Can you be awake and asleep at the same time? - Masako Tamaki

Аудармашы: Ayaulym Shimirova Редактор: Askhat Yerkimbay

Many animals need sleep.

Көптеген аңдар ұйқыны қажет етеді.

Even brainless jellyfish enter sleep-like states where they pulse less

Тіпті, миы жоқ медузалар ұйқыға ұқсас күйге түскенде, аз пульсациялап,

and respond more slowly to food and movement.

тамаққа, басқа да әрекеттерге баяу қозғала бастайды.

But all of the threats and demands animals face

Дегенмен, жануарлар алдындағы барлық қауіп-қатерлер,

don’t just go away when it’s time to doze.

ұйықтайтын уақыт келгенде өздігінен жоғалып кетпейді.

That’s why a range of birds and mammals experience some degree

Сондықтан болар, бірқатар құстар мен жануарлар белгілі бір дәрежеде

of asymmetrical sleep where parts of their brain are asleep

ассимметриялық ұйқыға кетеді, яғни миларының бір бөлігі ұйқыда жатса,

and other areas are more active.

басқа бір бөлігі жұмыс жасап жатады.

This is even true for humans.

Бұл адамдарға да қатысты.

So how does it work?

Ал бұл қалай іске асады?

All vertebrate brains consist of two hemispheres: the right and left.

Барлық омыртқалылардың милары екі жартышардан тұрады: оң және сол.

Brain activity is usually similar across both during sleep.

Ми жұмысы әдетте ұйқы кезінде бірдей.

But during asymmetrical sleep,

Бірақ ассиметриялық ұйқы кезінде,

one brain hemisphere can be in deep sleep while the other is in lighter sleep.

бір жартышар терең ұйқыға кетсе, келесі біреуі жеңіл ұйқыда болуы мүмкін.

And in an extreme version called “unihemispheric sleep,”

Мұның ең ерекше түрін “бір жартышар ұйқысы” деп атайды.

one hemisphere may appear completely awake while the other is in deep sleep.

Мұнда, бір жартышар толығымен ояу болса, ендігі біреуі терең ұйқыда жатуы мүмкін.

Take bottlenose dolphins.

Мысалы, шөлмек дельфиндерді алайық.

Their breathing is consciously controlled,

Олар саналы түрде тыныс алады, сол үшін

and they must surface for air every few minutes or they’ll drown.

олар су бетіне бірнеше минут сайын шығып тұруы қажет, әйтпесе батып кетеді.

When they have a newborn calf, they must actually swim nonstop for weeks

Ал, жаңа туылған төлдері пайда болғанда, төлдерін аман сақтау үшін

in order to keep it safe.

бірнеше апта жүзулеріне тура келеді.

So dolphins sleep unihemispherically, with just one hemisphere at a time.

Сондықтан дельфиндер бір жартышар ұйқысын бастан кешеді.

This allows them to continue swimming and breathing while snoozing.

Бұл оларға ұйқы кезінде жүзуге және демалуға мүмкіндік береді.

Other marine mammals also need asymmetrical sleep.

Өзге теңіз жануарлары да ассиметриялық ұйқыны қажет етеді.

Fur seals might spend weeks on end migrating at sea.

Теңіз мысықтары теңізде апталап жүзе алады.

They slip into unihemispheric sleep while floating horizontally,

Олар ассимметриялық ұйқыға көлденеңінен жүзе отырып өтеді.

holding their nostrils above the surface, closing their upward-facing eye,

Ұйқы кезінде тұмсығын жоғары көтеріп, үстінгі көзін жұмып,

and keeping their downward-facing eye open.

астыңғы көзін ашық қалдырады.

This may help them stay alert to threats from the depths.

Бұл оларға тұңғиықтағы қауіпке дайын болуға көмектеседі.

Similar pressures keep birds partially awake.

Қауіп-қатерден сақ болу үшін құстар да жартылай ояу болуға мәжбүр.

Mallard ducks sleep in groups, but some must inevitably be on the peripheries.

Жабайы үйректер топтанып ұйықтағандықтан, кейбіреулері шетте қалып қояды.

Those ducks spend more time in unihemispheric sleep,

Міне, сол үйректер көп уақытын ұйқылы-ояу қалыпта өткізеді.

with their outward-facing eyes open

Яғни, сыртқа қарайтын көзі ашық болып,

and their corresponding brain hemispheres more active.

оған жауап беретін ми жартышары жұмыс істеп тұрады.

Other birds have been shown to catch z’s in midair migration.

Өзге құстар да, көші-қон кезінде көз шырымын ала алады.

While undertaking non-stop transoceanic flights of up to 10 days,

Мұхит үстінен 10 күн тоқтаусыз ұшып өтетін

frigatebirds either sleep with one or both hemispheres at a time.

