History vs. Genghis Khan - Alex Gendler

Translator: Sundari Enkhtugs Reviewer: Tuya Bat

He was one of the most fearsome warlords who ever lived,

Чингис хаан бол хамгийн их айдас төрүүлсэн хаадын нэг бөгөөд

waging an unstoppable conquest across the Eurasian continent.

Еврази тив даяар зогсоохын аргагүй аян дайныг эхлүүлсэн юм.

But was Genghis Khan a vicious barbarian

Гэхдээ Чингис хаан харгис хэрцгий нэгэн байсан уу эсвэл

or a unifier who paved the way for the modern world?

өнөөгийн ертөнцийн үндсийг тавьсан энх тайвныг эрхэмлэгч байв уу?

We'll see in "History vs. Genghis Khan."

Энэ талаар бид "Түүх Чингис хааны эсрэг" хэмээх хичээлд үзнэ.

"Order, order. Now who's the defendant today?

"Шүүх хурлыг эхлүүлж байна. Өнөөдөр хэний хэргийг хэлэлцэх билээ?

Khan!"

Чингис хаан!"

"I see Your Honor is familiar with Genghis Khan,

"Эрхэм шүүгч таныг Гэнгис Хааны талаар сонссон гэдгийг харлаа.

the 13th century warlord whose military campaigns killed millions

Түүний 13-р зуунд удирдсан цэрэг эрс сая сая хүний аминд хүрч,

and left nothing but destruction in their wake."

байлдан дагуулалт нь устгал, сүйрэл авчирсан билээ."

"Objection. First of all, it's pronounced Genghis Kahn."

"Эсэргүүцэж байна. Юуны түрүүнд түүний нэрийг Чингис хаан гэж дууддаг."

"Really?"

"Тийм үү?"

"In Mongolia, yes.

"Тийм ээ, Монгол хэлээр.

Regardless, he was one of the greatest leaders in human history.

Ямартай ч тэрээр хүн төрөлхтний түүхэн дэх хамгийн агуу удирдагч нарын нэг мөн.

Born Temüjin, he was left fatherless and destitute as a child

Тэмүүжин нэртэй төрсөн тэрээр бага насандаа эцгээсээ өнчирч,

but went on to overcome constant strife to unite warring Mongol clans

үгээгүй хоосонг туулсан ч, дотроо эвдэрч хагарсан Монгол аймгуудыг нэгтэж,

and forge the greatest empire the world had seen,

түүний байгуулсан гүрэн Номхон далайн эргээс

eventually stretching from the Pacific to Europe's heartland."

Европын төв хүрсэн, цаг үеийн хамгийн том гүрэн болсон юм."

"And what was so great about invasion and slaughter?

"Тэгээд аллага, дайны юу нь сайн байгаа юм?

Northern China lost 2/3 of its population."

Хойд Хятадын нийт хүн амын 60 гаруй хувийг хядсан шүү дээ."

"The Jin Dynasty had long harassed the northern tribes,

"Чин гүрэн он удаан хугацаанд хойд нутгийн аймгуудад

paying them off to fight each other and periodically attacking them.

хахууль өгч дотор нь хагаруулж, үеэс үед довтолдог байсан.

Genghis Khan wasn't about to suffer the same fate

Чингис хаан Монгол аймгуудыг нэгтгэх гэж оролдсон

as the last Khan who tried to unite the Mongols,

сүүлийн хаантай ижил хувь заяа туулахыг хүсээгүй бөгөөд хүн амын

and the demographic change may reflect poor census keeping,

их өөрчлөлт нь тооллого боловсронгуй бус байсантай холбоотой байх магадлалтай.

not to mention that many peasants were brought into the Khan's army."

Мөн тариачдыг ихээр Чингисийн армид элсүүлсэнг дурдах хэрэгтэй.

"You can pick apart numbers all you want,

"Та тоо баримтыг хүссэнээрээ өөрчилж болох ч,

but they wiped out entire cities, along with their inhabitants."

тэдний цэрэг хотуудыг ард иргэдтэй нь хуу арчиж байсан."

"The Khan preferred enemies to surrender and pay tribute,

"Чингис дайснуудаа бууж өгч, татвар төлөхийг илүүд үздэг байсан.

but he firmly believed in loyalty and diplomatic law.

Гэхдээ үүний хариуд хаанд үнэнч байж, дипломат харилцаагаа хадгалах ёстой.

