Can you be awake and asleep at the same time? - Masako Tamaki

Çeviri: Gözde Alpçetin Gözden geçirme: Cihan Ekmekçi

Many animals need sleep.

Birçok hayvanın uykuya ihtiyacı vardır.

Even brainless jellyfish enter sleep-like states where they pulse less

Beyni olmayan denizanasının bile nabzının yavaşladığı,

yemek ve harekete daha yavaş tepki verdiği uykuya benzer durumları vardır.

and respond more slowly to food and movement.

But all of the threats and demands animals face

Ancak hayvanların yüzleştiği tüm tehlikeler ve talepler,

don’t just go away when it’s time to doze.

kestirme vaktinde öylece ortadan kaybolmaz.

That’s why a range of birds and mammals experience some degree

Bundan dolayı bazı kuşlar ve memeliler,

beyinlerinin bazı kısımlarının uyurken

of asymmetrical sleep where parts of their brain are asleep

diğer kısımlarının daha aktif olduğu asimetrik uykuyu deneyimler.

and other areas are more active.

This is even true for humans.

Bu insanlar için bile geçerli.

So how does it work?

Peki bu nasıl oluyor?

All vertebrate brains consist of two hemispheres: the right and left.

Tüm omurgalıların beyinleri iki yarım küreden oluşur: sağ ve sol lob.

Brain activity is usually similar across both during sleep.

Uyku esnasında beyin aktivitesi genellikle ikisinde de benzerdir.

But during asymmetrical sleep,

Ancak asimetrik uyku esnasında,

one brain hemisphere can be in deep sleep while the other is in lighter sleep.

bir beyin yarımküresi derin uykudayken diğeri daha hafif bir uykuda olabilir.

And in an extreme version called “unihemispheric sleep,”

“Unihemisferik uykusu” adı verilen aşırı bir versiyonda

one hemisphere may appear completely awake while the other is in deep sleep.

bir yarım küre tamamen uyanıkken diğeri derin uykuda görünebilir.

Take bottlenose dolphins.

Şişe burunlu yunusları ele alalım.

Their breathing is consciously controlled,

Solunumları bilinçli olarak kontrol altında

and they must surface for air every few minutes or they’ll drown.

ve birkaç dakikada bir yüzeye çıkmak zorundalar yoksa boğulurlar.

When they have a newborn calf, they must actually swim nonstop for weeks

Yavruları olduğunda onu güvende tutmak için

in order to keep it safe.

haftalarca durmaksızın yüzmek zorundalar.

So dolphins sleep unihemispherically, with just one hemisphere at a time.

Yani yunuslar sırayla tek yarım küreli uyuyor.

This allows them to continue swimming and breathing while snoozing.

Bu, kestirirken yüzmelerini ve solunum yapmalarını sağlıyor.

Other marine mammals also need asymmetrical sleep.

Diğer deniz memelilerinin de asimetrik uykuya ihtiyacı var.

Fur seals might spend weeks on end migrating at sea.

Kürklü foklar denizde göç etmek için haftalar harcayabilir.

They slip into unihemispheric sleep while floating horizontally,

Yatay bir şekilde süzülürken tek yarım küreli uykuya dalarlar;

holding their nostrils above the surface, closing their upward-facing eye,

burun deliklerini yüzeyde tutar, yukarıya bakan gözlerini kapatır

and keeping their downward-facing eye open.

ve aşağı bakan gözlerini açarlar.

This may help them stay alert to threats from the depths.

Bu, onları derinliklerden gelecek tehlikelere karşı tetikte tutar.

Similar pressures keep birds partially awake.

Benzer bir basınç, kuşları kısmen ayık tutar.

Mallard ducks sleep in groups, but some must inevitably be on the peripheries.

Yeşilbaş ördekler gruplar halinde uyurlar ama bazıları köşede kalır.

Those ducks spend more time in unihemispheric sleep,

Bu ördekler, dışarı bakan gözleri açık

ve bağlı olduğu beyin yarım küreleri daha aktif şekilde

with their outward-facing eyes open

and their corresponding brain hemispheres more active.

tek yarım küre uykusunda daha fazla zaman geçiriyorlar.

Other birds have been shown to catch z’s in midair migration.

Diğer kuşların havada göç ederken z oluşturdukları görülmüştür.

While undertaking non-stop transoceanic flights of up to 10 days,

On güne kadar çıkabilen aralıksız okyanus ötesi uçuşlarında frigat kuşları,

frigatebirds either sleep with one or both hemispheres at a time.

tek veya çift yarım küreleriyle uyuyabilirler.