фрегат құстар бір уақытта бір немесе екі жартышарымен ұйықтай алады.

They do so in seconds-long bursts, usually while riding air currents.

Әдетте, олар оны әуеде ұшып келе жатқанда, бірнеше секунд аралығында жүзеге асырады.

But the frigatebirds still sleep less than 8% of what they would on land,

Дегенмен, әуедегі ұйқы олардың жердегі ұйқысының 8% да қамтымайды.

suggesting a great tolerance for sleep deprivation.

Бұл фрегат құстардың ұйқыға деген төзімділігін көрсетеді.

It’s currently unclear whether asymmetrical sleep

Қазіргі таңда асимметриялық ұйқының

packs the same benefits as sleep in both hemispheres

толыққанды ұйқы тәрізді пайда әкеле ме және барлық тіршілік иесіне бірдей

and how this varies across species.

әсер бере ма, жоқ па белгісіз.

In one experiment, fur seals relied on asymmetrical sleep

Бір тәжірбиеде итбалықтар тоқтаусыз қозғалыс кезінде,

while being constantly stimulated.

асимметриялық ұйқыны қолданған.

But in recovery, they showed a strong preference

Бірақ өз қалпына келу үшін олар толыққанды ұйқыға

for sleep across both hemispheres,

ерекше ықылас көрсететіні байқалды.

suggesting that it was more restorative for them.

Яғни, олар осы жолмен өз қалпына тез келе алған.

Dolphins, on the other hand,

Дельфиндерде керісінше,

have been observed to maintain high levels of alertness for at least five days.

кем дегенде 5 күн жоғары дәрежеде белсенділікті сақтайтыны анықталған.

By switching which hemisphere is awake,

Олар бір жартышардан екіншіге ауыса отыра,

they get several hours of deep sleep in each hemisphere

бір күн ішінде бірнеше сағат бойы әр жартышарымен

throughout a 24-hour period.

терең ұйқыға кете алады.

This may be why unihemispheric sleep alone meets their needs.

Сондықтан болар, бір жартышарлық ұйқы олар үшін жеткілікті.

So, what about humans?

Ал, адамдарда қалай?

Have you ever woken up groggy after your first night in a new place?

Жаңа бір жерде ұйықтағанда таңертең дел сал күйде оянып көрдіңіз бе?

Part of your brain might’ve spent the night only somewhat asleep.

Бұл миыңыздың бір бөлігі толыққанды ұйықтамаған болуы мүмкін деген сөз.

For decades, scientists have recognized that participants sleep poorly

Жылдар бойы ғалымдар тәжірбиеге қатысушылар зертханада

their first night in the lab.

нашар ұйықтайтынын байқаған болатын.

It’s actually customary to toss out that night’s data.

Әдетте, сол түнгі деректер зерттеулерде назарға алынбайтын.

In 2016, scientists discovered that this “first night effect”

2016 жылы ғалымдар “алғашқы түннің әсері” адамдарда

is a very subtle version of asymmetrical sleep in humans.

асимметриялық ұйқының өте жеңіл түрі екенін анықтады.

They saw that, during the first night,

Сондай-ақ олар алғашқы түні

participants experience deeper sleep in their right hemisphere

қатысушылардың оң жақ жартышары сол жақ жартышарына қарағанда

and lighter sleep in their left.

терең ұйқыда болатынын байқаған.

When exposed to infrequent sounds,

Әрі сирек шыққан дыбыстарға,

that lighter sleeping left hemisphere showed greater bumps in activity.

сол жақ жартышар екіншісіне қарағанда, көбірек белсенділік танытқан.

Participants also woke up and responded to infrequent sounds faster

Қатысушылар сирек шыққан дыбыстарға алғашқы түні,

during the first night than when experiencing deep sleep

алғашқы екі жартышармен терең ұйқыға кететін түндерге қарағанда

in both hemispheres during nights following.

тезірек оянып, жауап беріп отырған.

This suggests that, like other animals,

Бұл дегеніміз, аңдар секілді,

humans use asymmetrical sleep for vigilance,

адамдар да асимметриялық ұйқыны сақтық үшін, әсіресе, өзге қоршаған

specifically in unfamiliar environments.

ортаға тап болғанда қолданатынын білдіреді.

So, while your hotel room is obviously not trying to eat you

Сонымен қонақ бөлмеңіз сізді жеп қоймайтынын және қозғалмасаңыз

and you’re not going to die if you don’t continue moving,

о дүниеге аттанбайтыныңыз айдай анық. Десе де, миыңыз

your brain is still keeping you alert.

әлі де болса сақ болуға көмектеседі.

Just in case.

Есіңізде болсын.