Soon We'll Cure Diseases With a Cell, Not a Pill | Siddhartha Mukherjee | TED Talks

298,444 views ・ 2015-10-28

TED


Κάντε διπλό κλικ στους αγγλικούς υπότιτλους παρακάτω για να αναπαραγάγετε το βίντεο.

Μετάφραση: Fotini Sotiropoulou Επιμέλεια: Alexandra Vioni
00:12
I want to talk to you about the future of medicine.
0
12760
4176
Θέλω να σας μιλήσω για το μέλλον της ιατρικής.
00:16
But before I do that, I want to talk a little bit about the past.
1
16960
4096
Αλλά πριν απ' αυτό, θέλω να μιλήσω λιγάκι για το παρελθόν.
00:21
Now, throughout much of the recent history of medicine,
2
21080
3616
Λοιπόν, σχεδόν σε όλη την πρόσφατη ιστορία της ιατρικής,
00:24
we've thought about illness and treatment
3
24720
3816
σκεφτόμαστε την ασθένεια και τη θεραπεία
00:28
in terms of a profoundly simple model.
4
28560
3376
στα πλαίσια ενός πολύ απλού μοντέλου.
00:31
In fact, the model is so simple
5
31960
2696
Συγκεκριμένα, το μοντέλο είναι τόσο απλό
00:34
that you could summarize it in six words:
6
34680
3056
που μπορείς να το συνοψίσεις σε 6 λέξεις:
00:37
have disease, take pill, kill something.
7
37760
4080
έχεις αρρώστια, παίρνεις χάπι, σκοτώνεις κάτι.
00:43
Now, the reason for the dominance of this model
8
43080
4736
Λοιπόν, η αιτία της κυριαρχίας αυτού του μοντέλου
00:47
is of course the antibiotic revolution.
9
47840
2616
είναι φυσικά η επανάσταση των αντιβιοτικών.
00:50
Many of you might not know this, but we happen to be celebrating
10
50480
3176
Πολλοί ίσως να μην το γνωρίζετε αλλά τυχαίνει να εορτάζουμε
00:53
the hundredth year of the introduction of antibiotics into the United States.
11
53680
4056
την εκατονταετή επέτειο της εμφάνισης των αντιβιοτικών στις ΗΠΑ.
00:57
But what you do know
12
57760
1616
Αλλά αυτό που σίγουρα γνωρίζετε
00:59
is that that introduction was nothing short of transformative.
13
59400
4240
είναι ότι η εμφάνιση αυτή δεν ήταν κάτι επαναστατικό.
01:04
Here you had a chemical, either from the natural world
14
64880
3856
Έπαιρνες μια χημική ουσία, είτε από τη φύση,
01:08
or artificially synthesized in the laboratory,
15
68760
2736
είτε τεχνητά κατασκευασμένη σε εργαστήριο,
01:11
and it would course through your body,
16
71520
3256
και αυτή θα έρεε μέσα στο σώμα σου,
01:14
it would find its target,
17
74800
2776
θα έβρισκε το στόχο της,
01:17
lock into its target --
18
77600
1656
θα τον κλείδωνε σε αυτόν
01:19
a microbe or some part of a microbe --
19
79280
2216
-σε ένα μικρόβιο ή κάποιο τμήμα του-
01:21
and then turn off a lock and a key
20
81520
3440
και μετά θα τον απενεργοποιούσε
01:25
with exquisite deftness, exquisite specificity.
21
85960
3536
με εξαιρετική δεξιοτεχνία, εξαιρετική ακρίβεια.
01:29
And you would end up taking a previously fatal, lethal disease --
22
89520
4296
Και τελικά θα είχες πάρει μια ως τότε μοιραία, θανατηφόρο ασθένεια
01:33
a pneumonia, syphilis, tuberculosis --
23
93840
3136
-πνευμονία, σύφιλη, φυματίωση-
και θα την είχες μετατρέψει σε μια ιάσιμη ή αντιμετωπίσιμη ασθένεια.
01:37
and transforming that into a curable, or treatable illness.
24
97000
4040
01:42
You have a pneumonia,
25
102080
1480
Έχεις πνευμονία,
01:44
you take penicillin,
26
104480
1376
παίρνεις πενικιλλίνη,
01:45
you kill the microbe
27
105880
1536
σκοτώνεις το μικρόβιο
01:47
and you cure the disease.
28
107440
2136
και θεραπεύεις την ασθένεια.
01:49
So seductive was this idea,
29
109600
2936
Τόσο σαγηνευτική ήταν η ιδέα αυτή,
01:52
so potent the metaphor of lock and key
30
112560
4176
τόσο ισχυρή η αλληγορία κλειδιού-κλειδαριάς
01:56
and killing something,
31
116760
1536
που σκοτώνει κάτι,
01:58
that it really swept through biology.
32
118320
2016
που πραγματικά σάρωσε όλη τη βιολογία.
02:00
It was a transformation like no other.
33
120360
2120
Ήταν μεταμόρφωση χωρίς προηγούμενο.
02:04
And we've really spent the last 100 years
34
124160
3176
Και πραγματικά περάσαμε τα τελευταία 100 χρόνια
02:07
trying to replicate that model over and over again
35
127360
3456
προσπαθώντας να αναπαράγουμε το μοντέλο αυτό ξανά και ξανά
02:10
in noninfectious diseases,
36
130840
1239
για μη λοιμώδη νοσήματα,
02:12
in chronic diseases like diabetes and hypertension and heart disease.
37
132103
4120
για χρόνιες ασθένειες όπως ο διαβήτης και η υπέρταση και οι καρδιοπάθειες.
02:17
And it's worked, but it's only worked partly.
38
137120
3639
Και δούλεψε, αλλά δούλεψε μέχρι ενός σημείου.
02:21
Let me show you.
39
141120
1656
Επιτρέψτε μου να σας δείξω.
02:22
You know, if you take the entire universe
40
142800
2896
Ξέρετε, αν πάρουμε το σύνολο
02:25
of all chemical reactions in the human body,
41
145720
3496
όλων των χημικών αντιδράσεων στο ανθρώπινο σώμα,
02:29
every chemical reaction that your body is capable of,
42
149240
3296
κάθε μία χημική αντίδραση για την οποία είναι ικανό το σώμα σας,
02:32
most people think that that number is on the order of a million.
