The rise and fall of history’s first empire - Soraya Field Fiorio

Tłumaczenie: Ola Królikowska Korekta: Rysia Wand

History’s first empire rose out of a hot, dry landscape,

Pierwsze imperium w historii powstało w gorącym, suchym krajobrazie

without rainfall to nourish crops, without trees or stones for building.

bez opadów nawadniających uprawy, bez drzew i kamieni do budowy.

In spite of all this, its inhabitants built the world’s first cities,

Mimo to jego mieszkańcy zbudowali pierwsze miasta świata,

with monumental architecture and large populations—

z monumentalną architekturą i dużą populacją.

and they built them entirely out of mud.

Zrobili je całkowicie z błota.

Sumer occupied the southern part of modern Iraq

Sumer zajmował południową część współczesnego Iraku

in the region called Mesopotamia.

w regionie zwanym Mezopotamia.

Mesopotamia means “between two rivers”—

Słowo Mezopotamia oznacza "między dwiema rzekami",

the Tigris and the Euphrates.

Tygrysem i Eufratem.

Around 5000 BCE, early Sumerians used irrigation channels, dams, and reservoirs

Około 5000 roku p.n.e. pierwsi Sumerowie używali kanałów irygacyjnych, tam

i zbiorników wodnych do przekierowania wód rzecznych

to redirect river water and farm large areas of previously bone-dry land.

i upraw na uprzednio suchych obszarach.

Agricultural communities like this were slowly springing up around the world.

Takie społeczności rolnicze powoli pojawiały się na całym świecie,

But Sumerians were the first to take the next step.

ale to Sumerowie jako pierwsi poszli dalej.

Using clay bricks made from river mud,

Używając glinianych cegieł z mułu rzecznego,

they began to build multi-storied homes and temples.

zaczęli budować wielopiętrowe domy i świątynie.

They invented the wheel—

Wynaleźli koło garncarskie

a potter’s wheel, for turning mud into household goods and tools.

do zamiany błota w narzędzia i artykuły gospodarstwa domowego.

Those clay bricks gave rise to the world’s first cities,

Gliniane cegły dały początek pierwszym miastom świata,

probably around 4500 BCE.

prawdopodobnie około 4500 roku p.n.e.

At the top of the city’s social ladder were priests and priestesses,

Na szczycie drabiny społecznej miasta stali kapłani i kapłanki,

who were considered nobility,

uważani za szlachtę,

then merchants, craftspeople, farmers, and enslaved people.

następnie kupcy, rzemieślnicy, rolnicy i niewolnicy.

The Sumerian empire consisted of distinct city-states

Imperium sumeryjskie składało się z odrębnych miast-państw

that operated like small nations.

funkcjonujących jak małe narody.

They were loosely linked by language and spiritual belief

Łączyły ich luźno język i wiara,

but lacked centralized control.

ale brakowało scentralizowanej władzy.

The earliest cities were Uruk, Ur, and Eridu,

Najwcześniejszymi miastami były Uruk, Ur i Eridu,

and eventually there were a dozen cities.

a ostatecznie powstało kilkanaście miast.

Each had a king who served a role somewhere between a priest and a ruler.

Każde miało króla pełniącego rolę między kapłanem a władcą.

Sometimes they fought against each other to conquer new territories.

Miasta walczyły czasami ze sobą o nowe terytoria.

Each city was dedicated to a patron deity, considered the city’s founder.

Każde miasto poświęcono bóstwu-patronowi uważanemu za założyciela miasta.

The largest and most important building in the city was this patron god’s home:

Największym i najważniejszym budynkiem w mieście był dom boga-patrona,

the ziggurat, a temple designed as a stepped pyramid.

ziggurat, świątynia zaprojektowana jako piramida schodkowa.

Around 3200 BCE, Sumerians began to expand their reach.

Około 3200 roku p.n.e. Sumerowie zaczęli zwiększać zasięg.

The potter’s wheel found a new home on chariots and wagons.

Koło garncarskie pojawiło się w rydwanach i wozach.

They built boats out of reeds and date palm leaves,

Powstawały łodzie z trzciny i liści palmy daktylowej,

with linen sails that carried them vast distances by river and sea.

z płóciennymi żaglami, które przenosiły Sumerów na duże odległości drogą morską.