They do so in seconds-long bursts, usually while riding air currents.

Bunu genellikle hava akımları sürerken saniyelik patlamalar halinde yaparlar.

But the frigatebirds still sleep less than 8% of what they would on land,

Frigat kuşları yine de karada uyuduklarının %8′inden daha az uyuyarak

suggesting a great tolerance for sleep deprivation.

uykusuzluğa karşı büyük bir tolerans gösteriyorlar.

It’s currently unclear whether asymmetrical sleep

Asimetrik uykunun, her iki yarım kürenin de uyumasının

packs the same benefits as sleep in both hemispheres

getirdiği faydaları sağlayıp sağlamadığı

and how this varies across species.

ve türler arasında nasıl değişkenlik gösterdiği henüz net değil.

In one experiment, fur seals relied on asymmetrical sleep

Bir deneyde, kürklü foklar sürekli uyarılırken

while being constantly stimulated.

asimetrik uykuya güvendiler.

But in recovery, they showed a strong preference

Ancak iyileşme sırasında, her iki yarım kürede de

for sleep across both hemispheres,

uyku için güçlü bir tercih gösterdiler;

suggesting that it was more restorative for them.

bu da uykunun onlar için daha onarıcı olduğunu düşündürüyor.

Dolphins, on the other hand,

Diğer taraftan yunuslar,

have been observed to maintain high levels of alertness for at least five days.

en az beş gün boyunca

yüksek düzeyde uyanıklık sürdürdüğü gözlemlenmiştir.

By switching which hemisphere is awake,

Uyanık olan yarım küreleri değiştirerek

they get several hours of deep sleep in each hemisphere

24 saatlik zaman dilimi boyunca

her bir yarım kürede birkaç saatlik derin uykuya yatıyorlar.

throughout a 24-hour period.

This may be why unihemispheric sleep alone meets their needs.

Tek yarım küre uykusunun ihtiyaçlarını karşılamasının sebebi bu olabilir.

So, what about humans?

Peki ya insanlar?

Have you ever woken up groggy after your first night in a new place?

Yeni bir yerde uyuduğunuz ilk gece ardından bitkin uyandığınız oldu mu?

Part of your brain might’ve spent the night only somewhat asleep.

Beyninizin bir kısmı, geceyi uykusuz geçirmiş olabilir.

For decades, scientists have recognized that participants sleep poorly

Bilim insanları on yıllardır laboratuvardaki katılımcıların

ilk gece uykularını yetersiz aldıklarını gözlemledi.

their first night in the lab.

It’s actually customary to toss out that night’s data.

Aslında o gecenin verilerinden kurtulmak gelenekseldir.

In 2016, scientists discovered that this “first night effect”

2016′da bilim insanları bu “ilk gece etkisinin”

is a very subtle version of asymmetrical sleep in humans.

insanlardaki asimetrik uykunun bariz olmayan bir örneği olduğunu keşfetti.

They saw that, during the first night,

İlk gecede katılımcıların sağ yarım kürede

participants experience deeper sleep in their right hemisphere

daha derin bir uykuda olduğunu

ve sol yarım kürede daha hafif bir uykuda olduklarını gözlemlediler.

and lighter sleep in their left.

When exposed to infrequent sounds,

Seyrek seslere maruz bırakıldıklarında ise

that lighter sleeping left hemisphere showed greater bumps in activity.

daha hafif uyuyan sol yarım küre etkinlikte daha büyük artışlar gösterdi.

Participants also woke up and responded to infrequent sounds faster

Katılımcılar aynı zamanda ertesi gecelerde

her iki yarım kürede derin uyku çektikleri zamanın aksine

during the first night than when experiencing deep sleep

ilk gecede uyandılar ve seyrek seslere daha hızlı karşılık verdiler.

in both hemispheres during nights following.

This suggests that, like other animals,

Bu, diğer hayvanlar gibi, insanların da

humans use asymmetrical sleep for vigilance,

tetikte kalmak için asimetrik uykuyu kullandıklarını gösteriyor,

specifically in unfamiliar environments.

özellikle de yabancı ortamlarda.

So, while your hotel room is obviously not trying to eat you

Otel odanız açıkça sizi yemeye çalışmasa da

and you’re not going to die if you don’t continue moving,

ve hareket etmeye devam etmezseniz ölmeyecekseniz bile

your brain is still keeping you alert.

beyniniz yine de sizi tetikte tutuyor.

Just in case.

Ne olur ne olmaz.