43
152560
3016
οι περισσότεροι νομίζουν πως είναι περίπου ένα εκατομμύριο.
02:35
Let's call it a million.
44
155600
1296
Ας το δεχτούμε.
02:36
And now you ask the question,
45
156920
1696
Και τώρα κάντε την ερώτηση,
02:38
what number or fraction of reactions
46
158640
2656
ποιος αριθμός ή μέρος των αντιδράσεων,
02:41
can actually be targeted
47
161320
1816
μπορεί να στοχοποιηθεί
02:43
by the entire pharmacopoeia, all of medicinal chemistry?
48
163160
4816
από ολόκληρη τη φαρμακευτική, ολόκληρη την κλινική χημεία;
Ο αριθμός είναι 250.
02:48
That number is 250.
49
168000
2040
02:51
The rest is chemical darkness.
50
171680
2536
Τα υπόλοιπα είναι χημικό σκοτάδι.
02:54
In other words, 0.025 percent of all chemical reactions in your body
51
174240
6176
Με άλλα λόγια, το 0,025 % όλων των χημικών αντιδράσεων στο σώμα σας
03:00
are actually targetable by this lock and key mechanism.
52
180440
4120
μπορεί στην πραγματικότητα να στοχοποιηθεί από αυτό το μηχανισμό κλειδιού-κλειδαριάς.
03:05
You know, if you think about human physiology
53
185680
3056
Ξέρετε, αν σκεφτείτε την ανθρώπινη φυσιολογία
03:08
as a vast global telephone network
54
188760
3456
ως ένα αχανές παγκόσμιο τηλεφωνικό δίκτυο
03:12
with interacting nodes and interacting pieces,
55
192240
3880
με κόμβους και τμήματα που αλληλεπιδρούν,
03:16
then all of our medicinal chemistry
56
196600
3176
τότε όλη η κλινική χημεία μας
03:19
is operating on one tiny corner
57
199800
2256
λειτουργεί σε μια μικρή γωνιά
03:22
at the edge, the outer edge, of that network.
58
202080
2696
στην εξωτερική άκρη αυτού του δικτύου.
03:24
It's like all of our pharmaceutical chemistry
59
204800
3816
Είναι σαν όλη η φαρμακευτική χημεία μας
03:28
is a pole operator in Wichita, Kansas
60
208640
3776
να είναι ένας χειριστής τερματικού στο Γουίτσιτα του Κάνσας
03:32
who is tinkering with about 10 or 15 telephone lines.
61
212440
2960
που καταπιάνεται με περίπου 10 ή 15 τηλεφωνικές γραμμές.
03:36
So what do we do about this idea?
62
216880
2160
Οπότε τι κάνουμε με αυτή την ιδέα;
03:40
What if we reorganized this approach?
63
220160
2360
Μήπως να αναδιοργανώναμε αυτή την προσέγγιση;
03:44
In fact, it turns out that the natural world
64
224080
3376
Στην πραγματικότητα, αποδεικνύεται ότι ο φυσικός κόσμος
03:47
gives us a sense of how one might think about illness
65
227480
5056
μας δίνει μια αίσθηση του πώς θα μπορούσε κάποιος να σκεφτεί την ασθένεια
03:52
in a radically different way,
66
232560
1656
με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο,
03:54
rather than disease, medicine, target.
67
234240
3720
αντί για ασθένεια, φάρμακο, στόχο.
03:59
In fact, the natural world is organized hierarchically upwards,
68
239080
3376
Πράγματι, ο φυσικός κόσμος οργανώνεται ιεραρχικά προς τα πάνω
04:02
not downwards, but upwards,
69
242480
1856
-όχι προς τα κάτω, αλλά προς τα πάνω-
04:04
and we begin with a self-regulating, semi-autonomous unit called a cell.
70
244360
6240
και ξεκινάμε με μια αυτορυθμιζόμενη, ημιαυτόνομη μονάδα που λέγεται κύτταρο.
04:11
These self-regulating, semi-autonomous units
71
251640
3216
Αυτές οι αυτορυθμιζόμενες, ημιαυτόνομες μονάδες
04:14
give rise to self-regulating, semi-autonomous units called organs,
72
254880
4816
δημιουργούν αυτορυθμιζόμενες, ημιαυτόνομες μονάδες που λέγονται όργανα,
04:19
and these organs coalesce to form things called humans,
73
259720
3000
και αυτά συνδέονται για να σχηματίσουν πράγματα που λέγονται άνθρωποι,
04:23
and these organisms ultimately live in environments,
74
263920
3896
και αυτοί οι οργανισμοί τελικά ζουν σε περιβάλλοντα,
04:27
which are partly self-regulating and partly semi-autonomous.
75
267840
3600
που είναι εν μέρει αυτορυθμιζόμενα και εν μέρει ημιαυτόνομα.
04:32
What's nice about this scheme, this hierarchical scheme
76
272920
2816
Το ωραίο με αυτό το ιεραρχικό σχέδιο
04:35
building upwards rather than downwards,
77
275760
2696
που χτίζεται προς τα πάνω, αντί προς τα κάτω,
04:38
is that it allows us to think about illness as well
78
278480
3376
είναι ότι μας επιτρέπει να σκεφτούμε και την ασθένεια
04:41
in a somewhat different way.
79
281880
1334
κάπως διαφορετικά.
04:44
Take a disease like cancer.
80
284400
2120
Πάρτε μια ασθένεια σαν τον καρκίνο.
04:48
Since the 1950s,
81
288120
1296
Από το '50 προσπαθούμε μάλλον απεγνωσμένα
04:49
we've tried rather desperately to apply this lock and key model to cancer.
82
289440
5527
να εφαρμόσουμε το ίδιο μοντέλο στον καρκίνο.
04:54
We've tried to kill cells
83
294991
2889
Προσπαθούμε να σκοτώσουμε κύτταρα
04:57
using a variety of chemotherapies or targeted therapies,
84
297905
4347
χρησιμοποιώντας διάφορες χημειοθεραπείες ή στοχευμένες θεραπείες,
05:02
and as most of us know, that's worked.
85
302276
2420
και όπως γνωρίζουμε οι περισσότεροι, αυτό δούλεψε.
05:04
It's worked for diseases like leukemia.
86
304720
1858
Δούλεψε για ασθένειες όπως η λευχαιμία.
05:06
It's worked for some forms of breast cancer,
87
306602
2374
Δούλεψε για κάποιες μορφές καρκίνου του μαστού,
05:09
but eventually you run to the ceiling of that approach.
