The biology of gender, from DNA to the brain | Karissa Sanbonmatsu

Translator: mabbast chato Reviewer: Razaw S. Bor

So what does it mean to be a woman?

کەواتە ژن بوون واتای چییە؟

We all have XX chromosomes, right?

هەموومان دوو کرۆمۆسۆمی ئێکسمان هەیە، وانییە؟

Actually, that's not true.

ڕاستییەکەی، بەو شێوەیە نییە.

Some women are mosaics.

هەندێک ژن کرۆمۆسۆمی زیا یان کەمیان هەیە.

They have a mix of chromosome types with X, with XY or with XXX.

تێکەڵەیەکی جۆرەکانی کرۆمۆسۆمیان هەیە بە ئێکس، لەگەڵ ئێکس وای و سێ ئێکس.

If it's not just about our chromosomes,

ئەگەر پەیوەندی بە کرۆمۆسۆمەکانمانەوە نەبێت،

then what is being a woman about?

کەواتە ژن بوون بە واتای چی یەت؟

Being feminine?

کچانە بوون؟

Getting married?

شووکردن؟

Having kids?

منداڵبوون؟

You don't have to look far to find fantastic exceptions

پێویست ناکات دوور بڕۆیت بۆ دۆزینەوەی ئەوانەی

to these rules,

بەدەرن لەم یاسایانە،

but we all share something that makes us women.

بەڵام هەموومان شتێکی هاوبەشمان هەیە کە ئەمانکات بە ژن.

Maybe that something is in our brains.

لەوانەیە ئەو شتە لە مێشکمانا بێت.

You might have heard theories from last century

لەوانەیە بیردۆزەکانی سەدەی پێشترتان بیستبێت

about how men are better at math than women

کە چۆن پیاوان لە بیرکاریدا لە ژنان باشترن

because they have bigger brains.

چونکە مێشکیان گەورەترە.

These theories have been debunked.

ئەم بیردۆزانە بەدرۆخراونەتەوە.

The average man has a brain about three times smaller

مرۆڤێکی ئاسایی مێشکی سێ هێندە بچووکترە

than the average elephant,

لە مێشکی فیلێکی ئاسایی،

but that doesn't mean

بەڵام ئەوە واتای ئەوە نییە

the average man is three times dumber than an elephant ...

پیاوێکی ئاسایی سێ هێندە بێمێشکتر بێت لە فیلێک..

or does it?

وا نییە؟

(Laughter)

(پێکەنین)

There's a new wave of female neuroscientists

شەپۆلێکی نوێی خانمە زانایانی مێشکزانی هەیە

that are finding important differences between female and male brains

کە جیاوازی گرنگ ئەدۆزنەوە لە نێوان مێشکی نێرینە و مێینەکاندا

in neuron connectivity,

لە پەیوەندی نێوان خانە دەمارەکان،

in brain structure, in brain activity.

لە پێکهاتەی مێشکدا، لە چالاکی مێشکدا.

They're finding that the brain is like a patchwork mosaic --

بۆیان دەرکەوتووە کە مێشک وەک زەغرەفەیەک وایە --

a mixture.

تێکەڵەیەک.

Women have mostly female patches and a few male patches.

ژنان زیاتر بەشی مێینەییان هەیە و کەمێکیش بەشی نێرینە.

With all this new data, what does it mean to be a woman?

بەم هەموو زانیارییە نوێیانەوە، ژن بوون واتای چییە؟

This is something that I've been thinking about almost my entire life.

شتێکە بەدرێژایی ژیانم بیرم لێکردۆتەوە.

When people learn that I'm a woman who happens to be transgender,

کاتێک خەڵک بۆیان دەر ئەکەوێت من ژنێکم و ڕەگەزم گۆڕیوە،

they always ask,

هەمووکات ئەپرسن،

"How do you know you're a woman?"

"چۆن ئەزانیت کە ژنیت؟"

As a scientist, I'm searching for a biological basis of gender.

وەک زانایەک، بۆ بنچینەی زیندەزانی جێندەر ئەگەڕێم.

I want to understand what makes me me.