The cities that were massacred were ones that rebelled after surrendering,

Сүйдсэн хотууд голдуу бууж өгснийхөө дараа хааны эсрэг боссон,

or killed as ambassadors.

эсвэл жишээ болгон дайралтанд өртдөг байсан.

His was a strict understanding of justice."

Тэрээр шударга ёсыг хатуу баримталдаг хүн байсан."

"Multiple accounts show his army's brutality going beyond justice:

"Чингисийн армийн харгислал яав ч шудaрга ёс байж чадахгүй.

ripping unborn children from mothers' wombs,

Эхийнхээ гэдсэнд байсан ургийн амийг тасалж,

using prisoners as human shields,

дайралтын үед хоригдогч нарыг хүн бамбай эсвэл

or moat fillers to support siege engines,

бүслэлт хийхдээ шуудуу дүүргэгч болгон ашигладаг байсан,

taking all women from conquered towns--"

буулгаж авсан хотынхоо бүх эмэгтэйчүүдийг олзолж..."

"Enough! How barbaric!"

"Болно оо! Ямар зэрлэг юм бэ!"

"Is that really so much worse than other medieval armies?"

"Энэ бүхэн дундад зууны үеийн бусад армиудаас ялгаатай гэж үү?"

"That doesn't excuse Genghis Khan's atrocities."

"Тэглээ гээд Чингис хааныг харгис байгаагүй гэж хэлж болохгүй."

"But it does make Genghis Khan unexceptional for his time

"Гэхдээ энэ нь Чингисийг цаг үетэй нь харьцуулахад тийм ч хэрээс хэтэрсэн,

rather than some bloodthirsty savage.

цусны төлөө аллага хийж байгаагүйг харуулж байна.

In fact, after his unification of the tribes abolished bride kidnapping,

Овог аймгуудыг нэгтгэснээр бэр богтлох ёсыг зогсоон

women in the Mongol ranks had it better than most.

Монгол эмэгтэйчүүд илүү эрх мэдэлтэй болсон.

They controlled domestic affairs,

Тэд гэр ахуйн асуудлыг удирдан явуулж,

could divorce their husbands,

нөхрөөсөө салах эрхтэй байсан ба

and were trusted advisors.

итгэлтэй зөвлөхүүд байж.

Temüjin remained with his first bride all his life,

Тэмүүжин анхны эхнэртэйгээ насаараа ханилсан бөгөөд

even raising her possibly illegitimate son as his own."

өөрийн эсэх нь эргэлзээтэй ууган хүүг өөрийн хэмээн өсгөсөн юм."

"Regardless, Genghis Khan's legacy was a disaster:

"Тэгсэн ч гэсэн Чингисийн үр хойчийн үйлс гамшгийн үр дагавартай байсан:

up to 40 million killed across Eurasia during his descendents' conquests.

түүний өв залгамжлагч нарын дайнд 40 сая гаруй хүмүүс амиа алдсан.

10% of the world population.

Нийт дэлхийн хүн амын 10 хувь.

That's not even counting casualties from the Black Plague

Үүнээс гадна тэдний цэрэг арми Каффааг эзлэхдээ

brought to Europe by the Golden Horde's Siege of Kaffa."

Европт халдаасан хар тахалд олон хүн амиа алдсан."

"Энэ хэргийг санаатай зохион байгуулаагүй шүү дээ."

"Surely that wasn't intentional."

"Actually, when they saw their own troops dying of the Plague,

"Тэд цэрэг эрсээ тахлаар үхэж байхыг мэдмэгцээ

they catapulted infected bodies over the city walls."

халдвартай цогцоснуудыг хотын хана давуулж шиддэг байсан."

"Blech."

"Заваан юм."

"The accounts you're referencing

"Таны дурдаж буй баримтууд

were written over a hundred years after the fact.

түүхэн явдал болсноос 100 жилийн дараа бичигдсэн.

How reliable do you think they are?

Энэ баримтууд үнэний хэр хувьтай бол?

Plus, the survivors reaped the benefits of the empire Genghis Khan founded."

Харин ч амь гарсан хүмүүс Чингис хааны байгуулсан гүрний өгөөжийг магтдаг."

"Benefits?"

"Сайн үр дагаврууд гэнэ ээ?"

