The biology of gender, from DNA to the brain | Karissa Sanbonmatsu

Çeviri: alara egi Gözden geçirme: Gözde Zülal Solak

So what does it mean to be a woman?

Kadın olmak ne anlama gelir?

We all have XX chromosomes, right?

Hepimiz XX kromozomlara sahibiz, değil mi?

Actually, that's not true.

Aslında bu doğru değil.

Some women are mosaics.

Bazı kadınlar mozaik gibiler.

They have a mix of chromosome types with X, with XY or with XXX.

Çeşitli kromozom türlerine sahipler: X, XY ya da XXX gibi.

If it's not just about our chromosomes,

Eğer bunu sadece kromozomlarımız belirlemiyorsa

then what is being a woman about?

o zaman kadın olmak neyle ilgili?

Being feminine?

Feminen olmak?

Getting married?

Evlenmek?

Having kids?

Çocuk sahibi olmak?

You don't have to look far to find fantastic exceptions

Bu kurallar için fantastik istisnaları

to these rules,

uzakta aramanıza gerek yok.

but we all share something that makes us women.

Ama bizi kadın yapan ortak bir özelliğimiz var.

Maybe that something is in our brains.

Belki bu şey beyinlerimizdedir.

You might have heard theories from last century

Geçen yüzyıldan kalma, erkeklerin matematikte kadınlardan

about how men are better at math than women

daha iyi olma nedeninin daha büyük beyinlere sahip olmaları olduğunu

because they have bigger brains.

iddia eden teoriler duymuş olabilirsiniz.

These theories have been debunked.

Bu teoriler çürütüldü.

The average man has a brain about three times smaller

Sıradan bir erkeğin beyni, sıradan bir filin beyninden

than the average elephant,

yaklaşık üç kat daha küçük

but that doesn't mean

ancak bu sıradan bir erkeğin,

the average man is three times dumber than an elephant ...

bir filden üç kat daha aptal olduğunu göstermez.

or does it?

Yoksa gösterir mi?

(Laughter)

(Kahkahalar)

There's a new wave of female neuroscientists

Yeni bir kadın nörolog grubu var,

that are finding important differences between female and male brains

kadın ve erkek beyinleri arasında önemli farklılıklar buluyorlar:

in neuron connectivity,

nöron bağlantılarında,

in brain structure, in brain activity.

beynin yapısında, beyin aktivitesinde.

They're finding that the brain is like a patchwork mosaic --

Beynin kırkyama bir mozaik gibi olduğunu buluyorlar --

a mixture.

bir karışım.

Women have mostly female patches and a few male patches.

Kadınlar çoğunlukla dişi ve birkaç erkek yamasına sahipler.

With all this new data, what does it mean to be a woman?

Tüm bu yeni veriyi hesaba katınca, kadın olmak ne anlama geliyor?

This is something that I've been thinking about almost my entire life.

Bu neredeyse tüm hayatım boyunca düşündüğüm bir şey.

When people learn that I'm a woman who happens to be transgender,

İnsanlar trans bir kadın olduğumu öğrendiklerinde

they always ask,

hep sorarlar,

"How do you know you're a woman?"

"Kadın olduğunu nasıl biliyorsun?"

As a scientist, I'm searching for a biological basis of gender.

Bir bilim insanı olarak cinsiyetin biyolojik kökenini araştırıyorum.

I want to understand what makes me me.

Beni ben yapanın ne olduğunu anlamak istiyorum.

New discoveries at the front edge of science

Bilimin ön cephesindeki yeni buluşlar,

are shedding light on the biomarkers that define gender.

cinsiyeti belirleyen biyo işaretleri su yüzüne çıkarıyor.

My colleagues and I in genetics, neuroscience, physiology and psychology,

Genetik, nöroloji, fizyoloji ve psikoloji dallarındaki meslektaşlarım ile beraber,

we're trying to figure out exactly how gender works.

cinsiyetin tam olarak nasıl işlediğini çözmeye çalışıyoruz.

These vastly different fields share a common connection --

Bu geniş farklılıklara sahip alanların bir ortak noktası var:

epigenetics.

Epigenetik.

In epigenetics, we're studying how DNA activity

Epigenetikte nasıl DNA aktivitesinin, köklü ve kalıcı olarak

can actually radically and permanently change,

değişebileceğini inceliyoruz,

even though the sequence stays the same.