88
309000
3736
αλλά τελικά φτάνεις στην οροφή αυτής της προσέγγισης.
05:12
And it's only in the last 10 years or so
89
312760
2496
Και μόλις τα τελευταία 10 χρόνια ή κάπου εκεί
05:15
that we've begun to think about using the immune system,
90
315280
3136
αρχίσαμε να σκεφτόμαστε να χρησιμοποιήσουμε το ανοσοποιητικό,
05:18
remembering that in fact the cancer cell doesn't grow in a vacuum.
91
318440
3096
ενθυμούμενοι ότι το καρκινικό κύτταρο όντως δεν μεγαλώνει σε κενό.
05:21
It actually grows in a human organism.
92
321560
2056
Μεγαλώνει σε έναν ανθρώπινο οργανισμό.
05:23
And could you use the organismal capacity,
93
323640
2296
Και μήπως να χρησιμοποιήσουμε την ικανότητά του οργανισμού,
05:25
the fact that human beings have an immune system, to attack cancer?
94
325960
3143
το ανοσοποιητικό μας, για να επιτεθούμε στον καρκίνο;
05:29
In fact, it's led to the some of the most spectacular new medicines in cancer.
95
329127
4200
Όντως, αυτό οδήγησε σε μερικά από τα πιο θεαματικά νέα αντικαρκινικά φάρμακα.
05:34
And finally there's the level of the environment, isn't there?
96
334480
3334
Και τελικά υπάρχει το επίπεδο του περιβάλλοντος, έτσι δεν είναι;
05:38
You know, we don't think of cancer as altering the environment.
97
338160
2976
Ξέρετε, δεν σκεφτόμαστε ότι ο καρκίνος αλλάζει το περιβάλλον.
05:41
But let me give you an example of a profoundly carcinogenic environment.
98
341160
4896
Μα αφήστε με να σας φέρω ένα παράδειγμα ενός πολύ καρκινογόνου περιβάλλοντος.
05:46
It's called a prison.
99
346080
1200
Ονομάζεται φυλακή.
05:48
You take loneliness, you take depression, you take confinement,
100
348160
5136
Πάρτε τη μοναξιά, την κατάθλιψη, τον περιορισμό,
05:53
and you add to that,
101
353320
1200
και προσθέστε σε αυτά,
05:55
rolled up in a little white sheet of paper,
102
355400
2560
τυλιγμένο σε ένα μικρό άσπρο κομμάτι χαρτί,
05:59
one of the most potent neurostimulants that we know, called nicotine,
103
359000
3776
ένα από τα πιο ισχυρά νευροδιεγερτικά που ξέρουμε, ονομάζεται νικοτίνη,
06:02
and you add to that one of the most potent addictive substances that you know,
104
362800
4936
και προσθέστε σε αυτά μια από τις εθιστικότερες ουσίες που ξέρετε,
06:07
and you have a pro-carcinogenic environment.
105
367760
2796
κι έχετε ένα προκαρκινογόνο περιβάλλον.
06:11
But you can have anti-carcinogenic environments too.
106
371520
2456
Μα μπορεί να έχετε και αντικαρκινογόνα περιβάλλοντα.
Γίνονται προσπάθειες να δημιουργήσουμε περιβάλλοντα,
06:14
There are attempts to create milieus,
107
374000
2696
06:16
change the hormonal milieu for breast cancer, for instance.
108
376720
2762
να αλλάξουμε το ορμονικό περιβάλλον π.χ. στον καρκίνο του μαστού.
06:20
We're trying to change the metabolic milieu for other forms of cancer.
109
380440
3416
Προσπαθούμε να αλλάξουμε το μεταβολικό περιβάλλον για άλλα είδη καρκίνου.
06:23
Or take another disease, like depression.
110
383880
2416
Ή πάρτε μια άλλη ασθένεια, όπως την κατάθλιψη.
06:26
Again, working upwards,
111
386320
2656
Ομοίως, δουλεύοντας προς τα πάνω,
από τη δεκαετία του '60 και του '70 προσπαθούμε, ξανά, απεγνωσμένα
06:29
since the 1960s and 1970s, we've tried, again, desperately
112
389000
4016
να αδρανοποιήσουμε μόρια που ενεργούν μεταξύ νευρικών κυττάρων
06:33
to turn off molecules that operate between nerve cells --
113
393040
4176
06:37
serotonin, dopamine --
114
397240
2176
-σεροτονίνη, ντοπαμίνη-
06:39
and tried to cure depression that way,
115
399440
1816
σε μια προσπάθεια θεραπείας της κατάθλιψης
06:41
and that's worked, but then that reached the limit.
116
401280
2440
κι αυτό δούλεψε, μα μετά φτάσαμε στο όριο.
06:45
And we now know that what you really probably need to do
117
405000
2620
Και τώρα ξέρουμε ότι αυτό που μάλλον πρέπει να κάνουμε
06:47
is to change the physiology of the organ, the brain,
118
407644
2972
είναι να αλλάξουμε τη φυσιολογία του εγκεφάλου,
06:50
rewire it, remodel it,
119
410640
2136
να τον αναπρογραμματίσουμε, να τον επανασχεδιάσουμε,
06:52
and that, of course, we know study upon study has shown
120
412800
2576
και ότι, φυσικά, ξέρουμε ότι απανωτές μελέτες έδειξαν
06:55
that talk therapy does exactly that,
121
415400
1715
ότι η λογοθεραπεία κάνει ακριβώς αυτό
06:57
and study upon study has shown that talk therapy
122
417139
2256
και έδειξαν ότι η λογοθεραπεία
06:59
combined with medicines, pills,
123
419419
3117
σε συνδυασμό με φάρμακα, χάπια,
07:02
really is much more effective than either one alone.
124
422560
2429
όντως είναι πολύ πιο αποτελεσματική από καθένα από αυτά μόνο του.
07:05
Can we imagine a more immersive environment that will change depression?
125
425840
3576
Μπορούμε να φανταστούμε ένα πιο βαθύ περιβάλλον που θα αλλάξει την κατάθλιψη;
07:09
Can you lock out the signals that elicit depression?
126
429440
4056
Μπορούμε να κλειδώσουμε έξω τα σήματα που προκαλούν κατάθλιψη;
07:13
Again, moving upwards along this hierarchical chain of organization.
