How fiction can change reality - Jessica Wise

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Emily Dickinson said over a century ago

လွန်ခဲ့တဲ့ တစ်ရာစုကျော်က Emily Dickinson က

that "There is no frigate like a book to take us lands away ..."

"ကျွန်မတို့ကို နယ်မြေတွေဆီ ခေါ်သွားဖို့ စာအုပ်လို စစ်သင်္ဘောမရှိဘူး"တဲ့

And it's true.

ဒါ မှန်ပါတယ်။

When we pick up a book, turn on the TV, or watch a movie,

စာအုပ်တစ်အုပ် ကောက်ကိုင်တာ၊ တီဗီဖွင့်တာ(သို့) ရုပ်ရှင်ကြည့်တဲ့အခါ

we're carried away down the currents of story into a world of imagination.

ကျွန်ုပ်တို့ဟာ ဇာတ်လမ်းရဲ့ဖြစ်ရပ်တွေကနေ စိတ်ကူးယဉ် ကမ္ဘာထဲကို ခေါ်ဆောင်ခံရတယ်။

And when we land, on a shore that is both new and familiar,

သစ်ဆန်းပြီး၊ ရင်းနှီးပြီးသားပါဖြစ်တဲ့ ကမ်းခြေတစ်ခုကို ဆင်းသက်တဲ့အခါ

something strange happens.

ထူးဆန်းတာတစ်ခု ဖြစ်ပေါ်ပါတယ်။

Stepping onto the shore, we're changed.

ကမ်းခြေပေါ် နင်းလိုက်စဉ်မှာ ပြောင်းလဲခံရတယ်။

We don't retrace the footsteps of the authors

စာရေးဆရာတွေ(သို့) ကျွန်ုပ်တို့ ဒီထိ လိုက်ခဲ့တဲ့

or characters we followed here.

ဇာတ်ကောင်တွေရဲ့ ခြေရာတွေကို မကောက်ပါဘူး။

No; instead, we walk a mile in their shoes.

နိုး၊ ဒီအစား သူတို့ဖိနပ်တွေစီးကာ တစ်မိုင် လမ်းလျှောက်ပါတယ်။

Researchers in psychology, neuroscience, child development and biology

စိတ်ပညာ၊ အာရုံကြောသိပ္ပံ၊ကလေး ဖွံ့ဖြိုးမှု နဲ့ ဇီဝဗေဒ သုတေသီတွေဟာ နောက်ဆုံးမှာ

are finally starting to gain quantifiable scientific evidence,

တိုင်းတာနိုင်တဲ့ သိပ္ပံနည်းကျတဲ့ အထောက်အထား စတင်ရလာပါတယ်။

showing what writers and readers have always known:

စာရေးသူတွေ၊ စာဖတ်သူတွေ အမြဲ သိတာတွေပြသတာက

that stories have a unique ability to change a person's point of view.

ဇာတ်လမ်းတွေမှာ လူတစ်ဦးရဲ့ အမြင်ကို ပြောင်းလဲဖို့ ထူးခြားတဲ့ အစွမ်းရှိတာပါ။

Scholars are discovering evidence that stories shape culture,

ဇာတ်လမ်းတွေက ယဉ်ကျေးမှုကို ပုံဖော်တဲ့ သက်သေကို ပညာရှင်တွေ ရှာနေကာ

and that much of what we believe about life comes not from fact,

ဘဝအကြောင်း ကျွန်ုပ်တို့ ယုံကြည်တာ အများက အချက်အလက်က လာတာမဟုတ်ဘဲ

but from fiction -

စိတ်ကူးယဉ်ဝတ္ထုကနေ လာတာပါ။

that our ideas of class, marriage and even gender are relatively new,

လူတန်းစား၊ လက်ထပ်ခြင်းနဲ့လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စိတ်ကူးတွေဟာ အတော်လေး သစ်ဆန်းပြီး

and that many ideologies which held fast for centuries

ရာစုတွေချီပြီး မြဲမြဲ ဆုပ်ကိုင်ထားတဲ့ သဘောတရားများစွာကို

were revised within the 18th century,

၁၈ ရာစုအတွင်းမှာ ပြင်ဆင်ခဲ့ပြီး

and redrafted in the pages of the early novel.