DNA dizisi aynı kalsa bile.

DNA is the long, string-like molecule that winds up inside our cells.

DNA, hücrelerimizin içini sarmalayan, uzun ve ipliksi molekül.

There's so much DNA

DNA o kadar fazla ki

that it actually gets tangled into these knot-like things --

dolaşarak düğüm benzeri yapılar haline geliyor.

we'll just call them knots.

Onlara düğüm diyeceğiz.

So external factors change how those DNA knots are formed.

Bu düğümlerin oluşumunu dış etkenler değiştiriyor.

You can think of it like this:

Bunu şöyle düşünebilirsiniz:

inside our cells, there's different contraptions building things,

Hücrelerimizin içerisinde çeşitli mekanizmalar var;

connecting circuits,

inşaat yapan, devreleri birleştiren,

doing all the things they need to make life happen.

hayatın olması için gerekenleri yapan.

Here's one that's sort of reading the DNA and making RNA.

Bu, DNA'yı okuyan ve RNA yapan bir tanesi.

And then this one is carrying a huge sac of neurotransmitters

Bu, bir grup nörotransmiteri taşıyor,

from one end of the brain cell

beyin hücresinin bir ucundan

to the other.

öteki ucuna.

Don't they get hazard pay for this kind of work?

Bu tip bir iş için kaza ödemesi almıyorlar mı?

(Laughter)

(Kahkahalar)

This one is an entire molecular factory --

Bu, bütün bir molekül fabrikası--

some say it's the secret to life.

bazılarına göre hayatın sırrı.

It's call the ribosome.

Adı ribozom.

I've been studying this since 2001.

2001'den beri onu inceliyorum.

One of the stunning things about our cells

Hücrelerimiz hakkındaki muhteşem şeylerden biri

is that the components inside them are actually biodegradable.

içerilerindeki unsurların biyoçözünür olması.

They dissolve,

Çözülüyorlar

and then they're rebuilt each day,

ve her gün yeniden oluşturuluyorlar,

kind of like a traveling carnival

aynı oyuncakların sökülüp

where the rides are taken down and then rebuilt every single day.

her gün yeniden inşaa edildiği bir gezici karnaval gibi.

A big difference between our cells and the traveling carnival

Hücrelerimiz ve gezici karnaval arasındaki büyük bir fark,

is that in the carnival,

karnavalda,

there are skilled craftsmen that rebuild the rides each day.

oyuncakları her gün yeniden kuran yetenekli zanaatkarların olması.

In our cells, there are no such skilled craftsmen,

Hücrelerimizde zanaatkar benzeri bir şey yok.

only dumb builder machines

Yerine, günün planlarında,

that build whatever's written in the plans,

ne olursa olsun, onu inşaa eden

no matter what those plans say.

aptal inşaat makineleri var.

Those plans are the DNA.

O planlar DNA.

The instructions for every nook and cranny inside our cells.

Hücrelerimizin içindeki tüm ıvır zıvırın yönergesi

If everything in, say, our brain cells

Eğer, örneğin beyin hücrelerimizin içindeki her şey

dissolves almost every day,

neredeyse her gün çözülüyorsa

then how can the brain remember anything past one day?

beyin nasıl her şeyi o günden sonra hatırlayabiliyor?

That's where DNA comes in.

İşte burada DNA devreye giriyor.

DNA is one of the those things that does not dissolve.

DNA, çözülmeyen şeylerden biri.

But for DNA to remember that something happened,

Ancak, DNA'nın bir şeyi hatırlaması için,

it has to change somehow.

bir şekilde değişmesi lazım.

We know the change can't be in the sequence;

Değişimin dizilişte olamayacağını biliyoruz;

if it changed sequence all the time,

eğer dizi durmadan değişseydi,

then we might be growing like, a new ear or a new eyeball every single day.

her gün yeni bir kulak ya da göz çıkarabilirdik.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So, instead it changes shape,

Bu yüzden, şekil değiştiriyor,

and that's where those DNA knots come in.

burada da DNA düğümleri devreye giriyor.

You can think of them like DNA memory.

Onları DNA'nın hafızası sayabilirsiniz.

