Is fire a solid, a liquid, or a gas? - Elizabeth Cox

Translator: Ayan Organization Reviewer: himdad muhammed

Sitting around a campfire, you can feel its heat,

دانیشتن لە نزیکی ئاگردانێک، دەتوانیت ھەست بە گەرمیەکەی بکەت،

smell the woody smoke, and hear it crackle.

هەست بە بۆنی دووکەڵ بکەیت، گوێت لە سوتانی قرچەقرچی دارەکان بێت.

If you get too close,

ئەگەر زیاتر نزیک ببیتەوە،

it burns your eyes and stings your nostrils.

چاو و کونە لوتەکانت دەبرژێنێتەوە.

You could stare at the bright flames forever

دەتوانیت بڕوانیتە گەشانەوەی بڵێسەی ئاگرەکە

as they twist and flicker in endless incarnations.

لەگەڵ ئەوەی دەگەشێنەوە و سەما دەکەن بەشێوەی جۆراو جۆر.

But what exactly are you looking at?

بەڵام بەتەواوەتی سەیری چی دەکەیت؟

The flames are obviously not solid,

گڕی ئاگرەکە بەئاشکرا دیارە کە ڕەق نییە،

nor are they liquid.

هەروەها شلیش نین.

Mingling with the air, they’re more like a gas,

لەگەڵ هەوا تێکەڵ دەبن، زیاتر لە دۆخی گازی دەچن،

but more visible--and more fleeting.

بەڵام زياتر لەبەرچاون -- و زوو دەڕۆن و دیارنامێنن.

And on a scientific level, fire differs from gas

لەسەر ئاستی زانستی، ئاگر و گاز جیاوازیان هەیە

because gases can exist in the same state indefinitely

چونکە گاز لە دۆخی خۆیدا دەمێنێتەوە تا کاتێکی دیاری نەکراو

while fires always burn out eventually.

لە کاتێکدا ئاگر هەمیشە دەسوتێت و لەناو دەچێت.

One misconception is that fire is a plasma,

بیر و ڕایەکی هەڵە هەیە کە دەڵێت ئاگر لە دۆخی پلازما دایه،

the fourth state of matter in which atoms

چوارەم دۆخی ماددە لە هەر گەردیلەیەکدا

are stripped of their electrons.

لە ئەلیکترۆنەکانیان خاڵی دەکرێنەوە.

Like fire and unlike the other kinds of matter,

وەکو ئاگر و جیاواز لە جۆرەکانی تری ماددە،

plasmas don’t exist in a stable state on earth.

لەسەر زەوی پلازما لەدۆخێکی جێگیردا نامێنێتەوە.

They only form when gas is exposed to an electric field or superheated

کاتێک پێکدێت کە گاز لە شوێنیکەوە دەردەچێتە ناوچەیەکی کارەبایی یان ناوچەیەکی زۆر گەرم

to temperatures of thousands or tens of thousands of degrees.

بۆ پلەی گەرمی هەزار یان دە هەزار پلە.

By contrast, fuels like wood and paper burn

بە پێچەوانەوە، سوتەمەنییەکانی وەک دار و کاغەز

at a few hundred degrees —far below the

لە چەند سەد پلەیەک--زۆر لە خوارتر دەسوتێت

threshold of what's usually considered a plasma.

لەسەرەتادا بەگشتی وا دادەنرێت پلازما بێت.

So if fire isn’t a solid, liquid, gas,

کەواتە ئەگەر ئاگر رەق، شل، گاز،

or a plasma, what does that leave?

یاخود پلازما نەبێت، کەواتە لە چ دۆخێکدایە؟

It turns out fire isn’t actually matter at all.

لە کۆتاییدا دەرکەوتووە کە ئاگر ماددە نییە.

Instead, it’s our sensory experience of a chemical reaction called combustion.

لەبری ئەوە، بەپێی ئەزموونی خۆمان لە بواری کارلێکی کیمیایی پێی دەوترێت گڕگرتن.

In a way, fire is like the leaves changing color in fall,

لەو لایەنەوە، ئاگر وەکو گەڵا وایە کاتێک ڕەنگی دەگۆڕێت و دەوەرێت،

the smell of fruit as it ripens,

بۆنی میوە کاتێک پێدەگات،

or a firefly’s blinking light.

یان وەکو ترووکاندنی ئەستێرەی ڕووناکی.

All of these are sensory clues that a

هەموو ئەمانە بەڵگە و ئاماژەن کە

chemical reaction is taking place.

بە کارلێکێکی کیمیایی دابنرێت.

What differs about fire is that it engages a lot of

جیاوازی ئاگر ئەوەیە کە بەشێکی زۆر

our senses at the same time, creating the kind of vivid

لە هەستەکانمان داگیری دەکات لە هەمان کاتدا، دروست کردنی جۆرێک لە ڕۆشنایی

experience we expect to come from a physical thing.

ئەزموون و پێشبینی دەکەین شتێکی فیزیایی بێت.

Combustion creates that sensory experience

سووتان ئەو ئەزموونی هەست کردنە درووست دەکات

using fuel, heat, and oxygen.