အစောပိုင်းဝတ္ထု စာမျက်နှာတွေမှာ မူကြမ်းပြန်ရေးတယ်။

Imagine a world where class, and not hard work,

ကြိုးစားတာဟုတ်ဘဲ လူတန်းစားက လူတစ်ယောက်ရဲ့တန်ဖိုးကို

decides a person's worth;

သတ်မှတ်တဲ့ ကမ္ဘာကို စိတ်ကူးကြည့်၊

a world where women are simply men's more untamed copy;

မိန်းမတွေဟာ ယောက်ျားတွေရဲ့ ပိုမချုပ်ချယ် နိုင်တဲ့ ပုံတူသက်သက် ကမ္ဘာတစ်ခု၊

a world where marriage for love is a novel notion.

အချစ်အတွက် လက်ထပ်တာက မြင့်မြတ်တဲ့ အယူအဆဆိုတဲ့ ကမ္ဘာတစ်ခုပါ။

Well, that was the world in which Samuel Richardson's "Pamela"

ကဲ ဒါကတော့ Samuel Richardson ရဲ့ "Pamela" ပထမဆုံး

first appeared.

ပေါ်လာတဲ့ ကမ္ဘာပါ။

Richardson's love story starred a poor, serving-class heroine,

Richardson ရဲ့အချစ်ဝတ္ထုမှာပါတဲ့ ဆင်းရဲသား အမှုထမ်းလူတန်းစား ဇာတ်လိုက်

who is both more superior and smarter than her upper-class suitor.

မင်းသမီးက သူ့ကို ပိုးပန်းတဲ့ အထက်တန်းစား ထက် ပိုသာလွန်၊ ပိုတော်တဲ့သူပါ။

The book, challenging a slew of traditions,

အစဉ်အလာ တစ်ပုံတစ်ခေါင်းကို စိန်ခေါ်နေတဲ့ဒီစာအုပ်က

caused quite a ruckus.

အတော် ရုတ်ရုတ်သဲသဲဖြစ်စေခဲ့တယ်။

There was more press for "Pamela" than for Parliament.

ပါလီမန်ထက် "Pamela" က သတင်း ဝေဖန်ချက်တွေ ပိုများခဲ့တယ်။

It spawned intense debate and several counter-novels.

ပြင်းထန်တဲ့ စကားစစ်ထိုးပွဲ၊တန်ပြန် ဝတ္ထုများစွာ ပေါက်ပွားတယ်။

Still, for all those who couldn't accept "Pamela,"

သို့ပေမည့် "Pamela"ကို လက်မခံနိုင်သူ အားလုံးအတွက်

others were eager for this new fictional world.

အခြာသူတွေက ဒီစိတ်ကူးယဉ်ကမ္ဘာသစ်ကို စိတ်ထက်သန်နေခဲ့ကြတယ်။

This best seller and all its literary heirs -

ရောင်းအကောင်းဆုံးနဲ့ ၎င်းရဲ့ စာပေ အမွေအနှစ်တွေကတော့

"Pride and Prejudice," "Jane Eyre," and yes, even "Twilight" -

Pride and Prejudice" "Jane Eyre" နဲ့ "Twilight" တို့တောင်

have continuously shared the same tale and taught similar lessons,

တူညီတဲ့ ပုံပြင်ကို အဆက်မပြတ် မျှဝေပြီး အလားတူ သင်ခန်းစာတွေကို သင်ပေးခဲ့တယ်။

which are now conventional and commonplace.

အခုဆို ဒါတွေဟာ အစဉ်အလာဖြစ်ပြီး ရိုးအီနေပါပြီ။

Similarly, novels have helped shape the minds of thought leaders

အလားတူပဲ ဝတ္ထုတွေဟာ သမိုင်းတစ်လျှောက် ခေါင်းဆောင်တွေရဲ့ အတွေးစိတ်တွေကို

across history.

ကူညီပုံဖော်ပေးခဲ့တယ်။

Some scholars say that Darwin's theory of evolution

Darwin ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်သီအိုရီဟာ သူဖတ်၊သူကြိုက်ခဲ့တဲ့

is highly indebted to the plots he read and loved.

