Is fire a solid, a liquid, or a gas? - Elizabeth Cox

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Eren Gokce

Sitting around a campfire, you can feel its heat,

Bir kamp ateşinin etrafında otururken ısısını hissedebilir,

smell the woody smoke, and hear it crackle.

yanan odun kokusunu alabilir ve ateşin çıtırdadığını duyabilirsiniz.

If you get too close,

Çok yaklaşırsanız gözlerinizi ve burun deliklerinizi yakar.

it burns your eyes and stings your nostrils.

You could stare at the bright flames forever

Bitmeyen şekillerde hareket ediyor gibi görünürken

as they twist and flicker in endless incarnations.

o parlak ateşten gözlerinizi alamazsınız.

But what exactly are you looking at?

Peki baktığınız bu şey aslında ne?

The flames are obviously not solid,

Alevlerin katı olmadığı ortada, sıvı da değiller.

nor are they liquid.

Mingling with the air, they’re more like a gas,

Havayla olan etkileşimine bakınca gaza benziyorlar

but more visible--and more fleeting.

ama daha görünür ve daha uçucular.

And on a scientific level, fire differs from gas

Bilimsel düzeyde ateş gazdan ayrılıyor

because gases can exist in the same state indefinitely

çünkü gazlar aynı durumda sonsuza kadar kalabilirken

while fires always burn out eventually.

ateş her zaman söner.

One misconception is that fire is a plasma,

Yanlış bir kanı da ateşin plazma olduğu,

the fourth state of matter in which atoms

yani atomların elektronlardan ayrıldığı maddenin dördüncü hâli.

are stripped of their electrons.

Like fire and unlike the other kinds of matter,

Plazmalar ateşe benzer ama diğer madde türlerine benzemez,

plasmas don’t exist in a stable state on earth.

yani dünyada sabit bir durumda var olamazlar.

They only form when gas is exposed to an electric field or superheated

Yalnızca gaz eletrik alanına maruz bırakılınca

ya da binlerce veya yüz binlerce derece aşırı sıcağa maruz bırakılınca oluşurlar.

to temperatures of thousands or tens of thousands of degrees.

By contrast, fuels like wood and paper burn

Buna karşın odun veya kâğıt gibi yakıtlar birkaç yüz derece yanarlar;

at a few hundred degrees —far below the

bir plazma için düşünülen eşiğin çok altında.

threshold of what's usually considered a plasma.

Yani ateş ne katı, ne sıvı, ne gaz, ne de plazma.

So if fire isn’t a solid, liquid, gas,

or a plasma, what does that leave?

Peki geriye ne kaldı?

It turns out fire isn’t actually matter at all.

Anlaşılan o ki ateş madde bile değil.

Instead, it’s our sensory experience of a chemical reaction called combustion.

Ateş, yanma denilen kimyasal reaksiyona gösterdiğimiz duyusal deneyim.

In a way, fire is like the leaves changing color in fall,

Bir bakıma ateş sonbaharda renkleri değişen yapraklar gibi,

the smell of fruit as it ripens,

olgunlaşan bir meyvenin kokusu

or a firefly’s blinking light.

veya ateş böceğinin yanıp sönen ışığı gibi.

All of these are sensory clues that a

Tüm bu duyusal ipuçları kimyasal bir tepkimeye işaret ediyor.

chemical reaction is taking place.

What differs about fire is that it engages a lot of

Ateşi farklı kılan şey pek çok duyumuza aynı anda hitap etmesi,

our senses at the same time, creating the kind of vivid

fiziksel bir şeyden beklediğimiz deneyimi bize canlandırması.

experience we expect to come from a physical thing.

Combustion creates that sensory experience

Yanma, yakıt, ısı ve oksijen kullanarak duyusal bir deneyim yaratıyor.

using fuel, heat, and oxygen.

In a campfire, when the logs are heated to their ignition temperature,

Bir kamp ateşinde odunlar alev alma ısısına ulaştığında

the walls of their cells decompose,

hücrelerinin duvarı bozunuyor,

releasing sugars and other molecules into the air.

şeker ve diğer molekülleri havaya salıyorlar.

These molecules then react with airborne oxygen

Sonra bu moleküller havadaki oksijenle reaksiyona giriyor

to create carbon dioxide and water.

ve karbondioksit ve su yaratıyor.

At the same time, any trapped water in the logs

Bu esnada odunlar içinde sıkışmış su

vaporizes, expands, ruptures the wood around it,

buharlaşıyor, genişliyor ve odundan ayrılıyor,

and escapes with a satisfying crackle.

hoşumuza giden bir çıtırdamayla kaçıyor.

As the fire heats up, the carbon dioxide and water vapor

Ateşin ısısı arttıkça yanmanın oluşturduğu karbondioksit ve su buharı genişliyor.

created by combustion expand.

Now that they’re less dense, they rise in a thinning column.

İncelen bir sütun hâlinde yükselirken ateşlerin yoğunluğu azalıyor.

Gravity causes this expansion and rising, which gives

Bu genişleme ve yükselmeye yer çekimi sebep oluyor,

flames their characteristic taper.

ateşe o kendine özgü incelmeyi veriyor.

Without gravity, molecules don’t separate

Yer çekimi olmadan moleküller yoğunluğa göre ayrılmaz

by density and the flames have a totally different shape.

ve alevler de tamamen farklı bir şekle sahip olurlar.

We can see all of this because combustion

Bunun hepsini görüyoruz çünkü yanma ayrıca ışık da yaratıyor.

also generates light.

Molecules emit light when heated,

Moleküller ısındığında ışık salınımı yapıyor

and the color of the light depends

ve ışığın rengi de moleküllerin ısısına göre değişiyor.

on the temperature of the molecules.

The hottest flames are white or blue.

En sıcak alevler beyaz veya mavi.

The type of molecules in a fire can

Bir ateş içindeki moleküllerin türü de alevlerin rengini etkileyen bir faktör.

also influence flame color.

For instance, any unreacted carbon atoms from the logs

Örneğin odunlardan tepkimeye uğramamış tüm karbon atomları

form little clumps of soot that rise

biz kamp ateşiyle ilgilendikçe alevlerle yükselen

into the flames and emit the yellow-orange

ve sarı-turuncu bir ışık yayan is bulutları oluşturuyor.

light we associate with a campfire.

Substances like copper, calcium chloride,

Bakır, kalsiyum klorür ve potasyum gibi maddeler de

and potassium chloride can add their

bu karışıma kendi tonlarını eklerler.

own characteristic hues to the mix.

Besides colorful flames,

Renkli alevlerin yanı sıra,

fire also continues to generate heat as it burns.

ateş yandıkça ısı üretmeye de devam eder.

This heat sustains the flames by keeping

Yakıtın tutuşma derecesinde veya üstünde tutulmasıyla ısı korunur.

the fuel at or above ignition temperature.

Eventually, though, even the hottest fires

Ancak sonunda en sıcak alevler bile yakıt ve oksijensiz kalır.

run out of fuel or oxygen.

Then, those twisting flames give a final hiss

İşte bu noktada alevler son kez ses çıkarır

and disappear with a wisp of smoke

ve orada hiç olmamışlar gibi bir duman eşliğinde kaybolurlar.

as if they were never there at all.