ئەمەوێ بزانم چی منی کردووە بە من.

New discoveries at the front edge of science

دۆزینەوەی نوێ لە لێواری پێشەوەی زانست

are shedding light on the biomarkers that define gender.

تیشک ئەخاتە سەر نیشانەکەرە زیندەییەکانی کە پێناسەی جێندەر ئەکەن.

My colleagues and I in genetics, neuroscience, physiology and psychology,

خۆم و هاوپیشەکانم لە بواری بۆماوەیی، زانستی دەماری، کارئەندام زانی، و دەروونناسیدا

we're trying to figure out exactly how gender works.

هەوڵدەدەین بە وردی بزانین ڕەەگەز چۆن دیاری دەکرێت.

These vastly different fields share a common connection --

ئەم بوارانە کە تەواو جیاوازن پەیوەندییەکی هاوبەشییان هەیە --

epigenetics.

درووستبوون لە هێلکەیەکەوە.

In epigenetics, we're studying how DNA activity

لە زانستی درووستبوون لە هێلکەیەکەوە، تیشک ئەخەینە سەر ئەوەی چۆن چالاکی دی ئێن ئەی

can actually radically and permanently change,

دەکرێت بەشێوەیەکی بەرچاو و هەمیشەیی گۆڕانکاری بەسەردا بێت،

even though the sequence stays the same.

هەرچەندە زنجیرە دی ئێن ئەیەکە هەر وەک خۆی ئەمێنێتەوە.

DNA is the long, string-like molecule that winds up inside our cells.

دی ئێن ئەی ئەو گەردە شێوە دەزووە درێژەیە کە لەناو خانەکانماندا لەیەک ئاڵۆسکاوە.

There's so much DNA

دی ئێن ئەی ئەوەنە درێژە

that it actually gets tangled into these knot-like things --

کە بەم شێوە گرێیە لەیەکتر ئەئاڵۆسکێت --

we'll just call them knots.

ئێمە هەر پێی ئەڵێین گرێ.

So external factors change how those DNA knots are formed.

کەواتە هۆکارە دەرەکییەکان گۆڕانکاری ئەهێنن بەسەر درووستبوونی ئەو گرێیانەدا.

You can think of it like this:

ئەتوانی بەم شێوەیە بیری لێبکەیتەوە:

inside our cells, there's different contraptions building things,

لەناو خانەکانماندا، ئامرازی جیاواز هەن شتگەلێکی جیاواز بنیات ئەنێن،

connecting circuits,

هێڵەکان بەیەک ئەگەیەنن،

doing all the things they need to make life happen.

هەموو ئەو شتانە ئەکەن پێویستیانە بۆ ئەوەی ژیان بهێننە دی.

Here's one that's sort of reading the DNA and making RNA.

ئەمە یەکێکیانە کە بەجۆرێک خوێندنەوەی دی ئێن ئەی و درووستکردنی ئاڕ ئێن ئەیە.

And then this one is carrying a huge sac of neurotransmitters

ئەمەش کیسێکی گەورە لە گەیەنەری دەماری هەڵئەگرێت

from one end of the brain cell

لە کۆتاییەکی خانەی مێشکەوە

to the other.

بۆ کۆتاییەکەی تری.

Don't they get hazard pay for this kind of work?

باشە پارەی مەترسییان نادرێتێ بۆ ئەم جۆرە کارە؟

(Laughter)

(پێکەنین)

This one is an entire molecular factory --

ئەمە کارگەیەکی تەواوی درووستکردنی گەردە --

some say it's the secret to life.

هەندێک ئەڵێن کە نهێنی ژیانە.

It's call the ribosome.

پێی ئەوترێت ڕایبۆسۆم.

I've been studying this since 2001.

لە ٢٠٠١ەوە توێژینەوەی لەسەر ئەکەم.

One of the stunning things about our cells

یەکێک لە تایبەتمەندییە سەرسوڕهێنەرەکانی خانەکانمان ئەوەیە کە

is that the components inside them are actually biodegradable.

پێکهاتەکانی ناویان دەکرێت شیبکرێنەوە.