When something big in our life happens,

Büyük bir olay yaşandığında

like a traumatic childhood event,

travmatik bir çocukluk olayı gibi,

stress hormones flood our brain.

beynimize stres hormonları akın eder.

The stress hormones don't affect the sequence of DNA,

Stres hormonları, DNA'nın dizilişini etkilemez

but they do change the shape.

ancak şeklini etkiler.

They affect that part of DNA

DNA'nın stresi azaltan moleküler makineleri için

with the instructions for molecular machines that reduce stress.

yönergeleri taşıyan kısmını etkiliyor.

That piece of DNA gets wound up into a knot,

DNA'nın o parçası bir düğüm hâline geliyor

and now the dumb builder machines can't read the plans they need

ve aptal inşaat makineleri, stresi azaltan mekanizmaların

to build the machines that reduce stress.

planlarını okuyamıyorlar.

That's a mouthful, but it's what's happening on the microscale.

Bir ağız dolusu kelime ancak mikro ölçekte olan bu.

On the macroscale, you practically lose the ability to deal with stress,

Büyük ölçekteyse neredeyse stresle başa çıkamaz hâle geliyorsunuz

and that's bad.

ki bu da kötü bir şey.

And that's how DNA can remember what happens in the past.

DNA bu şekilde geçmişte yaşananları hatırlayabiliyor.

This is what I think was happening to me

Bu, bana cinsiyet dönüşümüme ilk başladığım zaman

when I first started my gender transition.

olduğunu düşündüğüm şey.

I knew I was a woman on the inside,

İçeride bir kadın olduğumu biliyordum,

and I wore women's clothes on the outside,

dışımda da kadın kıyafetleri vardı

but everyone saw me as a man in a dress.

ama herkes beni, elbise giyen bir adam olarak görüyordu.

I felt like no matter how many things I try,

Ne kadar denersem deneyeyim,

kimsenin beni bir kadın olarak görmeyeceğini düşünüyordum.

no one would ever really see me as a woman.

In science, your credibility is everything,

Bilimde, itibarınız her şey demek

and people were snickering in the hallways,

ve insanlar koridorlarda kıs kıs gülüyorlardı,

giving me stares,

bana bakıyorlardı,

looks of disgust --

iğrenerek --

afraid to be near me.

yakınımda olmaktan korkarak.

I remember my first big talk after transition.

Dönüşümümden sonraki ilk büyük konuşmamı hatırlıyorum.

It was in Italy.

İtalya'daydı.

I'd given prestigious talks before,

Daha önce saygın konuşmalar vermiştim

but this one, I was terrified.

ama bu sefer, dehşete düşmüştüm.

I looked out into the audience,

Seyircilere göz gezdirdim

and the whispers started --

ve fısıltılar başladı--

the stares,

uzun uzun bakışlar,

the smirks, the chuckles.

sırıtışlar, kıkırtılar.

To this day, I still have social anxiety around my experience eight years ago.

O sekiz yıl önceki deneyim bende hâlâ sosyal anksiyete uyandırıyor.

I lost hope.

Umudumu kaybettim.

Don't worry, I've had therapy so I'm OK --

Ama rahat olun, terapi gördüm, bu yüzden iyiyim--

I'm OK now.

Artık iyiyim.

(Laughter)

(Kahkahalar)

(Cheers)

(Tezahürat)

(Applause)

(Alkış)

But I felt enough is enough:

Ama artık yettiğini hissettim:

I'm a scientist,

Ben bir bilim insanıyım,

I have a doctorate in astrophysics,

astrofizik dalında doktoram var,

I've published in the top journals,

en üst düzey yayınlarda yer aldım;

in wave-particle interactions, space physics,

dalga-parçacık etkileşimi, yer fiziği,

nucleic acid biochemistry.

nükleik asit biyokimya alanlarında.

I've actually been trained to get to the bottom of things, so --

Meselenin tam olarak derinine inmek üzere eğitildim.

(Laughter)

(Kahkahalar)

I went online --

İnternete girdim--

(Applause)

(Alkış)

So I went online, and I found fascinating research papers.

İnternete girdim ve ilginç araştırma makaleleri buldum.

I learned that these DNA knot things are not always bad.

Bu DNA düğümlerinin her zaman kötü olmadığını öğrendim.

Actually, the knotting and unknotting --

Aslında bu düğüm atma ve çözme--

it's like a complicated computer language.

karmaşık bir bilgisayar dili gibi.