127
433520
5480
Πάλι, κινούμενοι προς την κορυφή αυτής της ιεραρχικής αλυσίδας της οργάνωσης.
07:19
What's really at stake perhaps here
128
439760
2696
Αυτό που πράγματι διακυβεύεται εδώ
07:22
is not the medicine itself but a metaphor.
129
442480
3256
ίσως δεν είναι το ίδιο το φάρμακο αλλά η αλληγορία.
07:25
Rather than killing something,
130
445760
2056
Αντί να σκοτώνουμε κάτι,
07:27
in the case of the great chronic degenerative diseases --
131
447840
3696
στην περίπτωση σοβαρών χρόνιων εκφυλιστικών παθήσεων
07:31
kidney failure, diabetes, hypertension, osteoarthritis --
132
451560
3496
-νεφρική ανεπάρκεια, διαβήτης, υπέρταση, οστεοαρθρίτιδα -
07:35
maybe what we really need to do is change the metaphor to growing something.
133
455080
3572
ίσως αυτό που πράγματι χρειαζόμαστε είναι μια νέα αλληγορία ανάπτυξης.
07:38
And that's the key, perhaps,
134
458676
1940
Και αυτό είναι ίσως το κλειδί,
07:40
to reframing our thinking about medicine.
135
460640
2496
για να επαναπροσδιορίσουμε τη σκέψη μας για τα φάρμακα.
07:43
Now, this idea of changing,
136
463160
3456
Λοιπόν, αυτή η ιδέα της αλλαγής,
07:46
of creating a perceptual shift, as it were,
137
466640
2336
της δημιουργίας μιας νέας αντίληψης, όπως ήταν,
ήρθε για να μείνει με ένα πολύ προσωπικό τρόπο πριν περίπου 10 χρόνια.
07:49
came home to me to roost in a very personal manner about 10 years ago.
138
469000
3296
07:52
About 10 years ago -- I've been a runner most of my life --
139
472320
2776
Περίπου πριν 10 χρόνια -τρέχω σχεδόν σε όλη μου τη ζωή-
πήγα για τρέξιμο, ένα πρωινό Σαββάτου,
07:55
I went for a run, a Saturday morning run,
140
475120
1976
γύρισα σπίτι και σηκώθηκα και βασικά δεν μπορούσα να κουνηθώ.
07:57
I came back and woke up and I basically couldn't move.
141
477120
2656
07:59
My right knee was swollen up,
142
479800
2016
Το δεξί μου γόνατο είχε πρηστεί,
08:01
and you could hear that ominous crunch of bone against bone.
143
481840
3520
και μπορούσες να ακούσεις εκείνο το δυσοίωνο τρίξιμο μεταξύ των οστών.
08:06
And one of the perks of being a physician is that you get to order your own MRIs.
144
486240
4896
Και ένα από τα καλά του να είσαι γιατρός είναι ότι κανονίζεις τις μαγνητικές σου.
08:11
And I had an MRI the next week, and it looked like that.
145
491160
3976
Και έκανα μαγνητική την επόμενη εβδομάδα και φαινόταν κάπως έτσι.
08:15
Essentially, the meniscus of cartilage that is between bone
146
495160
4296
Βασικά, ο μηνίσκος του αρθρικού χόνδρου που βρίσκεται ανάμεσα στα οστά
08:19
had been completely torn and the bone itself had been shattered.
147
499480
3416
είχε σκιστεί εντελώς και το ίδιο το οστό είχε θρυμματιστεί.
08:22
Now, if you're looking at me and feeling sorry,
148
502920
2456
Λοιπόν, αν με κοιτάτε και με λυπάστε,
08:25
let me tell you a few facts.
149
505400
1816
επιτρέψτε μου να σας πω κάτι.
08:27
If I was to take an MRI of every person in this audience,
150
507240
4176
Αν επρόκειτο να κάνω μαγνητική σε όλους όσους είναι στο κοινό,
08:31
60 percent of you would show signs
151
511440
2056
το 60% από εσάς θα παρουσίαζε
08:33
of bone degeneration and cartilage degeneration like this.
152
513520
2776
σημάδια εκφυλισμού οστών και αρθρικών χόνδρων όπως αυτό.
08:36
85 percent of all women by the age of 70
153
516320
3776
Το 85% των γυναικών ως τα 70 τους χρόνια
08:40
would show moderate to severe cartilage degeneration.
154
520120
3256
θα είχαν μέτριο ως σοβαρό εκφυλισμό αρθρικών χόνδρων.
08:43
50 to 60 percent of the men in this audience
155
523400
2296
Το 50-60% των ανδρών σε αυτό το κοινό
08:45
would also have such signs.
156
525720
1336
θα είχε επίσης τέτοια σημάδια.
08:47
So this is a very common disease.
157
527080
1776
Άρα είναι πολύ κοινή ασθένεια.
08:48
Well, the second perk of being a physician
158
528880
2096
Λοιπόν, το δεύτερο καλό να είσαι γιατρός
08:51
is that you can get to experiment on your own ailments.
159
531000
3135
είναι ότι μπορείς να πειραματιστείς με τις δικές σου ασθένειες.
08:54
So about 10 years ago we began,
160
534159
2217
Έτσι περίπου πριν 10 χρόνια ξεκινήσαμε,
08:56
we brought this process into the laboratory,
161
536400
2416
φέραμε αυτή την διαδικασία στο εργαστήριο,
08:58
and we began to do simple experiments,
162
538840
2016
και αρχίσαμε να κάνουμε απλά πειράματα,
09:00
mechanically trying to fix this degeneration.
163
540880
2456
προσπαθώντας μηχανικά να διορθώσουμε τον εκφυλισμό.
09:03
We tried to inject chemicals into the knee spaces of animals
164
543360
4816
Προσπαθήσαμε να εγχύσουμε χημικά σε περιοχές του γόνατου σε ζώα
09:08
to try to reverse cartilage degeneration,
165
548200
2656
σε μια προσπάθεια αντιστροφής του εκφυλισμού των χόνδρου
09:10
and to put a short summary on a very long and painful process,
166
550880
4536
και για να κάνω μια μικρή περίληψη μιας μακράς και οδυνηρής διαδικασίας,
09:15
essentially it came to naught.
167
555440
1776
βασικά καταλήξαμε στο τίποτα.
09:17
Nothing happened.
168
557240
1200
Δε συνέβη τίποτα.