They dissolve,

ئەتوێنەوە، و

and then they're rebuilt each day,

ئینجا ڕۆژانە درووست ئەکرێنەوە،

kind of like a traveling carnival

وەک کەرنەڤاڵێکی گەڕۆک

where the rides are taken down and then rebuilt every single day.

کە شانۆکە هەموو ڕۆژێک هەڵدەوەشێنرێتەوە و دواتر دووبارە بنیات ئەنرێتەوە.

A big difference between our cells and the traveling carnival

جیاوازییەکی گەورەی نێوان خانەکانمان و گەرنەڤاڵە گەڕۆکەکە ئەوەیە کە

is that in the carnival,

لە کەرنەڤاڵەکەیا،

there are skilled craftsmen that rebuild the rides each day.

پیشەوەری بە ئەزموون هەیە کە هەموو ڕۆژێک بنیاتی ئەنێنەوە.

In our cells, there are no such skilled craftsmen,

لە خانەکانماندا، ئەو جۆرە پیشەوەرە شارەزایانە نییە،

only dumb builder machines

تەنیا ئامێری بنیاتنەری بێمێشک

that build whatever's written in the plans,

ئەوە بنیات ئەنێنەوە کە لە پلانەکانا بۆیان دانراوە،

no matter what those plans say.

گرنگ نییە ئەو پلانانە چی بن.

Those plans are the DNA.

ئەو پلانانە دی ئێن ئەین.

The instructions for every nook and cranny inside our cells.

ڕێنماییەکان بۆ هەموو بەش و پێکهاتەیەکی ناو خانەکانمان.

If everything in, say, our brain cells

ئەگەر بەو شێوەیە بێت، بۆ نمونە خانەکانی مێشکمان

dissolves almost every day,

هەموو ڕۆژێک بتوێنەوە،

then how can the brain remember anything past one day?

کەواتە چۆن مێشکمان شتی ڕۆژێک زیاتری بیر ئەبێت؟

That's where DNA comes in.

لەویا دی ئێن ئەی ڕۆڵ ئەبینێت.

DNA is one of the those things that does not dissolve.

دی ئێن ئەی یەکێکە لەو شتانەی کە ناتوێتەوە.

But for DNA to remember that something happened,

بەڵام بۆ دی ئێن ئەی هەتا بیری بێت چی ڕووی یاوە،

it has to change somehow.

پێویستە بەجۆرێک بگۆڕێت.

We know the change can't be in the sequence;

دەزانین ناکرێت گۆڕانکارییەکە بە ڕێزبەندی بێت؛

if it changed sequence all the time,

ئەگەر بەردەوام ڕێزبەندییەکەی بگۆڕێت؛

then we might be growing like, a new ear or a new eyeball every single day.

ئەوا لەوانەیە هەموو ڕۆژێک، گوێیەکی تر یان چاوێکی ترمان بۆ درووستبێت.

(Laughter)

(پێکەنین)

So, instead it changes shape,

بۆیە لەجیاتی ئەوە شێوەی ئەگۆڕێت، و

and that's where those DNA knots come in.

لەویا ئەو گرێ دی ئێن ئەیانە کاریان دەستپێئەکات.

You can think of them like DNA memory.

ئەتوانی وەک بیرەوەری دی ئێن ئەی سەیریان بکەیت.

When something big in our life happens,

کاتێک شتێکی گەورە ڕووئەیات لە ژیانمانا،

like a traumatic childhood event,

وەک ڕووداوێکی ناخۆشی منداڵی،

stress hormones flood our brain.

هۆرمۆنی سترێس لە مێشکمانا ئەڕژێت.

The stress hormones don't affect the sequence of DNA,

هۆرمۆنی سترێس کارناکاتە سەر ڕیزبەندی دی ئێن ئەی،

but they do change the shape.

بەڵکو شێوەکەی ئەگۆڕن.

They affect that part of DNA

کار ئەکەنە سەر ئەو بەشەی دی ئێن ئەی

with the instructions for molecular machines that reduce stress.

بە ڕێنماییەوە بۆ ئامێرە گەردییەکانی کە فشاری دەروونی زیاد ئەکەن.