To supplement scarce resources, they built a trade network

Żeby uzupełnić ograniczone zasoby, stworzyli sieć handlową

with the rising kingdoms in Egypt, Anatolia, and Ethiopia,

z powstającymi królestwami Egiptu, Anatolii i Etiopii,

importing gold, silver, lapis lazuli, and cedar wood.

importując złoto, srebro, lapis lazuli i drewno cedrowe.

Trade was the unlikely impetus

Handel był niespodziewanym bodźcem

for the invention of the world’s first writing system.

do wynalezienia pierwszego na świecie pisma.

It started as a system of accounting for Sumerian merchants

Zaczęło się od systemu księgowania

dla sumeryjskich kupców handlujących z zagranicą.

conducting business with traders abroad.

After a few hundred years, the early pictogram system

Po kilkuset latach wczesny system piktogramów

called cuneiform turned into a script.

zwany pismem klinowym zmienił się w pismo.

The Sumerians drafted up the first written laws

Sumerowie stworzyli pierwsze spisane prawa

and created the first school system, designed to teach the craft of writing—

i pierwszy system szkolny, mający na celu naukę pisania,

and pioneered some less exciting innovations, like bureaucracy and taxes.

oraz wprowadzili mniej ekscytujące innowacje, jak biurokracja i podatki.

In the schools, scribes studying from dawn to dusk,

W szkołach skrybowie uczyli się od świtu do zmierzchu,

from childhood well into adulthood.

od dzieciństwa do dorosłości.

They learned accounting, mathematics, and copied works of literature—

Uczyli się rachunkowości, matematyki i kopiowali dzieła literackie:

hymns, myths, proverbs, animal fables, magic spells,

hymny, mity, przysłowia, bajki o zwierzętach, zaklęcia magiczne

and the first epics on clay tablets.

i pierwsze eposy na glinianych tabliczkach.

Some of those tablets told the story of Gilgamesh,

Niektóre z tych tabliczek opowiadały historię Gilgamesza,

a king of the city of Uruk who was also the subject of mythical tales.

króla miasta Uruk i bohatera mitów.

But by the third millennium BCE, Sumer was no longer the only empire around,

Ale w trzecim tysiącleciu p.n.e. Sumer nie był już jedynym imperium na świecie

or even in Mesopotamia.

czy nawet w Mezopotamii.

Waves of nomadic tribes poured into the region from the north and east.

Fale plemion koczowniczych napływały do regionu z północy i wschodu.

Some newcomers looked up to the Sumerians, adopting their way of life

Niektórzy nowoprzybyli podziwiali Sumerów,

przyjmowali ich styl życia

and using the cuneiform script to express their own languages.

i używali pism klinowych do wyrażania własnych języków.

In 2300 BCE, the Akkadian king Sargon conquered the Sumerian city-states.

W 2300 roku p.n.e. król akadyjski Sargon podbił sumeryjskie państwa-miasta.

But Sargon respected Sumerian culture,

Ale Sargon szanował sumeryjską kulturę,

and Akkadians and Sumerians existed side-by-side for centuries.

a Akadyjczycy i Sumerowie żyli obok siebie przez wieki.

Other invading groups focused only on looting and destruction.

Inni najeźdźcy skupiali się tylko na grabieży i niszczeniu.

Even as Sumerian culture spread,

Mimo rozprzestrzenienia kultury sumeryjskiej

a steady onslaught of invasions killed off the Sumerian people by 1750 BCE.

nieustanne inwazje wybiły do 1750 roku p.n.e. ludność sumeryjską.

Afterward, Sumer disappeared back into the desert dirt,

Później Sumer zniknął w piachach pustyni,

not to be rediscovered until the 19th century.

odkryty na nowo dopiero w XIX wieku.

But Sumerian culture lived on for thousands of years—

Sama kultura sumeryjska przetrwała tysiące lat

first through the Akkadians, then the Assyrians, then the Babylonians.

najpierw za sprawą Akadyjczyków, potem Asyryjczyków, a potem Babilończyków.

The Babylonians passed Sumerian inventions and traditions through

Babilończycy przekazali sumeryjskie wynalazki i tradycje

along Hebrew, Greek, and Roman cultures.

kulturze hebrajskiej, greckiej i rzymskiej.

Some persist today.

Niektóre trwają po dziś dzień.