History vs. Genghis Khan - Alex Gendler

Tłumaczenie: Andrzej Bedziak Korekta: Rysia Wand

He was one of the most fearsome warlords who ever lived,

Był jednym z najbardziej przerażających dowódców militarnych w historii,

waging an unstoppable conquest across the Eurasian continent.

prowadzącym nieustanny podbój Eurazji.

But was Genghis Khan a vicious barbarian

Czy jednak Czyngis-chan był tylko okrutnym barbarzyńcą,

or a unifier who paved the way for the modern world?

czy też władcą, który utorował drogę współczesnemu światu?

We'll see in "History vs. Genghis Khan."

Dowiemy się o tym z rozprawy "Historia kontra Czyngis-chan".

"Order, order. Now who's the defendant today?

"Cisza...kto jest dzisiaj oskarżonym?

Khan!"

Chan!"

"I see Your Honor is familiar with Genghis Khan,

" Widzę, że Wysoki Sąd zna Gengis-chana,

the 13th century warlord whose military campaigns killed millions

XIII-wiecznego watażkę, którego wyprawy wojenne pochłonęły miliony ofiar,

and left nothing but destruction in their wake."

zostawiając po sobie tylko zgliszcza".

"Objection. First of all, it's pronounced Genghis Kahn."

"Sprzeciw. Po pierwsze mówi się Czyngis-chan"

"Really?"

"Naprawdę?"

"In Mongolia, yes.

"Tak, w Mongolii.

Regardless, he was one of the greatest leaders in human history.

Pomijając to, był on jednym z największych przywódców w historii.

Born Temüjin, he was left fatherless and destitute as a child

Urodzony jako Temudżyn był sierotą bez środków do życia,

but went on to overcome constant strife to unite warring Mongol clans

przezwyciężył stałe konflikty i zjednoczył walczące ze sobą mongolskie klany,

and forge the greatest empire the world had seen,

tworząc największe imperium jakie widział świat,

eventually stretching from the Pacific to Europe's heartland."

rozciągające się od Pacyfiku do centrum Europy".

"And what was so great about invasion and slaughter?

"Ale co wspaniałego było w podbojach i rzeziach?

Northern China lost 2/3 of its population."

Północne Chiny straciły 2/3 ludności".

"The Jin Dynasty had long harassed the northern tribes,

"Dynastia Jin od dawna dręczyła północne plemiona,

paying them off to fight each other and periodically attacking them.

przekupując je, aby walczyły ze sobą i okresowo atakując je.

Genghis Khan wasn't about to suffer the same fate

Czyngis-chan nie zamierzał podzielić losu poprzedniego chana,

as the last Khan who tried to unite the Mongols,

który próbował zjednoczyć Mongołów.

and the demographic change may reflect poor census keeping,

A zmiany demograficzne mogą wynikać z marnych spisów ludności,

not to mention that many peasants were brought into the Khan's army."

nie wspominając o tysiącach chłopów wcielonych do armii Chana".

"You can pick apart numbers all you want,

"Możesz przytaczać statystyk, ile chcesz,

but they wiped out entire cities, along with their inhabitants."

ale jego armie zmiotły z powierzchni ziemi całe miasta".

"The Khan preferred enemies to surrender and pay tribute,

"Czyngis-chan wolał, gdy wrogowie poddawali się i oddawali mu hołd.

but he firmly believed in loyalty and diplomatic law.

Wierzył też w lojalność i siłę dyplomacji.

The cities that were massacred were ones that rebelled after surrendering,

Miasta, które buntowały się po kapitulacji, były masakrowane.

or killed as ambassadors.

His was a strict understanding of justice."

Czyngis-chan miał bardzo surowe podejście do sprawiedliwości.

"Multiple accounts show his army's brutality going beyond justice:

"Istnieje wiele dowodów na okrucieństwo jego armii,

nie mające nic wspólnego ze sprawiedliwością:

ripping unborn children from mothers' wombs,

wyrywanie nienarodzonych dzieci z łona matek,

using prisoners as human shields,

używanie jeńców jako żywych tarczy

or moat fillers to support siege engines,

lub do wypełniania fosy, aby podtrzymać machiny oblężnicze,

taking all women from conquered towns--"

branie w niewolę wszystkich kobiet z podbitych miast..."

"Enough! How barbaric!"

"Dosyć! Co za barbarzyństwo!"

"Is that really so much worse than other medieval armies?"

"Czy różni się to czymś od innych średniowiecznych armii?"

"That doesn't excuse Genghis Khan's atrocities."

"To wcale nie usprawiedliwia Czyngis-chana i jego okrucieństw".

"But it does make Genghis Khan unexceptional for his time

"Ale stawia go w szeregu wielu innych przywódców tamtych czasów,

rather than some bloodthirsty savage.

zamiast robić z niego żądnego krwi barbarzyńcę.

In fact, after his unification of the tribes abolished bride kidnapping,

Tak naprawdę, po zjednoczeniu plemion i zakazie porywania kobiet,

women in the Mongol ranks had it better than most.

uzyskały one o wiele więcej praw.

They controlled domestic affairs,

Kontrolowały sprawy rodzinne,

could divorce their husbands,

posiadały prawo rozwodu

and were trusted advisors.

i były zaufanymi doradczyniami.