That piece of DNA gets wound up into a knot,

ئەو بەشە دی ئێن ئەیە ئەبێت بە گرێیەک، و

and now the dumb builder machines can't read the plans they need

ئێستاش ئامێرە بنیاتنەرە بێمێشکەکان ناتوانن ئەو پلانانە بخوێننەوە کە پێویستیانە

to build the machines that reduce stress.

بۆ بنیاتنانی ئامێرەکانی کە فشاری دەروونی کەم ئەکەنەوە.

That's a mouthful, but it's what's happening on the microscale.

ئەوە نمونەیەکی بچووکە، بەڵام ئەوەیە کە ڕووئەیات لەسەر ئاستێکی بچووک.

On the macroscale, you practically lose the ability to deal with stress,

لەسەر ئاستی خانەکان، توانای مامەڵەکردن لەگەڵ فشاری دەروونی لەدەست ئەیەیت، و

and that's bad.

ئەوەش خراپە.

And that's how DNA can remember what happens in the past.

بەو شێوەیەش دی ئێن ئەی بیری ئەبێت لە ڕابردوودا چی ڕوویداوە.

This is what I think was happening to me

وا بیر ئەکەمەوە ئەمە بەسەر من هاتبێت

when I first started my gender transition.

ئەوکاتەی دەستم کرد بە گۆڕینی ڕەگەزی خۆم.

I knew I was a woman on the inside,

ئەمزانی لەناخەوە مێینەم، و

and I wore women's clothes on the outside,

لە دەریشەوە جلی ژنانەم لەبەر ئەکرد

but everyone saw me as a man in a dress.

بەڵام هەمووان وەک پیاوێک بە جلی ژنەوە سەیریان ئەکردم.

I felt like no matter how many things I try,

هەستم ئەکرد چەندێک هەوڵبەم،

no one would ever really see me as a woman.

هەرگیز کەس وەک ژنێک سەیرم ناکات.

In science, your credibility is everything,

لە زانستدا، توانای باوەڕپێکردن هەمووشتێکە، و

and people were snickering in the hallways,

لە ڕاڕەوەکانا خەڵک پێمپێئەکەنین،

giving me stares,

سەیریان ئەکردم،

looks of disgust --

وەک شتێکی قێزەون --

afraid to be near me.

ئەترسان لە نزیکبوونەوە لێم.

I remember my first big talk after transition.

بیرمە بۆ یەکەم جار دوای گۆڕینی ڕەگەزەکەم کە قسەم بۆ خەڵک کرد.

It was in Italy.

لە ئیتاڵیا بووم.

I'd given prestigious talks before,

پێشتر وتاری شکۆمەندانەم یاوە،

but this one, I was terrified.

بەڵام بۆ ئەمەیان، زۆر ئەترسام.

I looked out into the audience,

سەیری گوێگرانم کرد، و

and the whispers started --

چپە دەستیپێکرد --

the stares,

سەیرکردن،

the smirks, the chuckles.

بزەکردن، خەندەکردن.

To this day, I still have social anxiety around my experience eight years ago.

هەتا ئەمڕۆش، دڵەڕاوکێی کۆمەڵایەتیم هەیە بەهۆی ئەزموونەکەی هەشت ساڵ لەمەوبەرم.

I lost hope.

هیوام لەدەستیا.

Don't worry, I've had therapy so I'm OK --

خەمتان نەبێت. چارەسەری دەروونیم وەرگرت بۆیە باشم --

I'm OK now.

ئێستا باشم.

(Laughter)

(پێکەنین)

(Cheers)

(چەپڵەلێدان)

(Applause)

(چەپڵەلێدان)

But I felt enough is enough:

بەڵام هەستم کرد تەواو بەسە:

I'm a scientist,

من زانایەکم،

I have a doctorate in astrophysics,

دکتۆرام هەیە لە فیزیای گەردوونیا،

I've published in the top journals,

لە باشترین جۆرناڵەکاندا نوسراوم هەیە،

in wave-particle interactions, space physics,

لە کارلێکی شەپۆلی تەنەکان، فیزیای گەردوونی،

nucleic acid biochemistry.

