Evolution’s great mystery - Michael Corballis

Reviewer: Ngoc Nguyen

In the 1980s, a bonobo named Kanzi

Vào những năm 1980, một con tinh tinh lùn tên Kanzi

learned to communicate with humans to an unprecedented extent—

học được cách giao tiếp với con người nhiều đến mức chưa loài nào làm được,

not through speech or gestures,

không phải qua lời nói hay cử chỉ,

but using a keyboard of abstract symbols representing objects and actions.

mà qua một bảng ký tự biểu trưng cho đồ vật và hành động.

By pointing to several of these in order, he created sequences to make requests,

Nó chỉ vào các ký tự theo thứ tự, tạo thành chuỗi ký tự để đưa ra yêu cầu,

answer verbal questions from human researchers,

trả lời câu hỏi của các nhà nghiên cứu,

and refer to objects that weren’t physically present.

và đề cập đến các vật thể không có ở đó.

Kanzi’s exploits ignited immediate controversy over one question:

Thành tựu của Kanzi làm dấy lên một câu hỏi gây tranh cãi:

had Kanzi learned language?

Kanzi đã học được ngôn ngữ chăng?

What we call language is something more specific than communication.

Ngôn ngữ là thứ gì đó cụ thể hơn giao tiếp.

Language is about sharing what’s in our minds:

Ngôn ngữ biểu thị điều ta nghĩ:

stories, opinions, questions, the past or future,

chuyện kể, ý kiến, câu hỏi, quá khứ hoặc tương lai,

imagined times or places, ideas.

tưởng tượng về không gian, thời gian, ý niệm.

It is fundamentally open-ended,

Về cơ bản, nó không có giới hạn,

and can be used to say an unlimited number of things.

và có thể được dùng để nói vô số thứ.

Nhiều nhà nghiên cứu tin rằng chỉ con người có ngôn ngữ,

Many researchers are convinced that only humans have language,

that the calls and gestures other species use to communicate are not language.

còn tiếng kêu, cử chỉ của các loài dùng để giao tiếp không phải là ngôn ngữ.

Each of these calls and gestures generally corresponds to a specific message,

Mỗi tiếng kêu hay cử chỉ đều ứng với một thông điệp cụ thể,

for a limited total number of messages

trong tổng số thông điệp hữu hạn;

that aren’t combined into more complex ideas.

không thể được dùng để tạo thành những ý tưởng phức tạp hơn.

For example, a monkey species might have a specific warning call

Ví dụ, một loài khỉ có thể chỉ có một tiếng kêu riêng

that corresponds to a particular predator, like a snake—

cảnh báo một loài thú săn nhất định, ví dụ như rắn;

but with language, there are countless ways to say “watch out for the snake.”

nhưng ngôn ngữ lại có vô số cách nói: “cẩn thận có rắn.”

So far no animal communication seems to have the open-endedness

Vẫn không có loài nào có khả năng giao tiếp vô tận

of human language.

như con người.

We don’t know for sure what’s going on in animals’ heads,

Ta không biết rõ loài vật nghĩ gì,

and it's possible this definition of language,

có thể định nghĩa về ngôn ngữ,

or our ways of measuring it, don’t apply to them.

và các quy chuẩn của ta không thể áp lên chúng.

But as far as we know, only humans have language.

Nhưng như ta biết, chỉ con người mới có ngôn ngữ.

And while humans speak around 7,000 distinct languages,

Dù con người có 7,000 thứ tiếng khác nhau,

any child can learn any language,

nhưng trẻ con có thể học bất kỳ thứ tiếng nào,

indicating that the biological machinery underlying language

chứng tỏ cơ cấu sinh học về ngôn ngữ

is common to all of us.

của chúng ta như nhau.

Vậy ngôn ngữ có ý nghĩa gì với nhân loại?

So what does language mean for humanity?

What does it allow us to do, and how did we come to have it?

Nó cho phép ta làm gì, và vì sao ta có nó?

Exactly when we acquired this capacity is still an open question.

Thời điểm chính xác ta có được khả năng này vẫn còn là bí ẩn.