09:18
And then about seven years ago, we had a research student from Australia.
169
558880
4776
Και τότε περίπου πριν από 7 χρόνια, είχαμε έναν φοιτητή από την Αυστραλία.
09:23
The nice thing about Australians
170
563680
1525
Το καλό με τους Αυστραλούς
09:25
is that they're habitually used to looking at the world upside down.
171
565205
3316
είναι ότι έχουν συνηθίσει να κοιτάζουν τον κόσμο ανάποδα.
09:28
(Laughter)
172
568546
1157
(Γέλια)
09:29
And so Dan suggested to me, "You know, maybe it isn't a mechanical problem.
173
569727
4089
Κι έτσι ο Νταν μου είπε, «Ξέρεις, μπορεί να μην είναι μηχανικό πρόβλημα.
09:33
Maybe it isn't a chemical problem. Maybe it's a stem cell problem."
174
573840
4000
Μπορεί να μην είναι χημικό πρόβλημα. Μπορεί να είναι πρόβλημα βλαστοκυττάρων».
09:39
In other words, he had two hypotheses.
175
579760
1896
Με άλλα λόγια, είχαμε δύο υποθέσεις.
09:41
Number one, there is such a thing as a skeletal stem cell --
176
581680
3816
Πρώτον, υπάρχει κάτι που λέγεται σκελετικό βλαστοκύτταρο
09:45
a skeletal stem cell that builds up the entire vertebrate skeleton,
177
585520
3520
που χτίζει όλο το σκελετό ενός σπονδυλωτού,
-οστό, χόνδρο και τα συνδετικά στοιχεία του σκελετού-
09:49
bone, cartilage and the fibrous elements of skeleton,
178
589064
2532
09:51
just like there's a stem cell in blood,
179
591620
1865
ακριβώς όπως ένα βλαστοκύτταρο στο αίμα,
09:53
just like there's a stem cell in the nervous system.
180
593510
2435
ακριβώς όπως ένα βλαστοκύτταρο στο νευρικό σύστημα.
09:55
And two, that maybe that, the degeneration or dysfunction of this stem cell
181
595969
3560
Και δεύτερον, ότι ίσως ο εκφυλισμός ή δυσλειτουργία αυτού
09:59
is what's causing osteochondral arthritis, a very common ailment.
182
599554
3502
προκαλεί οστεοχονδρική αρθρίτιδα, μια πολύ κοινή ασθένεια.
10:03
So really the question was, were we looking for a pill
183
603080
3216
Έτσι πράγματι η ερώτηση ήταν, ψάχναμε για ένα χάπι
10:06
when we should have really been looking for a cell.
184
606320
2616
όταν θα έπρεπε πράγματι να ψάχνουμε για ένα κύτταρο.
10:08
So we switched our models,
185
608960
2856
Έτσι αλλάξαμε τα μοντέλα μας,
10:11
and now we began to look for skeletal stem cells.
186
611840
3120
και τώρα αρχίσαμε να ψάχνουμε για σκελετικά βλαστοκύτταρα.
10:15
And to cut again a long story short,
187
615560
2496
Και για να συντομεύουμε,
10:18
about five years ago, we found these cells.
188
618080
2920
περίπου 5 χρόνια πριν, βρήκαμε αυτά τα κύτταρα.
10:21
They live inside the skeleton.
189
621800
2496
Ζουν μέσα στο σκελετό.
10:24
Here's a schematic and then a real photograph of one of them.
190
624320
2896
Εδώ ένα σχήμα και μετά μια φωτογραφία ενός από αυτά.
10:27
The white stuff is bone,
191
627240
1936
Το άσπρο είναι οστό,
10:29
and these red columns that you see and the yellow cells
192
629200
3016
και αυτές οι κόκκινες στήλες που βλέπετε και τα κίτρινα κύτταρα,
10:32
are cells that have arisen from one single skeletal stem cell --
193
632240
3256
είναι κύτταρα που προήλθαν από ένα μόνο σκελετικό βλαστοκύτταρο -
10:35
columns of cartilage, columns of bone coming out of a single cell.
194
635520
3296
στήλες χόνδρου, στήλες οστού προερχόμενες από ένα μόνο κύτταρο.
10:38
These cells are fascinating. They have four properties.
195
638840
3296
Αυτά τα κύτταρα είναι εκπληκτικά. Έχουν 4 ιδιότητες.
10:42
Number one is that they live where they're expected to live.
196
642160
3776
Πρώτον, ζουν εκεί που είναι αναμενόμενο.
10:45
They live just underneath the surface of the bone,
197
645960
2376
Ζουν ακριβώς κάτω από την επιφάνεια του οστού,
10:48
underneath cartilage.
198
648360
1536
κάτω από τον αρθρικό χόνδρο.
10:49
You know, in biology, it's location, location, location.
199
649920
2620
Ξέρετε, στη βιολογία, κύρια σημασία έχει η θέση.
10:52
And they move into the appropriate areas and form bone and cartilage.
200
652564
4252
Και κινούνται στις κατάλληλες περιοχές και σχηματίζουν οστό και χόνδρο.
10:56
That's one.
201
656840
1256
Αυτό είναι το ένα.
10:58
Here's an interesting property.
202
658120
1536
Να μια ενδιαφέρουσα ιδιότητα.
10:59
You can take them out of the vertebrate skeleton,
203
659680
2656
Μπορούμε να τα εξάγουμε από το σπονδυλωτό σκελετό,
11:02
you can culture them in petri dishes in the laboratory,
204
662360
2576
να τα καλλιεργήσουμε σε τριβλία petri στο εργαστήριο,
11:04
and they are dying to form cartilage.
205
664960
1976
κι αυτά ανυπομονούν να σχηματίσουν χόνδρο.
11:06
Remember how we couldn't form cartilage for love or money?
206
666960
2722
Θυμάστε πώς δεν μπορούσαμε να φτιάξουμε χόνδρο με τίποτα;
11:09
These cells are dying to form cartilage.
207
669706
1919
Τα κύτταρα αυτά πεθαίνουν να φτιάξουν χόνδρο.
11:11
They form their own furls of cartilage around themselves.
208
671650
3005
Φτιάχνουν τις δικές τους σπείρες χόνδρου γύρω τους,
11:14
They're also, number three,
209
674680
1616
Είναι επίσης, τρίτον,
11:16
the most efficient repairers of fractures that we've ever encountered.