"The Mongol Empire practiced religious tolerance among all subjects,

"Монгол гүрэн ард иргэдэд хүссэн шашнаа шүтэхийг зөвшөөрч,

they treated their soldiers well, promoted based on merit, rather than birth,

цэргүүдээ анхаарч, гарал угсаанаас илүү байгуулсан гавьяагаар нь зэрэг дэвшүүлж,

established a vast postal system,

асар өргөн буухиа шуудан байгуулж,

and inforced universal rule of law,

бүх нийтээр мөрдөх хууль жаяг хэрэгжүүлээд зогсохгүй

not to mention their contribution to culture."

соёл иргэншилд асар их нөлөөлөл үзүүлсэн."

"You mean like Hulagu Khan's annihilation of Baghdad,

"Та тухайн цаг үеийн соёлын төв байсан Багдад хотыг

the era's cultural capital?

Хүлэгү хаан хэрхэн сүйтгэснийг хэлж байна уу?

Libraries, hospitals and palaces burned, irrigation canals buried?"

Номын сан, эмнэлэг, ордуудыг шатаан,

усалгааны цооногуудыг устгасныг хэлж байна уу?

"Baghdad was unfortunate,

"Багдадын хэрэг бол золгүй явдал байсан ч

but its Kalif refused to surrender,

хотын Калиф бууж өгөхөөс татгалзсан бөгөөд

and Hulagu was later punished by Berke Khan for the wanton destruction.

Хүлэгү дараагаар Бэрх хаанд үндэслэлгүй сүйтгэлийнхээ төлөө шийтгүүлсэн.

It wasn't Mongol policy to destroy culture.

Соёл иргэншлийг устгах Монголын бодлого байгаагүй.

Usually they saved doctors, scholars and artisans from conquered places,

Тэд эзэлсэн газруудынхаа эмч, эрдэмтэд, урчуудыг аварч,

and transferred them throughout their realm,

эзэнт гүрний газар бүр лүү шилжүүлэн

spreading knowledge across the world."

дэлхий даяар мэдлэг түгээж байсан."

"What about the devastation of Kievan Rus,

"Тэгвэл Киевийн Русийг сүйрүүлж,

leaving its people in the Dark Ages

баруун Европт сэргэн мандалт цэцэглэж байхад

even as the Renaissance spread across Western Europe?"

хүн ардыг нь харанхуй бүдүүлэг цаг үед орхисныг юу гэх вэ?"

"Western Europe was hardly peaceful at the time.

"Тухайн үед Баруун Европ барагтаа тайван байгаагүй.

The stability of Mongol rule made the Silk Road flourish once more,

Монголчуудын ноёрхол тогтворжсоноор Торгоны Зам дахин сэргэж,

allowing trade and cultural exchange between East and West,

Өрнө, Дорныг холбосон худалдаа, соёлын харилцааг хөгжүүлж,

and its legacy forged Russia and China from warring princedoms

улмаар Орос, Хятадад гарч байсан дотоодын бүлэг хоорондын тэмцлээс

into unified states.

нэгдмэл орон болоход тусалсан.

In fact, long after the Empire,

Эзэнт гүрнээс хойшид ч Чингис хааны үр удам

Genghis Khan's descendants could be found

Евразийг удирдаж байсан язгууртнуудад багтаж байсан.

among the ruling nobility all over Eurasia."

"Not surprising that a tyrant would inspire further tyrants."

"Өөр шигээ олон дарангуйлагчдыг гаргаж ирсэнд гайхах юмгүй."

"Careful what you call him. You may be related."

"Хэлж байгаагаа бодоорой. Та ч бас түүний угсаа байж магадгүй."

"What?"

"Юу гэнэ ээ?"

"16 million men today are descended from Genghis Khan.

"Өнөөдөр түүний үр удам 16 сая хүн байдаг.

That's one in ever 200."

200 хүн тутмын 1 гэсэн үг."

For every great conqueror, there are millions of conquered.

Агуу байлдан дагуулагч бүр сая сая хүнийг эрхшээлдээ оруулдаг.

Whose stories will survive?

Хэний түүх үлдэх бол?

And can a leader's historical or cultural signifigance

Түүхэн удирдагчийн соёл иргэншилд оруулсан хувь нэмэр

outweigh the deaths they caused along the way?

замдаа учруулсан үхлүүдийг цагаатгаж чадах болов уу?

These are the questions that arise when we put history on trial.

Түүхийг шүүхийн тавцан дээр авчрахад ийм л асуултууд урган гардаг.