It programs our bodies with exquisite precision.

Vücutlarımızı müthiş bir hassasiyetle programlıyor.

So when we get pregnant,

Hamile kaldığımızda

our fertilized eggs grow into newborn babies.

döllenmiş yumurtalarımız yeni doğmuş bebek haline geliyorlar.

This process requires thousands of DNA decisions to happen.

Bu süreç binlerce DNA kararını gerekli kılıyor.

Should an embryo cell become a blood cell?

Bir embriyo hücresi bir kan hücresine mi dönüşmeli?

A heart cell? A brain cell?

Yoksa bir kalp veya beyin hücresine mi?

And the decisions happen at different times during pregnancy.

Bu seçimler hamilelik sırasında farklı zamanlarda oluyor.

Some in the first trimester, some in the second trimester

Bazıları ilk trimesterde, bazıları ikinci trimesterde

and some in the third trimester.

ve bazıları ise üçüncüde.

To truly understand DNA decision-making,

DNA'nın karar alma mekanizmasını cidden anlayabilmek için

we need to see the process of knot formation in atomic detail.

düğüm oluşma sürecini atomik detayda incelememiz lazım.

Even the most powerful microscopes can't see this.

En kuvvetli mikroskoplar bile bunu gösteremiyor.

What if we tried to simulate these on a computer?

Peki ya bunları bilgisayarda simüle etmeye çalışırsak?

For that we'd need a million computers to do that.

Bu iş için bir milyon bilgiyasara ihtiyaç duyardık.

That's exactly what we have at Los Alamos Labs --

Los Alamos Laboratuvarları'nda tam olarak da buna sahibiz--

a million computers connected in a giant warehouse.

kocaman bir depoda, birbirlerine bağlı bir milyon bilgisayar.

So here we're showing the DNA making up an entire gene

Burada DNA'nın, spesifik düğüm şekilleri verilmiş bir geni

folded into very specific shapes of knots.

oluşturmasını göruyoruz.

For the first time,

İlk kez,

my team has simulated an entire gene of DNA --

takımım DNA'nın bütün bir genini simüle etti--

the largest biomolecular simulation performed to date.

şu ana kadarki en büyük biyomoleküler simülasyon.

For the first time, we're beginning to understand the unsolved problem

İlk kez, çözülemeyen problemi, hormonların bu düğümlerin oluşumunu

of how hormones trigger the formation of these knots.

nasıl tetiklediğini anlamaya başlıyoruz.

DNA knot formation can be seen beautifully in calico cats.

Calico kedilerinde DNA düğümü oluşumu çok güzel gözlemlenebiliyor.

The decision between orange and black

Turuncu ve siyah arasındaki karar,

happens early on in the womb,

rahimde erken veriliyor,

so that orange-and-black patchy pattern,

yani bu turuncu siyah yamalı desen,

it's an exact readout of what happened

o kedi annesinin rahminde,

when that cat was just a tiny little kitten embryo

daha küçücük bir kedi embriyosuyken

inside her mom's womb.

olanların birebir dışa yansıması.

And the patchy pattern actually happens in our brains and in cancer.

Yamalı desen aslında beyinlerimizde ve kanserde de ortaya çıkmakta.

It's directly related to intellectual disability and breast cancer.

Zekâ geriliği ve meme kanseriyle doğrudan bağlantılı.

These DNA decisions also happen in other parts of the body.

Bu DNA karar alımı vücudun diğer bölümlerinde de oluyor.

It turns out that the precursor genitals transform into either female or male

Prekürsör genitallerin dişi ya da erkeğe hamileliğin ilk trimesterinde dönüştüğü

during the first trimester of pregnancy.

ortaya çıkıyor.

The precursor brains, on the other hand,

Prekürsör beyinler ise,

transform into female or male during the second trimester of pregnancy.

dişi ya da erkeğe hamileliğin ikinci trimesterinde döüşüyor.

So the current working model

Şu an işleyen modele göre,

is that a unique mix in my mom's womb

annemin rahmindeki eşsiz bir karışım,

caused the precursor genitals to transform one way,

prekürsör genitallerin belli bir şekile

but the precursor brain to transform the other way.

ama prekursör beynin başka bir şekle dönüşmesini sağlamış.

