The rise and fall of history’s first empire - Soraya Field Fiorio

Çeviri: Nihal Aksakal Gözden geçirme: Gözde Alpçetin

History’s first empire rose out of a hot, dry landscape,

Tarihin ilk imparatorluğu, ekinleri beslemek için yağışsız,

without rainfall to nourish crops, without trees or stones for building.

inşa için taşı veya ağacı olmayan, sıcak ve kuru bir araziden yükseldi.

In spite of all this, its inhabitants built the world’s first cities,

Tüm bunlara rağmen, sakinleri dünyanın ilk şehirlerini,

with monumental architecture and large populations—

anıtsal mimarisi ve büyük nüfusuyla inşa ettiler

and they built them entirely out of mud.

ve onları tamamen çamurdan inşa ettiler.

Sumer occupied the southern part of modern Iraq

Sümer, Mezopotamya denilen bölgede

in the region called Mesopotamia.

modern Irak'ın güney bölümündeydi.

Mesopotamia means “between two rivers”—

Mezopotamya “iki nehir arasında” anlamına gelir —

the Tigris and the Euphrates.

Dicle ve Fırat.

Around 5000 BCE, early Sumerians used irrigation channels, dams, and reservoirs

MÖ 5000 civarında, ilk Sümerliler nehir suyunu yeniden yönlendirerek

to redirect river water and farm large areas of previously bone-dry land.

kupkuru arazi için sulama kanallarını, barajları ve rezervuarları kullandılar.

Agricultural communities like this were slowly springing up around the world.

Bunun gibi tarım toplulukları yavaş yavaş dünya çapında ortaya çıkıyordu.

But Sumerians were the first to take the next step.

Ancak bir sonraki adımı ilk atanlar Sümerlilerdi.

Using clay bricks made from river mud,

Nehir çamurundan yapılmış kil tuğlaları kullanarak

they began to build multi-storied homes and temples.

çok katlı evler ve tapınaklar inşa etmeye başladılar.

They invented the wheel—

Çamuru ev eşyalarına

a potter’s wheel, for turning mud into household goods and tools.

ve aletlere dönüştürmek için bir çömlekçi çarkı olan çarkı icat ettiler.

Those clay bricks gave rise to the world’s first cities,

Bu kil tuğlalar, muhtemelen MÖ 4500 civarında

probably around 4500 BCE.

dünyanın ilk şehirlerinin doğmasını sağladı.

At the top of the city’s social ladder were priests and priestesses,

Şehrin sosyal merdiveninin tepesinde asil olarak kabul edilen rahipler ve rahibeler,

who were considered nobility,

then merchants, craftspeople, farmers, and enslaved people.

sonra tüccarlar, zanaatkarlar, çiftçiler ve köleleştirilmiş insanlar vardı.

The Sumerian empire consisted of distinct city-states

Sümer imparatorluğu, küçük uluslar gibi işleyen

that operated like small nations.

farklı şehir devletlerinden oluşuyordu.

They were loosely linked by language and spiritual belief

Dil ve manevi inançla gevşek bir şekilde bağlantılıydılar

but lacked centralized control.

ancak merkezi kontrollerden yoksundu.

The earliest cities were Uruk, Ur, and Eridu,

İlk şehirler Uruk, Ur ve Eridu idi

and eventually there were a dozen cities.

ve sonunda bir düzine şehir ortaya çıktı.

Each had a king who served a role somewhere between a priest and a ruler.

Her birinin, bir rahip ile hükümdar gibi görev yapan bir kralı vardı.

Sometimes they fought against each other to conquer new territories.

Bazen yeni bölgeleri fethetmek için birbirlerine karşı savaştılar.

Each city was dedicated to a patron deity, considered the city’s founder.

Her şehir, şehrin kurucusu olarak kabul edilen bir koruyucu tanrıya adanmıştı.

The largest and most important building in the city was this patron god’s home:

Şehrin en büyük ve en önemli binası bu koruyucu tanrının eviydi:

the ziggurat, a temple designed as a stepped pyramid.

Basamaklı bir piramit olarak tasarlanmış bir tapınak olan ziggurat.

Around 3200 BCE, Sumerians began to expand their reach.

MÖ 3200 civarında Sümerliler erişim alanlarını genişletmeye başladı.

The potter’s wheel found a new home on chariots and wagons.

Çömlekçi çarkı, savaş arabaları ve vagonlarda yeni bir yuva buldu.

They built boats out of reeds and date palm leaves,

Sazlıklardan ve hurma yapraklarından, onları nehir ve deniz yoluyla

with linen sails that carried them vast distances by river and sea.

uzak mesafelere taşıyan keten yelkenlerle tekneler inşa ettiler.

