History vs. Genghis Khan - Alex Gendler

Tarih Cengiz Han'a karşı - Alex Gendler

Çeviri: John Quartz Gözden geçirme: Ramazan Şen

He was one of the most fearsome warlords who ever lived,

O, gelmiş geçmiş en korkunç komutanlardandı.

waging an unstoppable conquest across the Eurasian continent.

Avrasya'da durdurulamayan bir fetih yürütmüştü.

But was Genghis Khan a vicious barbarian

Peki Cengiz Han gaddar bir barbar mı

or a unifier who paved the way for the modern world?

yoksa modern dünyaya giden yolu açan bir birleştirici mi?

We'll see in "History vs. Genghis Khan."

Bunu "Tarih Cengiz Han'a karşı"da göreceğiz.

"Order, order. Now who's the defendant today?

"Düzen, düzen. Bugün savunan kim?

Khan!"

Han!"

"I see Your Honor is familiar with Genghis Khan,

"Görüyorum ki Sayın Yargıç, askeri saldırılarıyla

the 13th century warlord whose military campaigns killed millions

milyonlarca kişiyi öldüren ve ardında yıkımdan başka bir şey bırakmayan

and left nothing but destruction in their wake."

13. asırda yaşamış Cingiz Han'ı tanıyor."

"Objection. First of all, it's pronounced Genghis Kahn."

"İtiraz ediyorum. Öncelikle okunuşu Cengiz Han olacak."

"Really?"

"Gerçekten mi?"

"In Mongolia, yes.

"Moğolistan'da, evet."

Regardless, he was one of the greatest leaders in human history.

Her halükarda insanlık tarihinin en büyük liderlerinden.

Born Temüjin, he was left fatherless and destitute as a child

Dünyaya gelen Timuçin, çocuk yaşta babasız ve boynu bükük kalmıştı

but went on to overcome constant strife to unite warring Mongol clans

fakat savaşan Moğol kabileleri arasında süren kavgayı sona erdirmeye koyuldu

and forge the greatest empire the world had seen,

ve sonunda Pasifik'ten Avrupa'nın içlerine kadar uzanan

eventually stretching from the Pacific to Europe's heartland."

dünyanın gördüğü en büyük imparatorluğu meydana getirdi."

"And what was so great about invasion and slaughter?

"Peki işgal ve kıyımın nesi bu kadar müthiş?

Northern China lost 2/3 of its population."

Kuzey Çin nüfusunun 2/3'sini kaybetmiş."

"The Jin Dynasty had long harassed the northern tribes,

Çin hanedanı kuzeydeki kabileleri birbirine kırdırarak veya

paying them off to fight each other and periodically attacking them.

onlara saldırarak uzun süredir taciz etmekteydi.

Genghis Khan wasn't about to suffer the same fate

"Cengiz Han Moğolları birleştirmeye çalışan son Han olarak

as the last Khan who tried to unite the Mongols,

aynı kaderden muzdarip olmayacaktı,

and the demographic change may reflect poor census keeping,

dahası nüfustaki değişim, kayıtların iyi tutulamadığını gösteriyor olabilir,

not to mention that many peasants were brought into the Khan's army."

çok sayıda çiftçinin Han'ın ordusuna alındığını söylemeye gerek yok."

"You can pick apart numbers all you want,

"İstediğin sayıyı alabilirsin,

but they wiped out entire cities, along with their inhabitants."

fakat halklarıyla beraber şehirleri haritadan sildiler."

"The Khan preferred enemies to surrender and pay tribute,

"Han, düşmanlarının teslim olmalarını ve vergi ödemelerini tercih ediyordu

but he firmly believed in loyalty and diplomatic law.

fakat sadakat ve diplomasiye olan inancı da güçlüydü.

The cities that were massacred were ones that rebelled after surrendering,

Katliama uğrayan şehirler teslim olduktan sonra isyan edenler

or killed as ambassadors.

ya da elçi olarak öldürülenlerdi.

His was a strict understanding of justice."

Onunki katı bir adalet anlayışıydı."

"Multiple accounts show his army's brutality going beyond justice:

"Çok sayıda kaynak, ordusunun vahşetinin adaletin ötesine geçtiğine işaret ediyor:

ripping unborn children from mothers' wombs,

Doğmamış bebekleri annelerinin rahminden çıkarmak,

using prisoners as human shields,

tutsakları kalkan olarak veya kuşatma araçlarının

or moat fillers to support siege engines,

geçişi için hendekleri doldurmak amacıyla kullanmak,

taking all women from conquered towns--"

fethedilen yerlerdeki tüm kadınları alarak--"

"Enough! How barbaric!"

"Yeter! Ne kadar barbarca!"

"Is that really so much worse than other medieval armies?"

"Gerçekten diğer Orta Çağ ordularından daha mı kötü?"

"That doesn't excuse Genghis Khan's atrocities."

"Bu, Cengiz Han'ın zulmüne bahane olamaz."

"But it does make Genghis Khan unexceptional for his time

"Fakat bunlar Cengiz Han'ı döneminin kana susamış vahşilerine nazaran

rather than some bloodthirsty savage.

sıradan bir hale getirmekte.

In fact, after his unification of the tribes abolished bride kidnapping,

Esasen, kabileleri bir araya getirdikten sonra gelinleri kaçırmayı bıraktı,

women in the Mongol ranks had it better than most.

kadınlar Moğol saflarında çoğu emsallerinden daha iyi haldeydi.

They controlled domestic affairs,

Onlar İçişlerini kontrol eder,

could divorce their husbands,

kocalarını boşayabilir

and were trusted advisors.

ve güvenilir danışmanlardı.