Most of epigenetic research

Epigenetik araştırmaların çoğu,

has really focused on stress, anxiety, depression --

büyük ölçüde stres, anksiyete ve depresyona odaklandı --

kind of a downer,

biraz moral bozucu,

kind of bad things.

biraz kötü şeyler.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But nowadays --

Ama şimdilerde--

the latest stuff --

en son şeylerde--

people are looking at relaxation.

insanlar rahatlamayı gözlemliyor.

Can that have a positive effect on your DNA?

Onun DNA'ya pozitif bir etkisi olabilir mi?

Right now we're missing key data from mice models.

An itibariyle fare modellerinden anahtar verilere sahip değiliz.

We know that mice relax,

Fareler dinleniyorlar

but could they meditate like the Dalai Lama?

ama Dalai Lama gibi meditasyon yapabilirler mi?

Achieve enlightenment?

Aydınlamaya ulaşabilirler mi?

Could they move stones with their mind like Jedi Master Yoda?

Jedi ustası Yoda gibi zihinleriyle taşları hareket ettirebilirler mi?

(Yoda voice): Hm, a Jedi mouse must feel the force flow, hm.

(Yoda sesiyle): Bir Jedi faresi gücün akışını hissetmeli.

(Laughter)

(Kahkahalar)

(Applause)

(Alkış)

I wonder if the support I've had since that talk back in Italy

İtalya'daki konuşmamdan beri gördüğüm destek,

has tried to unwind my DNA.

DNA'mı çözmeye çalıştı mı merak ediyorum.

Having a great circle of friends, supportive parents

Harika bir arkadaş grubu ve ebeveynlere sahip olmak

and being in a loving relationship

ve sevgi dolu bir ilişki içinde olmak,

has actually given me strength and hope to help others.

bana diğerlerine yardım etmek için güç ve umut verdi.

At work I wear a rainbow bracelet.

İşteyken bir gökkuşağı bileziği takıyorum.

Sometimes it raises eyebrows, but it also raises awareness.

Bazen kınamaya yol açsa da aynı zamanda farkındalık yaratıyor.

There's so many transgender people --

O kadar fazla trans insan--

especially women of color --

özellikle beyaz olmayan kadınlar--

that are just one demeaning comment away from taking their own lives.

kendi canlarını almaktan bir küçük düşürücü yorum uzakta ki.

Forty percent of us attempt suicide.

Yüzde kırkımız intihara teşebbüs ediyor.

If you're listening and you feel like you have no other option,

Eğer dinliyorsanız ve başka seçeneğiniz kalmamış gibi hissediyorsanız,

try to call a friend,

bir arkadaşınızı aramayı deneyin,

go online or try to get in a support group.

internete girin veya bir destek grubuna katılın.

If you're a woman who's not transgender but you know pain of isolation,

Eğer trans olmasa da izolasyon ya da cinsel tacizin acısını

of sexual assault --

bilen bir kadınsanız,

reach out.

iletişime geçin.

So what does it mean to be a woman?

Yani kadın olmak ne anlama geliyor?

The latest research is showing

Son araştırmalar gösteriyor ki

that female and male brains do develop differently in the womb,

dişi ve erkek beyinleri rahimde farklı gelişiyorlar,

possibly giving us females this innate sense of being a woman.

muhtemelen biz dişilere doğuştan kadın olma hissini vererek.

On the other hand,

Öte yandan,

maybe it's our shared sense of commonality that makes us women.

belki de paylaştığımız ortaklık hissi bizi kadın yapıyordur.

We come in so many different shapes and sizes

O kadar farklı şekil ve boyutta geliyoruz ki

that asking what it means to be a woman may not be the right question.

kadın olmanın ne anlama geldiği doğru soru olmayabilir.

It's like asking a calico cat what it means to be a calico cat.

Bir calico kedisine calico kedisi olmanın ne olduğunu sormak gibi.

Maybe becoming a woman means accepting ourselves

Belki de kadın olmak kendimizi asıl olduğumuz hâliyle

for who we really are

kabul etmek

and acknowledging the same in each other.

ve birbirimizde de aynısını kabul etmektir.

I see you.

Sizi görüyorum.

And you've just seen me.

Ve siz de beni gördünüz.

(Applause and cheers)

(Alkış ve tezahürat)