ဇာတ်ကွက်တွေမှာ ကျေးဇူးရှိတယ်လို့ ပညာရှင်တွေ ဆိုတယ်။

His theory privileges intelligence, swiftness, and adaptability to change -

သူ့သီအိုရီက ဉာဏ်ရည်၊သွက်လက်မှုနဲ့ အပြောင်း အလဲကို ပြုပြင်နိုင်မှုကိုအခွင့်ထူးရစေတယ်။

all core characteristics in a hero.

ဇာတ်လိုက်တစ်ဦးရဲ့ အဓိက စရိုက်အားလုံးပါ။

Whether you're reading "Harry Potter" or "Great Expectations,"

"Harry Potter" (သို့) "Great Expectations" ကို ဖတ်တာဖြစ်ဖြစ်၊

you're reading the kind of plot that inspired Darwin.

Darwin ကို စေ့ဆော်ခဲ့တဲ့ ဇာတ်ကွက်မျိုးကို ဖတ်နေတာပါ။

Yet, recent studies show that his theory might not be the whole story.

ဒါပေမဲ့ သီအိုရီဟာ ဇာတ်လမ်းအကုန်မဟုတ် နိုင်လို့ မကြာခင်က လေ့လာမှုတွေကပြတယ်။

Our sense of being a hero - one man or one woman

ဇာတ်လိုက်တစ်ဦးဖြစ်တဲ့သဘောက ကမ္ဘာ့စိန်ခေါ်မှုတွေကို တာဝန်ယူတဲ့

or even one species taking on the challenges of the world -

ယောက်ျား(သို့) မိန်းမတစ်ဦး (သို့) မျိုးစိတ်တစ်ခုတောင်မှ

might be wrong.

မှားယွင်းနိုင်လောက်တယ်။

Instead of being hardwired for competition

ပြိုင်ဆိုင်မှုအတွက် ကိုယ်ပိုင်ဇာတ်လမ်းမှာ အထီးကျန်

for being the solitary heroes in our own story,

ဇာတ်လိုက်ဖြစ်ခြင်းအတွက် ဗီဇအရ ပိုင်းဖြတ်တာအစား

we might instead be members of a shared quest.

ကျွန်ုပ်တို့ဟာ မျှဝေထားတဲ့ ရှာဖွေမှုရဲ့ အဖွဲဝင်တွေဖြစ်လောက်တယ်။

More Hobbit than Harry.

Harry ထက် Hobbit ပိုဆန်တယ်။

Sometimes, of course, the shoes we've been walking in

တစ်ခါတစ်လေ တကယ်က စီးပြီး လျှောက်နေတဲ့ ဖိနပ်တွေဟာ

can get plain worn out.

ဟောင်းနွမ်းနိုင်တာပါ။

After all, we haven't walked just one mile

အဆုံးတော့ Jane Austen Mark Twain တို့ရဲ့

in Jane Austen's or Mark Twain's shoes -

ဖိနပ်တွေစီးကာ တစ်မိုင်ပဲ လျှောက်တာမဟုတ်ဘဲ

we've walked about 100 trillion miles in them.

၎င်းတို့ထဲမှာ မိုင် သန်းရာချီခန့် လျှောက်ခဲ့တာပါ။

This isn't to say that we can't read and enjoy the classics;

ဒါက ဂန္ထဝင်လက်ရာတွေကို မဖတ်၊မခံစားနိုင်ဘူးလို့ ပြောတာမဟုတ်ဘဲ

we should travel with Dickens,

Dickens နဲ့ အတူ ခရီထွက်သင့်တာပါ။

let Pip teach us what to expect from ourselves,

သူတို့ကိုယ်၌ကနေ မျှော်လင့်တာကို Pip က သင်ပေးပြီး

have a talk with Austen and Elizabeth about our prides and prejudices.

မာနနဲ့ မလိုမုန်းထားမှုတွေအကြောင်း Austen နဲ့ Elizabeth တိုနဲ့ စကားပြောခွင့်ပေးပါ။

We should float with Twain down the Mississippi,

Twain နဲ့အတူ မစ္စစီပီမြစ်ကို စုန်ဆင်းပြီး

and have Jim show us what it means to be good.