Temüjin remained with his first bride all his life,

Timuçin eşiyle ömür boyu birlikte kaldı,

even raising her possibly illegitimate son as his own."

hem de muhtemelen gayrimeşru oğlunu kendi oğluymuşçasına büyüttü."

"Regardless, Genghis Khan's legacy was a disaster:

"Her halükarda, Cengiz Han mirası bir felaketti:

up to 40 million killed across Eurasia during his descendents' conquests.

Soyundan gelenlerin fetihleri esnasında Avrasya'da 40 milyona yakın insan öldü.

10% of the world population.

Dünya nüfusunun %10'u.

That's not even counting casualties from the Black Plague

Altın Ordu'nun Kaffa Kuşatması neticesinde Avrupa'ya taşınan

brought to Europe by the Golden Horde's Siege of Kaffa."

Kara Veba'dan kaynaklanan ölümleri saymıyorum bile."

"Surely that wasn't intentional."

"Bunun kastî olmadığı açık."

"Actually, when they saw their own troops dying of the Plague,

"Esasen, kendi askerlerinin vebadan öldüğünü görünce

they catapulted infected bodies over the city walls."

hastalıklı cesetlerini şehrin surlarının içerisine mancınıkla fırlatmışlar."

"Blech."

"Öğk!"

"Bahsettiğiniz kaynaklar, hadiseden

"The accounts you're referencing

were written over a hundred years after the fact.

100 yıldan fazla geçtikten sonra yazılmış.

How reliable do you think they are?

Sizce ne kadar güvenilirler?

Plus, the survivors reaped the benefits of the empire Genghis Khan founded."

Dahası, geride kalanlar Cengiz Han'ın kurduğu imparatorluğun meyvelerini yedi."

"Benefits?"

"Hangi meyveler?"

"The Mongol Empire practiced religious tolerance among all subjects,

"Moğol İmparatorluğu tüm tebaa arasında dini hoşgörü uygulamış,

they treated their soldiers well, promoted based on merit, rather than birth,

askerlerine iyi davranmış, ırk yerine liyakati esas almış,

established a vast postal system,

yaygın bir posta teşkilatı kurmuş

and inforced universal rule of law,

ve hukukun üstünlüğünü uygulamıştı, yardımlaşma kültürlerinden

not to mention their contribution to culture."

bahsetmeme gerek bile yok."

"You mean like Hulagu Khan's annihilation of Baghdad,

"Hülagu Han'ın dönemin kültür başkenti Bağdat'ı

the era's cultural capital?

yerle bir etmesi gibi mi?

Libraries, hospitals and palaces burned, irrigation canals buried?"

Kütüphaneler, hastaneler ve saraylar yanmış, sulama kanalları kapatılmıştı.

"Baghdad was unfortunate,

"Bağdat şanssızdı,

but its Kalif refused to surrender,

yine de oradaki Halife teslim olmayı reddetti,

and Hulagu was later punished by Berke Khan for the wanton destruction.

Hülagu yaptığı devasa yıkım nedeniyle daha sonra Berke Han tarafından cezalandırıldı.

It wasn't Mongol policy to destroy culture.

Kültürleri yok etme bir Moğol siyaseti değildi.

Usually they saved doctors, scholars and artisans from conquered places,

Genellikle, fethedilen yerlerdeki doktor, alim ve sanatçıları korumuş ve

and transferred them throughout their realm,

onları kendi egemenlikerindeki bölgelere

spreading knowledge across the world."

götürerek bilgiyi yeryüzüne yaymışlardır."

"What about the devastation of Kievan Rus,

"Batı Avrupa'da Rönesans yayılırken Kievan Rus devletinin,

leaving its people in the Dark Ages

halkını Karanlık Çağlara mahkum ederek

even as the Renaissance spread across Western Europe?"

sebep olduğu mahviyete ne demeli?"

"Western Europe was hardly peaceful at the time.

"O zamanlar Batı Avrupa barış içerisinde değildi.

The stability of Mongol rule made the Silk Road flourish once more,

Moğol hakimiyetinin getirdiği istikrar İpek Yolu'nu bir kez daha canlandırarak

allowing trade and cultural exchange between East and West,

Doğu ve Batı arasındaki ticari ve kültürel değişimi mümkün kılmış

and its legacy forged Russia and China from warring princedoms

ve bıraktığı miras Rusya ve Çin'i savaş halinde olan prensliklerden

into unified states.

gerçek devletlere dönüştürmüştür.

In fact, long after the Empire,

Esasen, Moğollardan çok sonra,

Genghis Khan's descendants could be found

Avrasya'nın her yerinde yönetimi elinde bulunduranlar arasında

among the ruling nobility all over Eurasia."

Cengiz Han'ın torunları bulunabilir."

"Not surprising that a tyrant would inspire further tyrants."

"Bir tiranın diğer tirana ilham vermesi şaşırtıcı bir şey değil."

"Careful what you call him. You may be related."

"Nasıl isimlendirdiğine dikkat et. Sen de onunla akraba olabilirsin."

"What?"

"Ne?"

"16 million men today are descended from Genghis Khan.

"Bugün Cengiz Han'ın soyundan gelen 16 milyon insan var.

That's one in ever 200."

Her 200 kişiden biri."

For every great conqueror, there are millions of conquered.

Her büyük fatih için milyonlarca fethedilen var.

Whose stories will survive?

Kimin hikayesi sonraki nesillere ulaşacak?

And can a leader's historical or cultural signifigance

Peki, bir liderin tarihi ve kültürel önemi

outweigh the deaths they caused along the way?

sebep olduğu ölümlerden daha önemli olabilir mi?

These are the questions that arise when we put history on trial.

Tarihi yargılamaya başladığımızda ortaya çıkan sorular bunlar.