210
676320
4176
οι αποτελεσματικότεροι επιδιορθωτές καταγμάτων που έχουμε συναντήσει.
11:20
This is a little bone, a mouse bone that we fractured
211
680520
3296
Αυτό είναι ένα μικρό οστό, ένα οστό ποντικού που σπάσαμε
11:23
and then let it heal by itself.
212
683840
1536
και μετά το αφήσαμε να επουλωθεί.
11:25
These stem cells have come in and repaired, in yellow, the bone,
213
685400
3016
Αυτά τα βλαστοκύτταρα ήρθαν και επιδιόρθωσαν,
- με κίτρινο το οστό, με λευκό ο χόνδρος- σχεδόν εξ ολοκλήρου.
11:28
in white, the cartilage, almost completely.
214
688440
2616
11:31
So much so that if you label them with a fluorescent dye
215
691080
3536
Σε τέτοιο βαθμό που αν τα ιχνηθετήσεις με μια φθορίζουσα χρωστική
11:34
you can see them like some kind of peculiar cellular glue
216
694640
3736
μπορείς να τα δεις λες και είναι μια παράξενη κυτταρική κόλλα
11:38
coming into the area of a fracture,
217
698400
1856
να μπαίνουν στην περιοχή του κατάγματος,
11:40
fixing it locally and then stopping their work.
218
700280
2976
να το διορθώνουν τοπικά και μετά να σταματούν τη δουλειά τους,
11:43
Now, the fourth one is the most ominous,
219
703280
2336
Τώρα, το τέταρτο είναι το πιο δυσοίωνο,
11:45
and that is that their numbers decline precipitously,
220
705640
4136
και αυτό είναι ότι οι αριθμοί τους μειώνονται απότομα,
11:49
precipitously, tenfold, fiftyfold, as you age.
221
709800
4696
απότομα, δέκα φορές, πενήντα φορές, όσο μεγαλώνουμε.
11:54
And so what had happened, really,
222
714520
1576
Και έτσι αυτό όντως που συνέβη,
11:56
is that we found ourselves in a perceptual shift.
223
716120
2856
είναι ότι άλλαξε η αντίληψή μας.
Είχαμε βγει να κυνηγήσουμε χάπια
11:59
We had gone hunting for pills
224
719000
2736
12:01
but we ended up finding theories.
225
721760
2496
αλλά καταλήξαμε να βρούμε θεωρίες,
12:04
And in some ways
226
724280
1216
Και κάπως
12:05
we had hooked ourselves back onto this idea:
227
725520
2616
είχαμε γατζωθεί σε αυτή την ιδέα:
12:08
cells, organisms, environments,
228
728160
2896
-κύτταρα, οργανισμοί, περιβάλλοντα-
12:11
because we were now thinking about bone stem cells,
229
731080
2576
διότι τώρα σκεφτόμασταν τα οστικά βλαστοκύτταρα,
12:13
we were thinking about arthritis in terms of a cellular disease.
230
733680
3440
σκεφτόμασταν την αρθρίτιδα με όρους μιας κυτταρικής ασθένειας.
12:17
And then the next question was, are there organs?
231
737840
2286
Και τότε η επόμενη ερώτηση ήταν, υπάρχουν όργανα;
12:20
Can you build this as an organ outside the body?
232
740150
2239
Μπορείς να το φτιάξεις ως όργανο έξω από το σώμα;
12:22
Can you implant cartilage into areas of trauma?
233
742413
3843
Μπορείς να εμφυτεύσεις χόνδρο σε τραυματισμένες περιοχές;
12:26
And perhaps most interestingly,
234
746280
1976
Και ίσως το πιο ενδιαφέρον,
12:28
can you ascend right up and create environments?
235
748280
2376
μπορείς να πας και να δημιουργήσεις περιβάλλοντα;
12:30
You know, we know that exercise remodels bone,
236
750680
3056
Ξέρετε, γνωρίζουμε ότι η άσκηση επανασχεδιάζει το οστό,
12:33
but come on, none of us is going to exercise.
237
753760
2416
αλλά σιγά, κανείς από εμάς δεν πρόκειται να ασκηθεί.
12:36
So could you imagine ways of passively loading and unloading bone
238
756200
5176
Έτσι θα μπορούσατε να φανταστείτε τρόπους παθητικής φόρτωσης και εκφόρτωσης οστού
12:41
so that you can recreate or regenerate degenerating cartilage?
239
761400
4816
ώστε να επαναδημιουργήσεις ή να επανενεργοποιήσεις χόνδρο;
12:46
And perhaps more interesting, and more importantly,
240
766240
2381
Και ίσως το πιο ενδιαφέρον, και το πιο σημαντικό,
12:48
the question is, can you apply this model more globally outside medicine?
241
768645
3451
το θέμα είναι, μπορούμε να εφαρμόσουμε το μοντέλο πιο γενικά εκτός ιατρικής;
12:52
What's at stake, as I said before, is not killing something,
242
772120
4056
Αυτό που διακυβεύεται, όπως είπα πριν, δεν είναι να σκοτώσεις κάτι,
12:56
but growing something.
243
776200
1440
αλλά να αναπτύξεις κάτι.
12:58
And it raises a series of, I think, some of the most interesting questions
244
778280
4816
Και αυτό εγείρει μια σειρά από μερικές πολύ ενδιαφέρουσες, νομίζω, ερωτήσεις
13:03
about how we think about medicine in the future.
245
783120
2520
για το πώς σκεφτόμαστε για τα φάρμακα του μέλλοντος.
Θα μπορούσε το φάρμακό σας να είναι ένα κύτταρο και όχι ένα χάπι;
13:07
Could your medicine be a cell and not a pill?
246
787040
2880
13:10
How would we grow these cells?
247
790840
2376
Πώς θα αναπτύσσαμε αυτά τα κύτταρα;
13:13
What we would we do to stop the malignant growth of these cells?
248
793240
3016
Τι θα κάναμε για να σταματήσουμε την κακοήθη αύξησή τους;
13:16
We heard about the problems of unleashing growth.
249
796280
3896
Ακούσαμε για τα προβλήματα της ακατάσχετης αύξησης.
13:20
Could we implant suicide genes into these cells
250
800200
2776
Θα μπορούσαμε να τους εμφυτεύσουμε γονίδια αυτοκτονίας,
13:23
to stop them from growing?
