A glimpse of teenage life in ancient Rome - Ray Laurence

Życie nastolatków w starożytnym Rzymie – Ray Laurence

Translator: tom carter Reviewer: Bedirhan Cinar

Tłumaczenie: Ilona Świerczyńska Korekta: Maciej Mackiewicz

It's March the 17th in A.D. 73.

Jest 17 marca 73 roku.

We're visiting ancient Rome to watch the Liberalia,

W starożytnym Rzymie odbywają się liberalia,

an annual festival that celebrates the liberty of Rome's citizens.

coroczny festiwal

obchodzony, by uczcić wolność obywateli Rzymu.

We're looking in at a 17-year-old named Lucius Popidius Secundus.

Przyjrzymy się 17-latkowi o imieniu Lucjusz Popidius Secundus.

He's not from a poor family, but he lives in the region known as the Subura,

Nie pochodzi z biednej rodziny,

ale mieszka w części miasta zwanej Subura,

uboższej dzielnicy Rzymu,

a poorer neighborhood in Rome, yet close to the center of the city.

znajdującej się jednak blisko centrum.

(Gong)

Mieszkania wypełnione są lokatorami,

The tenants of these apartments are crammed in,

(Grunting)

which poses considerable risk.

co stanowi poważne ryzyko.

Fires are frequent and the smell of ash and smoke in the morning is not uncommon.

Po częstych pożarach pozostaje popiół i dym.

Lucius, who awoke at dawn, has family duties to perform today.

Lucius od świtu wypełnia swoje obowiązki.

(Cheering)

His 15-year-old brother is coming of age.

Jego 15-letni brat staje się pełnoletni.

Half the children in ancient Rome die before they reach adulthood,

Połowa dzieci w Rzymie umiera, zanim osiągnie pełnoletność,

so this is a particularly important milestone.

jest to więc szczególnie ważne wydarzenie.

Lucius watches his brother stand in his new toga

Brat Lucjusza stoi w nowej todze

before the household shrine with its protective deities,

przed kapliczką kryjącą bóstwa opiekuńcze ich domu

as he places his bulla, a protective amulet,

i kładzie w niej bullę, ochronny amulet,

in the shrine with a prayer of thanks.

wraz z dziękczynną modlitwą.

The bulla had worked. It had protected him.

Bulla zadziałała i ochroniła go.

Unlike many others, he had survived to become an adult.

W przeciwieństwie do wielu innych dożył wieku dorosłego.

At 17, Lucius has almost completed his education.

Mając 17 lat, Lucjusz prawie ukończył edukację.

He has learned to speak well, make public speeches,

Nauczono go jak się wysławiać, przemawiać publicznie

and how to read and write both Latin and Greek.

oraz czytać i pisać po łacinie i grecku.

His father has taught him the types of things

Ojciec natomiast nauczył go wielu rzeczy,

you can't learn in the classroom:

których nie da się opanować w szkolnej ławie:

how to run,

biegania, pływania

how to swim,

i walki.

and how to fight.

Lucius could choose, at 17, to become a military tribune

Lucjusz mógł w wieku lat 17 zostać wojskowym trybunem

and command soldiers on the edge of the Empire.

i dowodzić żołnierzami na granicach Imperium.

But in other ways, Lucius is still a child.

Mimo wszystko Lucius jest wciąż dzieckiem.

Nie może samodzielnie dokonywać transakcji handlowych.

He's not trusted to arrange business deals.

His father will take care of that until he is 25.

Będzie się tym zajmował jego ojciec, aż Lucjusz skończy 25 lat.

And Dad will arrange Lucius' marriage to a girl 10 years younger.

Zaaranżuje także jego małżeństwo z 10 lat młodszą dziewczynką.

His dad has his eye on a family with a 7-year-old daughter.

Jego ojciec ma oko na rodzinę z 7-letnią córką.

Back to the Liberalia.

Wracając do liberaliów...

Gdy Lucjusz wychodzi wraz z rodziną,

As Lucius leaves with his family,

the shops are open as the population goes about its business.

sklepy są otwarte, a życie toczy się jak zwykle.

The streets are full of itinerant traders selling trinkets

Ulice pełne są wędrownych handlarzy ozdób

and people bustling from place to place.

i ludzi uwijających się tam i z powrotem.

Large wagons are not allowed in the city until after the ninth hour

Duże wozy nie mogą wjeżdżać do miasta przed godziną dziewiątą,

but the streets are still crowded.

ale i tak ulice są zatłoczone.

Fathers and uncles take the kids to the Forum Augustus

Ojcowie i wujkowie zabierają dzieci na Forum Augusta,

to see statues of Rome's famous warriors

żeby obejrzeć posągi sławnych rzymskich wojowników,

like Aeneas, who led Rome's ancestors, the Trojans, to Italy.

takich jak Eneasz,

który poprowadził do Włoch przodków Rzymian, Trojan.

