The myth behind the Chinese zodiac - Megan Campisi and Pen-Pen Chen

Mit o chińskim zodiaku - Megan Campisi i Pen-Pen Chen

Tłumaczenie: Alicja Machała Korekta: Ola Królikowska

Jaki jest twój znak zodiaku?

What's your sign?

In Western astrology,

W astrologii Zachodu

znak zodiaku to konstelacja zależna od daty urodzenia.

it's a constellation determined by when your birthday falls in the calendar.

But according to the Chinese zodiac, or shēngxiào,

Według chińskiej astrologii, czyli shēngxiào,

it's your shǔxiàng, meaning the animal assigned to your birth year.

to shǔxiàng, czyli zwierzę przypisane do roku urodzenia.

And of the many myths explaining these animal signs and their arrangement,

Wśród mitów objaśniających pochodzenie i kolejność tych znaków

the most enduring one is that of the Great Race.

najbardziej znany jest ten o Wielkim Wyścigu.

As the story goes, Yù Dì, or Jade Emperor, Ruler of the Heavens,

Według legendy Yù Dì, czyli Nefrytowy Cesarz, Władca Niebios,

wanted to devise a way to measure time, so he organized a race.

chcąc zmierzyć czas, zorganizował wyścig.

The first twelve animals to make it across the river

Pierwsze 12 zwierząt, które przeprawi się przez rzekę,

would earn a spot on the zodiac calendar in the order they arrived.

miało znaleźć się w kalendarzu zodiakalnym w kolejności przybycia.

Szczur wstał o świcie, żeby jak najwcześniej rozpocząć wyścig,

The rat rose with the sun to get an early start,

but on the way to the river,

ale w drodze nad rzekę

he met the horse, the tiger, and the ox.

spotkał konia, tygrysa i woła.

Because the rat was small and couldn't swim very well,

Szczur był mały i nie umiał dobrze pływać,

he asked the bigger animals for help.

więc poprosił większe zwierzęta o pomoc.

Tygrys i koń odmówiły mu,

While the tiger and horse refused,

the kind-hearted ox agreed to carry the rat across.

ale dobroduszny wół zgodził się przenieść szczura przez rzekę.

Yet, just as they were about to reach the other side,

Kiedy już byli prawie po drugiej stronie,

the rat jumped off the ox's head and secured first place.

szczur zeskoczył z głowy woła i zapewnił sobie pierwsze miejsce.

Wół przybył drugi,

The ox came in second,

with the powerful tiger right behind him.

a zaraz za nim silny tygrys.

The rabbit, too small to battle the current,

Królik, zbyt mały, żeby pokonać nurt rzeki,

nimbly hopped across stones and logs to come in fourth.

kicając po kamieniach i kłodach, dotarł do mety czwarty.

Next came the dragon, who could have flown directly across,

Następnie przybył smok, który mógł przelecieć nad wodą,

but stopped to help some creatures she had encountered on the way.

ale zatrzymał się, żeby pomóc napotkanym po drodze zwierzętom.

After her came the horse, galloping across the river.

Po smoku pojawił się koń, który galopem przemierzył rzekę.

But just as she got across, the snake slithered by.

Kiedy jednak dotarł do brzegu, obok jego kopyta prześlizgnął się wąż.

Przestraszony koń cofnął się, a sprytny wąż wpełznął na szóste miejsce.

The startled horse reared back, letting the snake sneak into sixth place.

The Jade Emperor looked out at the river

Nefrytowy Cesarz spojrzał na rzekę i dostrzegł tratwę.

and spotted the sheep, the monkey, and the rooster all atop a raft,

Owca, małpa i kogut wspólnie wiosłując, starały się przebrnąć przez moczary.

working together to push it through the weeds.

Kiedy dotarły na brzeg,

When they made it across,

the trio agreed to give eighth place to the sheep,

uzgodniły, że ósme miejsce należy się owcy,

która okazała największe wsparcie pozostałym.

who had been the most comforting and harmonious of them,

followed by the monkey and the rooster.