251
803000
1440
για να σταματήσουμε την αύξησή τους;
13:25
Could your medicine be an organ that's created outside the body
252
805040
3936
Θα μπορούσε το φάρμακό σας να είναι ένα όργανο που φτιάχτηκε έξω από το σώμα
και στη συνέχεια εμφυτεύτηκε στο σώμα;
13:29
and then implanted into the body?
253
809000
1936
13:30
Could that stop some of the degeneration?
254
810960
2736
Θα μπορούσε αυτό να σταματήσει κάποιον από τον εκφυλισμό;
13:33
What if the organ needed to have memory?
255
813720
1905
Τι θα γινόταν αν θα έπρεπε να έχει μνήμη;
13:35
In cases of diseases of the nervous system some of those organs had memory.
256
815649
4767
Σε ασθένειες του νευρικού συστήματος κάποια από αυτά τα όργανα είχαν μνήμη.
13:40
How could we implant those memories back in?
257
820440
2456
Πώς θα μπορούσαμε να τις εμφυτεύσουμε ξανά;
13:42
Could we store these organs?
258
822920
1816
Θα μπορούσαμε να αποθηκεύσουμε τα όργανα;
13:44
Would each organ have to be developed for an individual human being
259
824760
3143
Θα έπρεπε το κάθε όργανο να αναπτυχθεί για ένα συγκεκριμένο άνθρωπο
13:47
and put back?
260
827927
1200
και να επανατοποθετηθεί;
13:50
And perhaps most puzzlingly,
261
830520
2616
Και ίσως το πιο περίπλοκο
13:53
could your medicine be an environment?
262
833160
1810
θα μπορούσε το φάρμακό σας να είναι ένα περιβάλλον;
Θα μπορούσατε να πατεντάρετε ένα περιβάλλον;
13:56
Could you patent an environment?
263
836160
1656
13:57
You know, in every culture,
264
837840
3456
Ξέρετε, σε κάθε κουλτούρα,
14:01
shamans have been using environments as medicines.
265
841320
2936
οι σαμάνοι χρησιμοποιούν περιβάλλοντα ως φάρμακα.
14:04
Could we imagine that for our future?
266
844280
2320
Θα μπορούσαμε να το φανταστούμε για το μέλλον μας;
14:08
I've talked a lot about models. I began this talk with models.
267
848080
3376
Μίλησα πολύ για μοντέλα. Ξεκίνησα αυτή την ομιλία με μοντέλα.
14:11
So let me end with some thoughts about model building.
268
851480
2696
Ας την τελειώσω με κάποιες σκέψεις για τη δημιουργία τους.
14:14
That's what we do as scientists.
269
854200
2096
Αυτό κάνουμε ως επιστήμονες.
14:16
You know, when an architect builds a model,
270
856320
3296
Ξέρετε, όταν ένας αρχιτέκτονας κατασκευάζει ένα μοντέλο,
14:19
he or she is trying to show you a world in miniature.
271
859640
3296
αυτός ή αυτή προσπαθεί να σας δείξει έναν κόσμο σε μικρογραφία.
14:22
But when a scientist is building a model,
272
862960
2896
Αλλά όταν ένας επιστήμονας κατασκευάζει ένα μοντέλο,
14:25
he or she is trying to show you the world in metaphor.
273
865880
2524
αυτός ή αυτή προσπαθεί να σας δείξει τον κόσμο μεταφορικά.
14:29
He or she is trying to create a new way of seeing.
274
869600
3856
Αυτός ή αυτή προσπαθεί να δημιουργήσει ένα νέο τρόπο να βλέπουμε τα πράγματα.
14:33
The former is a scale shift. The latter is a perceptual shift.
275
873480
4120
Το πρώτο είναι αλλαγή σε κλίμακα. Το δεύτερο είναι αλλαγή στην αντίληψη.
14:38
Now, antibiotics created such a perceptual shift
276
878920
4936
Λοιπόν, τα αντιβιοτικά δημιούργησαν τέτοια αλλαγή στην αντίληψη
14:43
in our way of thinking about medicine that it really colored, distorted,
277
883880
3816
στον τρόπο που σκεφτόμαστε τα φάρμακα που άλλαξαν, διαστρέβλωσαν,
14:47
very successfully, the way we've thought about medicine for the last hundred years.
278
887720
3920
πολύ επιτυχώς, τον τρόπο που σκεφτόμαστε τα φάρμακα τα τελευταία 100 χρόνια.
14:52
But we need new models to think about medicine in the future.
279
892400
4416
Αλλά χρειαζόμαστε νέα μοντέλα για να σκεφτούμε τα φάρμακα του μέλλοντος,
14:56
That's what's at stake.
280
896840
1480
Αυτό είναι το διακύβευμα.
14:59
You know, there's a popular trope out there
281
899480
3336
Ξέρετε, υπάρχει μια δημoφιλής θεωρία εκεί έξω
15:02
that the reason we haven't had the transformative impact
282
902840
3976
ότι ο λόγος που δεν έχουμε την επαναστατική αλλαγή
15:06
on the treatment of illness
283
906840
1976
στη θεραπεία των ασθενειών
15:08
is because we don't have powerful-enough drugs,
284
908840
2856
είναι επειδή δεν έχουμε αρκετά ισχυρά φάρμακα,
15:11
and that's partly true.
285
911720
1360
και αυτό είναι κατά ένα μέρος αλήθεια.
15:14
But perhaps the real reason is
286
914120
1496
Αλλά ίσως η αληθινή αιτία είναι
15:15
that we don't have powerful-enough ways of thinking about medicines.
287
915640
3200
ότι δεν έχουμε αρκετά ισχυρούς τρόπους σκέψης σχετικά με τα φάρμακα.
15:20
It's certainly true that
288
920560
2416
Είναι σίγουρα αλήθεια ότι
θα ήταν θαυμάσιο να έχουμε νέα φάρμακα.
15:23
it would be lovely to have new medicines.
289
923000
3776
15:26
But perhaps what's really at stake are three more intangible M's:
290
926800
4656
Αλλά ίσως αυτό που όντως διακυβεύεται είναι τρεις περισσότερο άυλοι στόχοι:
15:31
mechanisms, models, metaphors.
291
931480
3816
μηχανισμοί, μοντέλα, μεταφορές.
15:35
Thank you.
292
935320
1336
Σας ευχαριστώ.