To supplement scarce resources, they built a trade network

Kıt kaynakları desteklemek için Mısır, Anadolu ve Etiyopya'daki

with the rising kingdoms in Egypt, Anatolia, and Ethiopia,

yükselen krallıklarla bir ticaret ağı kurdular

importing gold, silver, lapis lazuli, and cedar wood.

ve altın, gümüş, gök cevher ve sedir ağacı ithal ettiler.

Trade was the unlikely impetus

Ticaret, dünyanın ilk yazı sisteminin

for the invention of the world’s first writing system.

icadı için beklenmedik bir itici güçtü.

It started as a system of accounting for Sumerian merchants

Yurt dışında tüccarlarla iş yapan Sümer tüccarları için

conducting business with traders abroad.

bir muhasebe sistemi olarak başladı.

After a few hundred years, the early pictogram system

Birkaç yüz yıl sonra, çivi yazısı adlı

called cuneiform turned into a script.

erken piktogram sistemi bir alfabeye dönüştü.

The Sumerians drafted up the first written laws

Sümerler ilk yazılı yasaları hazırladı

and created the first school system, designed to teach the craft of writing—

ve yazma zanaatını öğretmek için tasarlanan ilk okul sistemini yarattı

and pioneered some less exciting innovations, like bureaucracy and taxes.

ve bürokrasi ve vergiler gibi daha az heyecan verici yeniliklere öncülük etti.

In the schools, scribes studying from dawn to dusk,

Okullarda, çocukluktan yetişkinliğe kadar

from childhood well into adulthood.

gün doğumundan gün batımına kadar çalışan yazarlar.

They learned accounting, mathematics, and copied works of literature—

Muhasebe, matematik ve kopyalanmış edebiyat eserlerini—

hymns, myths, proverbs, animal fables, magic spells,

ilahiler, mitler, atasözleri, fablları, büyüleri

and the first epics on clay tablets.

ve kil tabletlerdeki ilk destanları öğrendiler.

Some of those tablets told the story of Gilgamesh,

Bu tabletlerden bazıları, efsanevi masallara da konu olan

a king of the city of Uruk who was also the subject of mythical tales.

Uruk şehrinin kralı Gılgamış'ın hikayesini anlatıyordu.

But by the third millennium BCE, Sumer was no longer the only empire around,

Ancak MÖ 3. bin yılda Sümer etraftaki,

hatta Mezopotamya'daki tek imparatorluk değildi.

or even in Mesopotamia.

Waves of nomadic tribes poured into the region from the north and east.

Bölgeye kuzeyden ve doğudan göçebe aşiret dalgaları aktı.

Some newcomers looked up to the Sumerians, adopting their way of life

Bazı yeni gelenler, yaşam tarzlarını benimseyen

and using the cuneiform script to express their own languages.

ve kendi dillerini ifade etmek için

çivi yazısını kullanan Sümerlere saygı duydu.

In 2300 BCE, the Akkadian king Sargon conquered the Sumerian city-states.

2300'de Akad kralı Sargon Sümer şehir devletlerini fethetti.

But Sargon respected Sumerian culture,

Ancak Sargon Sümer kültürüne saygı duyuyordu

and Akkadians and Sumerians existed side-by-side for centuries.

ve Akadlar ve Sümerler yüzyıllar boyunca yan yana yaşadı.

Other invading groups focused only on looting and destruction.

Diğer işgalci gruplar yalnızca yağma ve yıkıma odaklandı.

Even as Sumerian culture spread,

Sümer kültürü yayılırken bile

a steady onslaught of invasions killed off the Sumerian people by 1750 BCE.

MÖ 1750'de Sümer halkını sürekli bir istila saldırısı öldürdü.

Afterward, Sumer disappeared back into the desert dirt,

Daha sonra Sümerler, 19. yüzyıla doğru

not to be rediscovered until the 19th century.

yeniden keşfedilmemesi için çöl toprağında kayboldu.

But Sumerian culture lived on for thousands of years—

Ancak Sümer kültürü önce Akadlar, sonra Asurlular,

first through the Akkadians, then the Assyrians, then the Babylonians.

sonra Babilliler aracılığıyla binlerce yıl yaşadı.

The Babylonians passed Sumerian inventions and traditions through

Babilliler Sümer icatlarını ve geleneklerini İbrani,

along Hebrew, Greek, and Roman cultures.

Yunan ve Roma kültürlerinden geçirdiler.

Some persist today.

Bazıları günümüzde devam ediyor.