کیمیای زیندەیی ترشی ناوکی.

I've actually been trained to get to the bottom of things, so --

ڕاهێنانم پێکراوە بۆ ئەوەی بتوانم بچمە بنج و بناوانی هەموو شتەکان، بۆیە --

(Laughter)

(پێکەنین)

I went online --

چومە سەر ئینتەرنێت --

(Applause)

(چەپڵەلێدان)

So I went online, and I found fascinating research papers.

بۆیە چوومە سەر ئینتەرنێت، و توێژینەوەی سەرنجڕاکێشم دۆزییەوە.

I learned that these DNA knot things are not always bad.

زانیم کە ئەم گرێیانەی دی ئێن ئەی هەمووکات شتێکی خراپ نین.

Actually, the knotting and unknotting --

ڕاستییەکەی، گرێکردنەکە و کرانەوەی گرێکە --

it's like a complicated computer language.

وەک زمانێکی ئاڵۆزی کۆمپیتەر وایە.

It programs our bodies with exquisite precision.

وردییەکی پێوێنە بۆ جەستەمان پرۆگرام ئەکات.

So when we get pregnant,

بۆیە کاتێک دووگیان ئەبین،

our fertilized eggs grow into newborn babies.

هێلکە پیتێنراوەکانمان ئەبێت بە مناڵی نوێ.

This process requires thousands of DNA decisions to happen.

ئەم پرۆسەیە پێویستی بە هەزارەها بڕیارە لەسەر ئاستی دی ئێن ئەی.

Should an embryo cell become a blood cell?

ئایا پێویستە خانەی کۆرپەلەکە ببێت بە خانەیەکی خوێن؟

A heart cell? A brain cell?

خانەیەکی دڵ؟ خانەیەکی مێشک؟

And the decisions happen at different times during pregnancy.

بڕیارەکانیش لە کاتە جیاوازەکانی کاتی دووگیانیدا دەدرێن.

Some in the first trimester, some in the second trimester

هەندێک لە سێ مانگی یەکەم، هەندێک لە سێ مانگی دووەم و

and some in the third trimester.

هەندێکیش لە سێ مانگی سێیەم.

To truly understand DNA decision-making,

بۆ ئەوەی بەڕاستی لە بڕیاردانی دی ئێن ئەی تێبگەین،

we need to see the process of knot formation in atomic detail.

پێویستە سەیری پرۆسەی درووستبوونی گرێکان بکەین لەسەر ئاستی گەردیلەیی.

Even the most powerful microscopes can't see this.

تەنانەت بەهێزترین مایکرۆسکۆپەکانیش توانای بینینی ئەمەی نیە.

What if we tried to simulate these on a computer?

ئەی ئەگەر لەسەر کۆمپیتەرێک هەوڵبەین ئەمانە ببزوێنین؟

For that we'd need a million computers to do that.

بۆ ئەوە پێویستمان بە ملیۆنێک کۆمپیتەر ئەبێت.

That's exactly what we have at Los Alamos Labs --

ڕێک ئەوەشمان هەیە لە تاقیگەکانی لۆس ئالامۆس --

a million computers connected in a giant warehouse.

ملیۆنێک کۆمپیتەر لە گەنجینەیەکی زەبەلاحدا لەیەکتر بەستراون.

So here we're showing the DNA making up an entire gene

لێرەیا ئەبینین دی ئێن ئەیەک جینێکی تەواوەتی پێکئەهێنێت

folded into very specific shapes of knots.

توێکراوە بۆ چەند شێوە گرێیەکی دیاریکراو.

For the first time,

بۆ یەکەمجار،

my team has simulated an entire gene of DNA --

تیمەکەم توانیان کاری دی ئێن ئەیەکانی جینێکی تەواو بکەنەوە --

the largest biomolecular simulation performed to date.

گەورەترین دووبارەکردنەوەی کاری زیندەگەردی هەتا ئێستا کرابێت.