Jim ကောင်းမွန်တာရဲ့ အနက်ကို ကို ပြခိုင်းသင့်တယ်။

But on our journey, we should also keep in mind

.ဒါပေမဲ့ ခရီးရှည်မှာ မြေအနေအထားက ပြောင်းသွားပြီ

that the terrain has changed.

ဆိုတာကို မှတ်ထားသင့်ပါသေးတယ်။

We'll start shopping around for boots

ခေတ်သစ်တစ်ခုဆီ လျှောက်ဝင်ဖို့လုပ်ထားတဲ့

that were made for walking into a new era.

ဘွတ်ဖိနပ်တွေကို စတင် အဝယ်ထွက်ကြမယ်။

Take, for instance, Katniss Everdeen and her battle with the Capitol.

Katniss Everdeen နဲ့ သူ့ရဲ့Capitol နဲ့ တိုက်ပွဲကို နမူနာယူကြည့်ပါ။

Can "Hunger Games" lead us into thinking about capitalism in a new way?

"Hunger Games" က အရင်းရှင်စနစ်အကြောင်း နည်းလမ်းသစ်နဲ့ တွေးခေါ်စနိုင်လား။

Can it teach us a lesson

ဒါက ဘာကြောင့် တစ်ဦးစီကို

about why the individual should not put herself before the group?

အုပ်စုရှေ့မှာ မထားသင့်ဘူးဆိုတဲ့ သင်ခန်းစာတစ်ခုကို သင်ကြားပေးနိုင်လား။

Will "Uglies" reflect the dangers of pursuing a perfect body

Uglies တွေ ခြောက်ပစ်ကင်း ခန္ဓာနောက် လိုက်တဲ့ဘေးကို ဆင်ခြင်ကာ

and letting the media define what is beautiful?

လှပတယ်ဆိုတာကို မီဒီယာကို ပေးသတ်မှတ်လား။

"

Will "Seekers" trod a path beyond global warming?

"Seekers" တွေဟာ ကမ္ဘာ့ပူနွေးမှုအလွန်က လမ်းကိုလျှောက်မှာလား။

Will the life-and-death struggles of Toklo, Kallik, Lusa and the other bears

Toklo Kallik Lusa နဲ့ အခြားဝက်ဝံတွေရဲ့သေ ရေး၊ရှင်ရေး ရုန်းကန်မှုတွေက သူတို့ကမ္ဘာထဲက

chart a course for understanding animals and our place in their world?

တိရစ္ဆာန်တွေနဲ့ ကျွန်ုပ်တို့ နေရာကိုနားလည် မှုအတွက် မြေပုံဆွဲပေးမလား။

Only the future will tell which stories will engage our imagination,

မနက်ဖြန် ဘယ်စိတ်ကူးယဉ်ပုံပြင်တွေ ဖန်တီးမယ်၊ ဘယ်ဇာတ်လမ်းတွေဟာ

which tales of make-believe we'll make tomorrow.

စိတ်ကူးနဲ့ အပ်စပ်မိမယ် ဆိုတာက အနာဂတ်ကပဲ ပြောမှာပါ။

But the good news is this:

ဒါပေမဲ့ ဒါကတော့ သတင်းကောင်းပါ။

there are new stories to venture in every day,

နေ့စဉ်တိုင်းမှာ စွန့်စားကြည့်ဖို့ ဇာတ်လမ်းကောင်းတွေရှိပါတယ်။

new tales that promise to influence, to create and to spark change -

သြဇာလွှမ်းဖို့၊ဖန်တီးဖို့နဲ့အပြောင်းအလဲကို အစပျိုးစေဖို့ အလားအလာရှိတဲ့ ပုံပြင်သစ်တွေ၊

stories that you might even write yourself.

သင်ကိုယ်တိုင်တောင် ရေးသားလောက်တဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေပါ။

So I guess the final question is this:

ဒီတော့ မှန်းဆမိတဲ့ နောက်ဆုံးမေးခွန်းကတော့

What story will you try on next?

နောက်တစ်ခါ ဘယ်ဇာတ်လမ်းကို သင်စမ်းကြည့်မလဲ။