بەکارهێنانی سووتەمەنی، گەرمی، هەروەها ئۆکسجین.

In a campfire, when the logs are heated to their ignition temperature,

لە ئاگرداندا، کاتێک پارچە بچووکەکانی دار گەرم دەکرێن بۆ پلەی گەرمی گڕگرتنیان،

the walls of their cells decompose,

دیواری خانەکانیان شیدەبێتەوە،

releasing sugars and other molecules into the air.

شەکر و گەردیلەکانی تر لەهەوادا بەرەڵا دەبن.

These molecules then react with airborne oxygen

دواتر ئەو گەردیلانە کارلێک لەگەڵ ئۆکسجینی هەوادا دەکەن

to create carbon dioxide and water.

بۆ پێکهێنانی دوانەئۆکسیدی کاربۆن و ئاو.

At the same time, any trapped water in the logs

لەهەمان کاتدا، هەر دڵۆپە ئاوێک لەناو پارچە بچووکەکاندا

vaporizes, expands, ruptures the wood around it,

دەبێت بە هەڵم، فراوان دەبێت، دارەکەی دەووروبەری خۆی تێکدەشکێنێت،

and escapes with a satisfying crackle.

لەگەڵ قرچەقرچی ئاگرەکەدا لەناودەچن.

As the fire heats up, the carbon dioxide and water vapor

کاتێک ئاگر گڕدەگرێت، دوانەئۆکسیدی کاربۆن و بەهەڵم بوونی ئاو

created by combustion expand.

بەهۆی فراوانبوونی کردای گڕگرتنەوە پەیدا دەبن.

Now that they’re less dense, they rise in a thinning column.

ئێستا چڕییەکەیان کەم دەبێتەوە، و بە ستوونێکی باریک بەرزدەبنەوە.

Gravity causes this expansion and rising, which gives

هێزی ڕاکێشانی زەوی هۆکاری ئەو فراوانبون و بەرزبوونەوەیە، کە

flames their characteristic taper.

گڕو تایبەتمەندی مۆم دەبەخشێت.

Without gravity, molecules don’t separate

بەبێ هێزی ڕاکێشانی زەوی، گەردیلەکان جیا نابنەوە

by density and the flames have a totally different shape.

چڕی و بڵێسەی ئاگر چەندین شێوەی جیاوازی هەیە.

We can see all of this because combustion

دەتوانین هەمووی ببینین چونکە گڕگرتن

also generates light.

ڕووناکیش بەرهەم دەهێنێت.

Molecules emit light when heated,

گەردیلەکان ڕووناکی دەنێرن کاتێک گەرم دەبن،

and the color of the light depends

و ڕەنگی ڕووناکیەکەش پشت دەبەستێت بە

on the temperature of the molecules.

ئەو پلە گەرمییەی لەناو گەردیلەکاندا هەیە.

The hottest flames are white or blue.

گەرمترین گڕی ئاگرەکان ڕەنگی سپی یان شینە.

The type of molecules in a fire can

هەروەها جۆری گەردیلەکان لە ئاگرێکدا

also influence flame color.

کاریگەری لەسەر ڕەنگی گڕەکە دەبێت.

For instance, any unreacted carbon atoms from the logs

بۆ نمونە، هەر گەردیلەیەکی کارلێک نەکردوو لە پارچەی دارەکە

form little clumps of soot that rise

بەشێوەی کۆمەڵە دووکەڵێک بەرز دەبێتەوە

into the flames and emit the yellow-orange

بۆ ناو گڕی ئاگرەکە و ڕووناکی زەردە پرتەقاڵی باو دەنێرێت

light we associate with a campfire.

بۆ ئەو هەوارگەی ئاگرە کە دروستمان کردووە.

Substances like copper, calcium chloride,

ماددەکانی وەک مس، کلۆریدی کالسیۆم،

and potassium chloride can add their

لەگەڵ کلۆریدی پۆتاسیۆم دەتوانرێ زیاد بکرێن

own characteristic hues to the mix.

بۆ تێکەڵبوونی تایبەتمەندی ڕەنگەکان.

Besides colorful flames,

جگە لە بڵێسە ڕەنگدارەکان،

fire also continues to generate heat as it burns.

ئاگر لەکاتی سوتانیدا بەردەوامە لە بەرهەمهێنانی گەرمی.

This heat sustains the flames by keeping

ئەم گەرمیەش گڕی ئاگرەکە بەهێز دەکات بەهۆی پاراستن

the fuel at or above ignition temperature.

و هێشتنەوەی سووتەمەنیەکە لە سەروو پلەی گەرمی گڕگرتنەوە.

Eventually, though, even the hottest fires

سەرئەنجام، کە، تەنانەت گەرمترین ئاگر

run out of fuel or oxygen.

بێ سوتەمەنی یان ئۆکسجین دەمێنێتەوە.

Then, those twisting flames give a final hiss

پاشان، بڵێسەی ئاگرەکان کۆتا فیشکە لێدەدات

and disappear with a wisp of smoke

بە دووکەڵێکی قووڵ دیار نامێنێت و لەناو دەچێت

as if they were never there at all.

وەک ئەوەی هەر بوونیشی نەبووبێت.