For the first time, we're beginning to understand the unsolved problem

بۆ یەکەمجار خەریکە تێئەگەین لە پرسیارە وەڵامنەدراوەکە

of how hormones trigger the formation of these knots.

کە چۆن هۆرمۆنەکان کار ئەکەنە سەر درووستکردنی ئەم گرێیانە.

DNA knot formation can be seen beautifully in calico cats.

درووستبوونی گرێی دی ئێن ئەی بەجوانی لە پشیلەی کالیکۆیا دابینرێت.

The decision between orange and black

بڕیاری نێوان ڕەش و پرتەقاڵی

happens early on in the womb,

زوو لە منداڵداندا ڕووئەیات،

so that orange-and-black patchy pattern,

بەشێوەیەک نەخشەی ڕەش و پرتەقاڵییەکە،

it's an exact readout of what happened

ڕێک بەو شێوەیە دەرئەچێت

when that cat was just a tiny little kitten embryo

کە منداڵەکە بە کۆرپەیی هەیبووە

inside her mom's womb.

لەناو سکی دایکیا.

And the patchy pattern actually happens in our brains and in cancer.

ئەو نەخشە پەڵە پەڵەیەش لەناو مێشکمان و لە شێرپەنجەشدا ڕووئەیات.

It's directly related to intellectual disability and breast cancer.

ڕاستەوخۆش پەیوەندی هەیە بە پەککەوتنی بیری و شێرپەنجەی مەمک.

These DNA decisions also happen in other parts of the body.

ئەم بڕیارانەی دی ئێن ئەیەکان لە بەشەکانی لەشیشماندا ڕووئەیەن.

It turns out that the precursor genitals transform into either female or male

دەرکەوت ئەندامە زایندە سەرەتاییەکە دەکرێت ببێت بە هی مێینە یان نێرینە

during the first trimester of pregnancy.

لە یەکەم سێ مانگی دووگیانیدا.

The precursor brains, on the other hand,

مێشکی سەرەتاییش لەلایەکی تر،

transform into female or male during the second trimester of pregnancy.

ببێت بە مێشکی مێینە یان نێرینە لە دووەم مانگی دووگیانیدا.ا

So the current working model

کەواتە مۆدێلی کارکردنی ئێستا

is that a unique mix in my mom's womb

ئەوەیە کە تێکەڵەیەکی تایبەت لە سکی دایکما

caused the precursor genitals to transform one way,

بووەتە هۆی ئەوەی ئەندامە زایندە سەرەتاییەکە بەلایەکدا گۆڕاوە

but the precursor brain to transform the other way.

بەڵام مێشکە سەرەتاییەکە بەلایەکی تردا.

Most of epigenetic research

زۆرێک لە توێژینەوەکانی درووستبوون

has really focused on stress, anxiety, depression --

تیشکیان خستۆتە سەر فشاری دەروونی، دڵەڕاوکێ، خەمۆکی --

kind of a downer,

ورە ڕووخێنەر بوون،

kind of bad things.

شتی خراپ بوون.

(Laughter)

(پێکەنین)

But nowadays --

بەڵام ئێستا ---

the latest stuff --

نوێترین شتەکان --

people are looking at relaxation.

خەڵک سەیری پشوودانی مێشک ئەکەن.

Can that have a positive effect on your DNA?

ئەکرێت ئەوە کاریگەری ئەرێنی لەسەر دی ئێن ئەی هەبێت؟

Right now we're missing key data from mice models.

لە ئێستایا زانیاری کلیلیمان کەمە لەسەر نموونە وەرگیراوەکانی مشک.

We know that mice relax,

ئەزانین کە مشکەکان ئەتوانن پشوو بەن؟

but could they meditate like the Dalai Lama?

بەڵام وەک دالای لاما ئەتوانن تێڕامان بکەن؟

Achieve enlightenment?

بگەنە ڕووناکبیری؟

Could they move stones with their mind like Jedi Master Yoda?

ئەتوانن بە مێشکی خۆیان بەرد بجوڵێنن وەک یۆدای مامۆستای جێدای؟

(Yoda voice): Hm, a Jedi mouse must feel the force flow, hm.