Dziewiąte miejsce dostała małpa, a dziesiąte - kogut.

Next came the dog, scrambling onto the shore.

Za nimi przypłynął pies i wgramolił się na brzeg.

He was a great swimmer,

Pies był świetnym pływakiem,

but frolicked in the water for so long that he only managed to come in eleventh.

ale figlował w wodzie tak długo, że przybył dopiero jedenasty.

The final spot was claimed by the pig,

Ostatnie miejsce zajęła świnia,

who had gotten hungry and stopped to eat and nap

która, zanim dotarła do mety,

before finally waddling across the finish line.

zrobiła sobie przerwę na jedzenie i drzemkę.

And so, each year is associated with one of the animals in this order,

Każdy rok jest związany z jednym ze zwierząt w podanej kolejności.

with the cycle starting over every 60 years.

Cykl powtarza się co 60 lat.

Why 60 and not twelve?

Dlaczego 60, a nie 12?

Well, the traditional Chinese calendar is made up of two overlapping systems.

Tradycyjny kalendarz chiński składa się z dwóch powiązanych systemów.

The animals of the zodiac are associated with what's called

Zodiakalne zwierzęta są związane z Dwunastoma Ziemskimi Gałęziami,

the Twelve Earthly Branches, or shí'èrzhī.

czyli shí'èrzhī.

Another system, the Ten Heavenly Stems, or tiāngān,

Drugi system, Dziesięć Niebiańskich Pni

lub tiāngān, opiera się na 5 żywiołach.

is linked with the five classical elements

of metal, xīn,

Są to metal - xīn,

wood, mù,

drewno - mù,

water, shuǐ,

woda - shuǐ,

fire, huǒ,

ogień - huǒ

and earth, tǔ.

i ziemia - tǔ.

Każdy żywioł jest yīn lub yáng.

Each element is assigned yīn or yáng,

creating a ten-year cycle.

Całość tworzy 10-letni cykl.

When the twelve animals of the Earthly Branches

W wyniku połączenia dwunastu zwierząt

are matched with the five elements

z pięcioma żywiołami i yīn lub yáng w systemie Niebiańskich Pni

plus the yīn or the yáng of the Heavenly Stems,

it creates 60 years of different combinations,

otrzymujemy 60 różnych kombinacji

known as a sexagenary cycle, or gānzhī.

składających się na gānzhī, czyli 60-letni cykl.

So someone born in 1980 would have the sign of yáng metal monkey,

Osoba urodzona w 1980 roku będzie spod znaku metalowej małpy yáng,

while someone born in 2007 would be yīn fire pig.

a urodzona w 2007 roku będzie spod znaku ognistej świni yīn.

In fact, you can also have an inner animal based on your birth month,

Każdemu można przypisać wewnętrzne zwierzę

na podstawie miesiąca urodzenia,

a true animal based on your birth date,

rzeczywiste zwierzę zgodne z dniem urodzenia

and a secret animal based on your birth hour.

i sekretne zwierzę zależnie od godziny urodzenia.

It was the great race that supposedly determined

Wielki Wyścig miał zdecydować o tym,

which animals were enshrined in the Chinese zodiac,

które zwierzęta wejdą do chińskiego zodiaku.

but as the system spread through Asia,

System rozpowszechnił się w całej Azji

other cultures made changes to reflect their communities.

i powstały różne wersje odzwierciedlające lokalne kultury.

So if you consult the Vietnamese zodiac,

W Wietnamie możesz odkryć,

you may discover that you're a cat, not a rabbit,

że wcale nie jesteś królikiem, a kotem.

and if you're in Thailand,

W Tajlandii na miejsce smoka wkradł się mityczny wąż zwany Naga.

a mythical snake called a Naga replaces the dragon.

Nieważne, czy wierzysz w to,

So whether or not you place stock in what the zodiac says

co mówi o tobie horoskop.

about you as an individual,

it certainly reveals much about the culture it comes from.

Na pewno mówi on wiele o kulturze kraju, z którego pochodzi.