)

But nowadays --

Но денес,

the latest stuff --

најново е што

people are looking at relaxation.

луѓето се насочуваат кон опуштање.

Can that have a positive effect on your DNA?

Може тоа да има позитивно влијание врз ДНК?

Right now we're missing key data from mice models.

Во моментов ни фалат податоци за моделите на глувци.

We know that mice relax,

Знаеме дека глуците се опуштаат,

but could they meditate like the Dalai Lama?

но можат да медитираат како Далај Лама?

Achieve enlightenment?

Да достигнат просветлување?

Could they move stones with their mind like Jedi Master Yoda?

Можат да поместат камен со умот како Једи Мастер Јода?

(Yoda voice): Hm, a Jedi mouse must feel the force flow, hm.

(гласот на Јода):Хм, Једи стаорецот ја чувствува силата која тече,хм.

(Laughter)

(Смеа)

(Applause)

(Аплауз)

I wonder if the support I've had since that talk back in Italy

Се прашувам дали поддршката која ја имав по говорот во Италија

has tried to unwind my DNA.

се обиде да ја одвитка мојата ДНК?

Having a great circle of friends, supportive parents

Големиот број на пријатели, родителите кои ме поддржуваат

and being in a loving relationship

и емоционалната врска што ја имам,

has actually given me strength and hope to help others.

ми дадоа сила и надеж за да им помогнам на другите.

At work I wear a rainbow bracelet.

На работа носам белегзија со боите на виножито.

Sometimes it raises eyebrows, but it also raises awareness.

Тоа понекогаш предизвикува чудење, но ја поткрева и свеста.

There's so many transgender people --

Има многу трансродови луѓе-

especially women of color --

особено обоени жени-

that are just one demeaning comment away from taking their own lives.

кои само еден понижувачки миг ги дели од чинот на самоубиство.

Forty percent of us attempt suicide.

40% од нас извршуват самоубиство.

If you're listening and you feel like you have no other option,

Ако слушате и мислите дека немате друго решение,

try to call a friend,

обидете се да најдете пријател.

go online or try to get in a support group.

Придружете се на интернет групи за поддршка.

If you're a woman who's not transgender but you know pain of isolation,

Ако сте жена и не сте транс, но страдате од осаменост,

of sexual assault --

од сексуално насилство,

reach out.

побарајте помош.

So what does it mean to be a woman?

Тогаш, што значи да се биде жена?

The latest research is showing

Последните истражувања покажуваат

that female and male brains do develop differently in the womb,

дека женскиот и машкиот мозок различно се развиваат во утробата,

possibly giving us females this innate sense of being a woman.

и веројатно ни го даваат вроденото чувство да се биде жена.

On the other hand,

Од друга страна,

maybe it's our shared sense of commonality that makes us women.

можеби тоа е заедничкото, споделено чувство што нѐ прави жени.

We come in so many different shapes and sizes

Нѐ има во толку многу различни облици и големини,

that asking what it means to be a woman may not be the right question.

што прашањето што нѐ прави жена можеби не е вистинското прашање.

It's like asking a calico cat what it means to be a calico cat.

Тоа е како да ја прашате шарената мачка што значи да се биде шарена мачка.

Maybe becoming a woman means accepting ourselves

Можеби да се биде жена значи да се прифатиме себеси,

for who we really are

такви какви што сме

and acknowledging the same in each other.

и да си го признаеме тоа една на друга.

I see you.

Ве гледам,

And you've just seen me.

и вие штотуку ме видовте мене.

(Applause and cheers)

(Аплауз и восклици)