دەنگی یۆدا: هم، جێدایەکی مشک ئەبێت هەست بە هێز بکات، هم.

(Laughter)

(پێکەنین)

(Applause)

(چەپڵەلێدان)

I wonder if the support I've had since that talk back in Italy

نازانم ئەگەر پشتیوانییەکەی دەستمکەوت دوای وتارەکەی ئەوجارەم لە ئیتاڵیا

has tried to unwind my DNA.

هەوڵی دابێت دی ئێن ئەیەکەم بکاتەوە.

Having a great circle of friends, supportive parents

هەبوونی بازنەیەکی باشی هاوڕێکان، دایک و باوکێکی پشتیوانکەر و

and being in a loving relationship

لە پەیوەندییەکی خۆشەویستیدا بیت

has actually given me strength and hope to help others.

هێز و هیوای یاومەتێ بۆ یارمەتیدانی خەڵکی تر.

At work I wear a rainbow bracelet.

لە شوێنی کار بازنێکی پەلکەزێڕینە لەدەست ئەکەم.

Sometimes it raises eyebrows, but it also raises awareness.

هەندێک جار برۆکان بەرز ئەکاتەوە، بەڵام وشیاریش بەرز ئەکاتەوە.

There's so many transgender people --

چەندین کەس هەن ڕەگەزیان گۆڕیوە --

especially women of color --

بەتایبەتی ژنانی ڕەش پێست --

that are just one demeaning comment away from taking their own lives.

کە یەک قسەی خراپ بەسە بۆ ئەوەی وایان لێبێت خۆیان بکوژن.

Forty percent of us attempt suicide.

لەسەدا چلمان هەوڵی خۆکووشتن ئەیەین.

If you're listening and you feel like you have no other option,

ئەگەر گوێئەگریت و هەست ئەکەیت کە هیچ هەڵبژاردنێکی ترت نییە،

try to call a friend,

هەوڵبە پەیوەندی بە هاوڕێیەکەوە بکەیت،

go online or try to get in a support group.

بچۆرە سەر ئینتەرنێت و هەوڵبە بچیتە ناو گرووپێکی پشتیوانیکردنەوە.

If you're a woman who's not transgender but you know pain of isolation,

ئەگەر ژنێکیت کە ڕەگەزت نەگۆڕیوە بەڵام ئازاری دابڕان ئەزانیت،

of sexual assault --

ئازاری هێرشی سێکسی --

reach out.

داوای یارمەتی بکە.

So what does it mean to be a woman?

کەواتە ژن بوون واتای چییە؟

The latest research is showing

نوێترین توێژینەوە دەریئەخات

that female and male brains do develop differently in the womb,

مێشکی مێینە و نێرینە بەشێوەی جیاواز پەرە ئەستێنن لە مێشکدا،

possibly giving us females this innate sense of being a woman.

لەوانەیە ئەو هەستی ژن بوونە ناوەکییە بیات بە ئێمەی مێینە.

On the other hand,

لەلایەکی ترەوە،

maybe it's our shared sense of commonality that makes us women.

لەوانەیە ئەو هەستە هاوبەشەی هەبوونی خاڵی هاوبەشەبێت بمانکات بە ژن.

We come in so many different shapes and sizes

چەندین قەبارە و شێوەی جیاوازمان هەیە

that asking what it means to be a woman may not be the right question.

کە پرسیاری واتای چییە ژن بیت لەوانەیە پرسیارێکی درووست نەبێت.

It's like asking a calico cat what it means to be a calico cat.

وەک ئەوە وایە لە پشیلەیەکی کالیکۆ بپرسیت واتای چییە پشیلەیەکی کالیکۆ بیت.

Maybe becoming a woman means accepting ourselves

لەوانەیە بوون بە ژن واتای ئەوەبێت خۆمان قبوڵ بکەین

for who we really are

کە بەڕاستی ئێمە کێین و

and acknowledging the same in each other.

هەمان شت لە یەکتریشدا قبوڵ بکەین.

I see you.

ئەتانبینم. و

And you've just seen me.

ئێوەش منتان بینی

(Applause and cheers)

(چەپڵەلێدان)