Jest też Romulus, założyciel Rzymu,

And Romulus, Rome's founder.

And all the great generals of the Republic from more than 100 years earlier.

a także wszyscy wielcy generałowie Republiki

sprzed ponad stu lat.

Lovingly, we can imagine fathers and guardians

Możemy sobie wyobrazić ojców i opiekunów z dorosłymi dziećmi

with their now adult children

remembering stories of Rome's glory

rozpamiętujących historie pełne rzymskiej chwały,

and re-telling the good deeds and sayings of the great men of the past:

opowiadających o czynach i przemyśleniach wielkich mężów:

lessons on how to live well,

ich radach na temat przykładnego życia

and to overcome the follies of youth.

i przezwyciężania kaprysów młodości.

There is a sense of history in this place, relevant to their present.

Czuć w tym miejscu ducha historii,

który wciąż unosi się w ich teraźniejszości.

Romans made an empire without end in time and space.

Rzymianie stworzyli imperium niekończące się w czasie i przestrzeni.

(Thump)

Rome was destined to be eternal through warfare.

Dzięki działaniom wojennym, Rzym miał być wieczny.

Wars were a fact of life, even in A.D. 73.

Wojny były nieodłącznym elementem życia nawet w roku 73.

There are campaigns in the north of England and into Scotland,

Prowadzono kampanie w północnej Anglii i Szkocji,

na północ od Dunaju w Rumunii

to the north of the River Danube into Romania,

and on the frontier between Syria and Iraq to the east.

oraz na granicy Syrii i Iraku na wschodzie.

It's now the eighth hour -- time to head for the baths.

Jest ósma godzina, czas na kąpiel.

Lucius and his family head up the Via Lata, the wide street,

Lucjusz i jego rodziną przechodzą przez Via Lata, ulicę szeroką,

to the Campus Martius, and the enormous Baths of Agrippa.

na Pole Marsowe i do ogromnych term Agryppy.

The family members leave the clients and freedmen outside,

Członkowie rodziny pozostawiają klientów i wyzwoleńców na zewnątrz

and enter the baths with their peer group.

i wchodzą do środka z osobami równymi rangą.

Baths would change from dark, steamy rooms to light ones.

Łaźnie zostały przekształcone z ciemnych i parnych

na pełne światła.

The Romans had perfected window glass.

Rzymianie udoskonalili szklane okna.

Everyone moves from the cold room

Bywalcy przechodzą z pomieszczenia zimnego

to the tepid room

do letniego,

and to the very hot room.

a następnie do gorącego.

(Man) Oops!

More than an hour later, the bathers leave

Godzinę później kąpiący się wychodzą wymasowani,

massaged, oiled,

naoliwieni

(Whistling)

and have been scraped down with a strigil

i obskrobani z pozostałego brudu.

to remove the remaining dirt.

At the ninth hour, seven hours after they left home,

O godzinie dziewiątej, siedem godzin po wyjściu z domu,

the men return for a celebratory dinner.

mężczyźni wracają na uroczysty obiad.

Dinner is an intimate affair,

To spotkanie w małym gronie,

with nine people reclining around the low table.

gdzie dziewięć osób układa się w pozycji półleżącej wokół niskiego stołu.

Niewolnicy spełniają wszelkie ich zachcianki,

Slaves attend to their every need

if the diners, through gestures, demand more food and wine.

gdy tylko biesiadnicy gestem zażądają więcej jedzenia lub wina.

As the day closes, we can hear the rumble of wagons outside.

Pod koniec dnia słychać turkot wozów.

The clients and freedmen,

Klienci i wyzwoleńcy po solidnym, choć gorszym posiłku,

with a meal of robust -- if inferior -- food inside them,

shuffle off to the now tepid baths

wybiorą się do letnich teraz łaźni, nim wrócą do domów.

before returning to their apartment blocks.

Back at Lucius' house, the drinking continues into the night.

W domu Lucjusza uczta trwa do nocy.

Lucius and his stepbrother don't look too well.

Lucjusz i jego przyrodni brat nie wyglądają zbyt dobrze.

A slave stands by in case either of them needs to vomit.

Niewolnik stoi w pogotowiu,

na wypadek gdyby któryś z nich miał wymiotować.

Z perspektywy czasu znamy przyszłość Lucjusza.

With hindsight, we know Lucius' future.

In 20 years' time, the Emperor Vespasian's youngest son, Domitian, as emperor,

Za 20 lat najmłodszy syn cesarza Wespazjana,

Domicjan, jako cesarz, zaprowadzi rządy terroru.

will enact a reign of terror.

Will Lucius survive?

Czy Lucjusz przetrwa?

(Drums)