15:36
(Applause)
293
936680
6840
(Χειροκρότημα)
15:45
Chris Anderson: I really like this metaphor.
294
945600
3416
Κρις Άντερσον: Στα αλήθεια μου άρεσε αυτή η μεταφορά.
15:49
How does it link in?
295
949040
1536
Πώς συνδέεται;
15:50
There's a lot of talk in technologyland
296
950600
3136
Γίνεται πολλή κουβέντα στον κόσμο της τεχνολογίας
15:53
about the personalization of medicine,
297
953760
2136
για την εξατομίκευση των φαρμάκων,
15:55
that we have all this data and that medical treatments of the future
298
955920
3416
ότι έχουμε όλα αυτά τα δεδομένα και ότι οι θεραπείες του μέλλοντος
15:59
will be for you specifically, your genome, your current context.
299
959360
4496
θα είναι για ειδικά για σένα, για το γονιδίωμά σου, την οντότητά σου.
16:03
Does that apply to this model you've got here?
300
963880
3936
Εφαρμόζεται αυτό στο μοντέλο που έχουμε εδώ;
16:07
Siddhartha Mukherjee: It's a very interesting question.
301
967840
2616
Σιντάρτα Μούκερτζι: Είναι πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση.
16:10
We've thought about personalization of medicine
302
970480
2216
Σκεφτόμαστε για την εξατομίκευση των φαρμάκων
16:12
very much in terms of genomics.
303
972720
1536
κυρίως με όρους γενωμικής.
16:14
That's because the gene is such a dominant metaphor,
304
974280
2576
Αυτό επειδή το γονίδιο είναι μια τόσο κυρίαρχη μεταφορά,
16:16
again, to use that same word, in medicine today,
305
976880
2976
πάλι, για να χρησιμοποιήσω την ίδια λέξη, στην ιατρική σήμερα,
16:19
that we think the genome will drive the personalization of medicine.
306
979880
3736
που νομίζουμε ότι το γονιδίωμα θα οδηγήσει την εξατομίκευση των φαρμάκων,
16:23
But of course the genome is just the bottom
307
983640
3096
Αλλά φυσικά το γονιδίωμα είναι απλά η αρχή
16:26
of a long chain of being, as it were.
308
986760
3816
μιας μακριάς αλυσίδας της ύπαρξης, όπως ήταν.
16:30
That chain of being, really the first organized unit of that, is the cell.
309
990600
3816
Όντως η πρώτη οργανωμένη μονάδα της ύπαρξης είναι το κύτταρο.
16:34
So, if we are really going to deliver in medicine in this way,
310
994440
2976
Αν λοιπόν πραγματικά πρόκειται να φτιάξουμε φάρμακα έτσι,
16:37
we have to think of personalizing cellular therapies,
311
997440
2816
θα πρέπει να σκεφτούμε εξατομικευμένες κυτταρικές θεραπείες,
16:40
and then personalizing organ or organismal therapies,
312
1000280
3176
και μετά εξατομικευμένα όργανα ή οργανισμικές θεραπείες,
16:43
and ultimately personalizing immersion therapies for the environment.
313
1003480
3816
και τελικά εξατομικευμένες θεραπείες σε βάθος για το περιβάλλον.
16:47
So I think at every stage, you know --
314
1007320
3096
Έτσι νομίζω σε κάθε στάδιο, ξέρετε-
16:50
there's that metaphor, there's turtles all the way.
315
1010440
2416
υπάρχει αυτή η μεταφορά, τη συναντάς συνεχώς.
16:52
Well, in this, there's personalization all the way.
316
1012880
2381
Σε αυτό, υπάρχει εξατομίκευση παντού.
16:55
CA: So when you say medicine could be a cell
317
1015285
2891
ΚΑ: Έτσι όταν είπες ότι φάρμακο θα μπορούσε να είναι ένα κύτταρο
16:58
and not a pill,
318
1018200
1816
και όχι ένα χάπι,
17:00
you're talking about potentially your own cells.
319
1020040
2256
μιλάς δυνητικά για τα δικά σου κύτταρα.
17:02
SM: Absolutely. CA: So converted to stem cells,
320
1022320
2376
ΣΜ: Βεβαίως. ΚΑ: Άρα μετασχηματισμένα σε βλαστοκύτταρα
17:04
perhaps tested against all kinds of drugs or something, and prepared.
321
1024720
4536
ίσως δοκιμασμένα για κάθε φάρμακο ή κάτι άλλο και προετοιμασμένα.
17:09
SM: And there's no perhaps. This is what we're doing.
322
1029280
2536
ΣΜ: Και δεν υπάρχει ίσως. Αυτό είναι που κάνουμε.
17:11
This is what's happening, and in fact, we're slowly moving,
323
1031840
3736
Αυτό είναι που συμβαίνει, και στην πραγματικότητα κινούμαστε αργά,
17:15
not away from genomics, but incorporating genomics
324
1035600
3815
όχι μακριά από τη γενωμική, αλλά εντάσσοντας τη γενωμική
17:19
into what we call multi-order, semi-autonomous, self-regulating systems,
325
1039440
4735
σε αυτό που ονομάζουμε πολυδιάστατα, ημιαυτόνομα, αυτορυθμιζόμενα συστήματα,
17:24
like cells, like organs, like environments.
326
1044200
2616
όπως τα κύτταρα, όπως τα όργανα, όπως τα περιβάλλοντα.
17:26
CA: Thank you so much.
327
1046829
1378
ΚΑ: Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.
17:28
SM: Pleasure. Thanks.
328
1048227
1290
ΣΜ: Ευχαρίστησή μου. Ευχαριστώ.
Σχετικά με αυτόν τον ιστότοπο

Αυτός ο ιστότοπος θα σας παρουσιάσει βίντεο στο YouTube που είναι χρήσιμα για την εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας. Θα δείτε μαθήματα αγγλικών που διδάσκουν κορυφαίοι καθηγητές από όλο τον κόσμο. Κάντε διπλό κλικ στους αγγλικούς υπότιτλους που εμφανίζονται σε κάθε σελίδα βίντεο για να αναπαράγετε το βίντεο από εκεί. Οι υπότιτλοι μετακινούνται συγχρονισμένα με την αναπαραγωγή του βίντεο. Εάν έχετε οποιαδήποτε σχόλια ή αιτήματα, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας χρησιμοποιώντας αυτή τη φόρμα επικοινωνίας.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7