Chimps and bonobos are our closest living relatives,

Tinh tinh và tinh tinh lùn là họ hàng gần nhất của ta

but the lineage leading to humans split from the other great apes

nhưng loài người lại tiến hóa từ một chi vượn lớn khác

more than four million years ago.

từ hơn bốn triệu năm trước.

In between, there were many species— all of them now extinct,

Khi đó, cũng có nhiều chi phần khác nhưng đều đã tuyệt chủng,

which makes it very difficult to know if they had language or anything like it.

nên rất khó xác định chúng có ngôn ngữ hay không.

Great apes give one potential clue to the origins of language, though:

Vượn lớn cho ta một manh mối về nguồn gốc của ngôn ngữ:

it may have started as gesture rather than speech.

có khả năng ngôn ngữ bắt nguồn từ cử chỉ chứ không phải lời nói.

Great apes gesture to each other in the wild much more freely

Vượn lớn trong tự nhiên ra hiệu tùy thích cho nhau

than they vocalize.

nhiều hơn dùng tiếng.

Language may have begun to take shape during the Pleistocene,

Ngôn ngữ có thể hình thành trong Thế Canh Tân,

2 to 3 million years ago, with the emergence of the genus Homo

hai đến ba triệu năm về trước, cùng với sự xuất hiện của chi Người,

that eventually gave rise to our own species, homo sapiens.

cuối cùng, được loài người tinh khôn sử dụng nhiều.

Brain size tripled, and bipedalism freed the hands for communication.

Kích thước não gấp ba, đi bằng hai chân khiến ta rảnh tay giao tiếp.

There may have been a transition from gestural communication

Có thể xảy ra quá trình chuyển đổi giữa giao tiếp bằng cử chỉ

to gestural language—

sang ngôn ngữ cử chỉ —

from pointing to objects and pantomiming actions—

từ việc chỉ vào đồ vật và mô phỏng các hành động

to more efficient, abstract signing.

thành những động tác xúc tích và trừu tượng.

The abstraction of gestural communication would have removed the need for visuals,

Sự trừu tượng khiến hình ảnh không còn quan trọng,

setting the stage for a transition to spoken language.

tạo tiền đề cho quá trình chuyển đổi sang ngôn ngữ nói.

That transition would have likely come later, though.

Dĩ nhiên, sau đó mới xảy ra quá trình này.

Articulate speech depends on a vocal tract of a particular shape.

Phát âm rõ phụ thuộc vào hình dạng cấu trúc của thanh quản.

Even our closest ancestors, the Neanderthals and Denisovans,

Dù là tổ tiên gần nhất của ta, người Neanderthal và Denisovan,

had vocal tracts that were not optimal,

có thanh quản nhưng chưa hoàn thiện tối ưu,

though they likely had some vocal capacity,

dù có thể nói (nhưng không rõ),

and possibly even language.

và có thể cả ngôn ngữ.

Only in humans is the vocal tract optimal.

Chỉ có con người có thanh quản tối ưu.

Spoken words free the hands for activities such as tool use and transport.

Tiếng nói giúp rảnh tay dùng công cụ hoặc vận chuyển.

So it may have been the emergence of speech,

Vì vậy, có thể do sự xuất hiện của tiếng nói,

not of language itself, that led to the dominance of our species.

chứ không phải ngôn ngữ, khiến ta chiếm ưu thế.

Language is so intimately tied to complex thought, perception, and motor functions

Ngôn ngữ có quan hệ mật thiết với suy nghĩ, nhận thức và chức năng vận động

that it’s difficult to untangle its biological origins.

rất khó để hiểu hết bản chất sinh học của nó.

Some of the biggest mysteries remain:

Vài bí ẩn lớn vẫn tồn tại:

to what extent did language as a capacity shape humanity,

ngôn ngữ đã ảnh hưởng lên con người như thế nào,

and to what extent did humanity shape language?

và con người từng tác động lại ngôn ngữ ra sao?

What came first, the vast number of possible scenarios we can envisage,

Điều nào xảy ra trước, vô số tình huống ta có thể tưởng tượng,

or our ability to share them?

hay khả năng diễn đạt chúng?