Temüjin remained with his first bride all his life,

Temudżyn miał jedną żonę przez całe swoje życie,

even raising her possibly illegitimate son as his own."

wychowując jej prawdopodobnie nieślubne dziecko jako swoje".

"Regardless, Genghis Khan's legacy was a disaster:

"Mimo tego, spuścizna Czyngis-chana była katastrofalna:

up to 40 million killed across Eurasia during his descendents' conquests.

około 40 milionów ofiar w Eurazji podczas podbojów,

10% of the world population.

co stanowiło 10% populacji.

That's not even counting casualties from the Black Plague

Nie wliczając w to ofiar Czarnej Śmierci,

brought to Europe by the Golden Horde's Siege of Kaffa."

którą sprowadziła Złota Orda po oblężeniu Teodozji".

"Surely that wasn't intentional."

"Na pewno nie było to zamierzone".

"Actually, when they saw their own troops dying of the Plague,

"Właśnie, że kiedy spostrzegli

śmierć własnych żołnierzy,

they catapulted infected bodies over the city walls."

wrzucali zakażone ciała do miasta za pomocą katapult".

"Blech."

"Źródła, do których się odwołujesz,

"The accounts you're referencing

were written over a hundred years after the fact.

zostały spisane ponad sto lat po tych wydarzeniach.

How reliable do you think they are?

Uważasz, że są wiarygodne?

Plus, the survivors reaped the benefits of the empire Genghis Khan founded."

Poza tym ci, co przeżyli, czerpali korzyści z imperium Czyngis-chana".

"Benefits?"

"Korzyści?"

"The Mongol Empire practiced religious tolerance among all subjects,

"W Imperium mongolskim obowiązywała tolerancja religijna,

they treated their soldiers well, promoted based on merit, rather than birth,

żołnierze byli dobrze traktowani i promowani za zasługi, a nie urodzenie,

established a vast postal system,

ustanowiono ogromny system pocztowy

and inforced universal rule of law,

i wprowadzono jednolite prawo,

not to mention their contribution to culture."

nie wspominając wkładu w rozwój kultury".

"You mean like Hulagu Khan's annihilation of Baghdad,

"Masz na myśli zniszczenie przez Hulagu-chana

Bagdadu, który był stolicą kulturalną tamtych czasów?

the era's cultural capital?

Libraries, hospitals and palaces burned, irrigation canals buried?"

Spalone biblioteki, szpitale i pałace i zasypane kanały irygacyjne?"

"Baghdad was unfortunate,

"Bagdad to niefortunne wydarzenie,

but its Kalif refused to surrender,

ale jego kalif odmówił kapitulacji,

and Hulagu was later punished by Berke Khan for the wanton destruction.

a Hulagu został później ukarany

przez Berke-chana za bezsensowne zniszczenia.

It wasn't Mongol policy to destroy culture.

Celem Mongołów nie było niszczenie kultury.

Usually they saved doctors, scholars and artisans from conquered places,

Zazwyczaj oszczędzali lekarzy, uczonych i rzemieślników

and transferred them throughout their realm,

i umieszczali ich w swoim państwie,

spreading knowledge across the world."

żeby przekazywali wiedzę".

"What about the devastation of Kievan Rus,

"A co ze zniszczeniem Rusi Kijowskiej,

leaving its people in the Dark Ages

zostawiającym jej ludność w średniowieczu,

even as the Renaissance spread across Western Europe?"

kiedy w Europie zachodniej szerzył się renesans?".

"Western Europe was hardly peaceful at the time.

"W zachodniej Europie wcale nie panował pokój.

The stability of Mongol rule made the Silk Road flourish once more,

Stabilność władzy mongolskiej sprawiła,

że Jedwabny Szlak znowu zaczął prosperować,

allowing trade and cultural exchange between East and West,

pozwalając na wymianę towarów i kultury pomiędzy Wschodem a Zachodem,

and its legacy forged Russia and China from warring princedoms

a dzięki niemu Rosja i Chiny przestały ze sobą walczyć

into unified states.

i zaczęły współpracować.

In fact, long after the Empire,

Długo po upadku Imperium

Genghis Khan's descendants could be found

potomkowie Czyngis-chana zajmowali

among the ruling nobility all over Eurasia."

wysokie stanowiska wśród szlachty Eurazji".

"Not surprising that a tyrant would inspire further tyrants."

"Nic dziwnego, że tyran inspirował przyszłych tyranów".

"Careful what you call him. You may be related."

"Uważaj, jak go nazywasz. Możecie być spokrewnieni".

"What?"

"Słucham?"

"16 million men today are descended from Genghis Khan.

"Dzisiaj żyje 16 milionów potomków Czyngis-chana.

That's one in ever 200."

1 człowiek na 200".

For every great conqueror, there are millions of conquered.

Każdy wspaniały zdobywca to miliony podbitych.

Whose stories will survive?

Czyja spuścizna przetrwa?

And can a leader's historical or cultural signifigance

Czy wpływ władców na historię i kulturę

outweigh the deaths they caused along the way?

może przeważyć nad śmiercią milionów, do której się przyczynili?

These are the questions that arise when we put history on trial.

Oto pytania, które sobie zadajemy, kiedy wytaczamy sprawę historii.